Adversus Hermogenem (31-35)

Sed et illud utique captabitur, de caelo solo et de
terra ista scripturam significasse, quod ea in principio deus
fecerit, de speciebus autem supra dictis nihil tale, et ideo
eas, quae factae non significentur, ad infectam materiam pertinere.
respondebimus huic quoque scrupulo. scriptura diuina
satis dissereret, si summas ipsas rerum a deo factas commendasset,
caelum et terram, habentes utique suggestus suos
proprios, qui in ipsis summis intellegi possent. suggestus
autem caeli et terrae primo tunc fuerunt tenebrae et abyssus,
[et] spiritus et aquae. nam terrae quidem suberant abyssus
et tenebrae. si enim abyssus infra terram, tenebrae autem
super abyssum, sine dubio et tenebrae et abyssus infra terram.
caelo uero spiritus et aquae subiacebant. nam si aquae super
terram. quae eam texerant, spiritus autem super aquas, pariter
et spiritus et aquae super terram. quae uero super terram, [*]

ea utique infra caelum. et sicut terra abysso et tenebris, ita
et caelum spiritui et aquis incubabat et complectebatur. et
ita nouum non est, ut id solum, quod continet, nominetur.
qua summale, in isto autem intellegatur et quod continetur,
qua portionale. ecce, si dicam: \'ciuitas extruxit theatrum et
circum; scaena autem erat talis et talis, et statuae super
euripum, et oboliscus super omnia ferebatur\': quia non et has
species edixerim factas a ciuitate, non erunt ab ea cum circo
et theatro? an ideo non adieci factas has quoque species.
quia inerant eis, quae facta praedixeram, et inesse quibus
inerant intellegi poterant? sed uacet hoc exemplum, ut humanum:
aliud de auctoritate scripturae ipsius arripiam. fecit,
inquit, deus hominem de terra et adflauit in faciem
eius flatum uitae, et factus est homo in animam
uiuam. faciem quidem eius hic nominat, sed nec ipsam
factam a deo dixit, cutem uero et ossa et carnem et oculos
et sudorem et sanguinem postea loquitur, quae nec tunc facta
a deo significauit. quid respondebit Hermogenes? numquid et
membra hominis ad materiam pertinebunt, quia non nominatim
facta referuntur? an et haec in hominis factitatione censentur?
proinde membra erant caeli et terrae abyssus et tenebrae,
spiritus et aquae. in corporibus enim membra sunt facta, in
corporibus et membra sunt nominata. nullum elementum non
membrum est eius elementi, quo continetur. omnia autem
elementa caelo aut terra continentur.

Haec responderim pro scriptura praesenti, quatenus hic [*] [*]

solorum corporum factitationem commendare uidetur caeli
et terrae. sciit esse, qui ultro in corporibus et membra
cognoscerent, et ideo compendio usa est prouidit tamen et
hebetes et insidiosos, qui dissimulato tacito intellectu ipsis
quoque membris uerbum factitationis significatorium exigerent.
itaque et propter istos singulas species factas docet aliis in
locis. habes Sophiam prior autem abysso genita sum
dicentem. ut credas abyssum quoque genitam, id est factam,
quia et filios facimus, licet generemus. nihil interest facta
an nata sit abyssus, dum initium detur illi,. quod non daretur,
si materiae [subiciatur] esset. de tenebris uero ipse dominus
per Esaiam: ego, qui struxi lucem et feci tenebras. de
spiritu aeque Amos: qui solidat tonitruum et condit
spiritum et adnuntiat in homines Christum suum,
eum spiritum conditum ostendens, qui in terras conditas
deputabatur, qui super aquas ferebatur, librator et adflator
et animator uniuersitatis. non .. ut quidam putant, ipsum
deum significari spiritum, quia deus spiritus; neque enim
aquae dominum sustinere sufficerent. sed eum spiritum dicit,
de quo etiam uenti constiterunt, ut ait per Esaiam: quia
spiritus a me exiuit, et flatum omnem ego feci. item de
aquis eadem Sophia: et quomodo firmos ponebat fontes
quae sub caelo. ego eram modulans cum ipso. cum
uero et eas species probamus a deo factas, etsi in Genesi
tantummodo nominantur sine factitationis mentione, [*] [*] [*] [*]
respondebitur fortasse ex diuerso plane factas eas. sed ex materia.
ut stilus, quidem Moysei: et tenebrae super aby.ssum et
spiritus dei super aquas ferebatur materiam (ipsam)sonet.
ceterae uero scripturae quae ex materia factae sunt species
in disperso demonstrent. ergo sicut terra de terra, ita et
abyssus ex abysso, et tenebrae ex tenebris, et spiritus et
aquae ex spiritu et aquis constiterunt? at, sicut supra diximus,
non potuit informis fuisse materia, (si) species habebat; ***
ut et aliae ex eis sint confectae; nisi quod non aliae, sed
ipsae ex semetipsis, - siquidem non capit diuersas fuisse quae
iisdem nominibus eduntur — quo iam et operatio diuina otiosa
uideri possit, si quae erant fecit, cum generosior esset, quae non
erant [facta quam si fierent. igitur ut concludam: aut materiam
tunc significauit Moyses scribens: et tenebrae super abyssum
et spiritus dei super aquas ferebatur, - at cum
hae species alibi postea demonstrantur factae a deo, debuerunt
aeque demonstrari ex materia, quam Moyses praemiserat,
factae — aut si species istas et non materiam significauit
Moyses, ubi materia demonstrata sit quaero.

Sed dum illam Hermogenes inter colores suos inuenit,
— inter scripturas enim dei inuenire non potuerit — satis
est, quod omnia et facta a deo constat et ex materia facta
non constat. quae etiam si fuisset, ipsam quoque a deo factam
credidissemus, quia nihil innatum praeter deum praescribentes [*] [*]

obtineremus. in hunc usque articulum locus est retractatui,
donec ad scripturas prouocata deficiat exhibitio materiae.
expedita summa est: nihil inuenio factum nisi ex nihilo, quia
quod factum inuenio non fuisse cognosco. etiamsi quid ex
aliquo factum est, ex facto habet censum, ut ex terra herba
et fructus et pecudes et figuratio hominis ipsius, ut ex aquis
natatiles et uolatiles animae. huiusmodi origines [rerum ex his
prolatarum] potero materias appellare, sed factas a deo et ipsas.

Ceterum omne ex nihilo constitisse illa postremo diuina
dispositio suadebit, quae omnia in nihilum redactura est.
siquidem et caelum conuoluetur ut liber, immo nusquam
fiet cum ipsa terra, cum qua primordio factum est: caelum
et terra praeteribunt, inquit; caelum primum et terra
prima abierunt, et locus non est inuentus illis, quia
scilicet quod finit et locum amittit. sic et Dauid: opera
manuum tuarum caeli; et ipsi peribunt. sed et si mutabit
illos uelut opertorium, et mutabuntur, et mutari
perire est pristino statui, quem, dum mutantur, amittunt.
et stellae quidem de caelo ruent, sicut fici arbor
cum ualido commota uento acerba sua amittit,
montes uero tamquam cera liquescent a conspectu [*] [*] [*]

domini, cum surrexerit scilicet confringere terram.
sed et paludes, inquit, arefaciam, et quaerent aquam
nec inuenient; etiam mare hactenus. quae omnia et si
aliter putauerit [spiritaliter] interpretanda, non tamen poterit
auferre ueritatem ita futurorum, quomodo scripta sunt.
si quae enim figurae sunt, ex rebus consistentibus fiant
necesse est, non ex uacantibus, quia nihil potest ad similitudinem
de suo praestare, nisi sit ipsum, quod tali similitudini
praestet. reuertor igitur ad causam, definiens omnia ex nihilo
edita (ut) in nihilum peruentura. ex aeterno enim, id est ex
materia, nihil deus interibile fecisset. nec ex maioribus minora
condidisset cui magis congruat ex minoribus maiora producere,
id est ex interibili aeternum, quod et carni nostrae
pollicetur, cuius uirtutis et potestatis suae hunc iam arrabonem
uoluit in nobis collocasse, ut credamus illum etiam
uniuersitatem ex nihilo, uelut emortuam, quae scilicet non
erat, in hoc, ut esset, suscitasse.

De cetero uero statu materiae etsi non est retractandum,
— prius enim erat, ut eam esse constaret - tamen
acsi constiterit, persequendus est ordo, quo magis eam non
esse constet, cuius nec reliquus status consistat, simul ut
contrarietates suas agnoscat Hermogenes. prima, inquit, facie
uidetur nobis corporalis esse materia; exquisita autem ratione
recta inuenitur neque corporalis neque incorporalis. quae est
ista ratio recta, quae nihil recti renuntiat, id est nihil certi? [*] [*]

nisi fallor enim, omnis res aut corporalis sit necesse est aut
incorporalis, ut concedam interim esse aliquid incorporale, de
substantiis dumtaxat, cum ipsa substantia corpus sit rei cuiusque.
certe post corporale et incorporale nihil tertium. age
nunc sit et tertium, quod illa recta ratio Hermogeniana
compererit, quae neque corporalem neque incorporalem materiam
facit: ubi est? quale est? quid uocatur? quid describitur?
quid intellegitur? (an) tantum hoc ratio renuntiauit, nec
corporalem materiam nec incorporalem?