Contra Adimantum (16-20)

De eo, quod scriptum est in deuteronomio: obserua
et sanctifica diem, quem praecepit tibi dominus. sex
diebus laborabis et facies omne opus tuum: septima
uero die sabbati epulare domino deo tuo nullum faciens
opus ipse tu aut filius tuus aut filia tua aut
puer tuus aut puella tua, bos tuus et asinus tuus et
omnia iumenta tua et colonus tuus. sic autem quiescat
seruus tuus et ancilla tua quemadmodum et tu.
memento. quoniam seruus fuisti in Aegypto et eruit
te dominus deus tuus in manu potenti et brachio
excelso. idcirco praecepit tibi dominus custodire
diem septimum. et iterum in genesi scriptum est, quemadmodum
Abrahae de circumcisione loquitur: testamentum
meum custodi. inquit, tu et semen tuum, quod erit
post te. hoc est testamentum meum. quod seruabis
inter me et te et semen tuum; omne masculinum circumcides
in carne praeputii ipsorum: et sit hoc signum
testamenti inter me et uos. octaua autem die
circumcidetis omnes masculos in gente uestra, ut
etiam dominatum et comparatum circumcidatis praeter
alienigenam: et hoc erit testamentum in gente [*] [*]

uestra. et omnis masc.ulus, qui non circumcidet praeputium
suum, perdet animam suam de media plebe,
quia testamentum meum dissoluit. haec omnia uerba
ueteris testamenti. ut eis de nouo testamento aduersetur.
proponit Adimantus et contraria esse adfirmat ea quae dominus
in euangelio dicit de proselyto: uae uobis, scribae
et pharisaei hypocritae, qui circumitis mare et terram.
ut faciatis unum proselytum; et cum feceritis,
erit filius gehennae multo plus quam estis uos. quasi
uero propterea dominus proselytum dicit filium gehennae. quia
circumciditur et sabbatum obseruat, et non potius quia Iudaeorum
perditos mores et eorum prauam conuersationem cogitur
imitari. non qua obseruant praecepta legis, sed qua faciunt
contra legem. quod alio loco de his apertissime dicit. ubi ait,
quod reiciunt mandatum dei, ut suam constitutionem confirment.
quia, cum lex praeceperit honorari patrem et matrem,
instituerunt ipsi, quomodo exhonorentur parentes. et item cum
eis dicit: uae uobis, scribae et pharisaei, qui habetis
claues regni caelorum nec ipsi intratis nec alios
permittitis intrare. uel cum alio loco praecepit audientibus,
ut dictis scribarum et pharisaeorum obtemperarent, facta uero
eorum non imitarentur. ait enim: super cathedram Moysi
sedent; quae dicunt, facite; sed quae faciunt, facere
nolite: dicunt enim et non faciunt. quo loco et [*] [*]
auctoritatem legis. quae per Moysen data est, confirmat dominus et
tamen cauendos et fugiendos esse mores eorum, qui legi,
quam acceperant, non obtemperabant, apertissime ostendit.
istis autem peruersitatibus suis faciebant, ut cum aliquis gentilis
ad legem eorum transisset. id est factus esset proselytus,
haberet mores eorum et fieret filius gehennae multo plus
quam ipsi essent. dabant enim magnam operam, ut Iudaeus
fieret aliquis ex gentibus et Iudaeum factum cogebant suos
mores pessimos imitari.

Neque illud. quod de apostolo tamquam contrarium commemorat,
potuit animaduertere Adimantus omnino non esse
contrarium, quia totus eius oculus non ad inquisitionem, sed
ad reprehensionem scripturae intentus erat. commemorat enim
dicentem apostolum: circumcisus quis uocatus est? non
adducat praeputium. in praeputio quis uocatus est?
non circumcidatur, quia praeputium nihil est et circumcisio
nihil est, sed obseruatio praeceptorum dei.
quid enim manifestius quam hoc apostolum praecipere, ut
unusquisque, sicut uocatus erat, sic maneret? aduenientibus
enim rebus, quarum erant umbrae illae obseruationes, id actum
est. ut ostenderetur in ipsis umbris non esse spem ponendam,
sed in ipsis rebus, quas illae umbrae significabant esse uenturas.
id est Christum et ecclesiam. et propterea illa iam
omnia inania erant: nec tamen ea tamquam noxia remouenda,
sed tamquam superflua contemnenda apostolus praecipit, ut
si quis Iudaeus Christo credidisset, propter offensionem suorum
non prohiberetur manere in ipsis superfluis, nec tamen [*] [*] [*] [*]

in eis salutem suam constitutam putaret; non enim signa illa,
sed ea, quae his significantur, in salutem introducunt. ideoque
praeputium nihil est et circumcisio nihil est, sed
obseruatio praeceptorum dei. et quod alio loco ait:
utinam et abscidantur, qui uos conturbant, non quia
circumcisio contraria est euangelio, dicit hoc apostolus, sicut
Manichaei putant, sed illud est euangelio contrarium, ut quisque
rem deserens, quae per illam umbram figuratur, ipsius
umbrae sequatur inanitatem. quod uolebant illi, qui gentibus
in Christum credentibus iugum circumcisionis inponebant quasi
ad salutem necessarium, cum iam non esset umbra in corpore
figuranda, sed res ipsa in corde gestanda.

Et quod dicit: dies obseruatis et sabbata et sollemnitates;
timeo uos, ne frustra laborauerim in uobis
non quidem sic scriptum est, ut Adimantus ponit. non enim
nominat ibi sabbatum apostolus. dicit enim: dies obseruatis
et annos et tempora; timeo uos, ne frustra laborauerim
in uobis. sed puta esse de sabbato dictum. numquid et nos
non dicimus ista non esse obseruanda, sed illa potius, quae
his significantur ? illi enim ea seruiliter obseruabant non intellegentes,
ad quarum rerum significationem et praenuntiationem
pertinerent. et hoc in eis culpat apostolus et in omnibus,
qui seruiunt creaturae potius quam creatori. nam nos quoque
et dominicum diem et pascha sollemniter obseruamus et quaslibet
alias Christianas dierum festiuitates. sed quia intellegimus,
quo pertineant, non tempora obseruamus, sed quae
illis significantur temporibus. Manichaei autem sic ea [*] [*]

reprehendunt, quasi nullos dies et tempora obseruent. sed cum de
his interrogantur secundum opinionem sectae suae, omnia
conantur exponere, ut non ipsa tempora, sed res, quarum illa
signa sunt, obseruare uideantur. quas quidem res fabulosas
esse atque falsissimas aliis locis ostenditur. nunc ad hoc dictum
est, ut ore suo cogantur fateri posse talia rationabiliter
celebrari. et ideo circumcisionem carnis et recte inpositam
semis et recte a liberis intellectam esse manifestum est. repudiamus
ergo eam carnalem cum apostolo et adprobamus
eam spiritalem cum apostolo; et sabbati quietem non obseruamus
in tempore, sed signum temporale intellegimus et ad
aeternam quietem, quae illo signo significatur, aciem cordis
intendimus. repudiamus itaque temporum obseruantiam cum
apostolo, temporalium signorum intellegentiam tenemus cum
apostolo; duorumque testamentorum differentiam sic probamus,
ut in illo sint onera seruorum, in isto gaudia liberorum:
in illo cognoscatur praefiguratio possessionis nostrae, in isto
teneatur ipsa possessio. interpretatur apostolus sabbatum ad
Hebraeos, cum dicit: remanet igitur sabbatismus populo
dei. interpretatur etiam circumcisionem, cum dicit de Abraham:
et signum accepit circumcisionis signaculum iustitiae
fidei. apostolicam itaque interpretationem spiritaliter teneo,
carnalem seruitutis obseruationem libertate contemno utriusque
testamenti auctorem deum uenerans, qui et ueteri homini
fugienti tamquam dominus obposuit quod timeret, et nouo
redeunti tamquam pater aperuit quod amaret. [*] [*] [*]

De eo, quod scriptum est in exodo : si aure
audieris uocem meam et facies quaecumque praecipio
tibi, odero odientes te et contristabo contristantes
te; praecedet te angelus meus et adducet te
ad Amorrhaeos et Pherezaeos et Chananaeos et Iebusaeos
et Gergesaeos; et occidetis illos. deos eorum
ne adoraueritis neque feceritis opera ipsorum, sed
euersione euertetis eos et delete eorum memoriam.
his uerbis de ueteribus libris ita commemoratis tamquam contrarium
obponit Adimantus, quod in euangelio scriptum est
dicente domino: ego autem dico uobis, diligite inimicos
uestros. benedicite, qui uobis maledicunt, et benefacite
iis, qui uos oderunt. et orate pro iis, qui uos persequuntur.
quo loco primo illud uidendum est, quod satis
esse debuerit homini uolenti quasi contraria monstrare, quod
de occidendis inimicis in uetere lege scriptum esse commonuit.
dominus enim de inimicis diligendis utique de hominibus
praecepit; quos per nostram patientiam et caritatem ad salutem
posse conuerti et quiuis intellegit et exemplis saepissime demonstratum
est. quid ergo sibi uult, quod adiungenda consequentia
putauit, ubi scriptum est: deos eorum ne [*] [*]

adoraueritis neque feceritis opera ipsorum, sed euersione
euertite eos et delete eorum memoriam, nisi quia et
deos gentium Manichaei cogunt diligere? et quod in euangelio
dominus ait: diligite inimicos uestros, non solum ad homines,
sed ad daemonia quoque uel etiam ad simulacra pertinere
arbitrantur. quod si ita est. quis non istam detestetur
amentiam ? si autem non hoc arbitrantur, iste plurimum errauit,
qui superstitiones gentium euertendas esse praeceptas in uetere
testamento commemorare uoluit, cum in nouo quod scriptum
est de inimicis diligendis tamquam contrarium uellet obponere.

Nos autem neque illud, quod de hostibus hominibus
occidendis in ueteribus libris illi populo dictum est contrarium
esse dicimus huic praecepto euangelico, quo nobis ut inimicos
nostros diligamus dominus iubet, quandoquidem illa inimicorum
interfectio carnali adhuc populo congruebat, cui lex tamquam
paedagogus data erat. sicut apostolus dicit. hi uero.
qui tunc in illo populo sancti et spiritales homines erant
paucissimi, sicut Moyses, sicut prophetae, quo animo facerent
illam inimicorum interfectionem, utrum eos, quos interficiebant,
diligerent, multum latet indoctos et inpios, qui diligunt
caecitatem suam; qui quoniam non sunt idonei uidere ista,
mole potius auctoritatis urgendi sunt. quid enim est quod
dicit apostolus: ego quidem absens corpore, praesens
autem spiritu iam iudicaui quasi praesens eum, qui
sic operatus est, in nomine domini nostri Iesu Christi
congregatis nobis et meo spiritu cum potentia domini
nostri Iesu tradere huiusmodi satanae in interitum
carnis, ut spiritus saluus sit in die domini Iesu? quid [*] [*]

habet enim illa interfectio, quam multum isti exaggerant et
inuidiose uentilant, nisi interitum carnis? sed quia exposuit
apostolus, quo animo faceret, satis declarauit in aliquem inimicum
uindictam cum caritate posse procedere. et tamen hic
etiam alio modo fortasse interitus carnis, qui fit per paenitentiam,
potest intellegi. ipsi autem legunt scripturas apocryphas,
quas etiam incorruptissimas esse dicunt, ubi scriptum est
apostolum Thomam maledixisse homini. a quo per inprudentiam
palma percussus est, ignorante quis esset, maledictumque
illud continuo uenisse ad effectum. nam cum ille homo, quoniam
minister conuiuii erat. ut adportaret aquam, exisset ad
fontem. a leone occisus et dilaniatus est. quod ut manifestaretur
ad aliorum terrorem, canis manum eius intulit mensis, .
ubi conuiuabatur apostolus. atque ita cum causa quaereretur
a nescientibus eisque panderetur in magnum timorem et
magnum honorem apostoli eos esse conuersos; atque hinc
euangelii exordium commendandi extitisse. si uellet aliquis
dentes Manichaeorum in ipsos conuertere, quam mordaciter
ista reprehenderet! sed quia et ibi non est tacitum, quo animo
factum sit. uidetur dilectio uindicantis. sic enim in illa scriptura
legitur. quod deprecatus fuerit apostolus pro illo. in quem
temporaliter uindicatum est, ut ei parceretur in futuro iudicio.
si ergo tempore noui testamenti, quo maxime caritas commendatur,
de poenis uisibilibus diuinitus iniectus est carnalibus
timor, quanto magis tempore ueteris testamenti hoc congruisse
illi populo intellegendum est, quem timor legis tamquam
paedagogi cohercebat ? nam haec est breuissima et apertissima
differentia duorum testamentorum, timor et amor: [*]
illud ad ueterem, hoc ad nouum hominem pertinet, utrumque
tamen unius dei misericordissima dispensatione prolatum atque
coniunctum. et in uetere scriptura tacetur animus uindicantium,
quia paucissimi spiritales diuinis reuelationibus quid facerent,
nouerant, ut populus. cui terror utilis erat, seuerissimo imperio
domaretur. ut quemadmodum uidebant dari in manus suas
interficiendos inimicos inpios cultoresque simalacrorum, sic
ipsi formidarent in manus inimicorum suorum dari, si dei
ueri iussa contemnerent et ad cultum idolorum atque inpietates
gentium laberentur. nam et in ipsos similiter peccantes
non dissimiliter uindicatum est. sed omnis haec temporalis
uindicta infirmos animos terret. ut enutritos sub disciplina
erudiat et a sempiternis atque ineffabilibus subpliciis possit
auertere, quia plus timent carnales homines, quod in praesenti
deus uindicat. quam illud, quod futurum minatur.

Potest ergo esse dilectio in uindicante. quod unusquisque
in filio suo probat, cum eum in mores pessimos defluentem
seuerissima coherctione constringit et tanto magis, quanto magis
eum diligit, atque hoc modo corrigi posse arbitratur. non
autem occidunt filios, quos diligunt homines, quando eos corrigere
uolunt, quia multi hanc uitam pro magno bono habent
et totum, quare uolunt educare filios suos, in hac uita sperant.
fideles autem atque sapientes homines, qui credunt esse aliam
uitam meliorem et quanta possunt ex parte nouerunt nec
ipsi uindicant occidendo, cum filios suos uolunt corrigere,
quia in hac uita eos posse corrigi credunt; deus autem qui
nouit, quid cuique tribuat, uindicat occidendo in quos uoluerit
siue per homines siue occulto rerum ordine, non quia eos
odit, in quantum homines sunt, sed in quantum peccatores
sunt. nam in ipsis ueteribus libris legimus dictum deo: et [*]

nihil odisti eorum, quae fecisti, sed omnia siue per
poenas siue per praemia iustitia moderante disponit. nonne
apostolus Paulus christianis fidelibus loquebatur, cum diceret:
probet autem se homo et sic de pane edat et sic de
calice bibat. qui enim manducat et bibit indigne iudicium
sibi manducat et bibit non diiudicans corpus
domini. propterea in uobis multi infirmi et aegri
et dormiunt sufficientes. si autem nos ipsos diiudicaremus,
non utique diiudicaremur. dum iudicamur
autem, a domino corripimur, ne cum hoc mundo
damnemur ecce manifestum deum cum dilectione corrigere
non solum infirmitatibus et aegritudinibus sed etiam mortibus
temporalibus eos, quos non uult damnare cum mundo.

Adtendant haec isti et uideant, quomodo potuerint et
inpiae gentes dari in manus populi quamuis adhuc carnalis,
tamen unum deum colentis, ut ab eo interficerentur ; cum in
eo tamen populo si qui essent spiritales, sine alicuius odio
intellegerent dispensationem dei, et quomodo non sit contrarium,
quod dominus nobis in euangelio praecepit, ut diligamus
inimicos nostros, de quibus tamen promittit ipse uindictam,
cum de illo iudice similitudinem inducit, qui cotidianas interpellationes
uiduae mulieris petentis, ut se uindicaret, quamuis
esset iniustus nec deum timens nec homines reuerens, tamen
sustinere non potuit et audiuit eam, ne ulterius taedium pateretur:
ex cuius conparatione multo magis deum, qui est
benignissimus atque iustissimus, dixit uindicare filios suos de
inimicis eorum. huic isti audeant obicere quaestionem et [*] [*]

dicant, si possunt: quid est, quod iussisti, ut inimicos nostros
diligamus, et de illis nos uindicare disponis? an forte contra
uoluntatem suorum sanctorum facturus est eos, quos illi diligunt,
puniendo atque damnando ? immo ipsi potius ab ista
calumniosa caecitate conuertantur ad deum et in utroque
testamento eius intellegant uoluntatem, ne in sinistra parte
inueniantur inter eos, quibus dicturus est domiuus: ite in
ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis
eius. esuriui enim et non dedistis mihi manducare et
cetera talia. displicet enim istis miseris, quod deus populo
suo interficiendos tradidit inimicos; et ipsi panem mendicanti
dari prohibent non inimico, sed subplici. intellegant potius
sine odio esse posse uindictam, quam pauci intellegunt; et
tamen quamdiu non intellegitur, tamdiu necesse est, ut lector
in libris utriusque testamenti magno labore aut errore iactetur
et putet contrarias sibi esse scripturas.

Quam uindictam sine odio nondum apostoli animo ceperant,
quando irati eis, a quibus non recipiebantur hospitio,
quaesiuerunt de domino, utrum uellet eos petere ignem de
caelo, sicut Helias fecerat, quo igne homines inhospitales consumerentur.
tunc respondit eis dominus dicens eos nescire,
cuius spiritus filii essent et quod ipse liberare uenisset, non
perdere, quoniam illi animo inimico perdere cupiebant eos,
quos uolebant igne consumi. postea uero cum inpleti essent
spiritu sancto et perfecti facti essent, qui iam possent etiam
inimicos diligere, acceperunt potestatem uindicandi, quia iam
sine odio poterant uindicare. qua potestate et Petrus apostolus
usus est in eo libro, quem isti non accipiunt, quoniam manifeste
continet paracleti aduentum, id est consolatoris sancti [*] [*]

spiritus. quem lugentibus misit, cum ab eorum oculis ipse
ascendisset in caelum. consolator enim tristibus mittitur
secundum illam eiusdem domini sententiam: beati lugentes
quoniam ipsi consolabuntur. ipse etiam dixit: tunc lugebunt
filii sponsi, cum ab eis ablatus fuerit sponsus.
in illo ergo libro, ubi apertissime spiritus sanctus, quem dominus
consolatorem promiserat, uenisse declaratur, legimus
ad sententiam Petri cecidisse homines et mortuos esse uirum
et uxorem. qui mentiri ausi erant spiritui sancto. quod isti
magna caecitate uituperant, cum in apocryphis pro magno
opere legant et illud, quod de apostolo Thoma commemoraui,
et ipsius Petri filiam paralyticam factam precibus patris et
hortulani filiam ad precem ipsius Petri esse mortuam, et respondent.
quod hoc eis expediebat, ut et illa solueretur paralysi
et illi moreretur: tamen ad preces apostoli factum esse non
negant. quis autem illis dixit "non expediebat gentibus inpiis
interfici". quas traditas esse diuinitus in manus populi Iudaeorum
inridentes mirari se fingunt cum autem illa non odio
sed bono animo apostoli fecerint. unde isti conuincunt animos
uirorum spiritalium, qui in illo populo fuerunt, quod eos
oderant, qui per ipsos diuina iustitia de hac uita iubebantur
auferri V conpescant potius temeritatem suam et non decipiant
inperitos, quibus aut non uacat legere aut nolunt legere aut
peruerso animo legunt et non intendunt et misericordiam et
seueritatem dei utriusque testamenti litteris commendari. nam [*] [*]
de inimici dilectione, ut non reddatur malum pro malo, nonne
in ueteribus libris legitur : domine deus meus, si feci
istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi
retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis
meis inanis? quis hoc diceret, nisi qui sciret hoc deo
placere, ut malum pro malo nemo reddat? sed hoc perfectorum
est, ut non oderint in peccatoribus nisi peccata, ipsos
autem homines diligant; et cum uindicant. non uindicent acerbitate
saeuitiae, sed moderatione iustitiae, ne ipsa relaxatio
peccati plus noceat peccatori quam poena uindictae. nec
tamen hoc fecerunt iusti homines nisi auctoritate diuina, ne
quis arbitretur passim sibi esse permissum necare quem uelit
aut iudicio persequi aut poenis quibuslibet adfligere. aliquando
autem aperte ponitur in scripturis ipsa diuina auctoritas, aliquando
autem occultatur. ut et manifestis lector instruatur
et exerceatur obscuris.

Certe inimicum et persecutorem suum nimis ingratum
et nimis infestum Saul regem accepit Dauid in potestatem,
ut ei faceret quod uellet; et elegit parcere potius quam
occidere. non enim erat iussus occidere sed neque prohibitus;
immo etiam diuinitus audierat se inpune facere quicquid uellet
inimico; et tamen tantam potestatem ad mansuetudinem contulit.
dicatur mihi quem timuit, cum interficere noluit. nec
hominem possumus dicere timuisse, quem acceperat in potestatem,
nec deum. qui dederat. ubi ergo nec difficultas fuit
occidendi nec timor, dilectio pepercit inimico. ecce Dauid ille
bellator inpleuit praeceptum Christi. quod accepimus, ut diligamus
inimicos. atque utinam hoc imitar.ntur isti, qui [*] [*]

humanum adfectum misericordiae ad nescio quae crudelia deliramenta
torserunt! dum enim credunt panem plorare, quod
fieri non potest, non eum porrigunt homini. quem plorantem
uident. fortassis dicant, sicut solent caeci iactare insana conuicia,
meliorem fuisse Dauid, qui pepercit inimico, quam deum
qui dederat ei occidendi potestatem: quasi uero deus nescierit,
cui dederit hanc potestatem. nouerat utique uoluntatem serui
sui, sed ut ceteris etiam hominibus ad imitandum innotesceret
ea quae in corde Dauid iam deo nota erat inimici dilectio*
dedit illi in potestatem inimicum, quem nondum uolebat
occidi, propter certam rerum dispositionem, quam per illum
inpleri oportebat. ita et Dauid bonitas commendata est, ut
haberent homines quod amarent, et Saulis malitia ad exitum
digniorem dilata est, ut haberent homines quod timerent.

De eo, quod in deuteronomio scriptum est: si aure
audieris uocem domini dei tui, benedictus es in agro
tuo, benedictus es in prato tuo, benedictus fructus
uentris tui et fructus terrae tuae et generationes
iumentorum tuorum et armentum boum tuorum et
grex ouium tuarum; benedictus es in introitu tuo et
egressu. huic capitulo illud dicunt in euangelio esse contrarium:
si quis uult me sequi, abneget semet ipsum
sibi et tollat crucem suam et sequatur me. quid enim
prode est homini, si totum mundum lucretur, animae
autem suae detrimentum patiatur? aut quam dabit
homo commutationem pro anima sua? sed ex illa regula
ostenditur non esse contrarium, qua notum esse iam debet
carnali adhuc populo congruenter carnalia et temporalia [*] [*]

praemia fuisse promissa, sed tamen ab uno deo, cuius est creatura
omnis et superior et inferior. certe enim ipse Adimantus
posuit testimonium de euangelio, ubi dominus ait: nolite
iurare neque per caelum, quia thronus eius est. neque
per terram, quia scabellum est pedum eius. quod
quidem et in ueteribus libris scriptum est: caelum mihi
thronus est, terra scabellum pedum meorum. quid ergo
mirum, si bona throni sui dat spiritaliter sibi seruientibus et
bona scabelli pedum suorum dat carnaliter sibi seruientibus,
cum spiritus superior sit et caro inferior, sicut superiora sunt
caelestia et inferiora terrestria? quamquam illa omnia, id est
ager et pratum et fructus uentris et fructus terrae et iumentorum
et armentum boum et grex ouium possint etiam spiritaliter
intellegi. sed nunc ad rem non pertinet ista tractatio.
si autem in ipso nouo testamento, cuius praemium et hereditas
ad nouum hominem pertinet, tamen et dominus iisdem
ipsis, quos uult esse rerum temporalium contemptores, ut in
euangelio sibi seruiant, promittit multiplicationem earundem
rerum in hoc saeculo dicens. quod accipient in hoc saeculo
centies tantum, in saeculo autem uenturo uitam aeternam,
sicut etiam in uetere scriptura dicitur: fideli homini totus
mundus diuitiarum est. unde exultat apostolus dicens:
quasi nihil habentes et omnia possidentes: si ergo in
nouo testamento praeter aeternam possessionem, quae promittitur
sanctis, huius quoque possessionis, quae transitura
est, multiplicatio non subtrahitur et tanto fit uberior, quanto
contemptius possidetur, quanto magis in uetere testamento
carnalis populi praemia talia esse debuerunt ipso tamen uno [*] [*]
et uero deo gubernatore omnium temporum omnia pro tempore
moderante et administrante ?

Sed ne in solis noui testamenti libris ista arbitrentur
esse contempta, audiant prophetam abicientem talem felicitatem
et ad unum dominum deum confugiendum esse cantantem.
ita enim dicit: de gladio maligno erue me et exime me
de manu filiorum alienorum, quorum os locutum est
uanitatem, et dextera eorum dextera iniquitatis. quorum
filii ipsorum uelut nouellae constabilitae in
iuuentute sua. filiae eorum compositae et ornatae
sicut similitudo templi. cellaria eorum plena et eructantia
ex hoc in hoc. oues eorum fecundae multiplicantes
in exitibus suis: boues eorum crassae. non
est ruina saepis nec exitus neque clamor in plateis
eorum. beatum dixerunt populum, cui haec sunt;
beatus populus, cuius dominus deus eius. adtendant
ergo, quomodo inrideatur ista felicitas in hominibus inpiis
et tota beatitudo in deo solo inconcussa figatur. illi enim
dicunt beatum populum, cui haec sunt: sed beatus populus,
cuius dominus deus ipsius. quod autem etiam illud contrarium
esse putauerunt huic loco ueteris testamenti, quod dominus
ait: omnis, qui confusus fuerit me aut uerba mea in
gente ista adultera et peccatrice, et filius hominis
confundetur illum, cum uenerit in gloria patris sui
et laude sanctorum angelorum suorum, quid pertineat ad
contemptum rerum temporalium non uideo. quod si propterea [*] [*]

pertinet, ne aliquis territus de talium rerum damnis Christum
confiteri aut erubescat aut timeat, quid habent, quod dicant?
cum et nos dicimus ista esse munera dei, ut tamen sint infima
et in conparatione salutaris confessionis non solum amittenda.
sed ultro etiam proicienda, carnalibus tamen haec amantibus
et nondum capientibus promissa caelestia, ne ab idolis et daemonibus
ista peterent, utiliter a domino deo esse pollicita.

De eo, quod scriptum est in lege: ego sum, qui
diuitias do amicis meis et paupertatem inimicis. huic
sententiae illud obponunt, quod domiuus dicit: beati pauperes
spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum
et: uae uobis diuitibus, quia percepistis consolationem
uestram. sed cur nolunt et alia in euangelio contueri? ubi
enim scriptum est: beati pauperes spiritu. quoniam
ipsorum est regnum caelorum, ibi sequitur: beati mites.
quoniam ipsi hereditate possidebunt terram. ecce habent
amicos dei hereditate terrae diuites fieri. cum autem ad
tantam egestatem diues ille redigitur, ut ab eo paupere, quem
neglexerat, digito breui in aqua tincto arenti linguae suae
humorem stillari deprecetur, intellegant, quomodo fiant pauperes
inimici dei, et id esse cognoscant. quod in lege scriptum est:
ego sum. qui diuitias do amicis meis et paupertatem
inimicis.

Nam istas diuitias temporales et in uetere scriptura esse
contemptas et superius docui et innumerabilibus locis, qui
legere uoluerit inueniet. unde est etiam illud: melius modicum
iusto super diuitias peccatorum multas et illud: [*] [*]

bonum mihi lex oris tui super milia auri et argenti
et illud: iudicia dei uera iustificata in id ipsum desiderabilia
super aurum et lapidem pretiosum multum
et illud: beatus uir. qui inuenit sapientiam, et inmortalis,
qui uidet prudentiam. melius est enim illam
mercari quam auri et argenti thesauros; pretiosior
est autem lapidibus optimis, non resistit illi ullum
malum; bene nota est omnibus adpropinquantibus ei
et eis. qui considerant eam diligenter. omne autem
pretiosum non est illi dignum et illud: propter hoc
optaui. et datus est mihi sensus. et inuocaui, et uenit
in me spiritus sapientiae. et praeposui illam regimoniis
et sedibus, et honestatem nihil esse duxi ad
conparationem ipsius. nec conparaui illi lapidem
pretiosum, quoniam omne aurum in conparatione
illius arena est exigua et tamquam lutum aestimabitur
argentum ad illam. haec isti si aut legerent aut non
inpie legerent. uiderent omnia in utriusque testamenti scripturis
et ad expetendum et ad fugiendum et ad sumendum et
ad reiciendum sibi concordantia et suis gradibus ordinata.

De eo, quod scriptum est in lege: si ambulaueritis
in lege et praecepta mea custodieritis, dabo pluuias
tempore suo et producet terra fructus suos et arbores
poma et uindemiae tuae messibus succedent et satio
uindemiis: et saturabimini et sedebitis in pace in
terra uestra et dormietis et non erit, qui uos terreat; [*] [*]

et perdam omnem beluam ex terra uestra et persequemini
inimicos uestros, et cadent ante uos in gladio;
et insequentur quinque ex uobis centum et centum
ex uobis persequentur decem milia et concident inimici
uestri ante uos in gladio; et ueniam et benedicam
uos et multiplicabo uos et disponam uos. manducabitis
uetus, quod inueterauit, et proicietis uetus
ante nouum. iam neminem oportet postulare a nobis, ut
haec ostendamus quam congruenter illi populo deus promiserit.
multa enim de hac re diximus. et cui parua sunt, nimis tardus
est. sed tamen quod etiam huic loco de nouo testamento dicunt
esse contrarium illud uidelicet, quod dominus ait: nolite
portare aurum neque argentum neque nummos in
zonis uestris, non peram in uia neque duas tunicas
nequs calciamenta neque uirgam; dignus est enim
operarius mercede sua, quid mirum si haec euangelistis
donauerit ? numquid in hoc ministerium populus Iudaicus
uocabatur? quae tamen omnia spiritaliter perscrutanda sunt,
ne ipse dominus hominibus inpiis contra sua praecepta fecisse
uideatur, qui etiam loculos habebat, quibus ad necessarium
uictum pecunia portabatur. nisi forte dicturi sunt in zonis
habere pecuniam peccatum esse. in loculis autem non esse
peccatum. non autem ista iussa, sed permissa esse apostolis
ex hoc intellegitur, quod apostolus Paulus manibus suis operatus
uictum quaerebat non abusus ea potestate, sicut ipse
loquitur, quam dominus euangelistis dedit. quod enim [*] [*] [*] [*]
permittitur a domino, etiam non facere licet; quod autem iubetur,
nisi fiat peccatum est.

Addunt etiam de illo diuite, cui deus dixerat: stulte,
hac nocte a te animam tuam expetam; quae autem
praeparasti, cuius erunt? et dicunt non minus huic capitulo
legis esse contrarium, cum in isto inanitas inrisa sit
uanae laetitiae, quia incerta illa pro certis habuit, populo
autem Israhel certam faciebat illam pollicitationem omnipotentia
pollicentis. unde etiam apostolus Paulus ad Timotheum
scribens de diuitibus saeculi huius, quos nouerat in ecclesiae
membris habere suum locum, ita loquitur: diuitibus huius
saeculi praecipe non superbe sapere neque sperare in
incerto diuitiarum, sed in deo uiuo. qui praestat nobis
omnia abundanter ad fruendum: benefaciant, diuites
sint in operibus bonis, facile tribuant, communicent,
thesaurizent sibi fundamentum bonum in futurum, ut
a d prehendant ueram uitam. quis hic non intellegat non
esse culpabile habere ista, sed amare et spem in eis ponere,
ea praeferre aut etiam conferre ueritati, iustitiae, sapientiae,
fidei, bonae conscientiae, caritati dei et proximi, quibus omnis
anima pia diues est in secretis suis coram oculis dei ? sed ut
diligatur deus, qui diligentibus se ista cuncta inuisibilia et
aeterna largitur, id est se ipsum his omnibus plenum donat
dilectoribus suis, ut ergo ipse diligatur, illo etiam tempore,
quo carnalis anima, carnis uidelicet adfectibus inplicata, nisi
terrena et temporalia desiderare non nouit, persuadendum illi [*] [*]

est, quod etiam ista dat deus homini, quia et uerum est et
utilissime creditur. hoc populo Israhel factum est per illas
pollicitationes, quas inperitissime miseri derident, ut etiam in
ipsis infimis rebus, quoquomodo possent, deum diligere adsuescerent,
quamuis plus ibi operaretur timor. quae tamen
omnia dona temporalia figurae sunt donorum aeternorum et
illa de inimicis uictoria praesignat uictoriam de diabolo et
angelis eius.

Et quod isti adiecerunt quasi contrarium ueteri testamento,
quod apostolus loquitur deum non pugna et dissensione,
sed pace delectari. sciant talem deum praedicari in scripturis
illis, cui pacem suam nemo possit auferre, non qualem ipsi
praedicant; qui timens, ne inrueret bellum religionibus suis,
membra sua longe misit, ut peregrina bella tolerarent et
postea liberari atque purgari uicta et inquinata non possent.
in natura uero humana, quae peccato in inferiora defluxit, ita
deus pace delectatur. ut non relinquat libramenta iustitiae
nec pacem, quam diligit, uelit calcari a peccantibus,. sed amari
a certantibus, adprehendi a uictoribus. et ea carnalibus figurata
promittere spiritalibus aperta monstrare.