De Anima (41-43)

Malum igitur animae, praeter quod ex obuentu spiritus
nequam superstruitur, ex originis uitio antecedit, naturale quodammodo.
nam, ut diximus, naturae corruptio alia natura
est, habens suum dominum et patrem, ipsum scilicet corruptionis
auctorem, ut tamen insit et bonum animae illud principale,
illud diuinum atque germanum et proprie naturale.
quod enim a deo est, non tam extinguitur quam obumbratur.
potest enim obumbrari, quia non est deus, extingui non potest,
quia a deo est. itaque sicut lumen aliquo obstaculo impeditum
manet, sed non comparet, si tanta densitas obstaculi fuerit,
ita et bonum in anima a malo oppressum pro qualitate eius
aut in totum uacat occultata luce aut, qua datur, radiat inuenta
libertate. sic pessimi et optimi quidam et nihilominus
unum omnes animae genus. sic et in pessimis aliquid boni
et in optimis nonnihil pessimi. solus enim deus sine peccato
et solus homo sine peccato Christus, quia et deus Christus.
sic et diuinitas animae in praesagia erumpit ex bono priore [*] [*]

et conscientia dei in testimonium prodit \'deus bonus\' et \'deus
uidet\' et \'deo commendo\'. propterea nulla anima sine crimine,
quia nulla sine boni semine. proinde, cum ad finem peruenit,
reformata per secundam natiuitatem ex aqua et superna uirtute
detracto corruptionis pristinae aulaeo totam lucem suam
conspicit. excipitur etiam a spiritu sancto, sicut in pristina
natiuitate a spiritu profano. sequitur animam nubentem spiritui
caro, ut dotale mancipium, et iam non animae famula,
sed spiritus.s o beatum conubium, si non admiserit adulterium!

De morte iam superest, ut illic materia ponatur, ubi
ipsa anima consummatur. quamquam Epicurus uulgari satis
opinione negarit mortem ad nos pertinere. quod enim dissoluitur,
inquit, sensu caret et quod sensu caret, nihil
ad nos. dissoluitur autem et caret sensu non ipsa mors, sed
homo qui eam patitur. at ille ei dedit passionem, cuius est
actio. quodsi hominis est pati mortem dissolutricem corporis
et peremptricem sensus, quam ineptum ut tanta uis ad hominem
non pertinere dicatur. multo coactius Seneca, post
mortem, ait, omnia finiuntur, etiam ipsa. hoc si ita
est, iam et mors ad semetipsam pertinebit, si et ipsa finitur;
eo magis ad hominem, in quo inter omnia finiendo et ipsa
finitur. mors nihil ad nos, ergo et uita nihil ad nos. si enim
quo dissoluimur praeter nos, etiam quo compingimur extra
nos. si ademptio sensus nihil ad nos, nec adeptio sensus
quicquam ad nos. sed mortem quoque interimat qui et animam.
a nobis ut de postuma uita et de alia prouincia animae,
ita de morte tractabitur, ad quam uel ipsi pertinemus, si ad
nos illa non pertinet. denique . nec speculum eius somnus
aliena materia est. [*] [*] [*] [*]

De somno

prius disputemus, post, mortem qualiter
anima decurrat. non utique extranaturale est somnus, ut quibusdam
philosophis placet, cum ex his eum deputant causis
quae praeter naturam haberi uidentur. Stoici somnum resolutionem
sensualis uigoris affirmant, Epicurei deminutionem
spiritus animalis, Anaxagoras cum Xenophane defetiscentiam,
Empedocles et Parmenides refrigerationem, Strato segregationem
consati spiritus, Democritus indigentiam spiritus, Aristoteles
marcorem circumcordialis caloris. ego me numquam ita dormisse
praesumo ut ex his aliquid agnoscam. neque enim credendum
est defetiscentiam esse somnum, contrarium potius
defetiscentiae, quam scilicet tollit, siquidem homo somno magis
reficitur quam fatigatur. porro nec semper ex fatigatione concipitur
somnus, et tamen cum ex illa est, illa iam non est.
sed nec refrigescentiam admittam aut marcorem aliquem caloris,
cum adeo corpora somno concalescant, et dispensatio ciborum
per somnum non facile procederet calore properabili et
rigore tardabili, si somno refrigeraremur. plus est quod etiam
sudor digestionis aestuantis est index. denique concoquere dicimur,
quod caloris, non frigoris operatio est. perinde deminutionem
animalis spiritus aut indigentiam spiritus aut segregationem
consati spiritus immortalitas animae non sinit credi.
perit anima, si minoratur. superest, si forte, cum Stoicis resolutionem
sensualis uigoris somnum determinemus, quia corporis
solius quietem procuret, non et animae. animam enim
ut semper mobilem et semper exercitam numquam succidere
quieti, alienae scilicet a statu immortalitatis; nihil enim immortale
finem operis sui admittit, somnus autem finis est
operis. denique corpori, cui mortalitas competit, ei soli quies [*] finem operis adlatura. qui ergo de somni naturalitate dubitabit,
habet quidem dialecticos in dubium deducentes totam
naturalium et extranaturalium discretionem, ut et quae putauerit
citra naturam esse naturae uindicari sciat posse, a qua
ita esse sortita sunt, ut citra eam haberi uideantur, et utique
aut natura omnia aut nulla natura. apud nos autem id poterit
audiri quod dei contemplatio suggerit, auctoris omnium,
de quibus quaeritur. credimus enim, si quid est natura, rationale
aliquod opus dei esse. porro somnum ratio praeit, tam
aptum, tam utilem, tam necessarium, ut absque illo nulla
anima sufficiat, recreatorem corporum, redintegratorem uirium,
probatorem ualetudinum, pacatorem operum, medicum laborum,
cui legitime fruendo dies cedit, nox legem facit, auferens rerum
etiam colorem. quodsi uitale salutare auxiliare somnus, nihil
eiusmodi non rationale, nihil non naturale. sic et medici
omne contrarium uitali salutari auxiliari extra naturales cardines
relegant. nam et aemulas somno ualetudines, phreneticam
atque cardiacam, praeter naturam iudicando naturalem
somnum praeiudicauerunt; etiam in lethargo non naturalem notantes
testimonio naturali respondent, cum in suo temperamento
est. omnis enim natura aut defraudatione aut enormitate
rescinditur, proprietate mensurae conseruatur. ita naturale
erit statu, quod non naturale effici potest decessu uel excessu.
quid, si et esum et potum de naturae sortibus eximas? nam
et in his plurima somni praeparatura est. certe his a primordio
naturae suae homo inbutus est. si apud deum discas,
ille fons generis, Adam, ante ebibit soporem quam sitiit
quietem, ante dormiit quam laborauit, immo quam et edit,
immo quam et profatus est, ut uideant naturalem indicem [*] [*] [*]
somnum omnibus naturalibus principaliorem. inde deducimur
etiam imaginem mortis iam tunc eum recensere. si enim
Adam de Christo figuram dabat, somnus Adae mors erat
Christi dormituri in mortem, ut de iniuria perinde lateris eius
uera mater uiuentium figuraretur ecclesia. ideo et somnus tam
salutaris, tam rationalis etiam in publicae et communis iam
mortis effingitur exemplar. uoluit enim deus et alias nihil
sine exemplaribus in sua dispositione molitus paradigmate Platonico
plenius humani uel maxime initii ac finis lineas cotidie
agere nobiscum, manum porrigens fidei facilius adiuuandae per
imagines et parabolas sicut sermonum ita et rerum. proponit
igitur tibi corpus amica ui soporis elisum, blanda quietis necessitate
prostratum, immobile situ, quale ante uitam iacuit,
et quale post uitam iacebit, ut testationem plasticae et sepulturae,
expectans animam quasi nondum conlatam et quasi iam
ereptam. sed et illa sic patitur, ut alibi agere uideatur, dissimulatione
praesentiae futuram absentiam ediscens. de Hermotimo
sciemus. et tamen interim somniat: unde tunc somnia?
nec quiescit nec ignauescit omnino nec naturam immortalitatis
seruam sopori addicit. probat se mobilem semper: terra mari
peregrinatur nogotiatur agitatur laborat ludit dolet gaudet, licita
atque inlicita persequitur, ostendit quod sine corpore etiam
plurimum possit, quod et suis instructa sit membris, sed nihilominus
necessitatem habeat rursus corporis agitandi. ita cum
euigilauerit corpus, redditum officiis eius resurrectionem mortuorum
tibi affirmat. haec erit somni et ratio naturalis et
natura rationalis. etiam per imaginem mortis fidem initiaris,
spem meditaris, discis mori et uiuere, discis uigilare, dum
dormis. [*] [*]