Athanasius Alexandrinus: Contra gentes (44-45)

Νεύματινεύμασι γὰρ καὶ ταῖς δυνάμεσι τοῦ ἐπιστατοῦντος καὶ ἡγεμονεύοντος τῶν πάντων θείου καὶ πατρικοῦ λόγου, οὐρανὸς μὲν περιστρέφεται, τὰ δὲ ἄστρα κινεῖται. καὶ ὁ μὲν ἥλιος φαίνει, ἡ δὲ σελήνη περιπολεῖ καὶ ἀὴρ μὲν ὑπ’ αὐτοῦ φωτίζεται, αἰθὴρ δὲ θερμαίνεται. καὶ ἄνεμοι πνέουσι, τὰ ὄρηὅὁ εἰς ὕψος ἀνατεταμένα ἵσταταιἵστανται , ἡ θάλασσα κυμαίνεικυμαίνεται καὶ τὰ ἐν αὐτῇ ζῶα τρέφεται. ἡ γῆ ἀκίνητος μένουσαμαίνουσα καρποφορεῖ καὶ ὁ ἄνθρωπος πλάττεται καὶ ζῇ καὶ θνήσκειθρήσκειἀποθνήσκει πάλινπάλιν καὶ θνήσκει . καὶ ἁπλῶς πάντα ψυχοῦται καὶ κινεῖται· τὸ πῦρ καίει, τὸ ὕδωρ ψύχει, πηγαὶ ἀναβλύζουσι, ποταμοὶ πλημμυροῦσι, καὶ καιροὶ καὶ ὧραι παραγίγνονται, ὑετοὶ κατέρχονταικατέρχεονται , τὰ νέφη πληροῦταιπληροῦνται , χάλαζα γίνεται, χιὼν καὶ κρύσταλλος πήγνυται, πετεινὰ ἵπταταιἵπτανται , ἑρπετὰ πορεύεται, ἔνυδρα νήχεται, θάλαττα πλέεταιπλεῖται , γῆ σπείρεται καὶ κατὰ τοὺς ἰδίους καιροὺς χλοηφορεῖ, φυτὰ αὔξει καὶ τὰ μὲν νεάζεινεάξει , τὰ δὲ πεπαίνεται, τὰ δὲ αὐξάνοντααὔξοντααὔξοναὐξάνονται καὶαὐξάνεται γηράσκει καὶ φθίνει καὶ τὰ μὲν ἀφανίζεται, τὰ δὲ γεννᾶται καὶ φαίνεται. ταῦτα δὲδὲ πάνταπάντα δὲ ταῦτα καὶ ἔτι πλείω τούτων, ἃ διὰ τὸ πλῆθος οὐκ ἰσχύομεν ἡμεῖς λέγειν , ὁ παραδοξοποιὸς καὶ θαυματοποιὸς τοῦ θεοῦ λόγος φωτίζων καὶ ζωοποιῶνθεοποιῶν , τῷ ἑαυτοῦ νεύματι κινεῖ καὶ διακοσμεῖ, ἕνα τὸν κόσμον ἀποτελῶν, οὐκ ἔξωθεν ἑαυτοῦἑαυτὸναὐτοῦ καὶ τὰς ἀοράτους δυνάμεις ἀφείς.

καὶ γὰρ καὶ ταύτας, οἷα δὴ καὶ αὐτῶν ποιητὴς ὑπάρχων, συμπεριλαβὼν ἐν τοῖς ὅλοις, συνέχει καὶ ζωοποιεῖ πάλιν τῷ ἑαυτοῦ νεύματι καὶκαὶ πάλιν τῷ ἑαυτοῦ νεύματι τῇ αὐτοῦἑαυτοῦ προνοίᾳ, καὶ τούτου οὐκ ἄν τι γένοιτο πρὸς ἀπιστίαν ἐφόδιον. ὡς γὰρ τῇ αὐτοῦ προνοίᾳ καὶ σώματα μὲν αὔξει, ψυχὴ δὲμὲν ἡ λογικὴ κινεῖται καὶ τὸ λογίζεσθαι καὶ τὸ ζῆν ἔχει καὶ τοῦτο οὐ πολλῆς ἀποδείξεως δεῖται. ὁρῶμεν γὰρ τὰ γινόμενα. οὕτω δὴ πάλιν αὐτὸς ὁ τοῦ θεοῦ λόγος ἑνὶ καὶ ἁπλῷ νεύματι τῇ ἑαυτοῦ δυνάμει τόν τε ὁρατὸν κόσμον καὶ τὰς ἀοράτους δυνάμεις κινεῖ καὶ συνέχει, ἑκάστῳ τὴν ἰδίαν ἐνέργειαν ἀποδιδούς. ὥστε τὰς μὲν θείας δυνάμειςδυνάμεις κινεῖ καὶ συνέχεικινεῖ καὶ συνέχει θειοτέρως κινεῖσθαι, τὰ δὲ ὁρατὰ ὥσπερ καὶ ὁρᾶται. αὐτὸς δὲ ἐπὶ πάντων, τὰ πάντα προς γνῶσιν καὶ δόξαν, ὡς ἡγεμών τε καὶ βασιλεὺς καὶ σύστασις γινόμενοςγενόμενος τῶν πάντων , τὰ πάντα πρὸς δόξαν καὶ γνῶσινγνῶσιν καὶ δόξαντὴν δοξολογίαν τοῦ ἑαυτοῦ πατρὸς ἐργάζεται, μονονουχὶ διὰ τῶν γιγνομένωνγιγνωομένωνγινομένωνφαινομένων ἔργων αὐτοῦ διδάσκων καὶ λέγων· ἐκ μεγέθους καὶ καλλονῆς κτισμάτων, ἀναλόγως ὁ γενεσιουργὸς θεωρεῖταιτὸν γενεσιουργὸν θεωρεῖσθαι .

Ὥσπερ γάρ, ἀναβλέψαντας εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἰδόντας τὸν κόσμον αὐτοῦ καὶ τὸ τῶν ἄστρωντῶν ἄστρων τὸ φῶς, ἔστιν ἐνθυμεῖσθαι τὸν ταῦτα διακοσμοῦντα λόγον. οὕτω νοοῦντας λόγονοὕτως νοοῦντας λόγον θεοῦ θεοῦ, νοεῖν ἐστιν ἀνάγκηἀνάγκη ἐστὶν νοεῖν καὶ τὸν τούτου πατέρα θεόν, ἐξ οὗ προϊών , εἰκότως τοῦ ἑαυτοῦ πατρὸς ἑρμηνεὺς καὶ ἄγγελος λέγεται, καὶ τοῦτο ἐκ τῶν καθ’ ἡμᾶς τις ἂν ἴδοιἴδοι τὶς ἄν . εἰ γὰρ δὴ λόγου προϊόντος παρὰ ἀνθρώπωντοῦ ἀνθρώπου ἐνθυμούμεθα τὴν τούτου πηγὴν εἶναι καὶ τὸν νοῦν καὶ τῷ λόγῳ μὲν ἐπιβάλλοντεςἐπιβάλλοντα , τὸν νοῦν σημαινόμενον ὁρῶμεν τῷ λογισμῷ. πολλῷ πλέον μείζονι φαντασίᾳ καὶ ἀσυγκρίτῳ ὑπεροχῇ τοῦ λόγου τὴν δύναμιν ὁρῶντες, ἔννοιαν λαμβάνομεν καὶ τοῦ ἀγαθοῦ πατρὸς αὐτοῦ, ὡς αὐτὸς ὁ σωτήρ φησινἔφη · ὁ ἐμὲ ἑωρακὼςἑωρακὼς ἐμὲ ἑώρακε τὸν πατέρα μου · ταῦτα δὲ καὶ πᾶσα θεόπνευστοςθεόπνευστως γραφὴ φανερώτερον καὶ κατὰ μεῖζονκαταμεῖζον κηρύττει, ἀφ’ ὧν δὴ καὶ ἡμεῖς τεθαρρηκότες ταῦτά σοι γράφομενγράφωμεν καὶ σὺ ταύταις ἐντυγχάνων δυνήσῃ τῶν λεγομένων ἔχειν τὴν πίστιν. λόγος γὰρ ἐκ μειζόνων βεβαιούμενος ἀναντίρρητον ἔχει τὴν ἀπόδειξιν. ἄνωθεν τοίνυν περὶ τῆς τῶν εἰδώλων ἀναιρέσεωςαἱρέσεως προησφαλίζετο τὸν τῶν[τῶν] Ἰουδαίων λαὸν ὁ θεῖος λόγος λέγωνλέγων λόγος · οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον οὐδὲ παντὸς ὁμοίωμαὁμοίωμα παντὸς , ὅσα ἐν τῷτῷ οὐρανῷ ἄνω καὶ ἐπὶ τῆς γῆς κάτω. τὴν δὲ αἰτίαν τῆς τούτων καθαιρέσεως, ἑτέρως σημαίνει λέγων· τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν ἀργύριον καὶ χρυσίον, ἔργα χειρῶν ἀνθρώπων. στόμα ἔχουσι καὶ οὐ λαλήσουσιν, ὀφθαλμοὺς ἔχουσι καὶ οὐκ ὄψονται, ὦτα ἔχουσι καὶ οὐκ ἀκούσονται, ρῖνας ἔχουσι καὶ οὐκ ὀσφρανθήσονται , χεῖρας ἔχουσι καὶ οὐ ψηλαφήσουσι, πόδας ἔχουσι καὶ οὐ περιπατήσουσιν. οὐ σεσιώπηκε δὲ τὴν περὶπερὶ τὴν τῆς κτίσεως διδασκαλίαν, ἀλλὰ καὶ μάλα εἰδὼς αὐτῶν τὸ κάλλος, ἵνα μή τινες τῷ κάλλει τούτωντούτῳ ἀποβλέψαντεςἐμβλέψαντεςἐβλέψαντεςἐναποβλέψαντεςἐν ἀποβλέψαντεςἐναἀποβλέψαντες οὐχ ὡς ἔργα θεοῦ, ἀλλ’ ὡς θεοὺς θρησκεύσωσιθρησκεύουσι , προασφαλίζεται τοὺς ἀνθρώπους λέγων· καὶ μὴ ἀναβλέψας τοῖς ὀφθαλμοῖς καὶ ἰδὼνκαὶ ἰδὼν τοῖς ὀφθαλμοῖς τὸν ἥλιον καὶ τὴν σελήνην καὶ πάντα τὸν κόσμον τοῦ οὐρανοῦ πλανηθείς, προσκυνήσῃςπροσκυνήσειης αὐτοῖςαὐτούς , ἃ ἀπένειμε κύριος ὁ θεός σου πᾶσι τοῖς ἔθνεσι τοῖς ὑποκάτω τοῦ οὐρανοῦτὸν οὐρανὸντῶν οὐρανῶν . ἀπένειμε δὲ οὐκ εἰς τὸ εἶναι θεοὺς αὐτοῖς αὐτάταῦτα , ἀλλ’ ἵνα τῇ τούτων ἐνεργείᾳ γινώσκωσινγινῶσκοσινγινώσκουσιν οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν τὸν τῶντὸντῶν τὸντῶν πάντωνἁπάντωνἁπάντων δημιουργὸνδημιουργῶν θεόνθεόν , ὥσπερ εἴρηταιὡς προείρηται . ὁ γὰρ Ἰουδαίων πάλαι λαὸς κατὰ πλεῖονπλεῖωον εἶχε τὴν διδασκαλίαν, ὅτι μὴ μόνονμόνων ἐκ τῶν τῆς κτίσεως ἔργων, ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν θείων γραφῶν εἶχον τὴν περὶ θεοῦ γνῶσιν. καὶ καθόλου δὲ τοὺς ἀνθρώπουςτοῖς ἀνθρώποις ἀπὸ τῆς περὶ τὰ εἴδωλα πλάνης καὶ ἀλόγου φαντασίας ἀφέλκωνἀφέλη φησίν· οὐκ ἔσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι πλὴν ἐμοῦ. οὐχ ὡς ὄντων δὲ θεῶν ἄλλων κωλύει τούτους αὐτοὺς ἔχειν, ἀλλ’ ἵνα μή τις τὸν ἀληθινὸν ἀποστραφεὶς θεὸν ἑαυτῷ τὰ μὴ ὄντα θεοποιεῖν ἄρξηται, ὁποῖοί εἰσιν οἱ παρὰ ποιηταῖςποίητες τὲτὲ καὶ συγγραφεῦσιν ὀνομασθέντες καὶ δειχθέντες οὐκ ὄντες θεοί. καὶ αὐτὴαὕτη δὲ ἡ λέξις τὸ μὴ εἶναι αὐτοὺς θεοὺς δείκνυσι, δι’ ἧς φησιν· οὐκ ἐσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι, ὅπερ ἐπὶ μέλλοντος σημαίνεταισημαῖνον . τὸ δὲ ἐπὶ μέλλουσιμέλλοντι γινόμενονλεγόμενον οὐκ ἔστι τότε ὅτε ταῦτα λέγεται.