Athanasius Alexandrinus: Contra gentes (46-47)

Ἆρ’ οὖν, ἀνελὼνἀνελοῦσα τὴντῆ τῶν ἐθνῶν ἢ εἰδώλων ἀθεότητα, σεσιώπηκεν ἡ ἔνθεος διδασκαλία καὶ ἁπλῶς ἀφῆκε τὸτῳὸ τῶν ἀνθρώπων γένος ἄμοιρον τῆς τοῦ θείουθεοῦ γνώσεως φέρεσθαι; οὐχί γε, ἀλλὰ καὶ προαπαντᾷ τῇ διανοίᾳ λέγουσα· ἄκουε ἰσραήλ, κύριος ὁ θεός σου, κύριος εἷς ἐστι· καὶ πάλιν· ἀγαπήσεις κύριον τὸν θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου, καὶ ἐν ὅλῃ τῇ ἰσχύϊ σου· καὶ πάλιν · κύριον τὸν θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις καὶ πρὸς αὐτὸν κολληθήσῃκολληθήσης . ὅτι δὲ καὶ ἡ διὰ πάντων καὶ ἡ εἰς πάντα τοῦ λόγου πρόνοια καὶ διακόσμησις ἀπὸ πάσης τῆς θεοπνεύστου γραφῆς μαρτυρεῖται, ἀρκεῖ τὰ νῦν λεγόμενα δεῖξαι τοῦ λόγου τὴν πίστιν, ᾗἥἣ φασιν οἱ θεολόγοι ἄνδρες· ἐθεμελίωσας τὴν γῆν, καὶ διαμένει· τῇ διατάξει σου διαμένει τῇ διατάξει σου, διαμένει ἡ ἡμέρα· καὶ πάλιν· ψάλατε τῷ θεῷ ἡμῶν ἐν κιθάρᾳ, τῷ περιβάλλοντι τὸν οὐρανὸν ἐν νεφέλαις, τῷ ἑτοιμάζοντι τῇ γῇτὴν γῆν ὑετόν, τῷ ἐξαγαγόντιἐξανατέλλοντι ἐν ὄρεσι χόρτον καὶ χλόην τῇ δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων καὶ διδόντι τοῖς κτήνεσικτίνεσι τροφήν. διὰ τίνος δὲ δίδωσινδίδωοσιν ἢ δι’ οὗ καὶ πάντα τὰ γέγονε; δι’ οὗ γὰρ γέγονε, δι’ αὐτοῦ καὶ ἡ τῶν πάντων ἀκολούθως ἐστὶ πρόνοια. τίς οὖν ἂν εἴη οὗτος ἢ ὁ τοῦ θεοῦ λόγος, περὶ οὗ καὶ ἐν ἑτέρῳ ψαλμῶ λέγει· τῷ λόγῳ

κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἐστερεώθησαν καὶ τῷ πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύναμις αὐτῶν . καὶ γὰρ τὰ πάντα ἐν αὐτῷ καὶ δι’ αὐτοῦδι’ αὐτοῦ καὶ ἐν αὐτῷ γενόμενα διαλέγεταιδιάγεταιλέγεταιδιαλέάγεταιδιαλέάγεταιδιεξάγεται , ἀφ’ ὧν καὶ ἡμᾶς πείθει λέγουσα· αὐτὸς εἶπε καὶ ἐγενήθησανἐγεννήθησαν · αὐτὸς ἐνετείλατο καὶ ἐκτίσθησαν· καθὼς καὶ ὁ πάντα μέγας Μωυσῆς ἐν ἀρχῇ τῆς κοσμοποιίας βεβαιοῖ τὸ λεγόμενον ἐξηγούμενος καὶ λέγων· καὶ εἶπεν ὁ θεός· ποιήσωμενποιήσομεν ἄνθρωπον κατ’ εἰκόναεἰκόναν ἡμετέραν καὶ καθ’ ὁμοίωσιν. ἐπειδὴ καὶ τὴν τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς καὶ τὴν πάντων ὑφιστὰς γένεσιν, αὐτῷαὐτῶντῷ υἱῷ αὐτοῦ εἶπεν ὁ πατήρ· γενηθήτω ὁ οὐρανὸς γενηθήτω στερέωμα καὶ συναχθήτωσυναχθείτωσυναχθείήτω τὰ ὕδατα καὶ ὀφθήτω ἡ ξηρά· καὶ ἐξαγαγέτωἐξιαγαγέτῳ ἡ γῆ βοτάνηνβαοτάνην · καὶ πᾶν ζῶον· ἀφ’ ὧν καὶ Ἰουδαίους ἄν τις ἐλέγξειεν οὐ γνησίως ἐφιστάνονταςἐφιστάνοντα ταῖς γραφαῖς. τίνι γάρ, ἄν τις εἴποι πρὸς αὐτούς, ὡμίλει ὁ θεός, ἵνα καὶ προστάττωνπροστάττων λαλῇλαλεῖλαλεῖῇ ; εἰ μὲν οὖν τοῖς γιγνομένοιςγινομένοις προσέταττε καὶ ὡμίλει, περιττὸς ἦν ὁ λόγος. οὔπω γὰρ ἦν, ἀλλ’ ἔμελλε γίγνεσθαιγίνεσθαι . οὐδεὶς δὲγὰρ τῷ μὴ ὄντι λαλεῖ οὐδὲ εἰς τὸ γενέσθαι τῷ μηδέπω γενομένῳγινομένῳ προστάττει καὶ λαλεῖὐδὲ εἰς τὸ γενέσθαι, ροστάττει καὶ αλεῖ· τῷ μηδέπω γενομένῳοὐδὲ εἰς τὸ γενέσθαι προστάττει καὶ λαλεῖ τῷτὸ τὸvide Bas. et primus et 3us τῷ μηδέπω γενομένῳγενόμενον γενόμενονγενομένῳ . εἰ γὰρ τοῖς ἐσομένοις προσέττατεν ὁ θεός, ἔδει λέγεινλέγει αὐτόν· γενοῦ, οὐρανέ, καὶ γενοῦ, γῆ, καὶ ἔξελθε, βοτάνη , καὶ ποιήθητι, ἄνθρωπεἄνεμεἄνεμεἄνθρωπε . νῦν δὲ τοῦτο μὲν οὐκ ἐποίησε, προστάττει δὲ λέγων· ποιήσωμεν ἄνθρωπον καὶ ἐξελθέτω βοτάνη· ἀφ’ ὧν δείκνυται ὁ θεὸς ὡςὢν πλησίον τινὶ διαλεγόμενος περὶ τούτων. οὐκοῦν ἀνάγκη συνεῖναί τινα τούτῳοὐκοῦν ἀνάγκη συνεῖναί τινα τούτῳ , ᾧὦὡςὡςᾧ καὶ ὁμιλῶνὡμιλῶν ἐποίει τὰ ὅλαπάντα . τίςτίς οὖν ἂν εἴη εἰ μὴ ὁ τούτου λόγος; τίνι γὰρ ἄν τις φαίη θεὸν ὁμιλεῖνὁμολογεῖνὁμολογεῖνὁμιλεῖν,ὁμoιλ
λογεῖνεῖν ἢ τῷ ἑαυτοῦ λόγῳ; ἢεἰ μὴ τίς τούτῳ συνῆν ποιοῦντι τὴν γενητὴνγεννητὴν πᾶσαν οὐσίανπᾶσας οὐσίανοὐσίαν πᾶσαν ἢ ἡ τούτου σοφία ἡ λέγουσα· ἡνίκα ἐποίει τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, συμπαρήμην αὐτῷ. ἐν δὲ τῇ οὐρανοῦ καὶ γῆς ὀνομασίᾳ πάντα τὰ ἐν οὐρανῷ καὶ γῇ γενητὰγεννητὰ συμπεριλαμβάνεισὺμπαρὰλλαμβάνεισυμπαραλαμβάνειπεριλαμβάνει . συνὼν δὲ ὡς σοφία καὶ ὡς λόγος τὸν πατέρα βλέπων, ἐδημιούργει τὸ πᾶν καὶ συνίστησυνίστα καὶ διεκόσμει. καὶ δύναμις δὲ ὢν τοῦ πατρὸς τὰ ὅλα εἰς τὸ εἰς τὸ εἶναι ἰσχυροποιεῖ, ᾗ φησι καὶ ὁ σωτήρ· πάντα ὅσα βλέπω τὸν πατέρα ποιοῦντα, κἀγὼ ὁμοίως ποιῶ. καὶ δι’ αὐτοῦ δὲ καὶ εἰς αὐτὸν τὰ πάντα γεγονέναι οἱ ἱεροὶ τούτουτοῦτοτούτοι διδάσκουσι μαθηταὶ καὶ ὅτι ἀγαθὸςἀγαθὸν ἐξ ἀγαθοῦ, γέννημα καὶ ἀληθινὸς υἱὸςθεὸς ὑπάρχων, δύναμίς ἐστι τοῦ πατρὸς καὶ σοφία καὶ λόγος, οὐ κατὰ μετοχὴν ταῦτα ὢν οὐδὲ ἔξωθεν ἐπιγενομένωνἐπιγινομένωνἐποιγινομένων τούτων αὐτῷαὐτῷ τούτων κατὰ τοὺς αὐτοῦ μετέχοντας καὶ σοφιζομένους δι’ὑπ’ αὐτοῦ καὶ δυνατοὺς καὶ λογικοὺς ἐν αὐτῷ γινομένους, ἀλλ’ αὐτοσοφίααὐτῳο σοφία , αὐτολόγοςαὐτῷο λόγος , αὐτοδύναμις ἰδία τοῦ πατρός ἐστιν, αὐτοφῶς,αὐτοφωνή αὐτοαλήθεια, αὐτοδικαιοσύνη, αὐτοαρετὴ καὶναὶνκαὶ μὴν καὶ χαρακτὴρ καὶ ἀπαύγασμα καὶ εἰκών. καὶ συνελόντισυνελόντασυνελώντι φράσαιφάναι , καρπὸς παντέλειος τοῦ πατρὸς ὑπάρχει καὶ μόνος ἐστὶν υἱός, εἰκὼν ἀπαράλλακτος τοῦ πατρός.

Τίς οὖν ἄν , τίς ἐξαριθμήσειε τὸν πατέρα, ἵνα καὶ τοῦ λόγου τούτου τὰς δυνάμεις ἐξεύροι; ἔστι γὰρ ὥσπερ τοῦ πατρὸς λόγος καὶ σοφία, οὕτω καὶ τοῖς γενητοῖςγεννητοῖςγεννητοῖς συγκαταβαίνων, γίνεται πρὸς τὴν τοῦ γεννήτορος γνῶσιν καὶ ἔννοιανπρὸς τὴν τοῦ γεννήτορος γνῶσιν καὶ ἔννοιαν γίνεται αὐτοαγιασμὸς καὶ αὐτοζωὴ καὶ θύρα καὶ ποιμὴν καὶ ὁδὸς καὶ βασιλεὺςβασιλεία καὶ ἡγεμὼν καὶ ἐπὶ πᾶσι σωτὴρ καὶ ζωοποιὸς καὶ φῶς καὶ πρόνοια τῶν πάντων. τοιοῦτοντοὶούτωντοιούτων ἄραἆρα ἀγαθὸν καὶ δημιουργὸν υἱὸν ἔχων ἐξ ἑαυτοῦαὐτοῦ ὁ πατήρ, οὐκ ἀφανῆ αὐτὸν τοῖς γενητοῖςγεννητοῖς ἀπέκρυψεν, ἀλλὰ καὶ ὁσημέραιὡς ἡμέραιὡς ἡμέραιἴσως, ὁσημέραιὃς ἡὁσημέραιὡς ἡμέραιὡσημέραι τοῦτον ἀποκαλύπτει τοῖς πᾶσι διὰ τῆς τῶν πάντων δι’ αὐτοῦ συστάσεως καὶ ζωῆς. ἐν αὐτῷ δὲ καὶ δι’ αὐτοῦ καὶ ἑαυτὸν ἐμφαίνει, καθὼς καὶ ὁ σωτήρ φησιν· ἐγὼ ἐν τῷ πατρὶ καὶ ὁ πατὴρ ἐν ἐμοί. ὥστε ἐξ ἀνάγκης εἶναι τὸν λόγον ἐν τῷ γεννήσαντι καὶ τὸν γεννηθέντα σὺνἐν τῷ πατρὶ διαιωνίζειν.

τούτων δὲ οὕτως ἐχόντων καὶ οὐδενὸς ἔξωθεν αὐτοῦ τυγχάνοντος, ἀλλὰ καὶ οὐρανοῦ καὶ γῆς καὶ πάντων τῶν ἐν αὐτοῖς ἐξηρτημένων αὐτοῦ, ὅμως ἄνθρωποι παράφρονες, παραγκωνισάμενοι τὴν πρὸς τοῦτοντούτων γνῶσιν καὶ εὐσέβειαν, τὰ οὐκ ὄντα πρὸ τῶν ὄντων ἐτίμησανπρότον ὅνταων ἐτήμησανπρῶτον ὄντα ἐτοίμησαν καὶ ἀντὶ τοῦ ὄντως ὄντος θεοῦ τὰ μὴ ὄντα ἐθεοποίησαν, τῇ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα λατρεύοντεςλατρεύσαντες , πρᾶγμα πάσχοντες ἀνόητον καὶ δυσσεβές. ὅμοιον γὰρτὸ ὡς εἴ τις τὰ ἔργα πρὸ τοῦ τεχνίτουτεχνηκοῦτεχηνικοῦ θαυμάσειε καὶ τὰτά τε ἐν τῇ πόλει δημιουργήματα καταπλαγείς, τὸν τούτων δημιουργὸν καταπατοίη. ἢ ὡς εἴ τις τὸ μὲν μουσικὸν ὄργανον ἐπαινοίη, τὸντὸ δὲ συνθέντα καὶ ἁρμοσάμενον ἐκβάλλοιἐκβάλοι . ἄφρονες καὶ παντῆ πολὺπολλοὶπολλοὶπολύπολλοὶπολὺ τὸν ὀφθαλμὸνλογισμὸνγρ(άφε)
ὀφθαλμὸν πεπηρωμένοιπεπληπηρωμένοι . πῶς γὰρ ἂν ἔγνωσαν ἄλλωςὅλωςὅλος ἄλλως ἂν ἔγνωσανἂν ἔγνωσαν ἄλλως οἰκοδομὴνοἰκοδομεῖν ἢ ναῦν ἢ λύρανναῦν τινα ἢ λύρανλύραν ἢ ναῦν , μὴ οὐχὶ τοῦ ναυπηγοῦνάπηγουναπηγοῦναπήγου ἐργασαμένου καὶ τοῦ ἀρχιτέκτονος οἰκοδομήσαντος καὶ τοῦοὐτοῦ μουσικοῦ συνθέντοςσυνθέντος τοῦ μουσικοῦ ; ὥσπερὡς οὖν ὁ ταῦτα λογιζόμενος μαίνεταιτὴν ἔκπληξιν καὶ μανίαν κέκτηται καὶ ὑπερέκειναὑπερεπέκειναὑπερέπεκεινα πάσης μανίας ἐστίν, οὕτως οὔ μοι δοκοῦσιν ὑγιαίνειν τὴν διάνοιαντὴν διάνοιαν ὑγιαίνειν , οἱ τὸν θεὸν μὴ ἐπιγινώσκοντεςγινώσκοντες , καὶ τὸν τούτου λόγον μὴ θρησκεύοντες τὸν σωτῆρα τῶντὸν πάντωνἁπάντων τὸν κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, δι’ οὗ τὰ πάντα ὁ πατὴρ διακοσμεῖ καὶ συνέχει καὶ προνοεῖται τῶν ὅλων. εἰς ὃν σὺ τὴν πίστιν ἔχων καὶ τὸ θεοσεβέςθεοφιλές , ὦ φιλόχριστε, χαῖρε καὶ εὔελπις γίνου, ὅτι τῆς εἰς αὐτὸν πίστεως καὶ εὐσεβείας, τῇ ἀθανασία καὶ τῇ βασιλεία οὐρανῶν ἐστιν ὁ καρπός, μόνον ἐὰν κατὰ τοὺς αὐτοῦἑαυτοῦ3οῦ νόμους ἡ ψυχὴ τῶν ἀγαθῶν κεκοσμημένηκαὶ κοσμημένη γένηται. ὥσπερ γὰρ τοῖς κατ’ αὐτὸν πολιτευομένοις ἐστὶἔστι δικαίως τὸ ἔπαθλον ζωὴ αἰώνιος, οὕτως τοῖς τὴν ἐναντίανἐναντίαν τὴν ὁδὸν καὶ μὴ τὴν τῆς ἀρετῆς ἀτραπὸν τὴν τρίβοντὴν τρίβην ὁδεύουσιν, αἰσχύνη μεγάλη καὶ κίνδυνος πρός ἐστινπρόσεστιν ἀσύγνωστος ἐν ἡμέρᾳ τῆς κρίσεως, ὅτι καίτοι γνόντεςγνῶντες τὴν τῆς ἀληθείας ὁδόν, τὴν γὰρ τῆς ἀληθείας καίτοι γνῶντες ὁδὸν, τὰ ἐναντίαἐναντίως ὧν ἔγνωσαν ἔπραξαν. ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΤΩΝ ΕΙΔΩΛΩΝ ΕΥΡΕΣΕΩΣ ΤΕ ΚΑΙ ΠΛΑΝΗΣτέλος τοῦ βιβλίου τοῦ ἀγίου ἀθανασίου κατὰ εἰδώλων, καὶ τοὺς τῶν ἑλλήνων θεοὺς.