De bono coniugali (11-15)

Nec ipsis tamen peccatum sunt nuptiae, quae, si in
conparatione fornicationis eligerentur, minus peccatum essent
quam fornicatio, sed tamen peccatum essent. nunc autem quid
dicturi sumus aduersus euidentissimam uocem apostoli dicentis:
quod uult faciat; non peccat, nubat, et: si acceperis
uxorem, non peccasti; et si nupserit uirgo,
non peccat. hinc certe iam dubitare fas non est nuptias
non esse peccatum. non itaque nuptias secundum ueniam
concedit apostolus - nam quis ambigat absurdissime dici non
eos peccasse, quibus uenia datur? — sed illum concubitum secundum
ueniam concedit, qui fit per incontinentiam, non sola
causa procreandi et aliquando nulla causa procreandi, quem
nuptiae non fieri cogunt, sed ignosci inpetrant: si tamen non
ita sit nimius, ut inpediat quae seposita esse debent tempora
orandi, nec inmutetur in eum usum, qui est contra naturam, [*] [*]

de quo apostolus tacere non potuit, cum de corruptelis nimis
inmundorum et inpiorum hominum loqueretur. concubitus enim
necessarius causa generandi inculpabilis et solus ipse nuptialis
est. ille autem, qui ultra istam necessitatem progreditur, iam
non rationi, sed libidini obsequitur. et hunc tamen non exigere,
sed reddere coniugi, ne fornicando damnabiliter peccet, ad
personam pertinet coniugalem. si autem ambo tali concupiscentiae
subiguntur, rem faciunt non plane nuptiarum. uerumtamen
si magis in sua coniunctione diligunt quod honestum,
quam quod inhonestum est, id est quod nuptiarum quam id,
quod non est nuptiarum, hoc eis auctore apostolo secundum
ueniam conceditur: cuius delicti non habent hortatrices nuptias,
sed deprecatrices, si dei misericordiam non a se auertant, uel
non abstinendo quibusdam diebus, ut orationibus uacent, et
per hanc abstinentiam sicut per ieiunia commendent preces
suas, uel inmutando naturalem usum in eum usum, qui est
contra naturam, quod damnabilius fit in coniuge.

Nam cum ille naturalis usus, quando prolabitur
ultra pacta nuptialia, id est ultra propagandi necessitatem,
uenialis sit in uxore, in meretrice damnabilis, iste, qui est
contra naturam, execrabiliter fit in meretrice, sed execrabilius
in uxore. tantum ualet ordinatio creatoris et ordo creaturae,
ut in rebus ad utendum concessis, etiam cum modus [*] [*]
exceditur, longe sit tolerabilius quam in ea, quae concessa non
sunt, uel unus uel rarus excessus. et ideo in re concessa inmoderatio
coniugis, ne in rem non concessam libido prorumpat,
toleranda est. hinc est etiam, quod longe minus peccat quamlibet
adsiduus ad uxorem quam uel rarissimus ad fornicationem.
cum uero uir membro mulieris non ad hoc concesso
uti uoluerit, turpior est uxor, si in se, quam si in alia fieri
permiserit. decus ergo coniugale est castitas procreandi et
reddendi carnalis debiti fides: hoc est opus nuptiarum, hoc
ab omni crimine defendit apostolus dicendo: et acceperis
uxorem, non peccasti; et si nupserit uirgo, non
peccat, et: quod uult faciat; non peccat, nubat.
exigendi autem debiti ab alterutro sexu inmoderatior progressio
propter illa, quae supra dixit, coniugibus secundum ueniam
conceditur.

Quod ergo ait: quae innupta est, cogitat ea
quae sunt domini, ut sit sancta et corpore et
spiritu, non sic accipiendum est, ut putemus non esse
sanctam corpore christianam coniugem castam. omnibus quippe
fidelibus dictum est: nescitis, quia corpora uestra
templum in uobis est spiritus sancti, quem habetis
a deo? sancta sunt ergo etiam corpora coniugatorum fidem
sibi et domino seruantium. cui sanctitati cuiuslibet eorum
nec infidelem coniugem obsistere, sed potius sanctitatem
uxoris prodesse infideli uiro aut sanctitatem uiri prodesse [*] [*]

infideli uxori idem apostolus testis est dicens: sanctificatus
est enim uir infidelis in uxore, et sanctificata est
mulier infidelis in fratre. proinde illud dictum est
secundum ampliorem sanctitatem innuptarum quam nuptarum,
cui merces etiam debetur amplior secundum quod isto bono
illud est melius, quia et hoc solum cogitat, quomodo placeat
domino. neque enim femina fidelis, seruans pudicitiam coniugalem,
non cogitat, quomodo placeat domino, sed utique
minus, quia cogitat etiam quae sunt mundi, quomodo placeat
uiro. hoc enim de illis dicere uoluit, quod possunt habere
quodam modo de necessitate conubii, ut cogitent quae sunt
mundi, quomodo placeant uiris suis.

Quod utrum de omnibus nuptis dixerit, an de
talibus quales ita multae sunt, ut paene omnes putari possint,
non inmerito dubitatur. neque enim et illud, quod de innuptis
ait: quae innupta est, cogitat ea quae sunt domini,
ut sit sancta et corpore et spiritu, ad omnes innuptas
pertinet, cum sint quaedam uiduae mortuae, quae in deliciis
uiuunt. uerumtamen quod attinet ad quandam distinctionem
et quasi proprietatem innuptarum atque nuptarum, sicut
nimium detestanda est, quae continens a nuptiis, id est a re
concessa, non continet a delictis uel luxuriae uel superbiae
uel curiositatis et uerbositatis, ita rara nupta est, quae in
ipso quoque obsequio coniugali non cogitat nisi quomodo [*] [*]
placeat deo, ornando se non intortis crinibus aut auro
et margaritis et ueste pretiosa, sed quod decet
mulieres promittentes pietatem per bonam conuersationem.
talia quippe coniugia Petrus quoque apostolus
praecipiendo describit. similiter, inquit, mulieres obaudientes
maritis suis, ut et si qui non credunt
uerbo, per mulieris conuersationem sine loquella
lucrifieri possint, uidentes timorem et castam
conuersationem uestram: ut sint non quae a foris
ornantur capillorum incrispationibus aut circumdatae
auro aut ueste decora, sed ille absconditus
cordis uestri homo in illa perpetuitate quieti et
modesti spiritus, qui et apud dominum locuples
est. nam sic quaedam sanctae mulieres, quae in
dominum sperabant, ornabant se, obsequentes
uiris suis, quomodo Sarra obaudiebat Abrahae,
dominum illum uocans, cuius factae estis filiae
benefacientes et non timentes ullum uanum timorem.
uiri simili ratione concordes et caste uiuentes
cum uxoribus uestris et tamquam uasi infirmiori
et subiecto tribuite honorem quasi coheredibus
gratiae, et uidete ne inpediantur orationes
uestrae. itane uero coniugia talia non cogitant ea quae sunt [*] [*]
domini, quomodo placeant domino? sed perrara sunt — quis
negat? — et in ipsa raritate paene omnes, qui tales sunt, non
ut tales essent, coniuncti sunt, sed iam coniuncti tales
facti sunt.

Qui enim nostri temporis homines christiani,
nuptiarum uinculo liberi ualentes ab omni concubitu se continere,
cum iam tempus esse perspicerent, sicut scriptum
est, non amplectendi, sed abstinendi ab amplexu,
non potius eligerent uel uirginalem uel uidualem continentiam
conseruare quam tribulationem carnis, sine qua coniugia esse
non possunt — ut alia taceantur a quibus parcit apostolus nullo
iam cogente humanae societatis officio sustinere? sed
cum dominante concupiscentia fuerint copulati, si eam postea
uicerint, quia non ita licet dissoluere coniugium, sicut licebat
non conligare, fiunt tales, quales profitetur forma nuptiarum,
ita ut uel pari consensu ascendant celsiorem sanctitatis gradum
aut, si non ambo sunt tales, erit, qui talis est non exactor,
sed redditor debiti, seruans in omnibus castam religiosamque
concordiam. illis uero temporibus, cum adhuc propheticis
sacramentis salutis nostrae mysterium uelabatur, etiam qui
ante nuptias tales erant, officio propagandi nuptias copulabant,
non uicti libidine, sed ducti pietate: quibus si optio talis
daretur, qualis reuelato nouo testamento data est dicente
domino: qui potest capere, capiat, non eos dubitat [*] [*]
etiam cum gaudio suscepturos fuisse, qui diligenter intentus
legit, quomodo coniugibus utebantur, cum et plures habere
uni uiro licebat, quas castius habebat quam nunc unam quilibet
istorum, quibus uidemus quid secundum ueniam concedat
apostolus. habebant enim eas in opere generandi, non
in morbo desiderii sicut gentes, quae ignorant
deum. quod tam magnum est, ut multi hodie facilius se
tota uita ab omni concubitu abstineant quam modum teneant
non coeundi nisi prolis causa, si matrimonio copulentur.
nempe multos habemus fratres et socios caelestis hereditatis
utriusque sexus continentes, siue expertos nuptias siue ab
omni tali conmixtione integros; nempe innumerabiles sunt.
quem tandem audiuimus inter familiaria conloquia, siue eorum,
qui coniugati sunt, siue qui fuerunt, indicantem nobis numquam
se coniugi esse conmixtum nisi sperando conceptum?
quod ergo praecipiunt coniugatis apostoli, hoc est nuptiarum:
quod autem uenialiter concedunt aut quod inpedit orationes,
non cogunt nuptiae, sed ferunt.