Contra epistulam fundamenti (16-20)

Sed quid dicam de ueritate atque sapientia, quae omnes
potentias animae superat. cum ipsius animae natura, quae
mutabilis inuenitur, nullo modo locorum spatia quadam mole
sua occupet.? quicquid enim qualibet crassitudine est, non
potest nisi minui per partes habendo aliud hic et aliud alibi.
minor est enim digitus quam tota manus et minor est digitus
unus quam duo et alibi est iste digitus. alibi ille, alibi cetera
manus. quod non solum in molibus corporum articulatis uidemus,
sed etiam terrae pars ista non est ibi, ubi illa, quia
suum locum quaeque obtinet; et pars umoris minor minore
et maior maiore loco est; et alia pars est circa fundum, alia
circa oras poculi. similiter aeris partes suos quaeque inplent
locos. nec fieri potest, ut aer, quo inpletur haec domus,
simul secum in eadem domo habere possit etiam illum aerem,
quem uicini habent. lucisque ipsius alia pars infunditur per
hanc fenestram, alia per illam, et maior per maiorem, per
minorem autem minor. nec omnino potest esse aliquod corpus
siue caeleste siue terrestre siue aerium siue umidum, quod
non minus sit in parte quam in toto: neque ullo modo possit
in loco huius partis simul habere aliam partem, sed aliud
hic et aliud alibi habens per quaelibet spatia locorum distanti
et diuidua, uel potius, ut ita dicam, sectili mole distenditur.
animae uero natura, etiamsi non illa eius potentia consideretur,
qua intellegit ueritatem, sed illa inferior, qua continet
corpus et sentit in corpore, nullo modo inuenitur locorum
spatiis aliqua mole distendi. nam singulis sui corporis [*]

Quid? si eius memoriam cogitemus non rerum intellegibilium,
sed harum corporearum. quam et bestiae habere
sentiuntur — nam et per loca nota sine errore iumenta
pergunt et cubilia sua bestiae repetunt. et canes dominorum
suorum corpora recognoscunt et dormientes plerumque in murmurant
et in latratum aliquando erumpunt. quod nullo
modo possent, nisi in eorum memoria uisarum rerum uel per
corpus utcumque sensarum uersarentur imagines — quis digne
cogitet, ubi capiantur istae imagines. ubi gestentur uel ubi
formentur? si enim non possent esse maiores quam nostri
corporis quantitas teneret. diceret aliquis intra ipsa sui corporis
spatia. quibus et illa concluditur. has imagines animam
figurare atque seruare. nunc uero cum perexiguam terrae
partem occupet corpus. inmensarum regionum et caeli ac
terrae imagines animus uoluit. quibus cateruatim discedentibus [*]

Quid iam de illa loquar potentia. qua intellegitur
ueritas, qua istis ipsis, quae de corporis sensu haustae figurantur.
imaginibus sese pro ueritate obponentibus magna
uiuacitate resistitur? qua uidetur aliam uerbi gratia ueram
esse Karthaginem, aliam, quam cogitans fingit et pro suo
arbitrio tota facilitate conmutat, ex eadem uenire facilitate
innumerabiles mundos, in quibus Epicuri cogitatio innumerabiliter
peregrinata est, et, ne multa consecter, ex eadem
uenire facilitate istam terram lucis per spatia infinita diffusam
et quinque antra gentis tenebrarum cum habitatoribus suis.
in quibus Manichaei phantasmata ueritatis sibi nomen ausa
sunt usurpare. quid est ergo haec potentia. quae ista discernit?
profecto quantacumque sit, et his omnibus maior est et sine
ulla tali rerum imaginatione cogitatur. huic inueni spatia, si
potes. hanc diffunde per locos, hanc infinitae molis tumore
distende. profecto si bene cogitas, non potes. quicquid enim
tale tibi occurrerit, iudicas ipsa cogitatione secari posse per
partes facisque ibi aliam partem minorem, aliam maiorem.
quantum placet; illud autem ipsum, quo ista iudicas, cernis
esse supra ista, non loci altitudine, sed potentiae dignitate. [*]

Quare si animam totiens mutabilem siue uariarum
uoluntatum turba siue adfectibus pro rerum copia uel inopia
sese flectentibus siue ipsis innumerabilibus ludis phantasmatum .
siue obliuione et memoria siue doctrina et inperitia: si ergo
animam, ut dixi, his atque huiusmodi motionibus totiens
mutabilem sentis non diffundi extendique per locos, sed omnia
talia spatia potentiae uiuacitate superare, quid de ipso deo
cogitandum aut existimandum est. qui supra omnes rationales
mentes inconcussus atque incommutabilis manens tribuit, quod
cuique tribuendum est? quem facilius eloqui audet anima
quam uidere, et quem tanto minus eloquitur, quanto sincerius
uidere potuerit. qui tamen, si, ut Manichaeorum phantasmata
perstrepunt, locorum ex una parte determinato, ex aliis inmenso
spatio tenderetur, quantaelibet in eo particulae et
innumerabilia frusta alia maiora, alia minora pro cogitantis
arbitrio metirentur, ut bipedalis in eo uerbi gratia pars octo
partibus minor esset quam decempedalis. id enim necesse est
contingat omnibus naturis, quae per talia spatia diffusae ubique
totae esse non possunt, quod in ipsa anima non inuenitur
et ab eis, qui haec considerare non ualent, deformiter de illa
et turpiter creditur.

Uerumtamen cum carnalibus animis fortasse non sic
agendum est, sed descendendum est potius ad eorum cogitationes,
qui naturam incorpoream et spiritalem cogitando persequi
uel non audent uel nondum ualent, ita ut nec ipsam
cogitationem suam eadem cogitatione considerent et inueniant
eam nullo locorum spatio de ipsis locorum spatiis iudicantem. [*]