Epistula ad Catholicos de Secta Donatistarum (1-5)

Meministis, fratres, Petiliani Donatistarum Constantiniensis
episcopi perparuam epistulae partem in manus nostras
aliquando uenisse eique particulae quod responderim scripsisse
me ad dilectionem uestram. sed cum postea tota et plena
nobis a fratribus qui ibi sunt mitteretur, placuit ei ab exordio
respondere, tamquam praesentes ageremus, quemadmodum
semper scitis nos cum eis agere uoluisse, ut sine studio contentionis,
quid uel ab ipsis uel a nobis dicatur, collata disputatione
omnibus appareret. in multorum enim manibus illam
epistulam esse didicimus, qui etiam multa ex illa memoriter
tenent, aliquid uerum aduersus nos eum dixisse arbitrantes.
sed nunc si legere uoluerint quae respondimus, profecto
intellegent quid sibi abiciendum et quid tenendum sit. neque
enim illa nostra sunt, sicut ipsi possunt considerare, si uelint
sine studio partium iudicare; nam de scripturis sanctis ita
sunt omnia prolata et probata, ut ea negare non possit nisi qui
illarum scripturarum se inimicum esse profitetur. sed de illo
opere nostro uideo quid possint dicere illius tam malae causae
pertinacissimi defensores, me uidelicet absentis epistulae respondisse,
ubi uerba mea ille non audiret quibus continuo [*] [*]
responderet. defendat ergo uerba epistulae suae et, si potest,
ostendat responsionibus meis non ea fuisse refutata atque
conuicta aut, si hoc non uult, faciat et ipse huic epistulae
meae quod ego illi ipsius, cui iam respondi; illam quippe
scripsit ad suos, sicut ego hanc ad uos. cui si uelit etiam ipse
respondeat.

Quaestio certe inter nos uersatur ubi sit ecclesia,
utrum apud nos an apud illos. quae utique una est quam
maiores nostri catholicam nominarunt, ut ex ipso nomine
ostenderent quia per totum est; \'secundum totum\' enim xa\'
oXov Graece dicitur. haec autem ecclesia corpus Christi est,
sicut dicit apostolus: pro corpore eius, quae est eccles
i a. unde utique manifestum est eum, qui non est in membris
Christi, christianam salutem habere non posse. membra uero
Christi per unitatis caritatem sibi copulantur et per eandem
capiti suo cohaerent, quod est Christus Iesus. totum igitur,
quod annuntiatur de Christo, caput et corpus est. caput est ipse
unigenitus Iesus Christus filius dei uiui, ipsesaluatorcorporis,
qui mortuus est propter delicta nostra et resurrexit
propter iustificationem nostram, corpus eius ecclesia de qua
dicitur: ut exhiberet sibi gloriosam ecclesiam, non
habentem maculam aut rugam aut aliquid eiusmodi.
inter nos autem et Donatistas quaestio est ubi sit hoc corpus,
id est ubi sit ecclesia. quid ergo facturi sumus? in uerbis
nostris eam quaesituri an in uerbis capitis sui domini nostri
Iesu Christi? puto quod in illius potius uerbis eam quaerere
debemus, qui ueritas est et optime nouit corpus suum; nouit
enim dominus qui sunt eius.

Quae sint autem uerba nostra, in quibus eam quaeri non
oportet, aduertite et uidete etiam ibi quid intersit inter nostra [*] [*]

uerba et illorum; et tamen in uerbis nostris ecclesiam quaeri
nolumus. quidquid nobis obicimus inuicem de traditione codicum
diuinorum, de turificatione, de persecutionibus, uerba
nostra sunt. et in talibus quidem nos hunc tenemus modum,
ut uel utraque uera esse deputentur, siue quae a nobis siue
quae ab ipsis dicuntur, uel utraque falsa, uel nostra uera et
sua falsa, uel nostra falsa et sua uera, et in his omnibus
nullum crimen esse orbis christiani, cui nos communicamus,
ostendimus. si enim uera sunt crimina et quae a nobis in
illos et quae ab ipsis in nos dicuntur, faciamus quod ait apostolus:
do nan tes nobis met ipsis sicut et deus in Christo
donauit nobis, ut maligni homines nec illi, qui forte
fuerunt uel sunt apud nos, nec illi, qui uel fuerunt uel sunt
apud illos, impediant concordiam nostram et uinculum pacis,
uno eorum scelere correcto, quod se frustra separauerunt ab
unitate orbis terrarum, cum tales haberent. si autem utraque
falsa sunt, siue quae nos illis siue quae illi nobis. obiciunt
uel de traditione uel de persecutione innocentium, nullam
uideo litis causam, nisi quia est causa ut illi se corrigant,
qui se sine causa separauerunt. quodsi nos uera dicimus, quoniam
gesta quae proferimus et litteris imperatoris, ad quem
tunc et primo scripserunt et postmodum appellauerunt, et totius
orbis communione firmamus, quae autem illi dicunt ideo
falsa esse conuincuntur, quia ipsis temporibus, cum eadem
quaestio uersaretur, optinere causam suam minime potuerunt,
maior in eis apparet sacrilegae animositatis furor et animarum
innocentium persecutio, quam si solo schismatis crimine tenerentur.
et illa quidem tribuant non omnibus sed quibus uoluerint
suorum; schisma tamen crimen est omnium. porro si [*] [*]
crimina traditionis et persecutionis uera uolunt esse quae obiciunt
et falsa quae obiciuntur a nobis, nec sic purgantur a
crimine schismatis; ad quosdam quippe illa pertinere possunt,
non ad uniuersum orbem christianum. quem si contagione
perisse arbitrantur — omitto dicere quam multa sancti bono
pacis etiam cognita mala in hominum congregatione tolerauerint
—, illud dico: isti ostendant quomodo eorum contagione
non perierint, quos sacrilegos incestatores consecratae pudicitiae
feminarum inter se latere siue latuisse uel modo nesciunt
uel aliquando nescierunt. profecto dicturi sunt hoc ipso se
non contaminatos, quod nescierunt. quomodo ergo contaminatus
est orbis, qui adhuc nescit, an uera sint ista quae dicunt?
putemus nobis modo probata, modo demonstrata: quid agimus
de tot gentibus? deseruntur nescientes; ergo deseruntur innocentes
et, cum illud sit nullum crimen illorum, hoc esse
incipit sceleratissimum nostrum. an currere debemus et eos
docere quod scimus? ut quid hoc? si, ut innocentes sint, innocentes
sunt etiam dum nesciunt; non enim mala facta hominum
cognoscendo sed cognitis non consentiendo, de incognitis
autem non temere iudicando innocentiam custodimus.
ac per hoc, ut dixi, innocens est orbis terrarum, qui crimina
quae ab istis in quosdam dicuntur, etiamsi uera dicuntur,
ignorat; ab his autem innocentibus qui se ipsos separauerunt,
eodem ipso crimine separationis et schismatis innocentiam
perdiderunt. et modo nos docent uera se dicere in quosdam,
ut ab eis nos separent, in quos non habent uera quae
dicant.

Hoc enim eis dicit orbis terrarum, quod quidem sermone
breuissimum est, sed robustissimum ueritate: Afri nempe inter
se episcopi confligebant. si finire inter se obortam dissensionem [*] [*]

non poterant, ut siue per concordiam compositis siue degradatis
qui male contenderent hi, qui bonam causam habebant,
in communione orbis terrarum per unitatis uinculum permanerent,
restabat utique ut episcopi transmarini, qua pars maxima
diffundebatur ecclesiae catholicae, de Afrorum collegarum
dissensionibus iudicarent, illis uidelicet instantibus, qui malae
ordinationis crimen aliis obiciebant. hoc si factum non est,
culpa eorum est a quibus fieri debuit, non orbis terrarum qui
non ad se perlata nesciuit. si autem factum est, quid peccauerunt
ecclesiastici iudices, qui crimina, etiamsi uera et ad se
delata, sibi tamen non probata damnare nullo modo debebant?
numquid eos mali polluere poterant, qui eis manifestari non
poterant? si autem manifestati sunt eis et aliqua uel segnitia
uel coniuentia tales a communione remouere noluerunt et peruerso
iudicio pro eis etiam dixerunt sententias, quid peccauit
orbis terrarum, qui causam illam malos iudices habuisse
nesciuit et eos bene iudicasse credidit, de quibus iudicare
non potuit? sicut enim reorum scelus, si iudices latuit, non
eos utique contaminauit, sic et iudicum scelus, si aliquod fuit,
quia orbem terrarum latuit, eum profecto contaminare non
potuit. his igitur innocentibus innocenter communicamus hodieque
- nescientes, quae tunc acta sint. quapropter etiamsi uera
esse quae in quosdam dicunt hodie didicerimus, nulla causa
est, cur ab innocentibus qui haec nesciunt recedamus et transeamus
ad eos, qui propterea crimine schismatis omnes implicati
sunt, quia id fecerunt quod nos facere suadent, ut non
exemplo apostolorum toleremus malos, sed exemplo haereticorum
deseramus bonos. sed faciamus orbem terrarum, quod fieri
non potest, hodie nobiscum ad liquidum posse cognoscere uera
esse quorundam scelera, quos isti criminantur: numquid ex hoc
innocentior fieri poterit quam erat antequam nosset? sicut [*]
enim eos maculare non poterant incogniti mali, etiamsi adhuc
in hac uita essent, ita qui iam ex hac uita emigrarunt etiam
cogniti maculare non possunt. si ergo talis est causa nostra
in uerbis nostris de quorundam criminibus, quae alternis nobis
obicimus, ut tamen inuicta sit, etiamsi falsa esse quae in quosdam
illorum dicimus et uera esse quae in quosdam nostrum
dicunt hodie cognoscamus, quid habent quod respondeant, sine
illa potius uera sint quae nos dicimus et falsa quae dicunt,
siue utraque falsa sint, siue utraque uera sint, quandoquidem
et ibi uincuntur quod solum uotis omnibus sibi ut credatur
exoptant?

Sed, ut dicere coeperam, non audiamus: \'haec dicis,
haec dico\', sed audiamus: haec dicit dominus\'. sunt certe
libri dominici, quorum auctoritati utrique consentimus, utrique
cedimus, utrique seruimus: ibi quaeramus ecclesiam, ibi discutiamus
causam nostram. hic forte dicturi sunt: \'quid quaeris
in libris quos ignibus tradidisti?\' ad hoc respondeo: cquid
times ne legantur hi libri, si eos ab ignibus custodisti?1 eos
certe ille tradidisse credatur, qui eis lectis non consentire
conuincitur. aut si forte isti libri ita designant traditorem suum,
sicut designauit dominus ludam, legant in eis nominatim et
expresse uel Caecilianum uel ordinatores eius eorundem librorum
futuros fuisse traditores, et si non eos anathemauero,
ipse cum eis iudicer tradidisse. sed neque nos in eis libris
inuenimus Maiorini ordinatores designatos esse traditores, quamuis
haec aliunde recitemus. auferantur ergo illa de medio, quae
aduersus nos inuicem non ex diuinis canonicis libris, sed aliunde
recitamus. quodsi nolunt ut auferantur, uideant quia, et
si utraque uera sunt, nulla fuit causa separationis illorum, ut
eos fugerent quos habebant, et si utraque falsa sunt, nulla fuit
causa separationis illorum, ut eos fugerent quos in nullo [*] [*]
crimine repperiebant, et si nostra uera, illa autem falsa sunt,
nulla fuit causa separationis illorum, quia potius se corrigere
atque in unitate permanere debebant, et si nostra falsa sunt
et illa uera sunt, nulla fuit causa separationis illorum, quia
innocentem orbem terrarum, cui haec demonstrare uel noluerunt
uel non potuerunt, deserere non debebant.