Athanasius Alexandrinus: Contra gentes (40-41)

Τίς οὖνοὖνοὖν ἂνδ’δ’οὖν εἴη οὗτοςὁ τοιοῦτοςὁ τοιοῦτοςοὗτος ; καὶ τοῦτο γὰρ ἀναγκαῖοντοῦ9καῖον μάλιστα δηλῶσαι καὶ λέγειν, ἵνα9 μή, τῇ περὶ τοῦτοντούτωντοῦτοτούτου ἀγνοίᾳ πλανηθείςπλανηθήπλανήθηπλανηθῆ 8ς τις, καὶ ἕτερον ὑπολάβῃὑπολάβοι καὶ εἰς τὴν αὐτὴν7ὴν πάλιν τοῖς πρότεροντὴν προτέραντῇ προτέρᾳ ἀθεότητα ἐμπέσῃ . νομίζω δὲ μηδένα περὶ τούτου τὴν διάνοιαν ἀμφίβολον ἔχειν. εἰ γὰρ δὴ τοὺς8οὺς παρὰ ποιηταῖς λεγομένουςκαλουμένους θεοὺς οὐκμὴ 7κ εἶναι θεοὺς ὁ λόγος

ἔδειξε καὶ τοὺς τὴν κτίσιν θεοποιοῦντας ἤλεγξεἔδειξε πλανωμένουςπλα6υς θεοποιοῦντας τὴν κτίσινκτήσινκτῆσιν πλανωμένους ἤλεγξετὴν κτίσιν θεοποιοῦντας ἤλεγξε πλανωμένους καὶ καθόλου τὴν τῶν ἐθνῶν εἰδωλολατρείαν8τρίαν ἀθεότητα καὶ ἀσέβειαν οὖσαν ἀπέδειξενἐἀπέδειξεν 6πέδειξεν . ἀνάγκη πᾶσα τούτων ἀναιρουμένων7μένων , λοιπὸν παρ’ ἡμῖν εἶναι τὴν εὐσεβῆευσεβεῖη 6ἀσεβῆἀσεβῆεὐσεβῆἀσεβῆ[*] ἀσεβεῖ θρησκείαν καὶ καὶ τὸν παρ’ ἡμῶνἡμῖν εἶναιἡμῖν προσκυνούμενονπροσ6ενον καὶ κηρυττόμενονκηρυττόμενον καὶ προσκυνούμενον τοῦτον μόνονμόνον εἶναιμό7ι θεὸν ἀληθῆ, τὸν καὶτὸν καὶ τῆς κτίσεως κύριον καὶ πάσης7άσης ὑποστάσεως δημιουργόν. τίς δὴ οὖν 8 ἐστιν οὗτοςοὗτός ἐστιν , ἀλλ’ ἢ ὁ πανάγιος καὶ ὑπερέκειναὑπὲρ ἐπέκειναὑπερεπέκεινα6εινα πάσης γενητῆςγεννητῆς οὐσίας, ὁ τοῦ Χριστοῦ πατήρ8ρ , ὅστις, καθάπερ ἄριστος κυβερνήτηςκυβερ5 , τῇ ἰδίᾳ σοφίᾳ καὶ τῷ ἰδίῳ λόγῳ τῷ κυρίῳ ἡμῶν5μῶν καὶ σωτῆριἰησοῦ Χριστῷ, τὰ πανταχοῦ διακυβερνᾷ σωτηρίωςδιακυβερ6ρίως καὶ διακοσμεῖ καὶ ποιεῖ, ὡς ἂν αὐτῷ6τῶ καλῶς ἔχειν δοκῇδοκεῖδοκεῖῆ ; ἔχει δὲ καλῶς, ὡς γέγονε7ε καὶ ὁρῶμεν γιγνόμενα, ἐπειδὴ καὶ τοῦτο βούλεται, καὶ τοῦτο oὐκ ἄν τις ἀπιστήσειεν. εἰ μὲν γὰρ ἄλογος ἦν ἡ τῆς κτίσεως κίνησις, καὶ ἁπλῶς ἐφέρετο τὸ πᾶν, καλῶς ἄν τις καὶ τοῖς λεγομένοις ἠπίστησεν. εἰ δὲ λόγῳ καὶ σοφίᾳ καὶ ἐπιστήμῃ συνέστηκε καὶ παντὶ κόσμῳ διακεκόσμηταιδιακεκόσμητεαι , ἀνάγκη τὸν ἐπικείμενον καὶ διακοσμήσαντα, τοῦτον οὐκ ἄλλον εἶναι τινὰ ἢ λόγον τοῦτινα ἢ λόγον εἶναι τοῦ θεοῦ. λόγον δέ φημι οὐ τὸν ἐν ἑκάστῳτὸν ἑκάστωτῶν ἑκάστων τῶν γενομένωνλεγομένωνλεγομένωνγενομένων συμπεπλεγμένονσυμπεπεπλεγμένον καὶ συμπεφυκότα, ὃν δὴ καὶ σπερματικόν τινες εἰώθασιεἰώθασί τινες καλεῖν, ἄψυχον ὄντα καὶ μηδὲν λογιζόμενον μήτεμηδὲν νοοῦντα, ἀλλὰ τῇ ἔξωθεν τέχνῃ μόνον ἐνεργοῦντα κατὰ τὴν τοῦ ἐπιβάλλοντος αὐτὸν ἐπιστήμην. οὐδὲ οἷον ἔχει τὸ λογικὸν γένος λόγον τὸν ἐκ συλλαβῶν συγκείμενονκείμενον καὶ ἐν ἀέρι σημαινόμενον, ἀλλὰ τὸν τοῦ ἀγαθοῦ καὶ θεοῦ τῶν ὅλωνθεὸνθεοῦ τὸν ὅλον ζῶντα καὶ ἐνεργῆ θεὸν αὐτολόγοναὐτὸν λόγοναὐτὸν λόγωαὐτὸν λόγοναὐτολόγον λέγω, ὃς ἄλλος μὲν ἔστιἐστι τῶν γενητῶνγεννητῶν καὶ πάσης τῆς κτίσεως, ἴδιος δὲ καὶ μόνος τοῦ ἀγαθοῦ πατρὸς ὑπάρχει λόγος, ὃς τόδε τὸ πᾶν διεκόσμησε καὶ φωτίζει τῇ ἑαυτοῦ προνοίᾳ. ἀγαθοῦ γὰρ πατρὸς ἀγαθὸς λόγος ὑπάρχων, αὐτὸς τὴν τῶν πάντων διεκόσμησε διάταξινδιὰ τάξιντάξιν , τὰ μὲν ἐναντία τοῖς ἐναντίοις συνάπτων, ἐκ τούτων δὲ μίαν διακοσμῶν ἁρμονίαν. οὗτος, θεοῦ δύναμις καὶ θεοῦ σοφία ὢν, οὐρανὸν μὲν περιστρέφει, γῆν δὲ ἀναρτήσας καὶ ἐπὶ μηδενὸς κειμένην τῷ ἰδίῳ νεύματι ἥδρασε. τούτῳ φωτιζόμενοςὁ ἥλιος τὴν οἰκουμένην καταυγάζει καὶ σελήνη μεμετρημένον ἔχει τὸ φῶς. διὰ τοῦτοντοῦτο καὶ τὸ ὕδωρ ἐπὶὑπὸ νεφελῶννεφῶν κρεμᾶται, καὶ ὑετοὶ τὴν γῆν ἐπικλύζουσι, καὶ ἡ μὲν θάλασσα περιορίζεται, ἡ δὲ γῆ παντοίοις φυτοῖς κομᾷ καὶ χλοηφορεῖ . καὶ εἴ τις ἄπιστος ζητοίηζητοίηει περὶ τῶν λεγομένων, εἰ ὅλως ἐστὶἔστι λόγος θεοῦ, μαίνοιτομένοιμένει μὲν ὁ τοιοῦτος ἀμφιβάλλων περὶ λόγου θεοῦ , ἔχει δὲ ὅμως ἐκ τῶν ὁρωμένων τὴν ἀπόδειξιν, ὅτι πάντα λόγῳ θεοῦ καὶ τῇ σοφίᾳκαὶ θεοῦ σοφίᾳ συνέστηκε καὶ οὐκ ἂν ἡδράσθη τι τῶν γενομένωνγινομένων , εἰ μὴ λόγῳ ἐγεγόνει καὶ λόγῳ καὶ σοφία τῷ θείῳ, καθάπερ ἐλέχθηκαθάπερ ἐλέγχθη .

Λόγος δὲ ὢν οὐ κατὰ τὴν τῶντῶν ms. p. ἀνθρώπων ὁμοιότητα, ὥσπερ εἶπον , ἐστὶ συγκείμενοςσυγκείμενός ἐστιν ἐκ συλλαβῶν, ἀλλὰ τοῦ ἑαυτοῦ πατρός ἐστιν εἰκὼνεἰκών ἐστιν ἀπαράλλακτος. ἄνθρωποι μὲν γὰρ ἐκ μερῶν συγκείμενοι καὶ ἐκ τοῦ μὴ ὄντος γενόμενοι συγκείμενον ἔχουσι καὶ διαλυόμενον τὸντῶν ἑαυτῶνἑαυτὸν λόγον. ὁ δὲ θεὸς ὤν ἐστι καὶ οὐ σύνθετος. διὸ καὶ ὁ τούτου λόγος ὤν ἐστι καὶ οὐ σύνθετοςἀσύνθετος διὸ καὶ ὁ τούτου λόγος ὤν ἐστι καὶ οὐ σύνθετος . ἀλλ’ εἷς καὶ μονογενὴς θεός, ὁὁὃςὃς ὁ καὶ ἐκ τοῦ πατρὸς οἷα πηγῆς ἀγαθῆς ἀγαθὸς προελθών, τὰ πάντα διακοσμεῖ καὶ συνέχει. ἡ δὲ αἰτία, δι’ ἣν ὅλωςὁ λόγος ὁ τοῦ θεοῦ λόγος τοῖς γενομένοις ἐπιβέβηκεν, ἐστὶνἔστιν ἀληθῶς θαυμαστὴ καὶ γνωρίζουσα, ὅτι οὐκ ἄλλως ἔπρεπεν ἢ οὕτως γενέσθαιγενέσθαι ἢ οὕτως ὥσπερ καὶ ἔστι. τῶν μὲν γὰρ γενητῶνγεννητῶν ἐστινἔστινἔἐστιν ἡ ἡ φύσις, ἅτε δὴ ἐξ οὐκ ὄντων, ὑποστᾶσαὑπόστασις , ρευστή τις καὶ ἀσθενὴς καὶ θνητὴ καθ’ ἑαυτὴν συγκρινομένη τυγχάνειτυγχάνει . ὁ δὲ τῶν ὅλων θεὸς ἀγαθὸς καὶ ὑπέρκαλος τὴν φύσιν ἐστί, διὸ καὶ φιλάνθρωπός

ἐστιν. ἀγαθῷἀγαθῶν γὰροὖν περὶ οὐδενὸς ἂν γένοιτο φθόνος, ὅθεν οὐδὲ τὸτῶτοῦ εἶναί τινιτινι φθονεῖ, ἀλλὰ πάντας εἶναι βούλεται, ἵνα καὶ φιλανθρωπεύεσθαιφιλανθρωπεύσασθαιεσθαι δύνηται. ὁρῶν οὖν τὴν γενητὴνγεννητὴν πᾶσαν τὴν γεννητὴνδὲ φύσιν, ὅσον κατὰ τοὺς ἰδίους αὐτῆς λόγουςλόγους αὐτῆςλόγους αὐτῆς , ρευστὴν οὖσαν καὶ διαλυομένην, ἵνα μὴ τοῦτο πάθῃ καὶ πάλιν εἰς τὸ μὴ εἶναι ἀναλυθῇ τὸ ὅλον. τούτου ἕνεκεν τῷ ἑαυτοῦ καὶ ἀϊδίῳἰδίῳ λόγῳ τῷ ἑαυτοῦ ποιήσας τὰ πάντα καὶ οὐσιώσας τὴν κτίσιν, οὐκ ἀφῆκεν αὐτὴν τῇ ἑαυτῆς φύσειτῶ ἑαυτῆς ἐμφύτω κινήματι φέρεσθαι καὶ χειμάζεσθαι, ἵνα μὴ καὶ κινδυνεύσῃ πάλιν εἰς τὸ μὴ εἶναι, ἀλλ’ ὡς ἀγαθὸς τῷ ἑαυτοῦἑαυτῷ 14 αὐτοῦλλ’ ὡς ἐξ ἀρχῆς τῶ αὐτοῦἀλλ’ ὡς ἐξ ἀρχῆς τῶ αὐτοῦ λόγῳ καὶ αὐτῷ ὄντι θεῷ τὴντὸ σύμπασανσύμπαν διακυβερνᾷ καὶδι14 κοσμήσας κτίσινδιακοσμήσας κτίσιν καθίστησιν, ἵνα, τῇ τοῦ λόγου ἡγεμονίᾳ καὶ προνοίᾳ καὶ διακοσμήσεικ14 αὶ διακυβερνήσεικαὶ διακυβερνήσει φωτιζομένη ἡ κτίσις, βεβαίως διαμένειν δυνηθῇ, ἅτε δὴκαὶ τοῦδυ14 ηθῆ, οὕτω καὶ τοῦδυνηθῆ, οὕτω καὶ τοῦ ὄντως ὄντος ἐκ πατρὸς λόγου μεταλαμβάνουσα καὶ βοηθουμένηβοιθουμένη δι’ αὐτοῦ14τοῦπαρηγμένη δ’ αὐτοῦπαρηγμένη δ’ αὐτοῦ εἰς τὸ εἰς τὸ εἶναι, μὴ ἄρα πάθῃ ὅπερ ἂν ἔπαθεν, εἰ μὴ ὁ λόγος αὐτὴν ἐτήρει. λέγω δὲδὴ τὸ μὴ εἶναι, ὅς ἐστι γὰρφασὶν εἰκὼν τοῦ θεοῦ τοῦ ἀοράτου πρωτότοκος πάσης κτίσεως. ὅτι δι’ αὐτοῦ καὶ ἐν αὐτῷ συνέστηκε τὰ πάντα τά τε ὁρατὰ καὶ τὰ ἀόρατα καὶ αὐτός ἐστιν ἡ κεφαλὴ τῆς ἐκκλησίας, ὡς οἱ τῆς ἀληθείας διάκονοιἡfortass ἥν τῆς ἀληθείας διάκονοιδιδάσκαλοι . διδάσκουσιν ἐν ἁγίοις γράμμασιν