De idololatria (6-10)

Si nulla lex dei prohibuisset idola fieri a nobis, nulla uox
spiritus sancti fabricatoribus idolorum non minus quam cultoribus
comminaretur, de ipso sacramento nostro interpretaremur
nobis aduersas esse fidei eiusmodi artes. quomodo enim renuntiauimus
diabolo et angelis eius, si eos facimus? quod repudium
diximus iis, non dico cum quibus, sed de quibus uiuimus?
quam discordiam suscepimus in eos, quibus exhibitionis
nostrae gratia confiteris? uerbo destruere quod facto struis? unum deum
praedicare qui tantos efficis? uerum deum praedicare qui falsos [*] [*] [*]

facis? facio, ait quidam, sed non colo: quasi ob aliquam causam
colere non audeat, nisi ob quam et facere nonn debeat, scilicet
ob, dei offensam utrubique. immo tu colis, qui facis, ut coli
possint. colis autem non spiritu uilissimi nidoris alicuius, sed
tuo proprio nec anima pecudis impensa, sed anima tua. illis
ingenium tuum immolas, illis sudorem tuum libas, illis prudentiam
tuam accendis. plus es illis quam sacerdos, cum per
te habeant sacerdotem; diligentia tua numen illorum est.
negas te quod facis colere? sed illi non negant, quibus hanc
saginatiorem et auratiorem et maiorem hostiam caedis, salutem
tuam tota die.

Ad hanc partem zelus fidei perora!bit ingemens: Christianum
ab idolis in ecclesiam uenire, de aduersaria officina in
domum dei uenire, attollere ad deum patrem manus matres
idolorum, his manibus adorare, quae foris aduersus deum adorantur,
eas manus admouere corpori domini, quae daemoniis
corpora conferunt? nec hoc sufficit. parum sit, si ab aliis
manibus accipiant quod contaminent, sed etiam. ipsae tradunt
aliis quod contaminauerunt. adleguntur in ordinem ecclesiasticum
artifices idolorum. pro scelus! semel Iudaei Christo
manus intulerunt, isti quotidie corpus eius lacessunt. o manus
praecidendae ! uiderint iam, an per similitudinem dictum sit:
si te manus tua scandalizat, amputa eam. quae magis
amputandae, quam in quibus domini corpus scandalizatur?

Sunt et aliae conplurium artium species, quae, etsi non contingunt
idolorum fabricationem, tamen ea, sine quibus idola nil
possunt, eodem crimine expediunt. nec enim differt, an extruas
uel exornes, si templum, si aram, si aediculam eius [*] [*]

instruxeris, si bratteam expresseris aut insignia aut etiam
domum fabricaueris. maior est eiusmodi opera, quae non effigiem
confert, sed auctoritatem. si ita necessitas exhibitionis extenditur,
habent et alias species, quae sine exorbitatione disciplinae
id est sine idoli confictura opem uictus praestent. scit albarius
tector et tecta sarcire et tectoria- inducere et cisternam
liare et cymatia distendere et multa alia ornamenta praeter
simulacra parietibus incrispare. scit et pictor et marmorarius
et aerarius et quicumque caelator latitudines suas et utique
multo faciliores. nam qui signum describit, quanto facilius
abacum linit? qui de tilia Martem exculpit, quanto citius armarium
compingit? nulla ars non alterius artis aut mater
aut propinqua est: nihil alterius uacat. tot sunt artium uenae,
quot hominum concupiscentiae. sed de mercedibus et manus
pretiis interest. perinde interest et de labore. minor merces
frequentiore actu repensatur. quot parietes signa desiderant?
quot templa et aedes idolis aedificantur? domus uero et praetoria
et balnea et insulae quantae? soccus et baxa quotidie
deauratur, Mercurius et Serapis non quotidie. sufficiat ad
quaestum artificiorum. frequentior est omni superstitione luxuria
et ambitio. lances et scyphos facilius ambitio quam superstit
io desiderabit. coronas quoque magis luxuria quam sollemnit
as erogat. cum igitur ad haec artificiorum genera cohortemur,
quae idolum quidem et quae idolo competunt non adtingant,
sint autem et hominibus communia saepe quae et idolis, hoc
quoque cauere debemus, ne quid scientibus nobis ab aliquibus
de manibus nostris in rem idolorum postuletur. quod si concesserimus
et non remediis iam usitatis egerimus, non puto
nos a contagio idololatriae uacare, quorum manus non [*]
ignorantium in officio uel in honore et usu daemoniorum deprehenduntur.

Animaduertimus inter artes etiam professiones quasdam
obnoxias idololatriae. de astrologis ne loquendum quidem est.
sed quoniam quidam istis diebus prouocauit defendens sibi perseuerantiam
professionis istius, paucis utar. non allego, quod
idola honoret, quorum nomina caelo inscripsit, quibus omnem
dei potestatem addixit, quod propterea homines non putant
deum requirendum praesumentes stellarum nos immutabili arbitrio
agi: unum propono, angelos esse illos desertores dei,
amatores feminarum, proditores etiam huius curiositatis, propterea
quoque damnatos a deo. o diuina sententia usque ad terram
pertinax, cui etiam ignorantes testimonium reddunt! expelluntur
mathematici, sicut angeli eorum. urbs et Italia interdicitur
mathematicis, sicut caelum angelis eorum. eadem poena
est exilii discipulis et magistris. sed magi [et astrologi] ab oriente
uenerunt. scimus magiae et astrologiae inter se societatem.
primi igitur stellarum interpretes natum Christum annuntiauerunt,
primi munerauerunt. hoc nomine Christum, opinor, sibi
obligauerunt. quid tum? ideo nunc et mathematicis patrocinabitur
illorum magorum religio? de Christo scilicet est mathesis
hodie, stellas Christi, non Saturni et Martis et cuiusque
ex eodem ordine mortuorum obseruat et praedicat. at enim
scientia ista

usque ad euangelium fuit concessa, ut Christo
edito nemo exinde natiuitatem alicuius de caelo interpretetur.
nam et tus illud et myrram et aurum ideo infanti tunc domino
obtulerunt quasi clausulam sacrificationis et gloriae saecularis,
quam Christus erat adempturus. quod igitur isdem magis
somnium sine dubio ex dei uoluntate suggessit, ut irent in
sua, sed alia, non qua uenerant, uia, id est, ne pristina secta
sua incederent, non, ne illos Herodes persequeretur, qui nec
persecutus est, etiam ignorans alia uia digressos, quoniam et
qua uenerant ignorabat, adeo uiam sectam et disciplinam [*]
intellegere debemus. itaque magis praeceptum, ut exinde aliter
incederent. sic et alia illa species magiae, quae miraculis ope.
ratur, etiam aduersus Moysen aemulata patientia dei traxit
ad euangelium usque. nam exinde et Simon Magus iamiam
fidelis, quoniam aliquid adhuc de circulatoria secta cogitaret,
ut scilicet inter miracula professionis suae etiam spiritum
sanctum per manuum inpositionem enundinaret, maledictus ab
apostolis de fide eiectus est: alter magus, qui cum Sergio Paulo,
quoniam isdem aduersabatur apostolis, luminum amissione multatus
est. hoc et astrologi retulissent, credo, si qui in apostolos
incidisset. attamen cum magia punitur, cuius est species astrologia,
utique et species in genere damnatur. post euangelium
nusquam inuenias aut sophistas aut Chaldaeos aut incantatores
aut coniectores aut magos, nisi plane punitos. ubi sapiens, ubi
litterator, ubi conquisitor huius aeui? nonne infatuauit
deus sapientiam huius saeculi? nihil scis, mathematice, si
nesciebas te futurum Christianum. si sciebas, hoc quoque scire
debueras, nihil tibi futurum cum ista professione. ipsa te de periculo
suo instrueret, quae aliorum climacterica praecanit. non
est tibi pars neque sors in ista ratione. non potest regna
caelorum sperare cuius digitus aut radius abutitur caelo.

Quaerendum autem est etiam de ludimagistris, sed et

ceteris professoribus litterarum. immo non dubitandum affines
illos esse multimodae idololatriae. primum quibus necesse est
deos nationum praedicare, nomina, genealogias, fabulas, ornamenta
honorifica quaeque eorum enuntiare, tum sollemnia festaque
eorundem obseruare, ut quibus uectigalia sua supputent.
quis ludimagister sine tabula VII idolorum Quinquatria tamen
frequentabit? ipsam primam noui discipuli stipem Mineruae et
honori et nomini consecrat, ut, etsi non profanatus alicui idolo [*] [*]
uerbotenus de idolothyto esse dicatur, pro idololatra uitetur.
quid? minus est inquinamenti ? eoque praestat quaestus et
nominibus et honoribus idolo nuncupatus? quam Minerualia
Mineruae, quam Saturnalia Saturni, quae etiam seruiculis sub
tempore Saturnalium celebrari necesse est. etiam strenuae
captandae et septimontium, et Brumae et carae cognationis
honoraria exigenda omnia, Florae scholae coronandae; flaminicae
et aediles sacrificant creati; schola honoratur feriis. idem fit
idoli natali; omnis diaboli pompa frequentatur. quis haec competere
Christiano existimabit, nisi qui putabit conuenire etiam
non magistro? scimus dici posse: si docere litteras dei seruis
non licet, etiam nec discere licebit, et, quomodo quis institueretur
ad prudentiam interim humanam uel ad quemcumque
sensum uel actum, cum instrumentum sit ad omnem uitam
litteratura? quomodo repudiamus saecularia studia, sine quibus
diuina non possunt? uideamus igitur necessitatem litteratoriae
eruditionis, respiciamus ex parte eam admitti [non] posse, ex
parte uitari. fideles magis discere quam docere litteras capit;
diuersa est enim ratio discendi et docendi. si fidelis litteras
doceat, insertas idolorum praedicationes sine dubio, dum docet,
commendat, dum tradit, affirmat, dum commemorat, testimonium
dicit. deos ipsos hoc nomine obsignat, cum lex prohibeat,
ut diximus, deos pronuntiari et nomen hoc in uano conlocari.
hinc prima diabolo fides aedificatur ab initiis eruditionis. quaere,
an idololatrian committat qui de idolis catechizat. at cum fidelis
haec discit, si iam sapit, quid sit, neque recipit neque admittit,
multo magis, si dudum sapit. aut ubi coeperit sapere, [*]
prius sapiat oportet quod prius didicit, id est de deo et fide.
proinde illa respuet nec recipiet et erit tam tutus, quam qui
sciens uenenum ab ignaro accipit nec bibit. huic necessitas
ad excusationem deputatur, quia aliter discere non potest. tanto
autem facilius est litteras non docere quam non discere, quanto
et reliqua scholarum de publicis ac propriis sollemnitatibus inquinamenta
facilius discipulus fidelis non adibit quam magister
non frequentabit.