De Mendacio (6-10)

Contra illi, quibus placet numquam mentiendum, multo
fortius agunt, utentes primo auctoritate diuina, quoniam in
ipso Decalogo scriptum est: falsum testimonium ne
dicas, quo genere complectitur omne mendacium; quisquis
enim aliquid enuntiat, testimonium perhibet animo suo. sed
ne quis contendat non omne mendacium falsum testimonium
esse appellandum, quid dicturus est ad id, quod scriptum est:
os quod mentitur occidit animam? quod ne quis arbitretur
exceptis aliquibus mentientibus posse intellegi, alio
loco legat: perdes omnes, qui loquuntur mendacium. [*] [*]

unde ore suo ipse dominus, sit, inquit, in ore uestro:
est est, non non; quod autem amplius est, a malo
est. hinc et apostolus, cum exuendum ueterem hominem
praeciperet, quo nomine omnia peccata intelleguntur, consequenter
ait in primis ponens: quapropter deponentes
mendacium loquimini ueritatem.

Nec illis, quae de ueteribus libris mendaciorum exempla
prolata sunt, terreri se dicunt: ubi quidquid gestum est,
figurate accipi potest, quamuis reuera contigerit; quidquid
autem figurate fit aut dicitur, non est mendacium. omnis
enim enuntatio ad id, quod enuntiat, referenda est. omne
autem figurate aut factum aut dictum hoc enuntiat, quod
significat eis, quibus intellegendum prolatum est. unde credendum
est illos homines, qui propheticis temporibus digni
auctoritate fuisse commemorantur, omnia, quae scripta sunt
de illis, prophetice gessisse atque dixisse; nec minus prophetice
eis accidisse, quaecumque sic acciderunt, ut eodem prophetico
spiritu memoriae litterisque mandanda iudicarentur. de obstetricibus
autem, quia non eas possunt dicere prophetico spiritu
significandi futuri ueri gratia aliud pro alio renuntiasse Pharaoni,
etiamsi aliquid ipsis nescientibus quod per eas actum
est significauit, pro gradu suo dicunt adprobatas et remuneratas
a deo. qui enim nocendi causa mentiri solet, si iam consulendi
causa mentiatur, multum profecit. sed aliud est, quod [*] [*]

per se ipsum laudabile proponitur, aliud, quod in deterioris
conparatione praeponitur. aliter enim gratulamur, cum sanus
est homo, aliter, cum melius habet aegrotus. nam in scripturis
ipsis iustificata etiam Sodoma dicitur in conparatione scelerum
populi Israhel. et ad hanc regulam dirigunt omnia mendacia,
quae proferuntur de ueteribus libris nec reprehensa inueniuntur
uel reprehendi non possunt, ut aut indole proficientium et
spe adprobentur aut significationis alicuius causa non sint
omnino mendacia.

Et ideo de libris noui testamenti exceptis figuratis significationibus
domini, si uitam moresque sanctorum et facta ac
dicta consideres, nihil tale proferri potest, quod ad imitationem
prouocet mentiendi. simulatio enim Petri et Barnabae non
solum commemorata, uerum etiam reprehensa atque correcta
est. non enim, ut nonnulli putant, ex eadem simulatione etiam
Paulus \'apostolus aut Timotheum circumcidit aut ipse quaedam
ritu iudaeico sacramenta celebrauit, sed ex illa libertate
sententiae suae, qua praedicauit nec gentibus prodesse circumcisionem
nec iudaeis obesse. unde nec illos astringendos ad
consuetudinem iudaeorum nec illos a paterna deterrendos censuit.
unde illa uerba eius sunt: circumcisus quis uocatus
est? non adducat [praeputium]. in praeputio quis
uocatus est? non circumcidatur. circumcisio
nihil est, et praeputium nihil est sed obseruatio
mandatorum dei. unusquisque in qua uocatione
uocatus est, in ea permaneat. quomodo enim potest
adduci praeputium quod praecisum est? sed \'non [*] [*]

adducat\' dixit \'non ita uiuat\', quasi praeputium adduxerit,
id est, quasi in eam partem, quam nudauit, rursus tegmen
carnis adtraxerit et quasi iudaeus esse destiterit, sicut alibi
dicit: circumcisio tua praeputium facta est. et
hoc non tamquam cogens dixit apostolus aut illos manere in
praeputio aut iudaeos in consuetudine patrum suorum, sed ut
neutri in alteram cogerentur, potestatem autem haberet quisque
manendi in sua consuetudine, non necessitatem. neque
enim, si uellet iudaeus, ubi nullum perturbaret, recedere a
iudaeicis obseruationibus, prohiberetur ab apostolo, quando
quidem consilium in eis permanendi ad hoc dedit, ne superfluis
perturbati iudaei ad ea, quae saluti essent necessaria, non
uenirent, neque ab illo prohiberetur, si uellet quisquam gentilium
ideo circumcidi, ut hoc ipsum ostenderet, non se
detestari quasi noxium, sed indifferenter habere tamquam
signaculum, cuius utilitas iam tempore praeterisset; non enim,
si salus ex eo iam nulla esset, etiam exitium inde metuendum
fuit. ideoque et Timotheus, cum in praeputio uocatus esset,
tamen, quia de iudaea matre ortus erat et ostendere cognatis
suis debebat ad eos lucrifaciendos non hoc se didicisse in
disciplina christiana, ut illa sacramenta, quae legis ueteris
essent, abominaretur, circumcisus est ab apostolo: ut
hoc modo demonstrarent iudaeis non ideo gentes non ea
suscipere, quia mala sunt et perniciose a patribus obseruata,
sed quia iam saluti non necessaria post aduentum tanti sacramenti,
quod per tam longa tempora tota uetus illa scriptura
propheticis figurationibus parturiuit. nam et Titum [*] [*]
circumcideret, cum hoc urgerent iudaei, nisi subintroducti falsi
fratres ideo fieri uellent, ut haberent, quod de ipso Paulo
disseminarent, tamquam eorum ueritati cesserit, qui spem
salutis euangelicae in circumcisione carnis atque eius modi
obseruationibus esse praedicarent et sine his nemini Christum
prodesse contenderent, cum contra nihil prodesset Christus
eis, qui eo animo circumciderentur, ut ibi esse salutem putarent,
unde est illud: ecce ego Paulus dico uobis, quia,
si circumcidamini, Christus uobis nihil proderit.
ex hac igitur libertate Paulus paternas obseruationes obseruauit,
hoc unum cauens et praedicans, ne sine his salus christiana
nulla putaretur. Petrus autem simulatione sua, tamquam
in iudaismo salus esset, cogebat gentes iudaeizare, quod
uerba Pauli ostendunt dicentis: quomodo gentes cogis
iudaeizare? non enim cogerentur, nisi uiderent eum sic
eas obseruare, quasi praeter illas salus esse non posset. Petri
ergo simulatio libertati Pauli non est conparanda. et ideo
Petrum amare debemus libenter correctum, non autem astruere
etiam de auctoritate Pauli mendacium, quia et Petrum coram
omnibus in rectam uiam reuocauit, ne gentes per eum iudaeizare
cogerentur, et ipse suae praedicationi adtestatus est, qui
cum putaretur hostis paternarum traditionum eo quod nolebat
eas inponere gentibus, non aspernatus eas ipse more
patrio celebrare satis ostendit hoc in eis Christo adueniente
remansisse, ut nec iudaeis essent perniciosae nec gentibus
necessariae nec iam cuiquam hominum salutares. [*] [*]

Quodsi auctoritas mentiendi nec de antiquis libris proferri
potest, uel quia non est mendacium, quod figurate gestum
dictumue recipitur, uel quia bonis ad imitandum non proponitur,
quod in malis, cum proficere coeperint, in peioris conparatione
laudatur, nec de noui testamenti libris, quia correctio
potius quam simulatio, sicut lacrimae potius quam negatio
Petri est imitanda.

Iam illis exemplis, quae de communi uita proferuntur,
multo confidentius adserunt non esse credendum. prius enim
docent iniquitatem esse mendacium multis documentis litterarum
sanctarum et eo maxime, quod scriptum est: odisti.
domine, omnes qui operantur iniquitatem, perdes
omnes qui loquuntur mendacium. aut enim, ut solet
scriptura, sequenti uersu exposuit superiorem, ut, quoniam
latius solet patere iniquitas, intellegamus nominato mendacio
tamquam speciem iniquitatis significare uoluerit, aut, si aliquid
interesse arbitrantur, tanto peius est mendacium, quanto
grauius positum est (perdes) quam \'odisti*. forte enim
odit aliquem deus aliquanto mitius, ut eum non perdat; quem
uero perdit, tanto uehementius odit, quanto seuerius punit.
odit autem omnes, qui operantur iniquitatem; at omnes, qui
loquuntur mendacium, etiam perdit. quo constituto quis eorum,
qui haec asserunt, commouebitur illis exemplis, cum dicitur:
quid? si ad te homo confugiat, qui mendacio tuo possit a morte
liberari? illa enim mors, quam stulte timent homines, qui
peccare non timent, non animam, sed corpus occidit, sicut [*] [*]
dominus in euangelio docet - unde praecipit, ne ipsa timeatur
— os autem, quod mentitur, non corpus, sed animam
occidit. his enim uerbis apertissime scriptum est: os autem,
quod mentitur, occidit animam. quomodo ergo non
peruersissime dicitur, ut alter corporaliter uiuat, debere alterum
spiritaliter mori? nam et ipsa dilectio proximi ex sua
cuiusque terminum accepit. diliges, inquit, proximum
tuum tamquam te ipsum. quomodo ergo quisque diligit
tamquam se ipsum, cui ut praestet uitam temporalem, ipse
amittit aeternam? quandoquidem si pro illius temporali uita
suam ipsam temporalem perdat, non est iam diligere sicut
se ipsum, sed plus quam se ipsum: quod sanae doctrinae
regulam excedit. multo minus igitur aeternam suam pro
alterius temporali mentiendo amissurus est. temporalem plane
uitam suam pro aeterna uita proximi non dubitabit Christianus
amittere; hoc enim praecessit exemplum, ut pro nobis dominus
ipse moreretur. ad hoc enim et ait: hoc est mandatum
meum, ut diligatis inuicem, sicut et ego dilexi
uos. maiorem dilectionem nemo habet, quam ut
animam suam ponat pro amicis suis. non enim quisquam
est ita desipiens, ut dicat aliud quam saluti sempiternae
hominum consuluisse dominum uel faciendo, quod praecepit,
uel praecipiendo, quod fecit. cum igitur mentiendo uita aeterna
amittatur, numquam pro cuiusquam temporali uita mentiendum
est. enimuero isti, qui stomachantur et indignantur, si
nolit aliquis mendacio perimere animam suam, ut alius senescat [*] [*]
in carne, quid, si etiam furto nostro, quid, si adulterio liberari
possit aliquis de morte? ideone furandum est aut moechandum?
nesciunt enim ad hoc se cogere, ut, si laqueum ferat
homo et stuprum petat, confirmans, quod sibi collum ligabit,
nisi ei concedatur, quod petit, consentiatur propter animam,
sicut ipsi dicunt, liberandam. quod si absurdum et nefarium
est, cur animam suam quisque mendacio corrumpat, ut alter
uiuat in corpore, cum, si suum corpus propterea corrumpendum
daret, omnium iudicio nefariae turpitudinis damnaretur?
proinde non est in ista quaestione adtendendum, nisi utrum
iniquitas sit mendacium. quod cum supra commemoratis documentis
asseratur, uidendum est ita quaeri, utrum pro alterius
salute mentiri aliquis debeat, ac si quaereretur, utrum pro
alterius salute iniquus esse aliquis debeat. quod si respuitis
animae salus, quae non potest nisi aequitate seruari, et se ut
praeponamus non solum alterius, sed etiam nostrae saluti
temporali iubet, quid restat, inquiunt, quo dubitare debeamus
numquam omnino esse mentiendum? non enim dici potest esse
aliquid in temporalibus commodis salute ac uita corporali
maius aut carius. unde si nec ipsa praeponenda est ueritati,
quid obici potest propter quod mentiendum esse contendant,
qui aliquando putant oportere mentiri?

Pudicitia quippe corporis quia multum honorabili
persona uidetur occurrere et pro se flagitare mendacium, ut, si
stuprator inruat, qui possit mendacio deuitari, sine dubitatione
mentiendum sit, facile responderi potest nullam esse pudicitiam
corporis, nisi ab integritate animi pendeat: qua disrupta
cadat necesse est, etiamsi intacta uideatur, et ideo non in [*]
rebus temporalibus esse numerandam, quasi quae inuitis possit
auferri. nullo modo igitur se animus mendacio corrumpit pro
corpore suo, quod scit manere incorruptum, si ab ipso animo
incorruptio non recedat. quod enim uiolenter non praecedente
libidine patitur corpus, uexatio potius quam corruptio nominanda
est. aut si omnis uexatio corruptio est, non omnis
corruptio turpis est, sed quam libido procurauerit aut cui libido
consenserit. quanto autem praestantior est animus corpore.
tanto sceleratius corrumpitur. ibi ergo seruari potest pudicitia.
ubi nulla nisi uoluntaria potest esse corruptio. certe enim si
stuprator corpus inuaserit, qui nec ui contraria possit nec
ullo consilio uel mendacio deuitari, necesse est fateamur
aliena libidine pudicitiam non posse uiolari. quapropter quoniam
nemo dubitat meliorem esse animum corpore, integritati
corporis integritas animi praeponenda est, quae in aeternum
seruari potest. quis autem dixerit integrum animum esse
mentientis? etenim libido quoque ipsa recte definitur adpetitus
animi, quo aeternis bonis quaelibet temporalia praeponuntur.
nemo itaque potest conuincere aliquando esse mentiendum,
nisi qui potuerit ostendere aeternum aliquod bonum obtineri
posse mendacio. sed cum tanto quisque ab aeternitate discedat,
quanto a ueritate discedit, absurdissimum est dicere
discedendo inde posse ad boni aliquid aliquem peruenire. aut
si est aliquod bonum aeternum, quod non conplectatur ueritas,
non erit uerum, et ideo nec bonum erit, quia falsum erit. ut
autem animus corpori, ita ueritas etiam ipsi animo [*]
praeponenda est, ut eam non solum magis quam corpus, sed etiam
magis quam se ipsum adpetat animus. ita quippe erit integrior
et castior, cum eius potius inmutabilitate quam sua mutabilitate
perfruetur. si autem Loth, cum ita iustus esset, ut
angelos etiam hospites suscipere mereretur, stuprandas filias
Sodomitis obtulit, ut feminarum potius ab eis corpora quam
uirorum corrumperentur, quanto diligentius atque constantius
animi castitas in ueritate seruanda est, cum uerius ipse corpori
suo quam corpus uirile femineo corpori praeferatur I