Athanasius Alexandrinus: Contra gentes (42-43)

Αὐτὸς5μόνοςμόνος γοῦν ὁ παντοδύναμος καὶ παντέλειος καὶ ἅγιος ὁ τοῦ πατρὸς λόγος, ἐπιβὰς τοῖς πᾶσι καὶ πανταχοῦ τὰς ἑαυτοῦ δυνάμεις ἐφαπλώσας καὶ φωτίσας τά τε φαινόμενα καὶ τὰ ἀόρατα πάντα, εἰς ἑαυτὸν συνέχει καὶ συσφίγγει, μηδὲν ἔρημον τῆς ἑαυτοῦ δυνάμεως ἀπολελοιπώς, ἀλλὰ πάντα καὶ διὰ πάντων καὶ ἕκαστον ἰδίᾳ καὶ ἀθρόως ὁμοῦ τὰ ὅλα ζωοποιῶν καὶ διαφυλάττωνφυλάττων , τάς τε ἀρχὰς πάσης αἰσθητῆς οὐσίας, αἵπέρ εἰσι θερμὴ καὶ ψυχρὰ καὶ ὑγρὰ καὶ ξηρά, εἰς ἓν συγκεραννύων ποιεῖποιῆ μὴ ἀντιστατεῖν, ἀλλὰ μίαν καὶ σύμφωνον ἀποτελεῖν ἁρμονίαν. δι’ αὐτὸν καὶ τὴν αὐτοῦ δύναμιν

οὔτε τὸ πῦρ τῷ ψυχρῷ μάχεται οὔτεοὓ τὸ ὑγρὸν τῷ ξηρῷ, ἀλλ’ ὡς φίλα καὶ ἀδελφὰ τὰ καθ’ ἑαυτὰ ὄνταὄντα τὰ καθ’ ἑαυτὰ ἐναντία συνελθόντα ὁμοῦ τά τε φαινόμενα ζωογονοῦσιζωογονοῦ1ινζωογονεῖ καὶ τοῦ εἶναι τοῖς σώμασιν ἀρχαὶ γίνονται. τούτῳ τῷ θεῷ λόγῳ πειθόμενα τὰ μὲν ἐπὶ γῆς ζωογονεῖται, τὰ δὲ ἐν τοῖς οὐρανοῖς συνίσταται. καὶ διὰ τοῦτοντοῦτο θάλαττα μὲν πᾶσα καὶ ὁ μέγας ὠκεανὸς ὅροις τοῖς ἰδίοις ἔχουσι τὴν ἑαυτῶν κίνησιν· ἡ δὲ ξηρὰ πᾶσα χλοηφορεῖ καὶ κομᾷ παντοίοιςπαντοὶοι τὰτὰ καὶ διαφόροις φυτοῖς ὡς προεῖπονπροείρηται . καὶ ἵνα μὴ τὸ καθέκαστον ἐπὶ φανεροῖς ὀνομάζων ἐνδιατρίβω, οὐδέν ἐστι τῶν ὄντων καὶ γινομένωνγενομένωνκινενομένων , ὃ μὴ ἐν αὐτῷ καὶ δι’ αὐτοῦδιὰ τοῦτοδι’ ἑαυτοῦ γέγονε καὶ ἕστηκενσυνέστηκε , ᾗἤἥἣἦ φησι καὶ ὁ θεολόγοςθεολογίαςτῆς θεολογίας ἀνήρ· ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος, καὶ ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν θεόν, καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος. πάντα δι’ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἕνοὐδεένοὐδένοὐδὲν ὃ γέγονεν οὑδὲν ὁ γέγονενοὐδὲν ὁ γέγονενὃ γέγονεν . οἷον γάρ, εἴ τις λύραν μουσικὸςμουσικῶς ἁρμοσάμενοςἀρμωσάμενοςἁρμωσάμενος καὶ τὰτὸ βαρέα τοῖς ὀξέσι καὶ τὰ μέσα τοῖς ἄλλοιςαΰλοιςἄκροις τῇ τέχνῃ συναγαγώνπροσαγαγών , ἓν τὸ σημαινόμενον μέλος ἀποτελοίη, οὕτω καὶ ἡ τοῦ θεοῦ σοφία τὸ ὅλον ὡς λύραν ἐπέχων καὶ τὰ ἐν ἀέρι τοῖς ἐπὶ γῆς συναγαγὼν καὶ τὰ ἐν οὐρανῷ τοῖς ἐν ἀέρι καὶ τὰ ὅλα τοῖς κατὰκατωκάτω μέρος συνάπτων καὶ περιάγων τῷ ἐν ἑαυτοῦαὐτοῦαὐτῶοῦ νεύματι καὶ θελήματι, ἕνα τὸν κόσμον καὶ μίαν τὴν τούτου τάξιντάξιν τούτου ἀποτελεῖ καλῶς καὶ ἡρμοσμένως, αὐτὸς μὲν ἀκίνητος μένων παρὰ τῷ πατρί, πάντα δὲ κινῶν τῇ ἑαυτοῦ συστάσει, ὡς ἂν ἕκαστον τῷ ἑαυτοῦ πατρὶ δοκῇδοκεῖ δοκῆ πατρὶ . τὸ γὰρ παράδοξον αὐτοῦ τῆς θεότητος τοῦτό ἐστιν, ὅτι ἑνὶἓν καὶ τῷ αὐτῷαὐτοῦ νεύματι πάντα ὁμοῦ καὶ οὐκ ἐκ διαστημάτων, ἀλλὰἀλλ’ ἀθρόως ὅλα τά τε ὀρθὰ καὶ τὰ περιφερῆ, τὰ ἄνω, τὰ μέσα, τὰ κάτω, τὰ ὑγρά, τὰ ψυχρά, τὰ θερμά , τὰ φαινόμενα καὶ τὰ ἀόραταὁράταὁρατὰ περιάγει καὶ διακοσμεῖ κατὰ τὴν ἑκάστου φύσιν. ὁμοῦ γὰρ τῷ αὐτῷαὐτοῦαὐτοῦῶ νεύματι αὐτοῦ , τὸ μὲν ὀρθὸν ὡς ὀρθόν, τὸ δὲ περιφερὲς ὡς περιφερὲς περιάγεται· τὸ δὲ μέσον, ὡς ἔστι κινεῖται· τὸ θερμὸν θερμαίνεται καὶ τὸ ξηρὸν ξηραίνεται· καὶ τὰ ὅλα ὡς ἔχει φύσεως ζωοποιεῖται καὶ συνίσταται παρ’ αὐτοῦ, καὶ θαυμαστή τις καὶ θεία ἀληθῶς ἁρμονία ἀποτελεῖταιἀπὸ τελεῖται· καὶ θεῖα ἀρμονεῖα· ὡς ἀληθῶςἀποτελεῖται καὶ θεία ἁρμονία ὡς ἀληθῶς δι’ αὐτοῦ.

Καὶ ἵνα ἐκ παραδείγματος τὸ τηλικοῦτοντοιοῦτοντοιοῦτο νοηθείη, ἔστω τὸ λεγόμενον ὡς ἐν εἰκόνι χοροῦ μεγάλου. ὡς τοίνυν τοῦ χοροῦ συνεστῶτος ἐκ διαφόρων ἀνθρώπωνἀνδρῶν , παίδων, γυναικῶν αὖ καὶ γερόντων καὶ τῶν ἔτι νέων καὶ ἑνὸς τοῦ καθηγεμόνος σημαίνοντος, ἕκαστος μὲν κατὰ τὴντὴν φύσιν ἑαυτοῦἑαυτοῦ φύσιν καὶ δύναμιν, φωνεῖφανῇφανεῖ · ὁ μὲν ἀνὴρ ὡς ἀνήρ, ὁ δὲ παῖς ὡς παῖς, ὁ δὲ γέρων ὡς γέρων καὶ ὁ νέος ὡς νέος, πάντες δὲ μίαν ἀποτελοῦσιν ἁρμονίαν. ἢ ὡς ἡ καθ’ ἡμᾶς ψυχὴ ἐν ταυτῷ τὰς ἐν ἡμῖν αἰσθήσεις κατὰ τὴν ἑκάστης ἐνέργειαν κινεῖ, ὥστε παρόντος πράγματος ἑνὸς τὰς πάσας ὁμοῦ κινεῖσθαι καὶ τὸν μὲν ὀφθαλμὸν ὁρᾶν, τὴν δὲ ἀκοὴν ἀκούεινἀκοεῖνἀκοὴν , τὴν δὲ χεῖρα ἅπτεσθαι καὶ τὴν δὲ ὄσφρησιν ἀντιλαμβάνεσθαι καὶ τὴν γεῦσιν γεύεσθαι, πολλάκις δὲ καὶ τὰ ἄλλα μέλημέρη τοῦ σώματος, ὥστε καὶ τοὺς πόδας περιπατεῖν. ἢ ἵνα καὶ τρίτῳ καὶ παραδείγματι τὸ λεγόμενον σημανθῇ, ἔοικεν οἰκοδομηθείσῃοἱκονομηθείσειοἰκονομηθείσηοἰκονομηθείσειη μάλιστα μεγάλῃ πόλει καὶ οἰκονομουμένῃ ἐπὶ παρουσίᾳ τοῦ καὶ ταύτην οἰκοδομήσαντος ἄρχοντος καὶ βασιλέως. ἐκείνου γὰρ παρόντος καὶ προστάττοντος καὶ πρὸς πάντα τὸν ὀφθαλμὸν τείνοντος ἑπόμενοι πάντες· οἱ μὲν ἐπὶ τὴν γεωργίαν, οἱ δὲ ἐπὶ τοὺς ὑδραγωγοὺς ὑδρευσόμενοιὑδρευόμενοιὑἡδρευσόμενοι σπεύδουσιν. ἄλλος δὲ ἐπισιτισόμενοςσιτησόμενοςἐπισιτησόμενοςσιτισόμενοςἐπιτασσόμενοςσιτιησόμενος προέρχεται, καὶ ὁ μὲν ἐπὶ τὴν βουλὴν βαδίζει, ὁ δὲ ἐπὶ τὴν ἐκκλησίαν εἰσέρχεται, καὶ ὁ μὲν δικαστὴς ἐπὶ τὸ δικάζειν, ὁ δὲ ἄρχων ἐπὶ τὸ θεσμοθετεῖν. καθίσταται δὲ εὐθέως ὁ μὲν τεχνίτης ἐπὶ τὴν ἐργασίαν, ὁ δὲ ναύτης ἐπὶ τὴν θάλατταν κατέρχεται. ὁ τέκτων ἐπὶ τὸ τεκτονεύειν, ὁ ἰατρὸς ἐπὶ τὴν θεραπείαν, ὁ οἰκοδόμος ἐπὶ τὴν οἰκοδομήν, καὶ ὁ μὲν εἰς τὸν ἀγρὸν βαδίζει, ὁ δὲ ἀπὸ τοῦ ἀγροῦ ἀνέρχεται δὲ ἀπὸ τοῦ ἀνέρχεται·ὁ δὲ ἀπὸ τοῦ ἀγροῦ ἐπανήκει . καὶ οἱ μὲν περὶ τὴν πόλιν ἀναστρέφονται, οἱ δὲ ἀπὸ τῆς πόλεως ἐξέρχονται καὶ

πάλιν εἰς τὴν αὐτὴν ἐπανέρχονται . πάντα δὲ ταῦτα τῇ παρουσίᾳ τοῦ ἑνὸς ἄρχοντος καὶ τῇ τούτου διατάξει γίγνονταιγίνονται καὶ συνίστανται. κατὰ ταῦτα δὴ καὶ ἐπὶ τῆς συμπάσηςπάσης τῆς κτίσεως, κἂν μικρὸν ᾖ τὸ παράδειγμα, ὅμως μείζονι διανοίᾳ χρὴ νοεῖν. ὑπὸ γὰρ μιᾶςμιᾶς γὰρ ριπῆς νεύματός τινοςνεύματι τοῦ θεοῦ λόγου ὁμοῦ τὰ πάντα διακοσμεῖται καὶ τὰ οἰκεῖα παρ’ ἑκάστου γίγνεταιγίνεται καὶ παρὰ πάντωνπάντα ὁμοῦ μία τάξις ἀποτελεῖται.