Athanasius Alexandrinus: Contra gentes (21-25)

Περὶ δὲ τῆς δευτέρας αὐτῶνδευτέρα6 καὶ βαθυτέρας δῆθεν ἀπολογίας καὶ ταῦταἀπολογία7τα ἄν τις ἀκολούθως εἴποι· εἰοὖν οὐ διὰ τὴνδι’ ο7 αὐτοῦ τοῦ θεοῦ ἐπιφάνειαν πεποίηται ὑμῖν6 , ὦ Ἕλληνες ταῦταταῦτα ὑμῖν πεποίηται, ὦ Ἕλληνες , ἀλλὰἀλλ’ οὐ διὰ τὴν ἀγγέλωντὴ6λων ἐκεῖ παρουσίαν, διὰ τίδιατί τὰ ἀγάλματαἀ5τα , δι’ ὧν ἐπικαλεῖσθεἐπικαλεῖσθαιἐπικαλεῖσθαιε φατὲ τὰς δυνάμεις ποιεῖτε κρείττονακρείττονάς δυνάμ7ττονα , τε καὶ ὑπὲρ αὐτὰς τὰς ἐπικληθείσαςἐπικλ6 δυνάμεις ποιεῖτεποιεῖταιε ; χάριν γὰρ τῆς περὶπαρὰ τῆ6 θεοῦ καταλήψεωςὑπολήψεως γλύφοντεςγλύφονταες τὰς μορφάς, ὥς φατεὡςὡς φατὲ μο6φατὲ , αὐτοῦ τοῦ θεοῦ τὴν τιμὴν καὶ προσηγορίανκ5σηγορίαν αὐτοῖς τοῖς γλύμμασι περιτίθετεπεριτίθεταιε 6θετε , πρᾶγμα πάσχοντες οὐκ εὐαγές. ὁμολογοῦντεςεὐ7λογοῦντες γὰρ ὑπεραίρειν τὴν τοῦ θεοῦ δύναμιντ8μιν τῆς τῶν ἀγαλμάτων σμικρότητοςσμικρ6 καὶ διὰ τοῦτο μὴ τολμῶντες τὸν θεὸν δι’ αὐτῶν,ἑαυτῶν 9 τὰς δὲ ἐλάττωὕλαςἐλάττονας δυνάμεις ἐπικαλεῖσθαιἐπικ8 ἐπικαλεῖσθε , αὐτοὶ ταύτας ὑπερβάντες, οὗ τὴν παρουσίαν12 ἐφοβήθητε, τούτου τὴν προσηγορίαν τοῖςπροσηγο6ῖς λίθοις καὶ τοῖς ξύλοις ἀνεθήκατε, καὶ θεοὺς6ὺς ἀντὶ λίθων καὶ τέχνης ἀνθρώπων ὀνομάζετε5ζετεὀνομάζυταιετε καὶ προσκυνεῖτε. εἰ γὰρ καὶ ὡς γράμματά4άμματα εἰσιν ὑμῖνὑμῖν εἰσιν ταῦτα, ὡς

ψεύδεσθεψεύδεσθαιψεύ5 , τῆς ἐπὶ θεὸνθεοῦθεῶν θεωρίας οὐ δίκαιον τὰ σημαίνοντα4μαίνοντα τοῦ σημαινομένου προτιμᾶν5μᾶν . οὐδὲ γὰρ εἰ γράφοιγὰρ εἰ γράφειγράφοιγὰρ εἰ γὰρ εἰ 1ράφοιγὰρ ἐγράφοιγὰρ ἐεἰ γράφοιγὰρ ἐιγράφοι τις τὸ βασιλέωςβα6 τῷ βασιλεῖτῷ βασιλεῖ[*] τῶὸ βασιλεῖέως ὄνομα, ἀκινδύνως ἔχοιἔχει τὸ γράμμα προτιμῶν τοῦ βασιλέωςγράμμα προτιμᾶν τοῦ βασιλέωςγράμ4οτιμῶν τοῦ βασιλέωςγράμμα τοῦ βασιλέως προτιμᾶν . ἀλλ’ ὁ τοιοῦτοςτοι5 θάνατονθανάτουςθάνατον μὲν ἔχει τὴν ζημίαν, τὸ δὲ γράμμα5μμαδὲ γράμματα τῇ τοῦ γράψαντος ἐπιστήμῃ τετύπωται5ωται . οὕτω καὶ ὑμεῖς, εἴπερ ἐρρωμένονἐρ4 εἴχετεἔχετεἔεἴχετε τὸν λογισμόν, οὐκ ἂν τὸ τηλικοῦτοντηλικοῦτοτη5το τῆς θειότητος γνώρισμα εἰς ὕλην κατεφέρετεκαταφέρετε 5ατεφέρετε , ἀλλὰ καὶ τὸ γλύμμα οὐκ ἂν5 προετιμήσατε τοῦ γλύψαντος ἀνθρώπου. εἰ γὰρ καὶ6αὶ ὅλως ὡς γράμματα σημαίνουσι τὴνσημαίνου5 τοῦ θεοῦ ἐπιφάνειαν, καὶ διὰ τοῦτο ὡς θεὸν σημαίνοντασημαίνοντες 5ημαίνοντα θεοποιίας εἰσὶν ἄξια. ἀλλὰἄ5λὰ γοῦνγ’οὖν τὸν ταῦτα γλύψαντα καὶ χαράξαντα5ντα φημὶ δὴ πάλιν τὸν τεχνίτην, πολλῷ5 πλέον ἔδειδεῖ πλέον θεοποιηθῆναιθεοποιεῖσθαιθεοποιηθῆναι , ὡςδεῖ μᾶλλον6 ἐκείνων δυνατώτερον καὶ θειότερον ὑπάρχονταθειό6πάρχοντα , ὅσῳ κἀκεῖνα κατὰ τὴν αὐτοῦ βούλησιν ἐξέσθη καὶ τετύπωταιτε7 . εἰ τοίνυν τὰ γράμματα θαύματός εἰσινθαύματ7 ἄξια, πολλῷ πλέον ὁ γράψας ὑπεραίρειὑπεραίροιὑ8 τῷ θαύματι διὰ τὴν τέχνην καὶ τὴν τῆς6 ψυχῆς ἐπιστήμην. οὐκοῦνοὐκ οὖν εἰ μὴ διὰ τοῦτοδ7 θεοὺς αὐτοὺς ἄξιονἄξιον αὐτοὺς νομίζειν, πάλιν αὐτοὺςπ6τοὺς ἄν τις ἔροιτο περὶ τῆς τῶν εἰδώλων7 μανίας, τὴν αἰτίαν τῆς τοιαύτης αὐτῶν5 μορφῆς παρ’ αὐτῶν ἀξιῶν μαθεῖν.5

μορφῆς παρ’ αὐτῶν ἀξιῶν Εἰ2 μὲν γάρ, ὅτι ἀνθρωπόμορφόν ἐστι τὸ θεῖονἐστ8 , διὰ τοῦτο οὕτω τετύπωται, διὰ τίδιατί καὶ ἀλόγωνἀλόἀλόγων διὰ 6λόγων αὐτῷ τύπους περιτιθέασινπεριτιθέα3 ; εἰ δὲ ζώων ἀλόγωνἀλόγων ζώωναὐτῷ τύπους περιτιθέασιν εἰ δὲ ζώων ἐστὶν ὁ τούτου , τύπος διὰ τίδιατίζώωνδιατί καὶ ζώων τύ6τί καὶ λογικῶν αὐτῷ περιτιθέασι γλυφάς6 ; εἰ δὲ τὸ συναμφότερόν ἐστι καὶ ἐξ ἀμφοτέρωνἐξαμφοτέρωνἐξαμφοτέρονἐξ 4τέρων κατειλήφασι τὸν θεόν, ὅτι τε ἀλόγωνὅτ6γων καὶ λογικῶν ἔχει τοὺς τύπους, τί διαιροῦσι6ροῦσι τὰ συνημμένα καὶ χωρίζουσιχαρίζουσιχωρίζ7 χωρίσουσιχωρήσουσιχωρίσζουσιχωρίσζου
σιχωρίσζουσι τὴν ἀλόγων καὶ ἀνθρώπων γλυφήνμορφήν , καὶ οὐ πάντοτεο6τε ἐξ ἀμφοτέρωνἐξαμφοτέρων αὐτὸναὐτῶναὐτῶνὸν γλύφουσιν, ὁποῖαγλύφου8 τὰ παρὰ τοῖς μύθοις ἐστὶ πλάσματαπλάσ4 , ἡτε Σκύλλα καὶ γλύφουσιν, ὁποῖα τὰ παρὰ τοῖς μύθοις ἐστὶ πλάσματα, ἡ Χάρυβδις καὶ ὁ Ἱπποκένταυροςἱ6ταυρος καὶ ὁ παρ’ Αἰγυπτίοις κυνοκέφαλοςκ7λοςκυκνοκέφαλοςκυκνοκέφαλος Ἄνουβιςἄννουβιςἄννουβις ; ἔδει γὰρ ἢ μόνους αὐτοὺςμόνο8 οὕτω γράφεσθαι διφυεῖς ἢ μίαν αὐτῶν ἐχόντων μορφήν14ὴν , μὴ καὶ τὴν ἄλλην ἀναπλάττεσθαι κατ’ἀναπλάττεσ5τ’ αὐτῶν. καὶ πάλιν εἰ

ἀρρενικαὶἀρρενικῶν τούτων5ν εἰσὶν αἱ μορφαί, διὰ τί καὶ θηλειῶν αὐτοῖς5ς περιτιθέασι τύπους; εἰ δὲ καὶ θηλυκῶν εἰσιθηλυ4ισι , διὰ τί καὶ ἀρρενικῶν κατ’ αὐτῶν ψεύδονται6ται τὰς μορφάς; εἰ δὲ πάλιν τὸ συναμφότερόνσυναμ5όν εἰσινἦν , ἔδειἤδει μὴ διαιρεῖσθαι, ἀλλ’ ἀμφότεραἀμ4ρα συνάπτεσθαι καὶ γίνεσθαι κατὰ τοὺς λεγομένους5εγομένους ἑρμαφροδίτουςἑρμαφροδίταςαςους , ἵνα μὴ μόνον5 ἀσέβειαν καὶ συκοφαντίαν, ἀλλὰ καὶκαὶ γέλωτας5ας αὐτῶν ἡ δεισιδαιμονία τοῖς ὁρῶσι παράσχῃπαράσχει4σχη , καὶ ὅλως εἰ σωματοειδὲς τὸ θεῖον ὑπολαμβάνουσιν6βάνουσιν , ὥστε καὶ γαστέρα καὶ χεῖρας καὶ5ι πόδας καὶ πάλιν αὐχένα καὶ στήθηστίθοςστῆθος καὶστή5 τὰ ἄλλατ’ ἄλα τὰ πρὸς γένεσιν ἀνθρώπων μέλη ἐπινοεῖν5εῖν αὐτῷ καὶ ἀναπλάττεινἀναπλάττει . ὅρα εἰς ὅσην4 ἀσέβειαν καὶ ἀθεότητα καταπέπτωκεκαταπέ5 τούτων ὁ νοῦς, ὥστε τὰ τοιαῦτα ὑπονοεῖνἐπινοεῖννοεῖνκαταπέ5 νοεῖ περὶἐπινο6ὶ τοῦ θείου. ἀκολουθεῖ γὰρ αὐτῷ καὶ τὰ5 ἄλλα τοῦ σώματος πάντως πάσχειν, ὥστεπά7στε καὶ τέμνεσθαι καὶ διαιρεῖσθαι καὶ πάλιν6ιν ἐξ ὅλουἐξόλου φθείρεσθαιφθείρεσθαι . ταῦτα δὲ καὶ τὰ5 τοιαῦτα οὐκ ἴδια θεοῦ, ἀλλὰ μᾶλλονμᾶλλον τῶνμᾶλ5ν ἐπὶ γῆς σωμάτων ἐστίν. ὁ μὲν γὰρ θεὸς ἀσώματός6ατός ἐστὶ καὶ ἄφθαρτος καὶ ἀθάνατος, οὐδενὸς εἰσοτιοῦν δεόμενος. ταῦτα δὲ καὶ φθαρτὰ καὶ σωμάτων εἰσὶ τύποι καὶ τῆς παρ’ αὐτῶν ἐπιδεόμενα χρείας, ὥσπερ καὶ πρότερον εἴρηται. πολλάκις γοῦν ὁρῶμεν ἀνακαινουμένουςἀνακαινομένουςἀνακαινονουμένους τοὺς παλαιωθένταςπαλαιοθένταςωθέντας καὶ οὓς ὁ χρόνος ἢ ὑετὸς ἢ ἄλλό τι τῶν ἐπὶ γῆς ζώων ἠφάνισε, τούτουςτούτοὺυς ἀναπλαττομένους. ἐφ’ ᾧ ἄν τις αὐτῶν καταγνώσηταικαταγνώσεται καταγνώσοιτο τῆς παραφροσύνης, ὅτι ὧν αὐτοὶαὐτῶ ποιηταὶ τυγχάνουσιτυγχάνωσι , τούτους θεοὺς ἀναγορεύουσι. καὶ οὓς αὐτοὶ ταῖς τέχναις περικοσμοῦσιν ἕνεκα τοῦ μὴ φθαρῆναιφθαρεῖῆναι παρὰ τούτων, αὐτοὶ σωτηρίαν αἰτοῦσι. καὶ οὓς οὐκ ἀγνοοῦσι δεομένους τῆς αὐτῶν ἐπιμελείας, παρὰ τούτων αὐτοὶ τὰς ἑαυτῶν χρείας ἀξιοῦσινἀπαιτοῦσιἀξιοῦσιν ἀναπληροῦσθαιἀποπληροῦσθαι . καὶ οὓς ἐν μικροῖς οἰκίσκοις κατακλείουσι, τούτους οὐρανοῦ καὶ γῆς ἁπάσης δεσπότας οὐκ αἰσχύνονται καλοῦντες.

Οὐ μόνον δὲ ἐκ τούτων ἄν τις αὐτῶν τὴν ἀθεότηταθεότητααθεότητα καταμάθοικαταμάθειν , ἀλλὰ καὶ ἀφ’ ὧν ἐν αὐτοῖς τοῖς εἰδώλοις αὐτῶν ἐστιν ἀσύμφωνος ἡ δόξα. εἰ γὰρ αὐτοὶ θεοί εἰσιν, ὡς λέγουσι καὶ περὶ αὐτῶν φιλοσοφοῦσι, τίνι τις πρόσθηται τούτων καὶ ποίους ἂν αὐτῶν κρίνῃκρίνεικρίνοικρίνειη κυριωτέρουςκυριοτέρους , ἵνα ἢ τὸν θεὸν θαρρήσῃ προσκυνῶν ἤ, ὥς φασίν, ἐν αὐτοῖς μὴ διστάζῃδιστάζειη διστάζεινδιστάζεινῃ γινώσκων τὸ θεῖον; οὐ γὰρ οἱ αὐτοὶ παρὰ πᾶσιν ὀνομάζονται θεοί, ἀλλ’ ὅσα κατὰ τὸ πλεῖστον ἐστιν ἔθνη, τοσοῦτοιτοιοῦτοιτοισοῦτον καὶ θεοὶθεοὶ καὶ ἀναπλάττονται. ἔστι δ’ ὅπου καὶ μία χώρα καὶ μία πόλις πρὸς ἑαυτὰςπερὶ αὐτὰςπερὶ ἑαυτὰς στασιάζουσι περὶ τῆς τῶν εἰδώλων δεισιδαιμονίαςδυσιδαιμονίας . Φοίνικες γοῦνγὰρ οὐκ ἴσασι τοὺς παρ’ Αἰγυπτίοιςαἰγυπτίων τοὺς παρ’παρὰ τοῖς αἰγυπτίοις οὐκ ἴσασιοὐκίσασι λεγομένους θεοὺς οὐδὲ Αἰγύπτιοι τὰ αὐτὰ τοῖς παρὰ Φοίνιξιτοῖς παρὰ φοίνιξι τὰ αὐτὰ προσκυνοῦσιν εἴδωλαπροσκυνούμενα εἴδωλα σέβουσιν . καὶ Σκύθαιθρύσκαιθρύσκαισκύθαι μὲν τοὺς Περσῶν, Πέρσαι δὲ τοὺς Σύρων οὐ παραδέχονται θεούς. θεους ἀλλὰ καὶ Πελασγοὶπελάσγιςπελάγις μὲν τοὺς ἐν Θρᾴκῃ δὲ θεοὺς διαβάλλουσι. Θρᾷκες δὲ τοὺς παρὰ Θηβαίοιςθηβαίωνθυβαίωνθηβαίους οὐ γινώσκουσιν. Ἰνδοὶ δὲ κατὰ ἈράβωνἈρράβωνἀρράβωνἀρράβων καὶ Ἄραβεςἄρραβεςἄρραβεςἄρραβες κατ’ Αἰθιόπων καὶ Αἰθίοπεςἐθίοπες κατ’ αὐτῶν ἐν τοῖς εἰδώλοις διαφέρονται. καὶ Σύροι μὲν τὰ Κιλίκωνκοιλίκων οὐ σέβουσισεύουσιν . Καππαδοκῶν δὲ τὸ γένος ἄλλους παρὰ τούτους ὀνομάζουσι θεοὺςὀνομάζουσι θεοὺς παρὰ τούτους καὶ Βιθυνοὶβυθινοὶ μὲν ἑτέρους. Ἀρμένιοι δὲ ἄλλουςἐν ἑαυτοῖς ἀνεπλάσαντο. καὶ τί μοι χρείαδεῖabest [δεῖ] a reliquis **[δεῖ] πολλῶν; ἠπειρῶται παρὰ τοὺςτοῖς ἐν ταῖςτοῖςταῖν νήσοις ἄλλους θεοὺς ἄλλους προσκυνοῦσι καὶ νησιῶται παρὰ τοὺς ἐν ταῖς ἠπείροις θρησκεύουσι . καὶ ὅλως ἑκάστηἑκάστῃ πόλιςπόλειπόλειις καὶπ5 κώμηκώμῃκώμῃη τοὺςτους ἐκ γειτόνων οὐκ εἰδυῖα θεοὺςπ5 τοὺς ἑαυτῆς προκρίνει καὶ μόνους εἶναι τούτουςμόνους τούτους εἶναιμόν4εἶναι νομίζει θεούς. περὶπαρὰ γὰρ τῶν ἐν Αἰγύπτῳ6πτω μυσαρῶνμυσερῶν οὐδὲ λέγειν ἐστί, πᾶσιν ἐπ’ ὀφθαλμῶνπᾶσι7μῶνπᾶσιν ἐπ’ἐν ὀφθαλμοῖςἐν ὀφθαλμοῖςm.s.o. ἐπ’ ὀφθαλμῶν ὄντων, ὅτι καὶ ἐναντίαςἐναντία καὶ μαχομέναςμαχ6 ἀλλήλαις ἔχουσιἔχουσιν ἀλλήλαιςἔχουσιν ἀλλήλαςἀλλήλας m.s. ἔχουσιν ἀλλήλας ἀλλήλαςἀλλήλαιςας ἔχουσι τὰς θρησκείαςἀλλήλαις τὰς θρησκείας ἔχουσιν αἱ πόλεις, καὶπ8 οἱαἱ ἐκ γειτόνωνἐκ γειτώνωνἐγκειτόνων ἀεὶ σπουδάζουσισπουδάζουσιν ἀεὶ κατὰ τῶν πλησίωνκατὰ τῶν πλησίονκα8σίον τὰ ἐναντία σέβεινσέβειν τὰ ἐναντία . ὁ γοῦν παρ’ ἑτέροιςἑκατέροις π10 προσκυνούμενος ὡς θεὸς κροκόδειλοςκροκόδηειλοςκροκόδηλος , οὗτοςκροκόδει8 παρὰ τοῖς πλησίον βδέλυγμα νομίζεταινο8 . καὶ ὁ παρ’ ἑτέροις λέων ὡς θεὸς θρησκευόμενοςθρησ8 , τοῦτοντοῦτον οἱ ἀστυγείτονεςἀστειγήτονεςαστειγήτονεςἀστειγείτονεςἀστειυγείτονεςἀσυγείτονες οὐ μόνον οὐ θρησκεύουσινθ7ουσιν , ἀλλὰ καὶ εὑρόντες ἀποκτένουσινἀποκτένο6 ὡς θηρίον. καὶ ὁ παρ’ ἄλλοις ἀνατεθεὶςἀνατεχθεὶς ἰχθῦςἀνατεθε8 , οὗτοςοὕτως ἄλλων ἀλήθεται τροφήἐν ἄλλῳ ἁλίσκεταιἐνάλλω· ἀλίσκεταιἐν ἄλλω ἀλίσγεταιἄλλωνms.1 ἐν ἄλλω ἀλήθεται τροφήἁλίσκεται , ὅθεν δὴ πόλεμοιὅθ6λεμοι καὶ στάσεις καὶ πᾶσα φόνωνφώνωνφωνῶνφθόνωνφθόνωνms.1 φόνων πρόφασιςφόν7σις καὶ πᾶσα τῶν παθῶν ἡδονὴ παρ’ αὐτοῖς8 ἐστι. καὶ τό γε θαυμαστόν, ὅτι, ὡς οἱ ἱστορήσαντες8σαντες ἐξηγοῦνταιἐξηγήσαντο , παρ’ Αἰγυπτίων οἱ Πελασγοὶαἰγυπτί6λασγοὶ μαθόντες τὰ ὀνόματα τῶν θεῶντ7 τῶν θεῶντὸν θεὸῶν τὰ ὀνόματα , οὐκ ἴσασιν οὗτοι τοὺς παρ’ Αἰγυπτίοιςαἰγυπτίους θεούςαἰγυπτίο8 , ἀλλὰ καὶ ἄλλους παρ’ ἐκείνους θρησκεύουσιθρησ8 . καὶ ὅλως πάντων τῶν ἐν εἰδώλοιςεἰδώλωνεἰδώλοις3 μανέντωνεἰδώλο8των ἐθνῶν διάφορός ἐστιν ἡ δόξα καὶ ἡ θρησκεία καὶ οὐ τὰδόξ16ὰ αὐτὰ παρὰ τοῖς αὐτοῖςἐχθροῖς εὑρίσκεται. καὶ εἰκότως6ότως γε τοῦτοτοῦτο γε πάσχουσιν. ἐκπεσόντεςἐκπε6 γὰρ ἀπὸ τῆς πρὸς τὸν ἕνα θεὸνθεὸν τὸν ἕνα κατανοήσεωςκα5σεως , εἰς πολλὰ καὶ διάφορα καταπεπτώκασικα5τώκασι . καὶ ἀποστραφέντες τὸν ἀληθῶς τοῦἀλη5ῦ πατρὸς λόγον, τὸν πάντων σωτῆρα Χριστόν, εἰκότωςεἰ5 εἰς πολλὰ τὴν διάνοιαν ἔχουσιἔχωσι ρεμβομένηνῥεμ6ν . καὶ ὥσπερ οἱ τὸν ἥλιον ἀποστραφέντεςἀποστρα5ς καὶ ἐν σκοτεινοῖς γενόμενοι τόποις, πολλὰς5ς ἀνόδους κυκλεύουσιν ὁδοὺςὁδῶνὁδῶοὺς ὁδῶοὺς ὁδῷὁδῷοὺς ὁδῶοὺς καὶ τοὺς μὲν5ὲν παρόνταςπαρωόντας οὐχ ὁρῶσι, τοὺς δὲ μὴ ὄντας5 φαντάζονται ὡς παρόντας, καὶ βλέποντες5ντες οὐ βλέπουσι, τὸν αὐτὸν τρόπον οἱ τὸν θεὸν6ν ἀποστραφέντες καὶ σκοτισθέντες τὴν ψυχὴν6ὴν ρεμβόμενον ἔχουσι τὸν νοῦν καὶ τὰ οὐκ5 ὄντα ὡς μεθύοντες καὶ μὴ ὁρῶντες φαντάζονταιφαντάζοντες .

Ταῦτα δὲ οὐ μικρὸς ἔλεγχός ἐστι τῆς6 ἀληθῶςἀληθoῦς ἀθεότητος αὐτῶν. διαφόρων γὰρδια6ὰρ ὄντων καὶ πολλῶν κατὰ πόλιν καὶ χώραν5αν θεῶν καὶ τοῦ ἑτέρου τὸν τοῦ ἑτέρου ἀναιροῦντος θεόν, οἱ πάντες παρὰ πάντωνἀναιροῦντος θεόν, οἱ πάντες παρὰ πάντων ἀναιροῦνταιἑτέ7ροῦνται . καὶ γὰρ οἱ παρ’ ἄλλοις νομιζόμενοινομι7 θεοὶ τῶν τῷ παρ’ ἄλλοις λεγομένων θεῶν γίγνονται8ονται θυσίαι καὶ σπονδαὶ καὶ ἄλλων αἱ θυσίαιἄλ7σίαι , ἄλλων ἔμπαλίν εἰσι θεοί. Αἰγύπτιοι δὲγὰρ αἰ9 τὸν βοῦν καὶ τὸν Ἄπιν μόσχον ὄντα σέβουσι καὶ τούτους ἄλλοι τῶ Διὶ θύουσιθύου6 . κἂν γὰρ μὴ αὐτοὺς ἐκείνους, οὓς ἀνατεθείκασι2τ8 θύσωσινθύσασιν , ἀλλὰ τὰ ὅμοια θύοντες, τὰ αὐτὰ6 προσάγειν δοκοῦσι. Λίβυεςλίβυαες πρόβατον, ὃ καλοῦσιν Ἄμμωνα, θεὸν ἔχουσι. καὶ τοῦτοτοῦτουτοῦτο πολλοῖςτ7λοῖς παρ’γὰρ ἑτέρων εἰς θυσίαν

σφάζεται. Ἰνδοὶσφάζε9 τὸν Διόνυσον θρησκεύουσι συμβολικῶς οἶνονοἷον συμβολ9 αὐτὸναὐτὼν ὀνομάζοντες, καὶ τοῦτον τοῖς ἄλλοιςτο8 σπένδουσινσπεύδουσιν ἕτεροι. ἄλλοι τοὺς ποταμοὺς καὶ κρήναςποταμοὺ7νας καὶ πάντων μάλιστα Αἰγύπτιοι τὸ ὕδωραἰγύπτιο7 προτετιμήκασι καὶ θεοὺς ἀναγορεύουσι. καὶἀναγορε7 ὅμως ἄλλοι καὶ αὐτοὶ δὲ οἱ ταῦτα θρησκεύοντεςθ6οντεςθρησκεύουσιν Αἰγύπτιοι τοὺς τῶν ἄλλων ρύπους καὶ τοὺςῥύπο7 ἑαυτῶν ἀπονίπτονταιἀπονίττονται τοῖς ὕδασι καὶ τὸ λείψανον8ψανον μετὰ ἀτιμίας ἐκρίπτουσιἐκρρίπτουσιἐκρύπτουσι . σχεδὸν δὲ 8 πᾶσα ἡ τῶν Αἰγυπτίων εἰδωλοποιία τῶνεἰδωλοποι6 παρ’ ἄλλοιςἄλλους θεῶν ἐστι θυσίαἐπιθυσίᾳ , ὥστ’ ἂν αὐτοὺςἂ8 καὶ παρ’ αὐτῶν ἐκείνων χλευάζεσθαι, ὅτιχλευάζ8 μὴ θεούς, ἀλλὰ τὰ τῶν ἄλλωνὅλων ἔτι τὲ καὶ παρ’τ8 αὐτοῖς ἀποτροπιάσματα καὶ θυσίας ὄνταθυ8 θεοποιοῦσινθεὸποιοῦωταιθεοποιοῦνταιθεοποιούνται .

Ἤδη δέ τινες εἰς τοσαύτην ἀσέβειαντοσ6σέβειαν καὶ παραφροσύνην ἐξενέχθησανἐξηνέχθησανἐξη8 , ὡς καὶ αὐτοὺςαὐτὸς τοὺς ἀνθρώπους, ὧν εἰσι τύποι καὶ μορφαί8ρφαὶ , τοῖς παρ’ αὐτοῖς ψευδοθέοις κατασφάττειν7ττειν καὶ θυσίας προσάγειν. καὶ οὐχ ὁρῶσιν οἱ κακοδαίμονεςκα17κοδαίμονες , ὅτι τὰ σφαγιαζόμενασφαγιζόμενα θύματα3ατα ἀρχέτυπά εἰσι τῶν ὑπ’ αὐτῶν πλασθέντωνπλασθέντων καὶ προσκυνουμένων θεῶν, καὶ οἷς προσάγουσι7ροσάγουσι τοὺς ἀνθρώπους. σχεδὸν γὰρ τὰ ὅμοια6α τοῖς ὁμοίοις ἢ μᾶλλον τὰ κρείττονα τοῖςκρεί7ῖς ἐλάττοσι προσάγουσιν. ἔμψυχα γὰρ τοῖς ἀψύχοις7οις θύουσι καὶ λογικὰ τοῖς ἀκινήτοις προσάγουσι7υσι . Σκύθαισκύθοι γὰρ οἱ καλούμενοι Ταύρειοιταύροιταύριοιταῦροιταῦροι καὶ τῇ παρ’6αὐτοῖςαὐτῆςαὐτοὺς Παρθένῳ καλουμένῃ τοὺς ἀπὸ ναυαγίων6αγίων καὶ ὅσους ἂν λάβωσι τῶν Ἑλλήνων εἰς θυσίαςθυσίαν 6ν ἀναφέρουσι, τοσοῦτον ἀσεβοῦντεςτοσοῦ6βοῦντες κατὰ τῶν ὁμογενῶν ἀνθρώπων καὶ οὕτως7ς ἐλέγχοντες τῶν θεῶν αὐτῶν τὴν ὠμότηταὡμότηταὁμότητα6α , ὅτι οὓς ἡ πρόνοια ἀπὸ θαλάσσης ἐκ κινδύνων6ύνων διέσωσε, τούτους αὐτοὶ κατασφάττουσικατα6υσι , μονονουχὶ κατὰ τῆς προνοίας γινόμενοιγενόμενοι8ι , ὅτι τὴν ἐκείνηςἐκείνοιςἐκείνην εὐεργεσίαν τῇ ἑαυτῶν θηριώδειθηριώδη 8ηριώδει ψυχῇ κατακρύπτουσινκατακρίπτουσιν . ἄλλοι δὲ τῷ9 Ἄρειἄρρει , ἐπειδὰν ἐκ πολέμων ἐπανέλθωσι καὶἐπα8αὶ νίκας φέρωσι, τὸ τηνικαῦτα εἰς ἑκατοντάδας8ντάδας διελόντες τοὺς ληφθέντας καὶ ἀφ’ληφθέν8φ’ ἑκάστης ἕνα λαμβάνοντεςἀναλαμβάνοντες τοὺς ληφθέντας καὶ ἀφ’ ἑκάστης ἀναλαμβάνοντεςτοὺς ληφθέντας, καὶ
ἀφ’(ἐφ’ ms.1) ἑκάστης ἕνα
λαμβάνοντες,τοὺς ληφθέντας καὶ ἀφ’ ἑκ1στης ἀναλαμβάνοντες , τοσούτους κατασφάζουσιντο8ατασφάζουσιν , ὅσους ἂν κατὰ μίαν

ἑκατοντάδατο8οντάδα ἐκλέξωνταιἐκλέξoνται . οὐ μόνοιμόνονονοι δὲ οἱ[οἱ] [*] Σκύθαι διὰ8ὰ τὴν ἐν βαρβάροις ἔμφυτον αὐτοῖς ἀγριότητα τὰ τοιαῦτα μυσαρὰμ5 δρῶσιν, ἀλλ’ ἴδιόν ἐστι τῆς τῶν εἰδώλωνε6 καὶ δαιμόνων κακίας τοῦτο τὸ δρᾶμαδ5 . καὶ γὰρ καὶ Αἰγύπτιοι ἔθυονεὐθὺ μὲν καὶ πάλαι5 τῇ Ἥρᾳ τοιαῦτα σφάγια. Φοίνικεςφο6 δὲ καὶ Κρῆτες τὸν Κρόνον ἐν ταῖς τεκνοθυσίαιςτεκνοθυσίαςθυσίαις 6κνοθυσίαις ἑαυτῶναὐτῶν ἐν ταῖς τεκνοθυσίαις ἑαυτῶν τὸν κρόνον ἱλάσκοντο. καὶ οἱἱλάσκοντ6 πάλαι δὲ Ῥωμαῖοι τὸν καλούμενον Λατιάριονλατηάριονλατιάριονλατηάριον καλούμ6τιάριον Δίαδι’δίαν ἀνθρωποθυσίαις ἐθρήσκευονἀνθρωποθυσία6σκευον , καὶ ἄλλοι ἄλλως, καὶ πάντες6 ἁπλῶς ἐμίαινον καὶ ἐμιαίνοντο. ἐμιαίνοντοἐμιαίνον7νοντο μὲν αὐτοὶ δρῶντες τὰ φονικάφο6 . ἐμίαινον δὲ τοὺς ἑαυτῶναὐτῶν ναοὺς τοιαύταις6ταις καπνίζοντες θυσίαιςοὐσίαις . ἀπὸ δὴδὲ τούτωνἀ7των τὰ κακὰ τοῖς ἀνθρώποιςκατὰ τοὺς ἀνθρώπους εἰς πλῆθοςπ5 ἔφθασεν. ὁρῶντες γὰρ ἐν τούτοιςτούτουςτού4 τοὺςτὰς παρ’ αὐτοῖς ἡδομένους δαίμοναςδ7 , εὐθέως καὶ αὐτοὶ τοῖςτοὺς τοιούτοιςτοι οὕτοιςοὕτοις πλημμελήμασιτοιούτο6μελήμασι τοὺς ἑαυτῶν θεοὺς ἐμιμήσαντο7 , ἴδιον ἡγούμενοι κατόρθωμα τὴν πρὸς7 τὰ κρείττονα, ὡς αὐτοὶ νομίζουσι, μίμησιννομίζ8σιν . ἔνθεν ἀνδροφονίαις μὲν καὶ τεκνοκτονίαιςτ7νίαιςτεκνοφονίαις καὶ πάσαις ἀσελγείαις ἡττήθησαν6σαν οἱ ἄνθρωποι. καὶἡ γὰρ σχεδὸν πᾶσα πόλιςπᾶ7 πάσης ἀσελγείαςπάσαις ἀσελγείαιςἀσελγείας ἐστὶ μεστὴ δι’ ὁμοιότητα τρόπωνδ13ων τῶν παρ’ αὐτοῖς θεῶν γιγνομένηςγινομένοιγινομένηγιγνομένη . καὶ οὐκ ἔστι7στι σώφρων ἐν τοῖς εἰδώλοις, εἰ μὴ μόνος ὁ6 αὐτοῖς ἐπ’ ἀσελγείᾳ μαρτυρούμενοςμαρτυρού5 .