Contra Adimantum (26-28)

De eo, quod scriptum est in Amos propheta: si fieri
potest, ut ambulantes duo in uia minime se agnoscant,
et leo sine praeda ad catulum suum reuertatur;
si decidet auis sine aucupe in terram, si tendunt
muscipulam sine causa, ut nihil capiant; si dabit
sonum tuba in ciuitate, ut plebs non terratur: ita etiam
malum aliquod in ciuitate non perpetratur, quod dominus
non faciet. malum hoc loco non peccatum, sed poena
intellegenda est. dupliciter enim appellatur malum: unum quod
homo facit. alterum quod patitur; quod facit. peccatum est;
quod patitur, poena. de poenis ergo loquebatur propheta, cum
hoc diceret. diuina enim prouidentia cuncta moderante et
gubernante ita homo male facit. quod uult. ut male patiatur,
quod non uult. sic autem isti accusant prophetam ista dicentem,
quasi in euangelio non legerint: nonne duo passeres [*] [*]

asse ueneunt et unus ex his non cadit in terram sine
uoluntate patris uestri? ita ergo deus malum facit, quod
non ipsi deo malum est, sed eis. in quos uindicat. itaque
ipse, quantum ad se pertinet, bonum facit. quia omne iustum
bonum est, et iusta est illa uindicta. et ideo non est contrarium,
quod Adimantus obicit dixisse dominum: arbor bona
fructus bonos facit; mala autem arbor malos fructus
facit. quamuis enim malum sit gehenna damnato. iustitia
tamen dei bona est et ipse fructus est ex arbore bona. ille
autem malis peccatorum suorum thesaurizauit sibi iram in
die irae et reuelationis iusti iudicii dei, qui reddet unicuique
secundum opera sua. quamquam duae istae arbores manifestissime
in similitudine duorum hominum positae sint, id est
iusti et iniusti, quia nisi quisque uoluntatem mutauerit, bonum
operari non potest. quod in nostra potestate esse positum alio
loco docet, ubi ait: aut facite arborem bonam et fructum
eius bonum: aut facite arborem malam et fructum
eius malum. illis enim hoc dicit. qui putabant se bona
loqui posse. cum essent mali, hoc est bonos fructus facere,
cum essent arbores malae. sic enim et subiungit: hypocritae,
quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali? mala
ergo arbor fructus bonos facere non potest: sed ex mala fieri
bona potest, ut bonos fructus ferat. fuistis enim aliquando
tenebrae, inquit, nunc autem lux in domino. tamquam
si diceret: fuistis aliquando arbores malae et ideo tunc non
poteratis nisi malos fructus facere; nunc autum lux in
domino, id est iam facti arbores bonae date fructus bonos; [*] [*]
quod sequitur dicens: sicut filii lucis ambulate — fructus
enim luminis est in omni iustitia et ueritate — probantes
quid sit beneplacitum domino. nam in ipso
euangelii capitulo, si non studio maliuolentiae fureret Adimantus,
potuit aduertere, quomodo dicatur deus malum facere.
ibi enim ait dominus, quod etiam iste commemorauit: omnis
arbor, quae non facit fructus bonos, excidetur et in
ignem mittetur. haec sunt mala, quae deus facit, id est
peccatoribus poenas, quod in ignem mittet arbores, quae in
malitia perseuerantes fieri bonae noluerint, cum hoc ipsis
arboribus malum sit. deus autem, ut saepe dixi, non dat
fructus malos, quia iustitiae fructus est uindicta peccati.

De eo, quod in Esaia propheta scriptum est: ego sum
deus, qui facio pacem et constituo mala. etiam hoc
eadem regula soluitur. non enim reprehendit Adimantus, quod
dixit deus : facio pacem. sed quod dixit: constituo mala.
cum Paulus apostolus haec duo similiter uno in loco etiam
latius tractauerit dicens: uides ergo bonitatem et seueritatem
dei: in eos quidem, qui ceciderunt, seueritatem,
in te autem bonitatem, si permanseris in bonitate;
alioquin et tu excideris, et illi si non permanserint
in incredulitate, inserentur. potens est enim deus
iterum inserere illos. in hoc sermone apostolico satis
adparet bonitas dei, secundum quam dixit Esaias: ego sum
deus, qui facio pacem, et seueritas, secundum quam dixit:
constituo mala. simul etiam ostendit in nostra potestate
esse, ut uel inseri bonitate ipsius uel excidi seueritate mereamur.
non est ergo Esaiae contrarium euangelium, sicut putat
uel potius putari cupit Adimantus, ubi dominus ait: beati [*] [*]

pacifici, quia filii dei uocabuntur. uel ex ipsa enim
parte debuit agnoscere etiam Esaiam scire filios dei esse
pacificos. quia per eum dixit deus: ego sum. qui facio
pacem. sed cum in alia parte ad male intellegendum oculum
figit, in altera se ipse caecauit. quodsi uellet alius similiter
caecus dicere bonum esse uetus testamentum, ubi dominus
dicit: nolo mortem peccatoris. quantum ut reuertatur
et uiuat. malum esse autem nouum testamentum, ubi dicit
Christus: ite in ignem aeternum. qui praeparatus est
diabolo et angelis eius: nonne in foueam cadens omnes,
qui se sequerentur, indoctos et scripturarum ignaros in inperitiae
caecitatem geminata malitia secum pariter praecipitaret?
qui autem oculo pio legit, et in nouo testamento inuenit, quod
isti accusant in uetere. et in uetere, quod laudant in nouo.

De eo, quod scriptum est in Esaia: et factum est in
eo anno, quo mortuus est Ozias rex: uidi dominum
sedentem in sede altissima; et plena erat domus
gloriae ipsius et in circuitu Seraphim stabant senas
alas habentes, et binis quidem operiebant faciem
ipsius, binis uero pedes. huic loco illud obponit Adimantus,
quod ait apostolus: regi autem saeculorum inuisibili
honor et laus in saecula. in qua quaestione quaerendum
est, quid ei uisum fuerit uel in illa uisione Esaiae binas alas
praetermittere, quibus uolabant Seraphim dicentes: sanctus,
sanctus, sanctus dominus deus sabaoth, uel in apostoli
uerbis non totum dicere. nam ita dixit apostolus: regi autem
saeculorum inuisibili, incorruptibili, soli deo honor [*] [*]

et gloria in saecula saeculorum. an forte timuit, ne trinitatis
commemoratio commendaret prophetam lectori et aliquid
magnum ibi latere suspicaretur? ter enim dicitur: sanctus,
sanctus. sanctus dominus deus sabaoth. in apostolo
autem forte uidit, quod si dixisset: incorruptibili deo.
responderetur illi, quod nunc istis dicimus: quid ergo incorruptibili
deo factura erat gens tenebrarum, si cum ea pugnare
noluisset ( aut, si forte mendosos codices legerat. aut iste
mendosus est. ubi nos ipsum Adimantum legimus, non est
diutius de re dubia disserendum, sed iam quaerendum est,
quomodo et propheta dixerit uidisse se deum in sede altissima.
et apostolus Paulus uerum dixerit inuisibilem deum. interrogo
itaque istos, utrum inuisibilia possunt conspici. dicunt posse.
quid ergo calumniantur, si deum inuisibilem propheta conspexit?
si autem dicunt non posse. ipsi apostolo potius
calumnientur, si audent, qui ait: inuisibilia enim dei a
constitutione mundi per ea, quae facta sunt, intellecta
conspiciuntur. ipse enim dixit esse inuisibilia et ipse
rursus dixit: conspiciuntur. nonne hic coguntur fateri oculis
corporeis esse inuisibilia, menti uero esse uisibilia ? sic igitur et
propheta deum. qui corporaliter inuisibilis est, non corporaliter,
sed spiritaliter uidit.

Nam multa genera uisionis in scripturis sanctis inueniuntur:
unum secundum oculos corporis; sicut uidit Abraham
tres uiros sub ilice Mambre et Moyses ignem in rubo et
discipuli transfiguratum dominum in monte inter Moysen et
Heliam et cetera huiusmodi. alterum secundum spiritum, quo
imaginamur ea, quae per corpus sentimus; nam et ipsa pars
nostra cum diuinitus adsumitur, multa ei reuelantur non per [*]

oculos corporis aut aures aliumue sensum carnalem, sed tamen
his similia: sicut uidit Petrus discum illum submitti e caelo
cum uariis animalibus. ex hoc genere est etiam istud Esaiae,
quod inperitissime inpii reprehendunt. non enim deum forma
corporea circumterminat, sed quemadmodum figurate. non
proprie multa dicuntur, ita etiam figurate multa monstrantur.
tertium autem genus uisionis est secundum mentis intuitum.
quo intellecta conspicitur ueritas atque sapientia: sine quo
genere illa duo, quae prius exposui, uel infructuosa sunt uel
etiam in errorem mittunt. cum enim ea, quae siue corporeis
sensibus siue illi parti animae. quae corporalium rerum
imagines capit, diuinitus demonstrantur, non solum sentiuntur
his modis sed etiam mente intelleguntur, tunc est perfecta
reuelatio. ex hoc tertio genere est illa uisio, quam commemoraui
dicente apostolo: inuisibilia enim dei a constitutione
mundi per ea, quae facta sunt, intellecta conspiciuntur.
hac uisione ut uideatur deus per pietatem fidei
et per actionem dei morum optimorum corda mundantur. quid
enim profuit Balthasari regi. quod manum scribentem ante
oculos suos in -pariete conspexit? cui uisioni quia non potuit
adiungere mentis aspectum, quaerebat adhuc uidere, quod
uiderat. tali autem acie luminis, qua ista intelleguntur, Danihel
praeditus mente uidit, quod ille uiderat corpore. rursus illa
parte animi, quae imagines corporum capit, uidit somnium
Nabuchodonosor rex: et quoniam non habebat idoneum oculum
mentis ad melius uidendum, quod uiderat, id est ad intellegendum
quod uiderat, ideo ad interpretandum uisum suum
aspectum quaesiuit alienum, eiusdem scilicet Danihelis: cui [*] [*]
tamen aperienti, ut certam adcommodaret fidem, etiam ipsum
somnium sibi ut diceretur exegit. Danihel autem reuelante
sancto spiritu. et quid ille uidisset in somnis ea parte uidit,
qua corporum capiuntur imagines. et quid significaret mente
conspexit. non est autem propheta dei ueri et summi, qui
oblata diuinitus uisa uel solo corpore uel etiam illa parte
spiritus uidet, qua corporum capiuntur imagines, et mente
non uidet. sed plerumque in scripturis sic posita inueniuntur,
quemadmodum uisa sunt. non etiam quemadmodum intellecta
sunt. ut mentis uisio, in qua totus fructus est. exercendis
lectoribus seruaretur. sed ex multis, quae aperte sunt scripta,
manifestatur nobis. quomodo illa intellexerint. quae sic in
libris posuerunt. quomodo figurate illis demonstrata sunt. ad
duo enim genera illa uisionis pertinent figuratae demonstrationes;
ad mentis autem. id est ad intellegentiae uisionem
simplex et propria pertinet reuelatio rerum intellectarum atque
certarum. omnia tamen haec genera mirificis et ineffabilibus
distributionibus exhibet atque moderatur sanctus spiritus
summae incommutabilisque sapientiae. sed isti miseri sunt. qui
calumniantur prophetae dicenti. quod deum uiderit. obicientes
apostolicam sententiam, ubi inuisibilem dixit. si enim alter obiciat
huic apostolico uerbo euangelicum uerbum, quoniam dominus
ait: beati mundicordes, quoniam ipsi deum uidebunt,
quomodo respondebunt posse inuisibilem uideri? uerbo enim
premunt inperitos et quatenus inuisibilis deus dictus sit,
etsi cognoscunt, cognosci timent. tanta est pernicies animorum,
qui cum uincere hominem uolunt, ab errore uincuntur. [*] [*]