Contra Adimantum (1-5)

De eo quod scriptum est: in principio fecit deus
caelum et terram usque ad id quod scriptum est: et
factum est uespere et factum est mane dies una. hoc
capitulum legis aduersum esse euangelio stultissimi Manichaei
arbitrantur dicentes in genesi scriptum esse, quod deus per
se ipsum fecerit caelum et terram et lucem, in euangelio
autem scriptum esse per dominum nostrum Iesum Christum
fabricatum esse mundum, ubi dictum est: et mundus factus
est per ipsum, et mundus illum non cognouit. tribus
enim modis refelluntur. primo quia cum dicitur: in principio
fecit deus caelum et terram, trinitatem ipsam christianus
accipit, ubi non solus pater, sed et filius et spiritus sanctus
intellegitur. non enim tres deos sed unum deum credimus:
patrem et filium et spiritum sanctum, quamuis pater pater sit
et filius filius et spiritus sanctus spiritus sanctus. de qua
unitate trinitatis hoc loco longum est disputare. deinde quia
ubi dicitur: dixit deus: fiat, et factum est, ibi necesse
est intellegatur per uerbum eum fecisse. quod fecit. uerbum
autem patris est filius. non ergo repugnat hoc capitulum [*] [*] [*]

geneseos, ubi scriptum est: et dixit deus: fiat, et factum
est, illi loco euangelii, ubi dicitur: et mundus per eum
factus est. id est per dominum nostrum, quia ipse est
uerbum patris, per quod facta sunt omnia. postremo si propterea
in genesi non intellegitur filius, quia non est dictum.
quod per filium deus fecerit, nec in euangelio per filium deus
et aues pascit et lilia uestit et cetera innumerabilia, quae
ipse dominus dicit deum facere patrem, quamuis non dicat.
quod ea per filium faciat. quod autem etiam testimonium
apostoli adiungunt, quod ait de domino nostro Iesu Christo:
ipse est primogenitus totius creaturae; et omnia per
ipsum facta sunt in caelis et in terris. uisibilia et
inuisibilia et hoc capitulum aduersum esse dicunt genesi,
ubi deus ita dicitur fecisse mundum, ut specialiter filius ibi
non sit nominatus, uehementer errant; ea non uident. si ita
est, ipsum apostolum sibi esse contrarium, cum alio loco
unum dicit: ex quo omnia, per quem omnia, in quo
omnia et filium non nominat. quomodo autem hic filius nominatus
non est, intellegitur tamen, ita et in genesi; et quomodo
sibi haec duo capitula Pauli non aduersantur, ita nec
genesis euangelio.

De eo quod scriptum est: et consummauit deus die
sexto omnia opera sua, quae fecit, et in septimo requieuit
ab eisdem omnibus operibus suis quae fecerat.
huic etiam loco Manichaei calumniam mouent et dicunt nouo
testamento aduersari, quod in genesi scriptum est deum
septimo die requieuisse ab omnibus operibus suis, quae fecit, [*] [*]

quoniam dominus in euangelio dicit: pater meus usque
modo operatur. quod nullo modo contrarium est. dominus
enim Iudaeorum refellit errorem, qui putabant sic requieuisse
deum die septimo, ut ex illo prorsus nihil operaretur. requieuit
autem ab omnibus operibus suis. quae fecit. ut iam ultra non
faceret mundum cum omnibus, quae in eo sunt, non tamen,
ut etiam a mundi administratione requiesceret. non enim
scriptum est: requieuit deus ab omnibus operibus. ut
deinceps non operaretur, sed scriptum est: requieuit deus ab
omnibus operibus suis, quae fecit, ut deinde non in faciendo
mundo, a quo opere post perfectionem cessauerat, sed in administrando
operaretur, in quo opere eum esse dominus intimauit.
nec illa requies, quasi post laborem deum pausam
quaesisse. sed ab instituendis rerum naturis post earum rerum
perfectionem cessasse significat. quamuis usque adhuc in administrandis
operetur.

Sabbati autem obseruationem non intellegebant Iudaei,
qui putabant ab iis etiam operibus. quae ad salutem hominum
ualent, oportere cessari. unde illos dominus etiam aliis locis
de oue, quae in puteum cecidit, et iumento, quod soluendum
est. ut ad aquam ducatur, mirifica comparatione redarguit.
sabbatum autem non repudiatum, sed intellectum a christianis
destitit quidem carnaliter obseruari, sed spiritaliter retinetur
a sanctis, qui intellegunt uocem domini uocantis ad requiem
et dicentis: uenite ad me, qui laboratis, et ego uos reficiam;
tollite iugum meum super uos et discite a me,
quia mitis sum et humilis corde et inuenietis requiem [*] [*]

animabus uestris. iugum enim meum lene est et sarcina
mea leuis est. hoc sabbatum, id est hanc requiem
scriptura illa significat, quam Iudaei non intellegebant et pro
temporum dispensatione carnaliter sequebantur umbram, cuius
umbrae quasi corpus, id est ueritas nobis danda erat. sed
quemadmodum illa requies dei post fabricatum mundum insinuatur,
sic requiem, quae nobis promittitur, post opera, quae
in hoc mundo habemus, si iusta fuerint, consequemur, septima
scilicet eademque ultima parte saeculi, de qua longum est
disputare. non ergo dominus rescindit scripturam ueteris testamenti,
sed cogit intellegi, nec sabbatum soluit, ut pereat quod
figurabatur, sed aperit potius, ut adpareat quod tegebatur.

De eo quod scriptum est in genesi: et dixit deus:
non est bonum solum hominem esse; faciamus ei adiutorium.
et inmisit deus Adae somnum et obdormiuit;
et sumpsit unam de costis eius, ex qua formauit
Euam, quam adduxit ad Adam et ait: ideo relinquet
homo patrem et matrem et adhaerebit uxori suae.
huic rursus loco Manichaei calumniantur dicentes contra nouum
testamentum esse istam sententiam, qua deus scribitur et formasse
mulierem et uiro coniunxisse, propterea quia in euangelio
dicit dominus: omnis qui reliquerit domum aut
uxorem aut parentes aut fratres aut filios propter
regnum caelorum, septies tantum accipiet in hoc
tempore et in futuro saeculo possidebit uitam aeternam.
in qua calumnia miror eos sic esse caecatos uel potius
non miror; excaecauit enim illos, sicut scriptum est,
malitia eorum. sed tamen quis non uideret tanta in nouo [*] [*]

testamento praecepta de uxore diligenda? cur enim potius
uetus testamentum dicunt aduersari huic sententiae domini, •
qua dicit relinquendam esse uxorem propter regnum caelorum,
et non ipsum nouum sibi aduersari? quod nefas est dicere.
intellegenda enim sunt, non temere accusanda, quae inperitis
uidentur esse contraria.

Nam et dominus interrogatus a Iudaeis, utrum ei placeret
dato libello repudii dimittere, respondit eis dicens: non
legistis, quoniam qui fecit ab initio masculum et
feminam et dixit: propter hoc relinquet homo patrem
et matrem et adhaerebit uxori suae et erunt duo in
carne una. itaque iam non sunt duo, sed una caro.
quod ergo deus coniunxit, homo non separet. et dicunt
illi: quid ergo Moyses mandauit dari libellum repudii
et dimittere? dicit illis Iesus: quia ad duritiam cordis
uestri permisit uobis Moyses dimittere uxores uestras;
ab initio autem non fuit sic. dico autem uobis: quicumque
dimiserit uxorem suam nisi ob causam fornicationis,
facit eam moechari, et ipse si alteram duxerit,
adulterium committit. ecce habent confirmatam sententiam
ueteris testamenti ab ipso domino aduersum inperitiam Iudaeorum.
simul etiam Moysi perhibuit testimonium, quod propter
duritiam eorum repudium dari permisit. numquid etiam euangelium
euangelio dicunt esse contrarium? quod si dicunt hoc
capitulum falsum esse et a corruptoribus scripturarum esse
additum — nam hoc solent, quando non inueniunt, quid respondeant,
dicere — quid ? si alius dicat illud esse inmissum
et falsum, quod ipsi proferunt dicente domino: omnis, qui
reliquerit domum aut uxorem aut parentes aut filios [*] [*]

propter regnum caelorum et cetera. non intellegunt miseri.
quemadmodum omnem fidem christianam, cum ista dicunt,
conentur euertere. fides autem uera et ecclesiae catholicae
disciplina utrumque uerum et a domino dictum esse confirmat
et nullo modo esse contrarium, quia et coniunctio mariti et
uxoris a domino est et relictio uxoris propter regnum caelorum
a domino est. non enim quia suscitauit Iesus Christus mortuos
et dedit eis uitam. propterea ipsa uita non est relinquenda
propter regnum caelorum. sic ergo quamuis dominus dederit
uxorem uiro, relinquenda est tamen, si opus est. propter regnum
caelorum. non enim hoc semper necesse est. sicut apostolus
dicit: si quis fidelis habet uxorem infidelem et haec
consentit habitare cum illo. non dimittat eam. significat
utique. quod, si non consentit habitare cum illo, id est
si execratur in illo fidem Christi et non eum patitur. quod
christianus est, relinquenda est propter regnum caelorum;
sicut idem apostolus in sequentibus dicit: quod si infidelis
discedit, discedat; non est enim seruituti subiectus
frater aut soror in huiusmodi. si quis ergo relinquit
regnum caelorum, dum non uult relinquere uxorem non ferentem
christianum uirum, inprobatur a domino; et item si quis
uir relinquit uxorem dato libello repudii, cum causa non existit
aut fornicationis aut obtinendi regni caelorum, similiter
inprobatur a domino. ita nec ista duo capitula euangelica
inueniuntur sibi esse contraria nec euangelium ueteri testamento,
quia ibi uxor coniungitur uiro, ut simul mereantur
possidere regnum caelorum; et ita uxor relinquenda esse praecipitur,
si uirum inpediat ad possidendum regnum caelorum. [*] [*]

Et ideo quando christianos utrosque apostolus monet, id
est maritos et uxores, nonne ita dicit: uiri diligite uxores
uestras. sicut et Christus dilexit ecclesiam et tradidit
se ipsum pro ea? et: mulieres uiris suis subditae
sin.t quasi domino. quia et ecclesia subdita est Christo?
nonne illud, quod isti miseri inrident in uetere testamento,
quod scriptum est: propterea relinquet homo patrem
et matrem et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in
carne una, in magno sacramento idem apostolus accipit,
cum dicit: sacramentum hoc magnum est, ego autem
dico in Christo et in ecclesia? deinde subiungit: uerumtamen
unusquisque uxorem suam sicut se ipsum diligat:
mulier autem ut timeat uirum. nonne alio loco
euidentissime ostendit utriusque sexus et naturam et coniunctionem
a domino deo conditore atque ordinatore consistere,
cum dicit: uerumtamen neque mulier sine uiro neque
uir sine muliere in domino. sicut enim mulier ex
uiro, ita et uir per mulierem: omnia autem ex deo?
quod isti si considerare uellent, non quibusdam capitulis
separatis et aduersum se inuicem magna fraude conlatis caliginem
facerent inperitis, sed omnia tam in uetere quam in
nouo testamento uno sancto spiritu conscripta et commendata
esse sentirent.

Nam et in uetere testamento habent apud Esaiam prophetam,
quanta promittantur spadonibus, ne in nouo solo
arbitrentur esse laudatos a domino, ubi dicit esse quosdam,
qui se ipsos castrauerunt propter regnum caelorum, et addidit:
qui potest capere. capiat. nam et Esaias ita dicit:
haec dicit dominus spadonibus eis: qui custodierint [*] [*]

praecepta mea et elegerint sibi, quae ego uolo. et
capaces fuerint testamenti mei, dabo illis in domo
mea et in muro meo locum nomina tissimum, meliorem
multum filiorum atque filiarum: nomen aeternum
dabo illis nec umquam deerit. certis enim quibusdam
umbris et figuris rerum ante domini aduentum secundum mirabilem
atque ordinatissimam distributionem temporum populus
ille tenebatur, qui testamentum uetus accepit; tamen in eo
tanta praedicatio et praenuntiatio noui testamenti est. ut nulla
in euangelio atque apostolica disciplina reperiantur quamuis
ardua et diuina praecepta et promissa. quae illis etiam libris
ueteribus desint. sed sanctae scripturae non temerarios et
superbos accusatores, sed diligentes et pios lectores desiderant.

De eo quod scriptum est in genesi: et dixit deus ad
Cain: quid fecisti? uox sanguinis fratris tui clamat
ad me de terra. nunc maledictus es tu a facie terrae.
quae absorbuit et recepit sanguinem fratris tui ei
caede manus tuae; te enim operari necesse est terram.
quia steriles tibi fructus dabit. huic capitulo geneseos,
quo maledictum accepit Cain. ut terrae sterilitate puniretur.
calumniantes Manichaei et euangelio contrarium demonstrare
cupientes non sane mihi uidentur cogitare cum hominibus se
agere, sed prorsus quasi pecora essent. qui eos audirent uel
eorum scripta legerent: sic abusi sunt inperitia eorum et
tarditate ingenii uel potius animi caecitate. quippe dixerunt
huic capitulo illud in euangelio esse contrarium. quod dominus
ait discipulis suis: nolite cogitare de crastino; nam [*] [*]

crastinus dies ipse cogitabit sibi. respicite uolatilia
caeli, quia non seminant neque metunt neque colligunt
in horrea. quasi uero Cain parricida discipulis Christi
conparandus fuit, ut, quoniam ille meruit poenam sterilitatis
terrae, consequens esset, ut eandem sterilitatem isti etiam
paterentur, qui dominum nostrum legum Christum secuti praedicando
-euangelio parabantur. immo etiam in istis duobus
capitulis, quorum unum de Genesi, alterum de euangelio tamquam
sibi inimica posuerunt, tanta inuenitur amicitia atque
concordia, ut nulla maior desideranda sit. quid enim congruentius,
quid conuenientius quam ut illum, cuius fuerat scelere
frater occisus, etiam in terra laborantem sterilitas sequeretur,
illis autem, per -quorum ministerium in praedicando dei uerbo
fratres liberabantur, etiam de crastino minime cogitantibus
fructuosa terra seruiret ? quodsi in uetere testamento exhorrescunt
maledicto dei terram sterilem factam esse peccatori,
cur non in nouo testamento exhorrescunt maledicto domini
nostri Iesu Christi arborem fici aridam factam nullo peccato
domini sui? item si domini sententia delectantur, qua discipulis
dicit, ne de crastino cogitent, quod de uictu eorum
deus curam gerat, cur non et prophetica sententia delectantur,
qua cecinit dicens: abice in dominum sollicitudinem
tuam et ipse te pascet, ut hoc modo, si possint, miseri
intellegant et illa, quae detestantur in uetere testamento de
deo dicta usque adeo recta esse. ut etiam in nouo inueniantur,
et illa, quae in nouo laudant et praedicant, etiam in uetere
reperiri: unde clarescet bene intellegentibus utriusque testamenti
manifesta concordia. [*] [*]

De eo quod scriptum est in genesi: faciamus hominem
ad imaginem et similitudinem nostram. hunc locum
Manichaei. quo scriptum est in genesi hominem factum esse
ad imaginem et similitudinem dei, propterea dicunt nouo
testamento esse contrarium. quia dominus in euangelio dicit
Iudaeis: uos ex patre diabolo estis et desideria patris
uestri facere uultis; ille homicida erat ab initio et
in ueritate non stetit, quia ueritas in eo non est, et
quod alio loco Iudaei serpentum genera et uiperarum appellantur.
non intellegunt illud dictum esse de homine antequam
peccaret, quod factus est ad imaginem et similitudinem dei,
hoc autem, quod in euangelio est, "UOB ex patre diabolo
estis" peccatoribus et infidelibus dici. tribus enim modis in
scripturis sanctis filiorum nomen accipitur: uno secundum
naturam. quomodo Isaac filius Abrahae uel etiam ceteri Iudaei,
qui ex eadem origine ueniunt; alio secundum doctrinam. ut
filius eius in ea re quisque appelletur, a quo aliquid didicit.
sicut filios suos appellat apostolus, qui ab illo didicerunt
euangelium; tertio secundum imitationem, sicut filios Abrahae
nos uocat apostolus, quod eius fidem imitamur. duobus ergo
modis peccatores infideles Iudaei filii diaboli uocantur a domino,
uel quod ab ipso inpietatem didicerunt, sicut de ipso
diabolo apostolus dicit: qui nunc operatur in filiis diffidentiae;
uel quod eum imitantur, quod magis pertinet ad
id, quod de illo dictum est: et in ueritate non stetit
quia et ipsi Iudaei in ueritate legis, quae sibi data est, non
steterunt eodem domino adtestante et dicente: si crederetis [*] [*]

Moysi. crederetis et mihi: ille enim de me scripsit.
secundum eorundem peccatorum uenena etiam serpentum et
uiperarum genera uocantur.

Ad imaginem autem dei factum hominem non tantum
genesis sed etiam apostolus clamat, cum dicit: uir quidem
non debet uelare caput. cum sit imago et gloria dei,
mulier autem gloria uiri. et ut manifeste intellegatur non
secundum uetustatem peccati, quae corrumpitur, sed secundum
spiritalem conformationem factum esse hominem ad imaginem
dei. item apostolus monet, ut exuti consuetudine peccatorum,
id est uetere homine, induamus nouam uitam Christi. quem
nouum hominem appellat. et ut doceat hoc nos aliquando
amisisse, renouationem illam uocat. nam ita loquitur: expoliantes
uos ueterem hominem cum actibus eius induite
nouum. qui renouatur in agnitionem dei secundum
imaginem eius. qui creauit eum. filii ergo dei sunt
homines renouati ad eius imaginem et ei similes facti usque
ad dilectionem inimici. sicut dominus dicit diligere nos debere
inimicos nostros, ut similes simus patri nostro, qui in caelis
est. quod in potestate nostra ab ipso deo esse positum docet
scriptura, cum dicit: dedit eis potestatem filios dei
fieri. filii autem diaboli dicuntur homines. cum imitantur
eius inpiam superbiam et a luce atque celsitudine sapientiae
decidunt et non credunt ueritati, quales dominus arguit, cum
dicit: uos ex patre diabolo estis et cetera. cui loco euangelico
propheta consonat dicens: ego dixi, dii estis et filii
altissimi omnes: uos autem sic'ut homines moriemini
et sicut unus de principibus cadetis. [*] [*]