Athanasius Alexandrinus: Contra gentes (11-15)

Ταύταςταυτα δὲ καὶ τὰς τοιαύτας τῆς εἰδωλομανίαςεἰδωλομανίαςεἰδωλομανείας εὑρέσειςεὐρήσεις ἄνωθεν καὶ πρὸ πολλοῦ προεδίδασκενἐδίδασκενπροδιεπροεδίδασκεν [*] ἡ γραφὴ λέγουσα·

ἀρχὴπορνείαςπορνίαςπορνείαςἐπίνοια εἰδώλωνεἴδωλον εἰδώλων ἐπίνοια · εὕρεσις δὲ αὐτῶν φθορὰ ζωῆς. οὔτε γὰρ ἦν ἀπ’ ἀρχῆςἀπαρχῆς οὔτε εἰς τὸν αἰῶνα ἔσται. κενοδοξία γὰρ ἀνθρώπων ἦλθεν εἰς τὸν αἰῶνα κόσμον καὶ διὰ τοῦτοδιατοῦτο σύντομον αὐτῶν τὸ τέλοςτέλος αὐτῶν ἐπενοήθη. ἀώρῳ γὰρ πένθει τρυχόμενοςτρυχώμενος ὁ πατήρ, τοῦ ταχέως ἀφαιρεθέντοςἀφεαιρεθέντος τέκνου εἰκόνα ποιήσας, τὸν τότετόν τε νεκρὸν ἄνθρωπον νῦν ὡς ζῶντα ἐτίμησεἐτίμησαν καὶ παρέδωκε τοῖς ὑποχειρίοις μυστήριαβυοτήρια καὶ τελετάς. εἶτ’ ἐνεἶτε ἐνεἶταεἶτα τῷ χρόνῳ κρατυνθὲνκρατηθὲνκρατυνθὲνκρατηθὲν[*] τὸ ἀσεβὲς ἔθος ὡς νόμος ἐφυλάχθη. καὶ τυράννων ἐπιταγαῖς ἐθρησκεύετοἐπιταγὲές ἐθρυσκεύετο τὰ γλυπτάγυπτὰ.γρ(άφε).
γλυπτὰ , καὶ οὓς ἐν ὄψει μὴ δυνάμενοι τιμᾶν οἱ ἄνθρωποι διὰ τὸ μακρὰν οἰκεῖν, τὴν πόρρωθεν ὄψιν ἀνατυπωσάμενοι ἐμφανῆ εἰκόνα τοῦ τετιμημένουτετημὴμένουτετεημημένου βασιλέως ἐποίησαν, ἵνα τὸν ἀπόντα ὡς παρόντα κολακεύωσι διὰ τῆς σπουδῆς. εἰς ἐπίτασιν δὲ θρησκείας καὶ τοὺς ἀγνοοῦνταςἀγνοοῦντας ἡ τοῦ τεχνίτουτεχνήτου προετρέψατο φιλοτιμίαφιλοτιμία · ὁ μὲν γὰρ ἴσως τῷ κρατοῦντι βουλόμενος ἀρέσαι, ἐξεβιάσατοἐξεβειάσατο τῇ τέχνῃ τὴν ὁμοιότηταὁμοιώτηταὁμοιότητα ἐπὶ τὸ κάλλιον · τὸ δὲ πλῆθος ἐφελκόμενονἐφελκόμενος διὰ τὸ εὔχαριεὔμορφονεὔχαρει τῆς ἐργασίας τὸν πρὸ ὀλίγου τιμηθέντα ἄνθρωπον νῦν σέβασμαεἰς θεοὺςσέβας ἐλογίσαντοἐλογίσατο . καὶ τοῦτο ἐγεγόνειγέγονεν τῷ βίῳ εἰςὡς ἔνεδρον· ὅτι ἡ ἢἡ συμφορᾷ ἢ τυραννίδιτυραννίδη δουλεύσαντεςδουλεύοντες ἄνθρωποι, τὸτῶ ἀκοινώνητον ὄνομα λίθοις καὶ ξύλοις περιέθηκανπεριέθησαν .

τοιαύτηςτοιαῦτα τοίνυνπερὶ τῆς τῶν εἰδώλων εὑρέσεωςεὑρίσεως ἐπὶ μάρτυριμάρτυρειμαρτυρει ἐπιμαρτυρεῖ τῇ γραφῇ παρὰ τοῖς ἀνθρώποις ἀρξαμένης καὶ ἀναπλασθείσης, ὥραὅραωορα λοιπόν σοι καὶ τὸν κατ’ αὐτῆςκ’ αὐτοῖς ἔλεγχονἔλλεγχον ἐκ τῆς γραφῆς ἀποδεῖξαι, οὐ τοσοῦτον ἔξωθεν, ὅσον ἀφ’ ὧν οὗτοιαὐτοι περὶ αὐτῶνπερὶ αὐτῶν οὗτοι φρονοῦσι τὰ τεκμήρια λαμβάνονταςλαμβάνοντεςλαμβάνονταες . εἰ γάρ τις τῶν παρ’ αὐτοῖς λεγομένων θεῶν, ἵνα πρῶτονπρώτωνπρῶτα ἀπὸ τούτων τῶνκάτωθενκάτω ἄρξωμαιἄρξομαι , λάβοι τὰς πράξεις, εὑρήσει μὴ μόνον οὐκ εἶναι αὐτοὺς θεούςαὐτοὺς μὴ εἶναι θεούς , ἀλλὰ καὶ τῶν ἀνθρώπων τοὺς αἰσχίστους γεγονότας. οἷον γὰρ οἷόν ἐστιν ἰδεῖν τοὺς παρὰ ποιηταῖς τοῦ Διὸς ἔρωτας καὶ τὰς ἀσελγείας; οἷόν ἐστιν αὐτὸναὐτῶναὐτὸν ἀκούειν ἁρπάζοντα μὲν τὸν Γανυμήδηνγαννυμήδεινγαννυμήδηνγανυμήδη καὶ τὰς κλοπιμαίουςκλοπιμαίας ἐργαζόμενον μοιχείας, δεδιόταδεδοιόταδεδειόταδεδιῶτα δὲ καὶ δειλιῶντα μὴ παρὰ γνώμην αὐτοῦ τὰ τῶν Τρώων ἀπόληταιἀπόλειταιἀπώληταιἀπόλληταιἀπόλληνταιἀπόληνταιἀπόλληνται τείχητύχειτείχει ; οἷόν ἐστιν ἰδεῖνἰδεῖν αὐτὸναὐτὸν ἰδεῖν ἀχθόμενον ἐπὶ τῷ θανάτῳ τοῦ υἱέοςυἱέωςυἱοῦ αὐτοῦ Σαρπηδόνοςσαρπηδώνοςσαρπηδῶνοςσαρπιδῶνοςσαρπιηδῶνος καὶ βουλόμενονβουλόμενος αὐτῷαὐτὸν βοηθῆσαιβοηθῆται καὶ μὴ δυνάμενον δὲ · καὶ ἐπιβουλευόμενονἐπιβουλόμενον μὲνμὲνμὲν ὑπὸἐπὶ τῶν ἄλλων λεγομένωνλεγομένων θεῶν, Ἀθηνᾶς δὴ λέγω καὶ Ἥρας καὶ Ποσειδῶνος, βοηθούμενονβοηθησόμενον δὲ ὑπὸ Θέτιδοςθέτειδος γυναικὸς καὶ τοῦ ἑκατονταχείρουἑκατοντάχειροςἑκατοντάχειροςρου Αἰγαίωνοςαἰγαιῶίωνοςαἰγαιῶνος · καὶ νικώμενοννικόμενοννιχόμενον μὲννικόμενον μὲν ὑπὸ ἡδονῶν, δουλεύοντα δὲ γυναιξὶ καὶ δι’ αὐτὰςδιὰ ταῦτας ἐν ἀλόγοις ζώοις τετράποσί τεδὲ καὶ πτηνοῖς ταῖς φ ταῖς φαντασίαις παρακινδυνεύονταπαρακινδυνεύονταιπαρακινδυνεύονταια . καὶ πάλιν αὐτὸν μὲν κρυπτόμενον διὰ τὴν τοῦ πατρὸς ἐπιβουλήνἐπιβουλὴν τοῦ πατρὸς , τὸν δὲ Κρόνον ὑπ’ αὐτοῦ δεσμευόμενονδεσμούμενον κἀκεῖνον ἀποτέμνοντα τὸν πατέρα; ἆρ’ οὖν ἄξιον τοῦτοντοιοῦτοντούτους ὑπονοεῖν θεόνθεοὺς· τοὺς , τοσαῦτα δράσανταδράσαντας καὶ διαβληθένταδιαβληθέντας , ἃ μηδὲμὴμὴ δὲ οἱ κοινοὶ τῶν Ῥωμαίων νόμοι καὶ τοὺς ἁπλῶς ἀνθρώπους ἐπιτρέπουσι ποιεῖν;

Ἵνα γὰρ ἐκ πολλῶν ὀλίγα μνημονεύσω διὰ τὸ πλῆθος, τίς ἰδὼν αὐτοῦ τὴντῆς εἰς Σεμέλην τοῦ διὸς καὶ Λήδαν καὶ Ἀλκμήνην καὶ Ἄρτεμινἄρτεμηνἄρτεμηιν καὶ Λητῶλητῷλιτώλητοὺς καὶ Μαῖανμαίαν καὶ Εὐρώπην καὶ Δανάηνδαναίν καὶ Ἀντιόπην παρανομίανπαρανομὴ καὶ φθοράν; ἢ τίς ἰδὼν τὴν εἰς τὴν ἰδίαν ἀδελφὴν αὐτοῦαὐτοῦ ἀδελφὴν ἐπιχείρησινἐπιχείρησιν αὐτοῦ καὶ τόλμεν τόλμαν ὅτι τὴν αὐτὴν ἀδελφὴν εἶχε καὶ γυναῖκα, οὐκ ἂν

χλευάσειε καὶ ζημιώσειεζημιώσηζημιώσεις θανάτῳ; ὅτι μὴ μόνον ἐμοίχευσεν, ἀλλὰπολλὰς καὶ τοὺςτὰς ἐκ τῆς μοιχείας γενομένους αὐτῷαὐτῷ γενομένουςαὐτῷ γενομένουςγενομένους αὐτῷ παῖδας θεοποιήσας ἀνέθηκεν ἐπικάλυμμα τῆς παρανομίας αὐτοῦἑαυτοῦ τὴν τῆς θεοποιίας αὐτοῦ φαντασίανφαντασίας κατασκευάζων πλάνην · ὧν εἰσι Διόνυσος καὶ Ἡρακλῆς καὶ Διόσκουροιδιόσκοροι καὶ Ἑρμῆς καὶ Περσεὺς καὶ ΣώτειραΣώτηρα . τίς δὲ ἰδὼν τὴν τῶν λεγομένων θεῶν ἔριναὐτῶν ἀκατάλλακτονἀκατάλακτοντὸνἔρινἔριν πρὸς ἑαυτοὺςαὐτοὺςἑαὐτοὺςαὐἑαυτοὺς ἔρινἔριν ἀκατάλλακτον πρὸς ἑαυτοὺς ἐν Ἰλίῳἰδίω τῶν Ἑλλήνων καὶ τῶν Τρώων χάριν, οὐ καταγνώσεται τῆς ἀσθενείας αὐτῶν , ὅτι διὰ τὴν πρὸς ἀλλήλουςδιαλλήλων φιλονεικίαν καὶ τοὺς ἀνθρώπους παρώξυνανπαρόξυνανπαρόξυνεν ; τίς ἰδὼν ὑπὸ μὲν Διομήδουςδιομίδους τιτρωσκομένους Ἄρεα καὶ Ἀφροδίτην, ὑπὸ δὲδ’ τοῦ Ἡρακλέουςἡρακλέοςἡράκλεωςἡρακλέως τὴν Ἥραν καὶ τὸντὴν ὑποχθόνιον ὃν καλοῦσι θεὸν Ἀιδωνέα, καὶ Διόνυσονδιόνυσος μὲν ὑπὸ Περσέως, Ἀθηνᾶν δὲ ὑπὸ ἈρκάδοςἈρκάδους , καὶ τὸν Ἥφαιστον ριπτόμενον καὶ χωλαίνονταχωλαίνονλευονταχωλεύονταχωλαίνονταχωλαίνονταγρ(άφε) χωλεύονταχωλεύαίνοντα , οὐ καταγνώσεταικαγνώσεται τῆς φύσεως αὐτῶν καὶ ἀποστραφήσεται μὲνμὴμὴμὲν τοῦτὸτὸτοῦ λέγειν αὐτοὺς ἔτι εἶναι εἶναι ἔτι εἶναι αὐτοὺς ἔτι λέγεινεἶναι αὐτοὺς ἔτι λέγεινλέγειν αὐτοὺς εἶναι ἔτι θεούς. φθαρτοὺς δὲ καὶ παθητοὺς αὐτοὺς ἀκούων, οὐδὲν ἄλλο ἢ ἀνθρώπους αὐτοὺς καὶ ἀνθρώπους[*] ἀσθενεῖς ἐπιγνώσεται καὶ μᾶλλον τοὺς τρώσανταςτρώσοαντας ἢ τοὺς τρωθέντας θαυμάσειενθαυμάσεταισειεν θαυμάσεταισειεν ; ἢ τίς ἰδὼν τὴν Ἄρεωςἄρεος πρὸς Ἀφροδίτην μοιχείαν καὶ τὸντῶὸνγελάσει Ἡφαίστου κατ’ ἀμφοτέρων κατασκευαζόμενον δόλον καὶ τοὺς ἄλλους λεγομένους θεοὺς ἐπὶ θέαν τῆς μοιχείας ὑπὸ τοῦ Ἡφαίστουὑφαίστου ἐπι θέαν τῆς μοιχείας ὑπὸ τοῦ ἡφαίστου καλουμένους καὶ αὐτοὺςαὐτούς τε ἐρχομένους καὶ ὁρῶντας αὐτῶνεαυτῶν τὴν ἀσέλγειαντὴν ἀσέλγειαν αὐτῶν , οὐκ ἂνοὐ γελάσειεκαταγελάσειεγελάσει καὶ καταγνώσεταικαταγνώσηταικαταγνώσειεν τῆς φαυλότητος αὐτῶν; ἢ τίς οὐκ ἂν γελάσειεν ὁρῶν τὴν Ἡρακλέουςἡρακλέος πρὸς τὴν Ὀμφάλην ἐκ μέθης παραφροσύνην καὶ ἀσωτίανἀσωτείαν ; τὰςταῖς γὰρ τῶν καθ’ ἡδονὴν αὐτῶν πράξεις καὶ τοὺς παραλόγους αὐτῶν ἔρωτας καὶ τὰς ἐν χρυσῷ καὶ ἀργύρῳ καὶ χαλκῷ καὶ σιδήρῳ καὶ λίθοις καὶ ξύλοις θεοπλαστίαςθεοπτίας καὶ θεοπλασίαςθεοπλαστίαςθεοπλαστείας , οὐ δεῖδὲ διελέγχεινἐλέγχεινδιἐλέγχειν μετὰ σπουδῆς, τῶν πραγμάτων καὶ ἀφ’ ἑαυτῶν ἐχόντων τὸ μῦσοςμίσοςμῖσος καὶ δι’ ἑαυτῶν ἐπιδεικνυμένωνἐπιδεικνύμενον τὸ τῆς πλάνης γνώρισμα· ἐφ’ οἷς μάλισταμάλλιστα καὶ οἰκτειρήσειενοἰκτιρήσειενοἰκτηρήσειενοἱκτείρειεν ἄν τις τοὺς ἀπατωμένους ἐν αὐτοῖςαὐτῆς . τῇ γὰρ ἑαυτῶν γυναικὶγυκὶ μισοῦντες τὸν ἐπιβαίνονταἐπιβάντα μοιχόνμοίχοςμοῖχοις , τοὺς τῆς μοιχείας διδασκάλους θεοποιοῦντες [*] οὐκ αἰσχύνονται· καὶ ταῖς ἀδελφαῖς αὐτοὶαὐτοῦ οὐκμὴ ἐπιμιγνύμενοιἐπιμισγόμενοιἐπιγνύμενοι τοὺς τοῦτο ποιήσαντας προσκυνοῦσι· καὶτὰς ὁμολογοῦντεςὁμολογοῦσιν εἶναι κακὸνκακὴνκακὸν τὴν παιδοφθορίαν, τοὺς δὲδ’ ἐπὶ ταύτῃἐπιταύτην διαβαλλομένουςδιαβαλλόμενοςομένους διαβαλόμενος θρησκεύουσι· καὶ ἃ μηδὲμὴ δὲ μηδὲ ἐν ἀνθρώποις εἶναι ἐπιτρέπουσινἐπιτρέπουσιν εἶναι οἱ νόμοι, ταῦτα τοῖς ὑπ’παρ’ αὐτῶν ὀνομαζομένοιςνομιζομένοις εἶναι[*]εἶναι θεοῖς περιτιθέντεςἐπιτιθέντες οὐκ ἐρυθριῶσιν.

Εἶτα προσκυνοῦντες λίθοις καὶ ξύλοις , οὐχοὐκ ὁρῶσιν , ὅτι τὰ μὲν ὅμοια τοῖς ποσὶ πατοῦσικαταπατοῦσινκαὶ καίουσι , τὰ δὲ τούτων μέρη θεοὺς⋯ προσαγορεύουσι· καὶ ἃἃ πρὸ ὀλίγουπρὸς ὀλίγονπρὸς ὀλίγονυ εἰς χρῆσιν εἶχον, ταῦταπαντα διὰ παραφροσύνηνπαραφροσύνης δι’ ἄφροσύνην γλύψαντες σέβουσινσεύουσιν , οὐχ ὁρῶντες οὐδὲ λογιζόμενοι τὸτὸν σύνολον, ὅτι οὐ θεούς, ἀλλὰ τὴν τέχνην τοῦ γλύψαντος προσκυνοῦσιν. αὐτοὺς ἀγοράσαντεςἀγωράσαντες μισθοῦ παρὰ τοῦ γλύψαντος πολλάκις δὲ καὶ αὐτὸς ἕως μὲν γὰρ ἄξυστόςἄξιστόςἄξιυστόςἄξεστός ἐστινἧν ὁ λίθος ὁ λίθος ἕως μὲν γὰρ ἄξυστός ἐστινἀξύστος· ἣνἄξιστός ἦνἄξυστός ἦν καὶ ἡ ὕλη ἀργήἀρχὴἀργὴ , ἐπὶ τοσοῦτον ταῦτα πατοῦσι ὡς καὶ τούτοιςτούτους εἰς ὑπηρεσίαςὑπηρετίαςὑπηρεσίαν τὰς τὰς ἑαυτῶνἑαυτὸν πολλάκις καὶ τὰςεἰς ἀτιμοτέραςἀτιμωτέρας χρῶνται. ἐπειδὰνἐπιδὰνἐπιει
δὰνἐπειδ’ἂν δὲδ’ ὁ τεχνίτης εἰς αὐτὰςὕλη τῆς ἰδίας ἐπιστήμης ἐπιβάλῃἐπιβάλλῃἐπιβάλληάλῃ τὰς συμμετρίας καὶ ἀνδρὸς ἢ γυναικὸς εἰς τὴν ὕληνὕλη σχῆμα τὰς συμμετρίας καὶ ἀνδρὸς ἢ γυναικὸς εἰς τὴν τυπώσῃτυπῶσι , τότε δὴ χάριν ὁμολογήσαντες τῷ τεχνίτῃ λοιπὸν ὡς θεοὺς προσκυνοῦσι , μισθοῦ παρὰ τοῦ γλύψαντος αὐτοὺς ἀγοράσαντεςἀγοράσαντες μισθοῦ παρὰ τοῦ γλύψαντος . πολλάκις δὲ καὶ αὐτὸς[αὐτὸς] ὁ γὰρ ἀγαλματοποιόςἀγαλματοποιὸς , ὥσπερὡςὥσπερBas. solus ὡς ἐπιλαθόμενος ὧν αὐτὸςαὐτὸςBas. d(eleatur) εἰργάσατο, τοῖς ἰδίοις ἔργοις προσεύχεται. καὶ ἃ πρὸ ὀλίγουὀλίγονου ὀλίγονου κατέξεεκατέξαιε καὶ κατέκοπτε, ταῦτα μετὰ τὴν τέχνην, θεοὺς προσαγορεύει. ἔδει δέ, εἴπερ ἦν θαυμάζειν ταῦτα, τὴν τοῦ ἐπιστήμονος τέχνηνθεοὺς προσαγορεύει. ἔδει δέ, εἴπερ ἦν θαυμάζειν ταῦτα, τὴν τοῦ ἐπιστήμονος τέχνην ἀποδέχεσθαι, καὶ μὴ τὰμετὰμὴ τὰτὰ μη ὑπ’ἐξ αὐτοῦ πλασθέντα πρὸ τοῦ πεποιηκότος προτιμᾶντιπρομᾶν·προτιμᾶν· . οὐ γὰρ ἡ ὕλη τὴν τέχνην, ἀλλ’ἀλλὰ ἡ τέχνη τὴν ὕληνὕλη τὴν τέχνηνὕλητέχνη τὴν τέχνηνὕλην ὕλη
τὴν τέχνηντέχνη τὴν ὕλην ἐκόσμησεἐκόσμισεἐκόσμιησεἐσκόσμησεν καὶ ἐθεοποίησε . πολλῷ οὖν μᾶλλον δικαιότερον ἦνἦν δικαιότερονδικαιώτερονδικαιώότερον δίκαιον ἦν τὸν τεχνίτηντὴν τέχνην αὐτοὺς προσκυνεῖν, ἤπερεἴἤπερἥπερεἴπερ ταῦτα τὰ ὑπ’ αὐτοῦαὐτῶν πεὑπ’ αὐτοῦ πεποιημένα, ὅτι τε καὶ προυπῆρχε τῶν

ἐκἐνἐκ τῆς τέχνης θεῶν καὶ ὅτι ὡς ἐβουλήθηἠβουλήθησανἠβουλήθη , οὕτωοὕτωςκαὶ γεγόνασι. νῦν δὲ⋯ παραγκωνισάμενοιπαραγγωνισάμενοι τὸ δίκαιονοὕτω καὶ γεγόνασι. νῦν δὲ παραγκωνισάμενοι τὸ δίκαιον καὶ τὴν ἐπιστήμην καὶ τὴν τέχνηντὴν τέχνην καὶ τὴν ἐπιστήμην ἀτιμάσαντες, τὰ μετ’ ἐπιστήμης καὶ τέχνης γεγονότα προσκυνοῦσι, καὶ τοῦ ποιήσαντος ἀνθρώπου ἀποθνήσκοντος τὰ ὑπ’ αὐτοῦ γενόμενα ὡς ἀθάνατα προσκυνοῦσι καὶ τιμῶσιν. ἃ, εἰ μὴ τύχοιεντύχοι ἐντύχειεν τῆςτοῖς καθημέρανκαθ’ ἡμέραν ἐπιμελείας, πάντως τῷ χρόνῳ διὰ τὴν φύσιν ἀφανίζονταιἀφανίζεται . πῶς δὲ οὐκ ἄν τιςτι αὐτοὺς οἰκτειρήσειεοἰκτηειρήσειεοἰκτηρήσειε καὶ κατὰδιὰ τοῦτο, ὅτι βλέποντες αὐτοὶαὐτοὴαὐτοὶ τοῖς μὴ βλέπουσι τοὺς μὴ βλέπονταςτοὺςοῖς μὴ βλέονταςουσιν προσκυνοῦσι καὶ ἀκούοντεςἀκούσανοντες αὐτοὶτοῖς μὴ ἀκούουσιτοὺς μὴ ἀκούονταςτοὺς μὴ ἀκούοντας προσκυνοῦσι καὶ προσεύχονται καὶ ἔμψυχοι καὶ λογικοὶ κατὰ φύσινκατὰ φύσιν λογικοὶκατὰ τὴν φύσιν λογικοὶ ὄντες οἱ ἄνθρωποι τοὺς μηδ’ ὅλωςμηδόλουςμὴ δ’ ὅλουςμὴ δ’ ὅλωςμὴ δ’ὅμηδόλωςμηδόλωςμηδε ὄλως κινουμένουςκοινουμένους , ἀλλὰκαὶ ἀψύχους ὄντας ὡς θεοὺς προσαγορεύουσιἀναγορεύουσιν , καὶ τό γε θαυμαστόν, ὅτι οὓς αὐτοὶ φυλάττουσινφυλάσσουσιν ὑπ’ ἐξουσίαν ἔχοντες, τούτοις ὡς δεσπόταις δουλεύουσικελεύουσι ; καὶ μήτοιμήτιμήτιBas. μήτοιμή οι νομίσῃς ταῦτά με λέγειν ἁπλῶςαὐτοῖς ἢ ψεύδεσθαι κατ’ αὐτῶν. ἔστι μὲνμὲν γὰρ καὶ τοῖς ὀφθαλμοῖς ἡ πίστις ἀπαντῶσα τούτων καὶ πάρεστι τοῖς βουλομένοις ὁρᾶν τὰ τοιαῦταταῦτατὰ τοιαῦταBas. solus ταῦτα .

Κρείττων δὲ μαρτυρία περὶπαρὰ τούτων ἐστὶ καὶ καὶ παρὰ τῆς θείας γραφῆςτῆς γραφῆς τῆς θείας προδιδασκούσης ἄνωθεν καὶ τὸ τῶν εἰδώλων μάταιον ἐλεγχούσης καὶ οὕτω καὶ λεγούσης·

τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶνγρ(άφε) τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν ἀργύριον καὶ χρυσίον, ἔργα χειρῶν ἀνθρώπων. ὀφθαλμοὺς ἔχ ἔχουσι καὶ οὐκ ὄψονται, στόμα ἔχουσι καὶ οὐ λαλήσουσινλαλήσοσιν ,στόμα ἔχουσι καὶ οὐ λαλήσουσιν· ὀφθαλμοὺς ἔχουσι, καὶ οὐκ ὄψονται· ὦτα ἔχουσι καὶ οὐκ ἀκούσονταιἀκόούσονται , ρίναςῥῖνα ἔχουσι καὶ οὐκ ὀσφρανθήσονταιὀσφραθήσονται , χεῖρας ἔχουσι καὶ οὐ ψηλαφήσουσικαὶ οὐ ψηλαφήσουσι· καὶ οὐκ , πόδας ἔχουσιἔχον καὶ οὐ περιπατήσουσιν, οὐ φωνήσουσιν ἐπὶ ἐν τῷ τὸ λάρυγγιλάριγγι αὐτῶν, ὅμως ὅμοιοι αὐτοῖς γένοιντο πάντες οἱ ποιοῦντες αὐτά .

οὐδὲ προφητικὴπροφητικαὶ δὲ τούτων ἄπεστιἄπεστηἀπέστιη ἀπέστη μέμψις· ἀλλ’ ἔστιἔτι καὶ ἐν τούτοιςἐν τούτοις , ὁ κατ’καὶὁ κατ’ αὐτῶν αὐτῶν ἔλεγχος· λέγοντος τοῦ πνεύματοςπατρός · αἰσχυνθήσονταιαἰσχυνθήτωσαναἰσχύνθητε οἱ πλάσσοντεςπλάσαντες ὑπλάσσοντες θεὸν καὶοἱ οἱ γλύφοντεςγλύφονταες πάντεςπάντα μάταια , καὶ πάντες ὅθεν ἐγένοντο, ἐξηράνθησαν, καὶ κωφοὶκουφοὶ ἀπὸἀπ’ ἀνθρώπων συναχθήτωσαν πάντες καὶ στήτωσαν ἅμα καὶ ἐντραπήτωσαν καὶ αἰσχυνθήτωσαν ἅμακαὶ αἰσθυνθήτωσαν πάντες καὶ ἐντραπήτωσαν . ὅτι ὤξυνεὄξυνεὅξυνεν τέκτωντέκτονἐστὶ σίδηρον καὶ σκεπάρνῳ εἰργάσατο αὐτὸ καὶ ἐν τερέτρῳ ἐρρύθμισεν αὐτό καὶ ἔστησεναὐτὸαὐτῳὸ τῷτὸτὸῷ βραχίονι τῆς ἰσχύοςδύναμις αὐτοῦ· καὶ πεινάσειπινάσει καὶ ἀσθενήσει καὶ οὐ μὴ πίῃπίειπίειῃ ὕδωρ. ξύλονξύλωνξύλαξύλαον γὰρ ἐκλεξάμενος τέκτων ἔστησεν αὐτὸ ἐν μέτρῳ καὶ ἐν κόλλῃκόλη ἐρρύθμισενἐρύθμισενἐρύθμησενἐρύθρωασεν αὐτὸ καὶ ἐποίησεν αὐτὸαὐτῶ ὡς μορφὴν ἀνδρὸς καὶ ὡς ὡραιότηταὡραιοτάτουὡραιοτάτουα ὡραιοτάτουότητα ἀνθρώπου, ἔστησεν αὐτὸαὐτὸν ἐν οἴκῳ καὶ[*] ὃ ἔκοψε ξύλον ἐκ τοῦ δρυμοῦἐκ δρυμοῦ ξύλον , καὶ ὃ ἐφύτευσενὃ καὶ φύτευσενὃ ἐμφύτευσεν ὁ κύριος, καὶ ὑετὸς ἐμήκυνεν, ἵνα ᾖ ἀνθρώποιςἄνθρωπος εἰς καῦσιν καὶ λαβὼνβὼν ἀπ’ αὐτοῦ θερμανθῇἐθερμάνθη καὶ καύσαντες ἔπεψανἔπεμψανἔπεψανἔπεμψανἔπεψανἔπεμψαν ms. 1 ἄρτους ἐπ’ αὐτῷ, τὸ δὲαὐτῶν· καὶ τὸ λοιπὸν εἰργάσαντοεἰργάσαιτοεἰργάσα3 εἰς θεοὺς καὶ προσεκύνησανπροσκυνοῦσιν αὐτοῖςαὐτούςαὐτοὺςοῖς , οὗ τὸ ἥμισυἥμισυν αὐτοῦαὐτῶναὐτοὺς κατέκαυσανκατέκαυσαενκατέκαυσεκατέκαυσεαν κατέκαυσεαν ἐν πυρί. καὶ ἐπὶ τοῦ ἡμίσεοςἡμίσεωςἡμί3 τῷ ἡμίσειυ τῷ ἥμίσυτῷ ἡμίσυτοῦ ἡμίσεως αὐτοῦ κρέαςκρέαὀπτήσαςὀπτύσαςὀπτήσας κρέας , ἔφαγε καὶ ἐνεπλήσθη, καὶ θερμανθεὶς εἶπεν· ἡδύ μοι, ὅτι ἐθερμάνθην καὶ εἶδονἴδον πῦρ. τὸ δὲ λοιπὸν προσεκύνειπροσεκύνησεπροσεκύνησεειησεπροσεκύνεπροσκυνεῖ λέγων· ἐξελοῦ μεἐξελοῦμαι , ὅτι ὁ θεός μου εἶ σύ. οὐκ ἔγνωσαν φρονῆσαι, ὅτι ἀπημαυρώθησαν τοῦ βλέπεινκλέπτεινβλέπειν τοῖς ὀφθαλμοῖς αὐτῶν καὶ τοῦ νοῆσαι τῇ καρδίᾳ, καὶ οὐκ ἀνελογίσατοἀνελογίσανατοελογισατο οὐκανελογίσαντο ἐν τῇ καρδίᾳκαρδί αὐτοῦαὐτῶναὐτῶνοῦ οὐδὲ ἀνελογίσατοἀνελογίσαντο ἐν τῇ ψυχῇ αὐτοῦαὐτῶνοῦ ὢν · οὐδὲ ἔγνωἔγνων τῇ φρονήσει, ὅτι τὸ ἥμισυἥμισυν αὐτοῦ κατέκαυσανκατέκαυσαενκατέκαυσεν ἐν πυρὶπερὶ καὶ ἔπεψενἔπεμψενἔπεμψενἔπεμψεν ἐπὶ τῶν ἀνθράκωνἀθράκων αὐτοῦ ἄρτους, καὶ ὀπτήσας κρέαςκρέα ἔφαγε καὶ τὸ λοιπὸν αὐτοῦ εἰς βδέλυγμαβδέλυμακδέλυμαβδέλυμαβδέλγμα ἐποίησε καὶ προσκυνοῦσιν αὐτόαὐτῶ . γνῶτε ὅτιὅὁ σποδὸς ἡ καρδία αὐτῶν καὶ πλανῶνταιπλανων3ται καὶ οὐδεὶς δύναται ἐξελέσθαι τὴν ψυχὴν αὐτῶν. ἴδετε καὶειδετεἵδεται οὐκ ἐρεῖτεἰρεῖταιἔρειταιἐρεῖταιε ἐρεῖται , ὅτι ψεῦδος ἐν τῇ δεξιᾷκαρδίᾳ μου . πῶς οὖν οὐκ ἄθεοιοὐ παρὰ πᾶσιπᾶσινπᾶσιν ἂν κριθεῖεν οἱ καὶ παρὰοἱ καὶ παρὰκαὶ περὶ ms. 1 τῆς θείας γραφῆς ἀσεβείαςἀσεβείαν κατηγορούμενοι; ἢκαὶ πῶς οὐκ ἂν εἶεν κακοδαίμονεςκαδαίμονεςκαὶ δαίμονες οἱ οὕτω φανερῶςφανερὰ ἐλεγχόμενοι τὰ ἄψυχα θρησκεύοντεςθρησκεύον ἀντὶ τῆς ἀληθείας; ποία δὲ τούτοιςτούτωντούτωντοις ἐλπίς ἢ τίς ἂν αὐτοῖς γένοιτο[*] συγγνώμησυγνώμη , πεποιθόσινπεποιθῶσιν ἐπὶ τὰ ἄλογα καὶ τὰ ἀκίνητακινήματα , ἃ ἀντὶ τοῦ ἀληθινοῦ θεοῦ σέβουσινσεύουσιν .

Εἴθε γάρ, εἴθε κἂν χωρὶς σχήματοςσχημάτων αὐτοῖςαὐτῆς τοὺς θεοὺς ἔπλαττεν ὁ τεχνίτης, ἵνα μὴ τῆς ἀναισθησίας φανερὸν ἔχωσι τὸντοῦ ἔλεγχον. ὑπέκλεψαν γὰρ ἂν τὴν ὑπόνοιαν τῶν ἀκεραίωνἀκαιραίων ὡς αἰσθομένωναἰσθανομένων ἂν τῶν εἰδώλων, εἰ μὴ τὰ σύμβολα τῶν αἰσθήσεων, οἷονοἱοἷον ὀφθαλμοὺς καὶ ρῖνας καὶ ὦταὦτα καὶ ῥῖνας καὶ χεῖρας καὶ τὸ στόμαστόμα καὶ χεῖραςστόματαστόματα καὶ χεῖρας εἶχον ἀκινήτως κείμενακείμεναal(ii). κινούμενακινούμενα[*] πρὸς τὴν τῆς αἰσθήσεως χρῆσιν καὶ τὴν τῶν αἰσθητῶν ἀντίληψιν. νῦν δὲ ἔχοντες οὐκ ἔχουσι καὶ στήκοντες οὐ στήκουσι καὶ καθεζόμενοι οὐ καθέζονται. οὐ γὰρ ἔχουσι τούτων τὴν ἐνέργειανἐνέργιαν , ἀλλ’ἀλλὰ ὡς ὁ πλάσας ἠθέλησεν, οὕτως καὶ μένουσι κείμενοι, θεοῦ μὲν γὰρ γνώρισμα μηδὲνμὴ δὲνμὴηδὲν παρέχοντες, ἄψυχοι δὲ καθόλου μόνονμόνου ἀνθρώπου τέχνῃ φαινόμενοι τεθέντες. εἴθεεἰ δὲ καὶ οἱ τῶν τοιούτων ψευδοθέωνψευδο-θέων κήρυκες καὶ οἱ μάντεις, ποιηταὶ λέγω καὶ συγγραφεῖς, ἁπλῶς θεοὺς αὐτοὺς αὐτοὺς θεοὺς εἶναι γεγραφήκεισανσυγγραφήκησαν ἡδύναντο γὰρσυγγραφήκησαν γὰρσυγγραφήκεισαν , ἀλλὰ καὶ μὴ καὶ τὰς πράξεις αὐτῶν πρὸς ἔλεγχον τῆς ἀθεότητος καὶ αἰσχροποιοῦαἰσχροποιοῦ πολιτείας ἀναγεγραφήκεισανἀναγραφήκεισανἀναγεγραφήκεισανἀναγρᾳφήκεισανἀναγραφήκεισαν ἀλλὰ καὶ μὴ καὶ τὰς πράξεις αὐτῶν πρὸς ἔλεγχον τῆς ἀθεότητος καὶ αἰσχροποιοῦ αἰσχροποιοῦ πολιτείας ἀναγεγραφήκεισαν ἀναγραφήκεισαν ἀναγεγραφήκεισαν ἀναγρᾳφήκεισαν ἀναγραφήκεισαν . ἠδύναντο γὰρ καὶ μόνῳμόνον τῷ τῆς θεότητοςθειότητος καὶ ὀνόματι τὴν ἀλήθειαν ὑφαρπάσαιἀφαρπάσαιἀφαρπᾶσενὑφ’ ἁρπάσαι[*] , μᾶλλον δὲ τοὺς πολλοὺς ἀπὸ τῆς ἀληθείας πλανῆσαι. νῦν δὲ ἔρωτας καὶ ἀσελγείας διηγούμενοι τοῦ Διὸς καὶ παιδοφθορίαςπαιδο1φθορίας τῶν ἄλλων καὶκαὶ παιδοφθορίας τοῦ Διὸς καὶ τῶν ἄλλωντούτων ζηλοτυπίαςζηλοτυπίαςζηλωτυπίαςζηλοτυπείας πρὸς ἡδονὴν τῶν θηλειῶνθειλειῶνθηλέων καὶ φόβουςφόνους καὶ δειλίαςθηλεδειλίας καὶ τὰς ἄλλας κακίας οὐδὲν ἄλλο ἢ ἑαυτοὺς ἐλέγχουσιν, ἢ ὅτιὅτι οὐ μόνονμόνων οὐ περὶ θεῶνθεὸνθεοῦθεὸνθεοῦ διηγοῦνται, ἀλλ’ οὐδὲ περὶ ἀνθρώπων σεμνῶν, περὶ δὲ αἰσχρῶναἰσχρὸνοῦ [*] καὶ τοῦ καλοῦκάλλους μακρὰνγυμνῶν ὄντωνὄντος αὐτῶν μυθολογοῦσιν.