De Cura pro Mortuis Gerenda ad Paulinum Episcopum (15-17)

Huic rei simile est etiam illud, cum homines altius,
quam si dormirent, subtrahuntur corporis sensibus et occupantur
talibus uisis. et his enim adparent imagines uiuorum
atque mortuorum; sed cum fuerint sensibus redditi, quoscumque
mortuos uidisse se dixerint, uere cum eis fuisse creduntur
nec adtendunt qui haec audiunt similiter ab eis absentium
atque nescientium quorundam etiam imagines uisas
esse uiuorum. homo quidam Curma nomine municipii Tulliensis,
quod Hipponi proximum est, curialis pauper, uix illius
loci duumuiralicius et simpliciter rusticanus, cum aegrotaret,
ablatus a sensibus paene mortuus iacuit aliquot diebus:
tenuissimus flatus in naribus, qui manu admota utcumque
sentiebatur et erat exiguum uiuentis indicium, sepeliri ut
exanimem non sinebat. nullos artus mouebat, nulla sumebat
alimenta; nihil oculis, nihil ullo alio sensu corporis qualibet
inpacta molestia sentiebat. uidebat tamen multa uelut in
somnis, quae tandem aliquando post dies plurimos quasi euigilans
uisa narrauit. ac primum mox ut aperuit oculos, eat
aliquis, inquit, ad domum Curmae fabri ferrarii et uideat,
quid ibi agatur. quo cum itum esset, inuentus est mortuus [*]

eo momento, quo iste fuerat sensibus redditus et paene a
morte reuixerat. tunc intentis, qui aderant, illum exhiberi
iussum esse, quando ipse dimissus est. indicauit seque illic
unde redierat dixit audisse, quod non Curma curialis, sed
Curma faber ferrarius ad loca illa mortuorum praeceptus
fuisset adduci. in illis ergo uisis, tamquam somniis suis, inter
eos defunctos, quos uidebat pro meritorum diuersitate tractari,
agnouit etiam nonnullos, quos nouerat uiuos. ipsos autem
uere forsitan credidissem, si non inter illa quasi somnia sua
uidisset etiam quosdam, qui nunc usque adhuc uiuunt, clericos
uidelicet aliquos regionis suae, a quorum ibi presbytero
audiuit, ut apud Hipponem baptizaretur a me, quod et factum
esse dicebat. uiderat itaque in illa uisione presbyterum, clericos,
me ipsum, nondum scilicet mortuos, in qua postea
uidit et mortuos. cur non etiam illos sicut nos uidisse credatur,
utrosque scilicet absentes atque nescientes, ac per hoc
non ipsos, sed similitudines eorum, sicut etiam locorum? nam
et fundum uidit, ubi erat ille cum clericis presbyter, et Hipponem,
ubi a me quasi baptizatus est: in quibus locis profecto
non erat, quando illic sibi esse uidebatur. nam quid ibi [*]
ageretur eo tempore, nesciebat: quod procul dubio sciret, si
uere ibi esset. uisa sunt igitur ista, quae non praesentantur
in ipsis rebus, ut sunt, sed in quibusdam rerum imaginibus
adumbrantur. denique post multa, quae uidit, etiam in paradisum
se introductum esse narrauit dictumque sibi esse, cum
inde dimitteretur rediturus ad suos: uade, baptizare, si uis
esse in isto loco beatorum. deinde, ut a me baptizaretur,
admonitus iam factum esse respondit. cui rursus ille, qui
cum eo loquebatur, uade, inquit, uere baptizare; nam illud
in uisione uidisti. post ista conualuit, perrexit Hipponem.
pascha iam propinquabat. dedit nomen inter alios conpetentes,
pariter cum plurimis incognitus nobis; nec illam mihi uisionem
nec cuiquam nostrorum indicare curauit. baptizatus est,
peractis diebus sanctis remeauit ad propria. biennio uel amplius
transacto ego haec cuncta cognoui: primo per quendam
meum eiusque amicum in conuiuio meo, cum quaedam talia
loqueremur; deinde institi ac feci, ut haec mihi praesens ipse
narraret adtestantibus honestis ciuibus suis et de mirabili
eius aegritudine, ut iacuerit paene mortuus per dies plurimos,
et de illo alio Curma fabro ferrario, quod commemoraui.
superius, et de his omnibus, quae cum mihi diceret, iam [*]
et se tunc ab illo audisse recolebant atque firmabant. quamobrem
sicut uidit baptismum suum et me ipsum et Hipponem
et basilicam et baptisterium non in rebus ipsis, sed in quibusdam
similitudinibus rerum, ita et alios quosdam uiuos eisdem
nescientibus uiuis.

Cur non ergo ita et illos mortuos eisdem nescientibus
mortuis?

Cur non istas operationes angelicas credimus per dispensationem
prouidentiae dei bene utentis et bonis et malis
secundum inscrutabilem altitudinem iudiciorum suorum? siue
instruantur hinc mentes mortalium siue fallantur siue consolentur
siue terreantur, sicut unicuique uel praebenda est
misericordia uel inroganda uindicta ab illo, cui misericordiam
et iudicium non inaniter cantat ecclesia. ut uolet
accipiat quisque quod dicam. si rebus uiuentium interessent
animae mortuorum et ipsae nos, quando eas uidemus, adloquerentur
in somnis, ut de aliis taceam, me ipsum pia mater
nulla nocte desereret, quae terra marique secuta est, ut mecum
uiueret. absit enim, ut facta sit uita feliciore crudelis usque
adeo ut, quando aliquid angit cor meum, nec tristem filium
consoletur, quem dilexit unice, quem numquam uoluit maestum
uidere. sed profecto quod sacer psalmus personat, uerum [*] [*]

est: quoniam pater meus et mater mea dereliquerunt
me, dominus autem adsumpsit me. si ergo dereliquerunt
nos parentes nostri, quomodo nostris curis et rebus
intersunt? si autem parentes non intersunt, qui sunt alii mortuorum,
qui nouerint, quid agamus quidue patiamur? Esaias
propheta dicit: tu es enim pater noster, quia Abraham
nesciuit nos, et Israhel non cognouit nos. si
tanti patriarchae, quid erga populum ex eis procreatum ageretur,
ignorauerunt, quibus deo credentibus populus ipse de
illorum stirpe promissus est, quomodo mortui uiuorum rebus
atque actibus cognoscendis adiuuandisque miscentur? quomodo
dicimus esse eis consultum, qui obierunt, antequam
uenirent mala, quae illorum obitum consecuta sunt, si et post
mortem sentiunt quaecumque in uitae humanae calamitate
contingunt? an forte nos errando ista dicimus et hos putamus
quietos, quos inquieta uiuorum uita sollicitat? quid est ergo,
quod piissimo regi Iosiae pro magno beneficio promisit deus,
quod esset ante moriturus, ne uideret mala, quae uentura illi
loco et populo minabatur? quae dei uerba ista sunt. haec
dicit dominus deus Israhel: uerba mea, quae audisti
et ueritus es a facie mea, cum audisti, quae
locutus sum de loco isto et qui commorantur in
eo, ut deseratur et in maledicto sit, et conscidisti [*] [*]
uestimenta tua, et fleuisti in conspectu meo, et
ego audiui, dixit dominus sabaoth. non sic, ecce
ego adponam te ad patres tuos, et adponeris cum
pace; et non uidebunt oculi tui omnia mala, quae
ego induco in locum hunc et qui commorantur in
eo. territus iste dei comminationibus fleuerat et sua uestimenta
consciderat; et fit omnium malorum futurorum de properatura
morte securus, quod ita requieturus esset in pace,
ut illa omnia non uideret. ibi ergo sunt spiritus defunctorum,
ubi non uident quaecumque aguntur aut eueniunt in ista uita
hominum. quomodo ergo uident tumulos suos aut corpora
sua, utrum abiecta iaceant, an sepulta? quomodo intersunt
miseriae uiuorum, cum uel sua ipsi mala patiantur, si talia
merita contraxerunt, uel in pace requiescant, sicut huic Iosiae
promissum est, ubi mala ulla nec patiendo nec conpatiendo
sustineant, liberati ab omnibus malis, quae patiendo et conpatiendo,
cum hic uiuerent, sustinebant?

Dixerit aliquis: si nulla est mortuis cura de
uiuis, quomodo ille diues, qui apud inferos torquebatur, rogabat
Abraham patrem, ut mittat Lazarum ad quinque fratres
suos nondum mortuos et agat cum eis, ne ueniant et ipsi in
eundem tormentorum locum? sed numquid quia hoc ille diues [*]
dixit, ideo quid fratres agerent uel quid paterentur illo tempore
sciuit? ita illi fuit cura de uiuis, quamuis quid agerent
omnino nesciret, quemadmodum est nobis cura de mortuis,
quamuis quid agant utique nesciamus. nam si nihil de mortuis
curaremus, non utique pro illis deo supplicaremus. denique
Abraham nec Lazarum misit et Moysen ac prophetas hic
eos habere respondit, quos audire deberent, ut ad illa supplicia
non uenirent. ubi rursus occurrit, quomodo quid hic
ageretur Abraham pater ipse nesciebat, ubi sciebat esse Moysen
et prophetas, id est libros eorum, quibus homines oboediendo
tormenta inferna euitarent, ubi denique nouerat diuitem illum
in deliciis, pauperem uero Lazarum in laboribus doloribusque
uixisse. nam et hoc illi ait: memento, fili, quia percepisti
bona in uita tua, Lazarus autem mala. sciebat
ergo haec, quae utique apud uiuos, non apud mortuos gesta
fuerant. uerum non cum agerentur in uiuis, sed eis mortuis
potuit Lazaro indicante cognoscere, ne falsum sit, quod ait
propheta: Abraham nesciuit nos.