Contra Adimantum (11-15)

De eo. quod in exodo scriptum est: ne adoraueritis
deos alienos et iterum: deus uester zelans appellatur;
zelans enim zelauit. huic capitulo, quod scriptum est: ne
adoraueritis deos alienos, cum calumniantur Manichaei,
satis ostendunt placere sibi adorari multos deos. nec mirum,
quandoquidem in secta sua numerosissimam deorum familiam
commemorant atque commendant. quippe qui etiam ad ista
uisibilia uenerunt, quae pro ipsius ueritatis luce uenerantur
et adorant; et ideo displicet eis, quod scriptum est in exodo:
ne adoraueritis deos alienos. addunt etiam illud propter
hoc dictum esse: deus uester zelans appellatur; zelans
enim zelauit, ut tamquam deum zelantem non amemus, cuius
zelo deos alienos zelare non sinimur. et ideo dicunt ista [*] [*]

euangelio esse contraria, quoniam dominus dicit: pater iuste,
et mundus te non cognouit, quasi non sit dicendus deus
iustus, nisi nos deos alienos adorare permittat. iustum enim
deum et zelantem deum tamquam contraria sibi esse disserunt
et decipiunt miseros non intellegentes totam spem salutis
nostrae esse zelum dei. hoc enim nomine illa eius significatur
prouidentia, qua nullam a se animam fornicari inpune permittit,
sicut propheta dicit: perdes omnes, qui fornicantur abs
te. sicut enim ea quae dicitur ira dei, non perturbatio mentis
est, sed potentia uindicandi, sic zelum dei non cruciatum
animi, quo maritus aduersus uxorem uel uxor aduersus maritum
torqueri solent, sed tranquillissimam sinceramque iustitiam.
qua nulla anima beata esse sinitur, falsis opinionibus prauisque
cupiditatibus corrupta et quodam modo grauidata. illi enim
haec uerba exhorrescunt, qui nondum uiderunt ineffabili
maiestati dei nulla uerba congruere. sic enim ab istis uerbis
temperandum putant, quasi aliquid dignum deo dicant. cum
ista non dicunt. sanctus enim spiritus hoc ipsum hominibus
intellegentibus insinuans, quam sint ineffabilia summa diuina,
his etiam uerbis uti uoluit, quae apud homines in uitio poni
solent, ut inde admonerentur etiam illa, quae cum aliqua dignitate
dei se putant homines dicere, indigna esse illius
maiestate, cui honorificum potius silentium quam ulla uox
humana conpeteret. quaero zelum hominis et inuenio perturbationem
cruciantem cor. tamen cum quaero causam, nihil
aliud inuenio, nisi quod non patitur coniugis adulterium.
maxime enim et proprie inter coniugia zelotypia dici solet. [*] [*]
itaque si maritus esset per se ipsum beatus et omnipotens et
iustus, sine ullo cruciatu et tota facilitate et nulla iniquitate
peccatum coniugis uindicaret. quam tamen eius actionem humano
loquendi modo etiamsi non proprie. translate tamen et
recte zelum uocarem. quis enim Tullio calumniatus est, qui
certe nouerat latine loqui, cum ait Caesari: nulla de uirtutibus
tuis nec admirabilior nec gratior misericordia
est? et tamen ex eo appellatam misericordiam dicunt, quod
miserum cor faciat dolentis aliena miseria. numquid ergo
uirtus miserum cor facit ? quid ergo calumniosis Tullius
responderet. nisi misericordiae nomine clementiam se appellare
uoluisse? quoniam recte solemus loqui non solum uerba propria,
sed etiam uicina usurpantes. cuius auctoris mentionem
facere uolui, quoniam non de re quaestio sed de uerbo est.
sicut enim nostri auctores. diuinarum scilicet litterarum. de
rebus maxime cogitauerunt, sic mundanorum auctorum prope
omnis cura de uerbis est. sed habeo euangelium et omnes
noui testamenti libros, in quibus misericordia dei frequentissime
commendatur. si audent ergo isti miseri, etiam inde faciant
quaestionem et negent esse misericordem deum, ne miserum
cor habere intellegatur. sicut ergo potest esse in deo misericordia
sine cordis miseria. sic etiam sine tabe atque cruciatu
animi zelum dei non dedignemur accipere et humani sermonis
condicionem feramus. ut ad diuinum perueniamus silentium.
sed si contraria dicunt esse zelantem deum et iustum deum,
quid „dicturi sunt, cum et in nouo testamento inuenio: zelo
dei uos zelo et adhibitum etiam de ueteribus in euangelio [*] [*]
testimonium: zelus domus tuae comedit me? rursus in
uetere cum legunt: iustus dominus et iustitias dilexit,
aequitatem uidit uultus eius, nonne fatebuntur etiam hoc
modo inperitis duo testamenta uideri posse contraria, ut in
nouo inueniamus zelum dei, in uetere iustitiam dei? bene
autem intellegentibus utrumque in utroque magna sancti spiritus
unitate et pace concinere?

De eo, quod scriptum est non esse manducandum sanguinem,
quod anima carnis sit sanguis. huic sententiae ueteris
legis Manichaei ex euangelio illud obponunt, quod dicit dominus
non esse timendos eos. qui occidere possunt corpus, animae
autem nocere non possunt et disputant dicentes: si sanguis
anima est, quomodo homines potestatem in eam non habent.
cum de sanguine multa faciant siue excipientes et canibus
uolucribusque in escam proponentes siue effundentes aut caeno
lutoque miscentes ? haec enim et alia innumerabilia sine difficultate
homines de sanguine possunt facere. ideo isti quaerunt
insultantes, quomodo, si sanguinis est anima, non possit hominis
interfector nocere animae, cum tantam in eius sanguinem habeat
potestatem. addunt etiam, quod ait apostolus Paulus:
quia caro et sanguis regnum dei non possidebunt et
dicunt: si sanguis est anima, sicut Moyses dicit, nulla inuenietur
anima posse regnum dei adipisci. cui calumniae primo
ita respondendum est, ut ipsi cogantur ostendere, ubi scriptum
sit in libris ueteris legis, quod anima humana sanguis sit.
nusquam enim hoc inuenient in illa scriptura, quam lacerare
miseri quamdiu conantur, nullo modo intellegere permittuntur. [*] [*]

quodsi de anima humana nihil tale ibi dictum est, quid ad
nos pertinet, si anima pecoris aut laedi ab interfectore potest
aut possidere dei regnum non potest? sed quia de animis
pecorum nimis sunt isti solliciti — cum enim sint hominum
animae rationales, reuolui tamen eas in pecora existimant —
clausa sibi esse arbitrantur regna caelorum, si pecorum animis
clausa esse consentiant.

Quid? quod etiam insultare ausus est populo Israhel
Adimantus, unus ex discipulis Manichaei. quem magnum
doctorem illius sectae fuisse commemorant. insultare ergo
ausus est populo Iudaeorum, quod secundum eorum intellectum,
quo existimant sanguinem esse animam. parentum ipsorum
animae partim a serpentibus deuoratae, partim igni consumptae,
partim in desertis atque asperrimis montium locis arefactae
sint. quod si uerum esse quisquam concederet. sine scelere
tamen eorum. quibus iste insultare uoluit. factum esse conuinceret.
non enim parentum suorum animas, quibus illa
omnia secundum horum intellectum accidisse dixit, ipsi aliqua
ex parte laeserunt; quapropter luctum inde possunt habere,
non reatum. quid autem Adimantus faciet ipse secundum.
opinionem suam, qua credidit etiam rationales, id est hominum
animas in beluina corpora posse contrudi? quid ergo faciet de
tanto scelere. si quando tardum iumentum plagis aut concitatum
freno fatigauit, in quo forte patris eius anima fuerit?
ut non dicam, quod etiam occidere parentes suos inter peduculos
et pulices potuerit, a quorum isti interfectione non
temperant. quid enim eis prodest, quod aliquando negant [*]

usque ad ista minutissima animantia reuolui animas humanas
posse ? hoc enim negant, ne tam multarum interfectionum
rei teneantur aut cogantur parcere pulicibus et peduculis et
cimicibus et tantas ab eis molestias sine ulla caedis eorum
licentia sustinere. nam uehementer urgentur, cur in uulpeculam
reuolui anima humana possit et non possit in mustelam, cum
catulus uulpeculae fortasse etiam minor sit quam magna
mustela. deinde si in mustelam potest, cur in murem non
potest? et si in istum potest, cur in stellionem non potest?
et si in eum potest, cur in locustam non potest? deinde in
apem, deinde in muscam, deinde in cimicem atque inde usque
in pulicem et si quid est aliud multo minutius peruenire?
ubi enim terminum constituant, non inueniunt atque ita per
istam nugatoriam crudelitatem conscientiae illorum innumerabilibus
homicidiorum sceleribus obruuntur.

Nam ex eo, quod scriptum est sanguinem pecoris animam
eius esse, praeter id, quod supra dixi, non ad me pertinere,
quid agatur de pecoris anima, possum etiam interpretari praeceptum
illud in signo esse positum. non enim dominus dubitauit
dicere: hoc corpus meum, cum signum daret corporis
sui.

Quod autem ait apostolus: caro et sanguis regnum
dei non possidebunt, etiam in lege dictum est: non permanebit
in istis spiritus meus, quia caro sunt. et
totiens in ueteribus libris iustorum animis praemium futurum
promittitur. sed tamen apostolus uolens insinuare, quale corpus
iustorum per inmutationem in resurrectione futurum sit, quia [*] [*]

neque nubent neque uxores ducent. sed erunt sicut
angeli in caelis, hanc ergo inmutationem futuram corporum
sanctorum uolens insinuare dixit apostolus: dico enim uobis,
fratres, quia caro et sanguis regnum dei non possidebunt.
quod non una separata et ad fraudem commemorata
sententia, sed toto ipso epistulae loco pertractato uel potius
lecto - non enim res obscura est — inueniri potest. sic
enim dicit: oportet corruptibile hoc induere incorruptionem
et mortale hoc induere inmortalitatem. quod
eum de corpore dicere de superioribus manifeste inuenitur,
cum ait: non omnis caro eadem caro: alia quidem
hominum, alia autem pecorum: alia caro uolucrum,
alia piscium, et corpora caelestia, et corpora terrestria;
sed alia est caelestium gloria et alia terrestrium;
alia gloria solis et alia gloria lunae et alia gloria
stellarum. stella enim ab stella differt in gloria; sic
et resurrectio mortuorum. seminatur corpus in corruptione,
surget in incorruptione: seminatur in contumelia,
surget in gloria; seminatur in infirmitate,
surget in uirtute: seminatur corpus animale, surget
corpus spiritale. si est corpus animale, est et spiritale,
sicut scriptum est: factus est primus homo Adam in
animam uiuentem, nouissimus Adam in spiritum uiuificantem.
sed non primum quod spiritale est, sed quod
animale, postea spiritale. primus homo de terra terrenus;
secundus homo de caelo caelestis. qualis terrenus,
tales et terreni, et qualis caelestis, tales et
caelestes. et quomodo induimus imaginem terreni, [*] [*]
induamus et imaginem eius, qui de caelo est. hoc autem
dico, fratres, quia caro et sanguis regnum dei hereditate
possidere non possunt neque corruptio incorruptionem
hereditate possidebit. certe iam clarum est, quare
hoc apostolus dixerit. quid ergo iste tam turpi fraude non
commemorat nisi hoc ultimum et tacet illa superiora, quibus
hoc quod male interpretatur, bene possit intellegi? nam quoniam
domini nostri corpus post resurrectionem sic leuatum
est in caelum, ut pro ipsa caelesti habitatione caelestem
acceperit mutationem. et hoc sperare in die ultimo iussi
sumus. ideo dixit apostolus: qualis terrenus, tales et
terreni, id est mortales. et qualis caelestis, tales et
caelestes. id est inmortales non solum animis, sed etiam
corporibus. unde et supra dixerat aliam esse caelestium corporum
gloriam et aliam terrestrium. quod autem spiritale
corpus in resurrectione futurum dicit, non propterea putandum
est, quod non corpus, sed spiritus erit, sed spiritale corpus
omnimodis spiritui subditum dicit sine aliqua corruptione uel
morte. non enim quoniam modo quod habemus corpus animale
appellas, ideo putandum non illud esse corpus, sed animam.
ergo quemadmodum corpus animale nunc dicitur, quia subditum
est animae, spiritale autem nondum dici potest, quia
nondum spiritui plene subiectum est, quamdiu corrumpi adhuc
potest: sic et tunc spiritale uocabitur, cum spiritui atque
aeternitati nulla corruptione resistere poterit.

Aut si adhuc parum uidetur esse monstratum, quod sententiam
istam propter inmutationem, quae futura est, apostolus
dixerit, cum ait: caro et sanguis regnum dei hereditate
possidere non possunt neque corruptio [*]

incorru.ptionem hereditate possidebit, adtendite, quid continuo
subiciat et adiungat: ecce mysterium dico uobis: omnes
quidem resurgemus. non tamen omnes inmutabimur
in atomo. in ictu oculi. in nouissima tuba. canet enim
tuba et mortui resurgent incorrupti et nos commutabimur.
deinde contexit et dicit etiam illud, quod paulo ante
commemoraui, ut ostendat. qualis futura sit ipsa inmutatio.
statim quippe dicit: oportet enim corruptibile hoc induere
incorruptionem et mortale hoc induere inmortalitatem.
hinc ergo adparet. quia caro et sanguis
regnum dei non possidebunt. quia cum induerit incorruptionem
et inmortalitatem, iam non caro et sanguis erit,
sed in corpus caeleste mutabitur. quod quidem ex occasione
tractauimus. quia huic quoque sententiae multum insidiari
solent negantes corporum resurrectionem. nam ista quaestio
non de corpore, sed de anima proposita est. quam putant sic
accipi in lege, ut sanguis esse existimetur: quod nos nullo
modo sic intellegimus. sed quamuis de pecorum animis non
curemus, cum quibus non habemus rationis aliquam societatem,
tamen illud quod lex dicit fundendum esse sanguinem nec in
escam adsumendum, quia sanguis est anima, in signo esse
positum dicimus sicut alia multa et paene omnia scripturarum
illarum sacramenta signis et figuris plena sunt futurae praedicationis.
quae iam per dominum nostrum Iesum Christum
declarata est. sic est enim sanguis anima, quomodo petra erat
Christus, sicut dicit apostolus: bibebant enim de spiritali
sequente petra, petra autem erat Christus. notum est
autem filios Israhel petra percussa bibisse aquam in heremo, [*] [*]
de quibus loquebatur apostolus, cum hoc diceret. nec tamen
ait: petra significabat Christum, sed dicit: petra erat Christus.
quae rursus ne carnaliter acciperetur, spiritalem illam uocat,
id est eam spiritaliter intellegi docet. longum est et nunc non
necessarium sacramenta eiusdem legis exponere, nisi cum breuiter
possint. sufficit autem, ut nouerint illi. qui de his calumniantur,
non ea nos ita intellegere, ut illi adsolent inridere, sed
quemadmodum apostoli omnia intellegentes pauca exposuerunt.
ut ad easdem regulas cetera posteris intellegenda relinquerent,

De eo, quod scriptum est in deuteronomio: uidete, ne
obliuiscamini testamentum dei uestri quod conscripsit
et faciatis uobis effigies et imagines, addidit etiam dicens:
deus uester ignis est edax et deus zelans. haec uerba
de scripturis hoc modo ille Adimantus proposuit; eius enim
calumnias refutandas refellendasque. suscepimus. sed et iam
superius de zelo dei cum calumniaretur, puto satis esse responsum.
meminerimus tamen non solum ibi, sed etiam hic
sic eum de zelo dei criminatum scripturas, ut adiungeret
etiam, quod de simulacris non colendis in illis libris praeci- pitur
a domino deo nostro, quasi non ob aliud reprehendat
zelum dei, nisi quod illo ipso zelo a cultu simulacrorum
prohibemur; uult ergo uideri fauere-se simulacris. quod propterea
faciunt, ut miserrimae et uesanae suae sectae etiam
paganorum concilient beneuolentiam. huic autem legis capitulo
etiam illud obponunt. ubi quidam accessit ad dominum et ait
illi: magister bone, quid faciens possidebo uitam [*] [*]

aeternam? cui respondit Iesus: quid me interrogas de
bono? nemo bonus nisi unus deus. ut ex hoc uidelicet
contraria ista esse arbitremur, quia in lege dicitur: deus
ignis edax. et: deus zelans, in euangelio autem: nemo
bonus, nisi unus deus.

Et de zelo quidem iam responsum est non sic esse ista
uerba in scripturis posita, ut aliquam dei perturbationem craciatumue
significent, sed quia nihil dignum de deo dici potest,
propterea usque ad ista peruentum est: quae cum homines
indigna esse putauerint. cogantur discere etiam illa, quae conuenienter
de ineffabili diuina excellentia se dicere existimant,
indigna esse maiestate dei; cuius sapientia cum descensura
esset usque ad corpus humanum. prius usque ad humana
uerba descendit. quod uerbum cum discutere coepero. proprie
me dixisse non uideo: non enim potest descendere, nisi quod
etiam de loco in locum moueri potest. nam qui descendit,
locum superiorem deserere et inferiorem petere uidetur. dei
autem sapientia cum tota ubique praesto sit, nullo pacto
migrare de loco in locum potest. de qua Iohannes in euangelio
melius ait tamquam dominici pectoris particeps. ait enim:
in hoc mundo erat et mundus per ipsum factus est
et mundus eum non cognouit; et tamen etiam ipse adiungit
et dicit: in sua propria uenit et sui eum non
receperunt. quomodo hic erat et quomodo uenit, nisi quia
illa sublimitas ineffabilis ut hominibus congruat, humanis sonis
significanda est? ut autem deos homines faciat. diuino est
intellegenda silentio. potest ergo reddi ratio, quare ita dictum
sit; non tamen potest aliquid de deo digne dici, quod ideo
iam indignum est, quia potuit dici. tolle de zelo errorem et [*] [*] [*] [*]

dolorem, quid remanebit aliud nisi uoluntas castitatem custodiens
et corruptionem uindicans coniugalem ? quo igitur uerbo
nisi zelo dei melius posset insinuari. quod uocamur ad coniugium
dei et non uult nos turpi amore corrumpi et punit
inpudicitiam nostram et diligit castitatem iJ non enim frustra
etiam uulgo dici solet: qui non zelat. non amat.

Ad hoc pertinet etiam quod dictum est: ignis edax:
de quo disputare non debeo, sed ipsos potius interrogare. *
quem ignem dixerit dominus se uenisse mittere in hunc
mundum. hoc enim dictum est in euangelio, quod illi accusare
non possunt, non ut Christum honorent, sed ut decipiant
christianos. quod cum eis commemoratum fuerit, quemadmodum
dominus dixerit: ignem ueni mittere in hunc mundum.
miseri dicunt: sed illud aliud est. quibus respondemus: et
hoc aliud est: noli metuere. nam ipse Christus loquitur etiam
in uetere testamento. cum dicit: ego sum ignis edax. qui
loquitur in euangelio. quod ignem uenerit in hunc mundum
mittere. id est uerbum dei, quod est ipse. nam ueteres utique
scripturas exposuit post resurrectionem discipulis incipiens a
Moyse et prophetis omnibus, quando ipsi discipuli ignem se
accepisse confessi sunt dicentes: nonne cor nostrum erat
ardens in uia. cum aperiret nobis scripturas? ipse est
ignis edax: consumit enim ueterem uitam diuinus amor et
innouat hominem, ut ex eo, quod deus ignis est edax. faciat,
ut eum nos amemus, ex eo autem, quod zelans est. ipse nos
amet. nolite ergo timere ignem, quod est deus, sed timete
ignem, quem parauit haereticis deus.

Quod enim Adimantus elegit de euangelio locum. quem
huic legis capitulo tamquam contrarium apud inperitos obicerct, [*] [*]

ubi ait dominus: nemo bonus, nisi unus deus, quotiens
inuenitur bonitas dei in uetere testamento. quis numerare
sufficiat? unum tamen ponam. quod cotidie in ecclesiis cantatur:
confitemini domino. quoniam bonus est, quoniam
in saeculum misericordia eius. certe et hoc zelanti deo,
sicut Manichaei existimant. uidetur esse contrarium et tamen
in libris ueteris testamenti cantatur. item rex ille. qui cum
filio suo nuptias faceret, inuenit inter discumbentes hominem
non habentem uestem nuptialem et eum primo amici nomine
appellans manibus et pedibus conligatis mitti iussit in tenebras
exteriores. moleste intellegentibus non uidetur bonus. et si
ipsum quisquam capitulum euangelii proponeret. et sicut facit
Adimantus de uetere testamento, ita euangelium calumniose
accusaret laudans potius ueteris testamenti libros, ubi scriptum
est: confitemini domino, quoniam bonus est, quoniam
in saeculum misericordia eius, et reprehendens in nouo,
quod uocatus conuiua in tantum subplicium propter - uestem
mittitur, et hoc fraudulenta peruersitate adsidue faceret. ut
omnia loca lenitatis de uetere testamento colligeret et loca
seueritatis de nouo, et haec sibi aduersa esse contenderet,
laudans uetus et reprehendens nouum: similiter inueniret
inperitos et diuinarum scripturarum miserabiliter ignaros,
quibus persuaderet uetus potius testamentum quam nouum
esse retinendum. quod cum isti ex alia parte faciunt, id est
uetus reprehendentes quasi contrarium nouo. miror, quod non
cogitant posse aliquem aliquando utrumque legere et diuina
ope intellectum utrumque laudare fraudemque istorum atque
malitiam uel dolere tamquam hominum uel cauere tamquam
haereticorum uel inridere tamquam inperitorum et superborum. [*] [*] [*]

De eo, quod scriptum est in deuteronomio: secundum
desiderium animae tuae occide et manduca omnem
carnem iuxta uoluptatem. quam dedit tibi dominus.
caue autem. ne sanguinem manduces. sed effunde
tamquam aquam super terram. his uerbis legis Adimantus
contrarium esse arbitratur. quod in euangelio dominus ait:
non grauentur corda uestra cruditate et uinolentia
et curis saecularibus et quod ait apostolus: bonum est
non manducare carnem neque bibere uinum et iterum:
non potestis mensae domini participare et mensae
daemoniorum. nos autem omnia haec siue quae in uetere
siue quae in nouo testamento scripta sunt, et suis causis
exigentibus posita dicimus et sibi aduersa non esse monstramus.
quamquam et ipse in his uerbis, quae posuit de uetere testamento,
animaduertere potuit non ad inmoderatam uoracitatem
pertinere quod dictum est: secundum desiderium animae
tuae occide et manduca omnem carnem, quando sequitur:
iuxta uoluptatem. quam dedit tibi dominus. inmoderatam.
ratam enim uoluptatem non dedit tibi dominus, sed quanta
sustentationi naturae salutique sufficiat. quisquis autem sequitur
inmoderatam uoracitatem, suum uitium sequitur, non eam
uoluptatem, quam dedit dominus: et ideo non est contrarium
quod in euangelio positum est: non grauentur corda uestra
cruditate et uinolentia et curis saecularibus. cum enim
quisque non replet nisi eam uoluptatem, quam dedit dominus,
id est modestam atque naturalem, non grauatur cor eius cruditate
et uinolentia et curis saecularibus. [*] [*]

De carne autem uon manducanda et non bibendo uino
quod ait apostolus, non quia illa inmunda arbitratus est. hoc
praecepit. sicut isti existimant et errantes in errorem praecipitant,
quibus talia persuaserunt. sed cum ipse posuerit causam.
cur hoc dixerit, non est nobis haec interpretanda uel exponenda
sententia. sufficit enim ipsum de apostoli epistula totum locum
huic sermoni contexere. ut et causa manifeste adpareat, cur
hoc apostolus dixerit. et istorum fraus. qui particulas quasdam
de scripturis eligunt. quibus decipiant inperitos non conectentes,
quae supra et infra scripta sunt, ex quibus uoluntas
et intentio scriptoris possit intellegi. sic ergo apostolus dicit:
infirmum autem in fide recipite, non in diiudicationibus
cogitationum. alius quidem credit manducare
omnia; qui autem infirmus est. holera manducet. qui
manducat. non manducantem non spernat, et qui non
manducat manducantem non iudicet: deus enim illum
recepit. tu quis es. qui iudices alienum seruum? suo
domino stat aut cadit. stabit autem; potens est enim
dominus statuere illum. alius quidem iudicat alternos
dies. alius autem iudicat omnem diem. unusquisque
in suo intellectu abundet. qui sapit diem, domino
sapit, et qui manducat, domino manducat: gratias
enim agit deo: et qui non manducat, domino non manducat
et gratias agit deo. nemo enim nostrum sibi [*] [*]

uiuit et nemo sibi moritur. siue enim uiuimus, domino
uiuimus; siue morimur, domino morimur. siue ergo
uiuimus siue morimur, domini sumus. ad hoc enim
Christus mortuus est et resurrexit. ut mortuorum et
uiuorum dominetur. tu autem quare iudicas fratrem
tuum? aut tu quare spernis fratrem tuum? omnes enim
adstabimus ante tribunal domini. scriptum est enim:
uiuo ego. dicit dominus, quia mihi curuabit omne
genu et confitebitur omnis lingua deo. igi-tur unusquisque
nostrum pro se rationem reddet. non ergo
amplius inuicem iudicemus. sed hoc magis iudicate.
ne ponatis offendiculum aut scandalum fratribus. scio
et certus sum in domino Iesu, quia nihil commune
. per illum. nisi qui putat aliquid esse commune. illi
commune est. nam si propter escam frater tuus contristatur,
iam non secundum caritatem ambulas. noli
in esca tua illum perdere. pro quo Christus mortuus
est. non ergo blasphemetur bonum nostrum. non est
enim regnum dei esca et potus, sed iustitia et pax et
gaudium in spiritu sancto. qui enim in hoc seruit
Christo, placet deo et probatus est hominibus. itaque
quae pacis sunt sectemur, et quae ad aedificationem
sunt in inuicem. noli propter escam destruere opus
dei. omnia quidem munda. sed malum est homini. qui
per offensionem manducat. bonum est non manducare
carnem neque bibere uinum neque in quo frater tuus
offenditur. tu fidem quam habes penes te ipsum, habe
coram deo. beatus qui non iudicat semetipsum in quo [*]
probat. qui autem diiudicat, si manducauerit, damnatus
est. quia non ex fide. omne autem quod non est
ex fide. peccatum est. numquid opus est cuiusquam interpretatione,
ut intellegatur, et cur hoc apostolus dixerit et
quanta isti malitia de scripturis certa quaeque decerpant,
quibus circumueniant inperitos ? nam et munda esse omnia
dixit apostolus secundum fidem et ei esse inmunda, qui putat
inmunda et tunc esse ab eis temperandum, cum per offensionem
accipiuntur. id est cum aliquis infirmus putat sibi ab
omnibus carnibus temperandum. ne incidat in carnem immolaticiam,
et ideo eum qui manducat potest arbitrari in honorem
idolorum id facere et ex eo grauiter, offendi, cum ipsa immolaticia
caro, si ex fide a nesciente accipiatur. neminem maculet.
unde alio loco idem apostolus interrogari uetat. cum quid de
macello emitur uel ab aliquo infideli quisquam uocatus in
mensa eius exhiberi sibi carnes uidet, quas isti inmundas
arbitrantur non propter immolationem, sed quia carnes sunt,
cum apostolus clamet omnia munda esse et omnem creaturam
dei bonam esse et omnia sanctificari per uerbum et orationem
et tamen temperandum ab eis, si quis forte infirmus offenditur.
et quodam loco apertissime istos significauerit. cum dicit in
nouissimis temporibus futuros quosdam prohibentes nubere,
abstinentes a cibis, quos deus creauit. hos enim proprie designat,
qui non propterea temperant a cibis talibus, ut aut
concupiscentiam suam refrenent aut infirmitati alterius parcant,
sed quia ipsas carnes inmundas putant et earum creatorem
deum esse negant. nos autem teneamus apostolicam [*] [*]
disciplinam dicentem, quod omnia munda sint mundis seruata moderatione
euangelica, ut non grauentur corda nostra cruditate et
uinolentia et curis saecularibus..

Nam illud, quod idem apostolus ait: non potestis
mensae domini communicare et mensae daemoniorum,
non uideo, cur obponendum huic loco legis et quasi contrarium
Manichaei esse crediderint. non enim de immolationibus
lex loquitur, cum in deuteronomio dicitur: secundum desiderium
animae tuae occide et manduca omnem carnem
iuxta uoluptatem, quam dedit tibi dominus, sed de
cibis, qui pertinent ad hominis alimentum. sed quoniam Manichaei
etiam cum ad hominis cenam quaeque animalia praeparantur,
immolationem esse dicunt, secundum suum intellectum
ista contraria esse putauerunt. propterea et illum commemorauerunt
locum, ubi apostolus ait: quae immolant gentes,
daemoniis immolant et non deo, cum apostolus apertissime
de uictimis loqueretur, quae in templo offeruntur daemonibus,
non de his escis, quas sibi homines praeparant. sic
enim dicit: quid ergo? dico quia idolis immolatum est
aliquid, aut idolum est aliquid? sed quia quae immolant,
daemoniis et non deo immolant. nolo uos socios
daemoniorum fieri. non potestis calicem domini bibere
et calicem daemoniorum. non potestis mensae domini
participare et mensae daemoniorum. an aemulamur
dominum? numquid fortiores illo sumus? omnia licita
sunt, sed non omnia expediunt; omnia licita sunt,
sed non omnia aedificant. nemo quod suum est quaerat,
sed id quod alterius. omne quod in macello uenit, [*] [*]

manducate nihil interrogantes propter conscientiam.
domini est enim terra et plenitudo eius. si quis uos
uocauerit ex infidelibus et uolueritis ire, omnia. quae
adponuntur uobis, manducate nihil diiudicantes propter
conscientiam. si quis autem uobis dixerit. quia
hoc immolaticium est, nolite manducare propter
illum, qui indicauit, et propter conscientiam; conscientiam
autem dico non tuam, sed alterius. quare
enim libertas mea iudicatur ab aliena conscientia?
ego cum gratia participo, utquid blasphemor. pro
quo ego gratias ago? siue igitur manducatis siue
bibitis siue quodcumque facitis, omnia in gloriam
dei facite. haec adtendant Manichaei et uideant, quomodo
dictum sit in deuteronomio: secundum desiderium animae
tuae occide et manduca omnem carnem iuxta
uoluptatem, quam tibi dedit dominus. Quod enim de
quibusdam carnibus non manducandis ludaeis praeceptum est
et inmundae sunt dictae. ad significationem ualet hominum
inmundorum, qui per figuras in ueteribus scripturis sunt
signati. sicuti enim bos ille, cui trituranti uetat os alligari,
euangelistam significat, sicut apostolus apertissime exponit,
ita et illa, quae prohibita sunt, quasdam hominum inmunditias
significant, quae in societatem corporis Christi, id est
in ecclesiam stabilem et sempiternam non recipiuntur. nam [*] [*]
quod ad cibos adtinet. omnino nihil inmundum esse. sed
malum esse homini, qui per offensionem manducat, manifestissime
adparet.

De eo. quod in leuitico scriptum est: separate a
mundo inmundum et nemo manducet carnem cameli,
asini et leporis et porci et aquilae et milui et corui
et uulturis et reliquorum. nusquam manifestius plenissima
dolis et fraudibus anima huius hominis deprehendi potest,
qui tamquam sibi aduersa atque contraria de utroque testamento
capitula obiecit. quam in hoc loco, ubi commemorauit
in leuitico scriptum esse, ut a nonnullis animalium carnibus
temperetur. namque huic sententiae illud ex euangelio credidit
obponendum. ubi dominus dicit: nihil est ingrediens in
hominem coinquinans eum. sed ea, quae procedunt
de eo, coinquinant. hoc si inprudens fecit, nihil caecius;
si autem sciens, nihil sceleratius. nonne ipse paulo ante posuerat
apostoli testimonium dicentis: bonum est. fratres,
non manducare carnem neque bibere uinum, drim cupit
de nouo testamento ueteri aduersari. ubi dictum est: secundum
desiderium animae tuae occide et manduca omnem
carnem? quomodo ergo nunc placet ei sententia domini. qua
dicit nihil esse ingrediens in hominem. quod coinquinet eum,
sed ea coinquinare, quae de homine procedunt? ubi se iste
abscondet ab hac sententia? quo fugiet. dicat mihi, quando
inmunditiam carnium fugiendam et a cibis sanctorum separandam
peruersa et superstitiosa imaginatione continentiae
praecipit? certe enim si uerum est non coinquinare illa, quae [*] [*]

ingrediuntur in hominem, cum magno errore inmundas esse
dicunt escas Manichaei. cum homines carne uescuntur. si
autem inmundae sunt tales escae, quid de isto testimonio
facient. quod euangelica et diuina auctoritate prolatum est,
ubi dominus dicit non C'oinquinari hominem iis, quae ingrediuntur
in eum. sed iis, quae procedunt de illo ? an forte
dicturi sunt. sicut solent dicere. cum scripturarum eos urget
auctoritas. hoc capitulum a corruptoribus scripturarum insertum
esse euangelio? cur ergo Adimantus hoc capitulo teste utitur
et inde conatur uetus testamentum obpugnare. unde ipse prosternitur?
cum enim quispiam catholicus christianus utriusque
scripturae uenerator et intellector ei responderit haec non esse
contraria. quod illa de quorundam carnibus animalium, quibus
non esse uescendum populo adhuc carnali praeceptum est, ad
significationem posita sint humanorum morum. quos ecclesia,
quae corpus est domini. in suae unitatis uinculum stabile et
sempiternum recipere non potest tamquam inmundas escas
respuens et in sua uiscera non conuertens. ut illa omnia
praecepta carnali populo inposita futuram disciplinam spiritalis
populi prophetarent. et ideo non repugnare sententiae
domini. qua uerissime dicit non coinquinari hominem iis, quae
per escam ingrediuntur in eum. illa enim sententia seruis
onera inponit: ista iam liberis iugum excutit seruitutis. et illa
tamen sic dicta est, ut seruorum onera fidem praenuntient
liberorum. omnia enim, sicut dicit apostolus, in figura
contingebant eis propter nos, in quos finis saeculorum
obuenit. si ergo in figuram contingebant, quae patiebantur.
in figuram accipiebant, quae monebantur. [*] [*]

Cum ergo ista respondero et hoc modo non esse contraria
duo ista capitula de singulis testamentis conlata monstrauero,
quid iste facturus est. contra quem dicit grauissimum
testimonium testis. quem contra aduersarium ipse produxit?
ipse enim commemorauit de euangelio testimonium domino
dicente non coinquinari hominem iis escis, quae ingrediuntur
in eum ; et ipse carnibus abstinendum tamquam ab inmundis
escis monere et docere non cessat. et tamen sensit. quantam
plagam sibi infligeret et quanto ictu repercussus se ipse
sauciaret. ne quis enim eum interrogaret et diceret: quomodo
ergo prohibetis carnibus uesci, si dominus dicit, sicut tu ipse
commemoras: nihil est ingrediens in hominem coinquinans
eum, sed ea, quae procedunt de eo. coinquinant?
uoluit quasi adhibere medicinam sine causa in mortifero uul-,
nere. sic enim posuit ipsum euangelicum testimonium. in
euangelio. inquit, dicit ad turbam dominus: audite et intellegite,
nihil est ingrediens in hominem coinquinans
eum et cetera. quod ergo commemorauit dominum hoc ad
turbam dixisse. nihil aliud ostendit. nisi non se ignorantia.
sed malitia fecisse quod fecit, ut postea diceret auditoribus
suis ad turbam dominum ista locutum esse, non ad paucos
sanctos. quales se ipsi uideri uolunt, ut, quoniam suos auditores
tamquam adhuc inmundos permittunt carnibus uesci.
sibi autem quasi iam mundis consceleratum et nefarium esse
arbitrantur, hoc etiam dominum sensisse uideatur, quod non
paucos sanctos, sed turbas ista docuerit.s o hominem pessimum,
securum de neglegentia generis humani ad occultandas deceptiones
suas! non enim credebat aliquem existere, qui arriperet
euangelium (et consequentia legeret et inueniret hominem [*]

in ipsis pratis, quibus dominus greges suos pascit, laqueos
incautis et minus prouidis abscondentem. nam de his uerbis
commoti discipuli et non credentes proprie, sed potius figurate
dominum locutum esse. cum diceret non coinquinari hominem
iis. quae per cibos ingrediuntur in eum, quoniam Iudaei erant
etiam ipsi discipuli, qui fugiendos quarundam carnium cibos
a pueritia insitum acceperant, accedentes ad eum dixerunt ei :
scis. quia pharisaei audito uerbo scandalizati sunt?
at ille respondens ait? omnis plantatio, quam non
plantauit pater meus caelestis, eradicabitur. sinite
illos: caeci sunt et duces caecorum. caecus autem si
caeco ducatum praestet. ambo in foueam cadunt. cum
ergo infidelitatem Iudaeorum plantationem appellaret, quam
non plantauit pater caelestis, tamen adhue Petrus putans esse
illam parabolam et propterea reprehensos Iudaeos et caecos
dictos, quod eam intellegere non potuerint, respondens dixit ei:
edissere nobis parabolam istam. et ille manifestissime
ostendens non esse parabolam, sed propriam locutionem, dixit
ad eos: adhuc et uos sine intellectu estis? non intellegitis,
quia omne. quod in os intrat, in uentrem uadit
et in secessum emittitur? quae autem procedunt de
ore, de corde exeunt, et ea coinquinant hominem. de
corde enim exeunt cogitationes malae, homicidia,
adulteria, fornicationes, furta, falsa testimonia, blasphemiae;
haec sunt, quae coinquinant hominem. non
lotis autem manibus manducare non coinquinat hominem.
de non lotis autem manibus Iudaei mouerant quaestionem,
cuius occasione dominus generaliter de iis, quae in os
intrant et in uentrem uadunt et in secessum emittuntur, hoc [*] [*]
est de alimentis nostris dixit sententiam. quamquam ergo
conuocatis ad se turbis eum dixisse scriptum sit non quod
intrat in os coinquinat hominem. sed quod procedit
ex ore' tamen iste quo timoro hoc addiderit uerbis suis, quibus
huiusmodi testimonium commemorauit, satis adparet. sicut
paulo ante dictum est. ut haberet quod responderet eis. qui
sibi quaestionem mouissent. cur primates Manichaeorum nefas
sibi esse existiment carnibus uesci. uidelicet ut illud. quod
dominus ait, turbis tantum. non electis concessisse uideretur.
sed cum ex consequentibus declaratum sit etiam Petro seorsum
interroganti audientibusque eum discipulis, quos utique ad
culmen ecclesiae producebat. ita respondisse dominum. ut neque
per parabolam se illa dixisse testatus sit et ad omnes
pertinere monstrauerit: non habent isti. unde auferant cibos
de faucibus hominum et eas laqueo superstitionis astringant.

Fortassis aliquis eorum dicat: edissere ergo, quid significet
caro porci et cameli et leporis et milui et corui et ceterorum.
a quibus abstinendum in lege praecipitur. nolo. quia
longum est. sed fac me non posse, numquid propterea nullus
potest ? et sunt iam uolumina innumerabilia, in quibus ista
exposita sunt. nobis tamen ad hos refellendos satis est, quod
eas obseruationes umbram esse futurorum non ego, sed apostolus
dicit. cum etiam uetat seruiliter obseruari, sed tamen
aliquid significare declarat dicens: nemo ergo uos iudicet
in cibo aut in potu aut in parte diei festi aut neomeniae
aut sabbatorum, quod est umbra futurorum.
illa itaque futura, quae in illis obseruationibus significabantur,
posteaquam per dominum legum Christum uenerunt, ablatae
sunt seruiles obseruationes, sed earum interpretationes [*] [*]

tenentur a liberis. quicquid enim futuram ecclesiam significauit.
prophetia est. habes autem eundem apostolum dicentem: spiritum
nolite extinguere. prophetiam nolite spernere:
omnia legite, quae bona sunt. tenete. legenda est ergo
scriptura diuina et spiritus sancti dispensatio cognoscenda et
intuenda prophetia; et reicienda carnalis seruitus et liberalis
intellegentia retinenda.