De Mendacio (11-15)

Quodsi quisquam putat ideo cuiquam pro alio
esse mentiendum, ut interim uiuat aut in his rebus, quas
multum diligit, non offendatur, quo possit ad aeternam ueritatem
peruenire discendo, non intellegit primo nullum esse
flagitium, quod non eadem condicione suscipere cogatur, sicut
iam superius demonstratum est, deinde ipsius doctrinae auctoritatem
intercipi et penitus interire, si eis, quos ad illam
perducere conamur, mendacio nostro persuademus aliquando
esse mentiendum. cum enim doctrina salutaris partim credendis,
partim intellegendis rebus constet nec ad ea, quae intellegenda
sunt, perueniri possit, nisi prius credenda credantur,
quomodo credendum est ei, qui putat aliquando esse mentiendum,
ne forte et tunc mentiatur, cum praecipit ut credamus?
unde enim sciri potest, utrum et tunc habeat aliquam
causam, sicut ipse putat, officiosi mendacii, existimans falsa
narratione hominem territum posse a libidine cohiberi atque
hoc modo etiam ad spiritalia se consulere mentiendo arbitretur?
quo genere admisso atque adprobato omnis omnino [*] [*]
fidei disciplina subuel-titur: qua subuersa nec ad intellegentiam
peruenitur, cui capiendae ista paruulos nutrit. atque ita
omnis doctrina ueritatis aufertur, cedens licentiosissimae
falsitati, si mendacio uelut officioso alicunde penetrandi aperitur
locus. aut enim temporalia commoda, uel propria uel
aliena, ueritati praeponit, quicumque mentitur — quo quid
fieri potest peruersius? — aut cum ueritati adipiscendae
opitulante mendacio uult facere idoneum, intercludit aditum
ueritati; nolens enim, cum mentitur, esse aptus fit, cum
uerum dicit, incertus. quamobrem aut non est credendum
bonis aut credendum est eis, quos credimus debere aliquando
mentiri, aut non est credendum bonos aliquando mentiri:
horum trium primum perniciosum est, secundum stultum;
restat ergo, ut numquam mentiantur boni.

Sic ista quaestione ex utraque parte considerata
atque tractata non tamen facile ferenda sententia est; sed
adhuc diligenter audiendi, qui dicunt nullum esse tam malum
factum, quod non in peioris deuitatione faciendum sit; pertinere
autem ad facta hominum non solum quidquid faciunt,
sed quidquid etiam cum consensione patiuntur. unde, si extitit
causa, ut eligeret Christianus turificare idolis, ne consentiret
stupro, quod persecutor ei, nisi faceret, minabatur, recte
uidentur quaerere, cur non etiam mentiretur, ut tantam illam
turpitudinem deuitaret. ipsam enim consensionem, qua se
stuprum pati mallet quam turificare idolis, non passionem
dicunt esse, sed factum: quod ne faceret, elegit turificare. [*]
quanto igitur mendacium procliuius elegisset, si mendacio
posset a sancto corpore tam inmane flagitium remouere!

In qua propositione ista sunt, quae merito quaeri
possunt: utrum talis consensio pro facto habenda sit; aut
utrum consensio dicenda sit, quae non habet adprobationem;
aut utrum adprobatio sit, cum dicitur: expedit hoc pati potius
quam illud facere; et utrum recte ille fecerit turificare quam
stuprum pati; et utrum mentiendum esset potius, si ea condicio
daretur, quam turificandum. sed si talis consensio pro facto
habenda est, homicidae sunt etiam, qui occidi maluerunt quam
falsum testimonium dicere, et quod est homicidium grauius,
in se ipsos. cur enim hoc pacto non dicatur, quod ipsi se
occiderint, quia hoc elegerunt in se fieri, ne facerent quod
cogebantur? aut si grauius putatur alium occidere quam se
ipsum, quid? si haec condicio martyri proponeretur, ut, si
nollet de Christo falsum testimonium dicere atque immolare
daemonibus, ante oculos ipsius alius non quilibet homo, sed
pater eius occideretur, rogans etiam filium, ne id perseuerantia
sua fieri permitteret, nonne manifestum est illo in testimonii
fidelissimi sententia permanente solos homicidas futuros fuisse.
qui patrem eius occiderent, non illum etiam parricidam? sicut
ergo huius tanti sceleris particeps iste non esset, cum elegisset
patrem suum potius ab aliis interfici, etiam sacrilegum, cuius
anima raperetur ad poenas, quam fidem suam falso testimonio
uiolare: sic talis ille consensus non eum faceret tanti flagitii
participem, si male facere ipse nollet, quidquid alii propterea
fecissent, quia ipse non faceret. quid enim tales persecutores [*]

dicunt nisi: fac male, ne nos faciamus? qui si uere nobis
facientibus non fecissent, nec sic eis nostro scelere suffragari
deberemus. nunc uero, quando iam faciunt, cum ista [non]
dicunt, cur nobiscum potius quam soli turpes atque nocentes
sint? non enim consensus ille dicendus est, quia non adprobamus
quod faciunt, semper optantes et, quantum in nobis
est, prohibentes, ne faciant, factumque ipsorum non solum
non committentes cum eis, sed etiam quanta possumus detestatione
damnantes.

Quomodo, inquis, non cum eis facit, quando illi hoc
non facerent, si ipse illud faceret? hoc modo frangimus ianuam
cum effractoribus, quia, si non eam clauderemus, illi non
frangerent, et occidimus homines cum latronibus, si scire
contingat hoc eos esse facturos, quia, si nos praeuenientes
eos occideremus, illi non occiderent alios. aut si fateatur
nobis aliquis parricidium se facturum, nos cum eo facimus.
si, cum possumus, eum, priusquam faciat, non interficimus.
quando aliter eum uel cohibere uel inpedire non possumus.
totidem uerbis enim dici potest: fecisti cum eo, quia hoc
ille non fecisset, si tu illud fecisses. ego utrumque malum
fieri nollem; sed id tantum cauere potui, ne fieret, quod
erat in mea potestate; alterum autem alienum, quod meo
praecepto extinguere non potui, meo malefacto inpedire non
debui. non ergo peccantem adprobat, qui pro alio non
peccat; et neutrum placet ei, qui utrumque nollet admitti,
sed illud, quod ad se pertinet, etiam potestate non perpetrat,
quod autem ad alterum, sola uoluntate condemnat. et ideo [*]

proponentibus illam condicionem atque dicentibus: si non
turificaueris, hoc patieris, si respondisset: ego neutrum eligo,
utrumque detestor, ad nihil horum uobis consentio, inter haec
uerba atque talia, quae certe quoniam uera essent, nulla eius
consensio, nulla adprobatio teneretur; quaecumque ab eis
passus esset, illi deputaretur iniuriarum acceptio, illis commissio
peccatorum. debuitne igitur, ait quispiam, stuprum perpeti
potius quam turificare? si quaeris, quid debuerit, neutrum
debuit. si enim dixero aliquid horum debuisse, aliquid horum
adprobabo, cum inprobem utrumque. sed si quaeritur, quid
horum potius debuit euitare qui utrumque non potuit, sed
alterutrum potuit, respondebo: suum peccatum potius quam
alienum et leuius potius, quod suum, quam grauius, quod
alienum. ut enim salua diligentiore inquisitione interim concedam
grauius esse stuprum quam turificationem, illa tamen
ipsius erat, illud alienum factum, quamuis id ipse perpeteretur;
cuius autem factum, eius et peccatum. quamuis enim
grauius sit homicidium quam furtum, peius est tamen facere
furtum quam pati homicidium. itaque si cuiquam proponeretur,
ut, si furtum facere nollet, interficeretur, hoc est committeretur
in eum homicidium, quia utrumque euitare non posset, id
euitaret potius, quod suum peccatum esset, quam quod alienum.
nec ideo et illud eius fieret, quia in eum committeretur
et quia id posset euitare, si suum uellet admittere. [*] [*] [*]

Totus itaque huius quaestionis nodus ad hoc adducit.
ut quaeratur, utrum alienum nullum peccatum, quamuis in
te commissum, tibi inputetur, si leuiore tuo peccato id possis
euitare nec facis, an excepta est omnis inmunditia corporalis.
nemo enim aliquem inmundum fieri dicit, si occidatur aut
mittatur in carcerem aut in uinculis habeatur aut flagelletur
ceterisque tormentis et cruciatibus adfligatur aut proscribatur
damnisque afficiatur grauissimis usque ad ultimam nuditatem
aut spolietur honoribus atque ingentes accipiat contumelias
per quaecumque conuicia: quidquid horum quisque iniuste
passus fuerit, nemo est tam demens, qui eum inmundum fieri
dicat. at si fimo perfundatur aut si tale aliquid ei per os
infundatur uel inculcetur patiaturue muliebria, omnium fere
sensus abhorret, et constupratum atque inmundum uocant.
ita igitur concludendum est, ut quaecumque aliena peccata
exceptis his, quae inmundum faciunt in quem committuntur.
non euitet quisque peccatis suis neque pro se neque pro quoquam,
sed ea sufferat potius fortiterque patiatur, etsi nullis
peccatis suis ea debet euitare neque mendacio, illa uero, quae
ita committuntur in homine, ut eum faciant inmundum, etiam
peccatis nostris euitare debeamus, ac per hoc nec peccata
dicenda sint, quae propterea fiunt, ut illa inmunditia deuitetur.
quidquid enim ita fit, ut, nisi fieret, iuste reprehenderetur, non
est peccatum. ex quo conficitur, ut nec illa inmunditia uocanda
sit, quando euitandi eam nulla facultas est; habet enim etiam
tunc, quod recte agat qui eam patitur, ut patienter ferat, [*]

quidquid non potest euitare. nullus autem recte agens inmundus
fieri potest quolibet contagio corporali. inmundus est enim
ante deum omnis iniquus. mundus ergo est omnis iustus, etsi
non ante homines, tamen ante deum, qui sine errore iudicat.
proinde nec cum ea patitur data euitandi potestate, contactu
ipso inmundus fit, sed peccato, quo ea, cum posset, noluit
euitare. nullum enim peccatum esset, quidquid propter illa
euitanda factum esset. propter haec igitur euitanda quisquis
mentitus fuerit, non peccat.