Eusebius Caesariensis: Commentarii in Psalmos (Tom. III: Ps 101–150) (Ps_103.5-Ps_103.9)

Ὁ ἐξαποστέλλων πηγὰς ἐν φάραγξιν,

ἀνὰ μέσον τῶν ὀρέων διελεύσονται ὕδατα.

ποτιοῦσι πάντα τὰ θηρία τοῦ ἀγροῦ,

προσδέξονται ὄναγροι εἰς δίψαν αὐτῶν.

ἐπ’ αὐτὰ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατασκηνώσει,

ἐκ μέσου τῶν πετρῶν δώσουσι φωνήν.

[*][*]Τὴν δὲ διὸ τὴν μέχρι τούτων ἐκτεινομένην τοῦ θεοῦ πρόνοιαν ὁ σωτὴρ ἡμῶν παριστὰς ἔλεγεν παριστὰς ὁ σωτὴρ ἔλεγεν ·

ἐμβλέψατε εἰς τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, ὅτι οὐ σπείρουσιν οὐδὲ θερίζουσιν οὐδὲ συνάγουσιν εἰς ἀποθήκας. καὶ ὁ πατὴρ ἡμῶνὑμῶν ὁ οὐράνιος τρέφει αὐτά.

Ποτίζων ὄρη ἐκ τῶν ὑπερῴων αὐτοῦ,

ἀπὸ καρποῦ τῶν ἔργων σου χορτασθήσεται ἡ γῆ.

ἐξανατέλλων χόρτον τοῖς κτήνεσιν

καὶ χλόην τῇ δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων

τοῦ ἐξαγαγεῖν ἄρτον ἐκ τῆς γῆς.

καὶ οἶνος εὐφραίνει καρδίαν ἀνθρώπου

τοῦ ἱλαρῦναι πρόσωπον ἐν ἐλαίῳ,

καὶ ἄρτος καρδίαν ἀνθρώπου στηρίζει.

[*]

Ποτίζει

τοιγαροῦν ὁ θεὸς τὰ

ὄρη

καὶ τὰ ἐν τούτοις πεδία τήν τε λοιπὴν σύμπασαν γῆν οὐκ ἀπὸ τῶν

ἐν ταῖς φάραγξι πηγῶν

οὐδ’ ἀπὸ τῶν φερομένων κατὰ γῆς ποταμῶν, ἀλλ’ ἀπὸ

τῶν ὑπερῴων αὐτοῦ

ἄνωθεν ἀφ’ ὕψους τοὺς αὐτάρκεις καὶ μεμετρημένους αὐτοῖς ἐπιχορηγῶν ὑετούς.

[*][*]Εἶτα τὴν ἐντεῦθεν ὑποδείκνυσιν ὠφέλειαν εἰς τὸὅτι πιανθεῖσανπιανθεῖσα ἐκ τῆς τῶν ὑδάτων ἐπιχορηγίας ὑποχορηγίας χορηγίας τὴν γῆνἡ γῆ

ἐξανατέλλειν

ἐξανατέλλει τοῖς ἐπ’ ἀπ’ αὐτῆς ἅπασι τὰς ἐπιτηδείους προσφόρους τροφάς,

ἀνθρώπῳ

μὲν ἅτε γε μέν τε

εὐγενεῖ ζῴῳ καὶ ὑπὸ ἀπὸ τοῦ θεοῦ τετιμημένῳ ἐξαίρετον καὶ ἀφωρισμένην τροφήν,

ἄρτον

καὶ

οἶνον

καὶ

ἔλαιον

,

ἄρτον

μὲν ἐπὶ τῷ

στηρίζεσθαι

καὶ δυναμοῦσθαι τὴν

καρδίαν

,

οἶνον

δὲ ἐπὶ τῷ

κατευφραίνεσθαι

τὴν ψυχήν nach folgendem σῶμα ,

ἔλαιον

δὲ ἐπὶ τῷ φαιδρύνεσθαι τὸ σῶμα καὶ ἁπαλύνεσθαι θεραπευόμενον ἐκ τῆς ἐπιπόνου σκληραγωγίας. οὕτως αὐτῷ πλουσίαν καὶ ἐκ πλειόνων τράπεζαν εἰς ἀπόλαυσιν οἷα πατὴρ ὁ θεὸς ἐδωρήσατο. [*]οὐ μὴν καὶ τῆς τοῖς τῶν λοιπῶν ζῴων κατωλιγώρησεν ἐπιμελείας, φροντίζων δὲ καὶ τῆς τούτων διαμονῆς [*] τὴν ἁρμόζουσαν καὶ τούτοις ταύτη οἷς ἀπένειμε τροφήν ἀπένειμε καὶ τούτοις τροφὴν κατάλληλον ,

χόρτον

μὲν

τοῖς κτήνεσι

, τῇ δὲ

δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων

χλόην ἐξανατείλας

. σφόδρα δὲ ἀκριβῶςἀκριβῶς ὁ προφήτης καὶ τὴν τούτων τούτω τῶν ζῴων πεποίηταιπεποίητε ποιεῖται διαίρεσιν

κτήνη

μὲν γενικῶς πᾶν τὸ ποηφάγον ζῷον ὀνομάσας,

δουλείαν δὲ ἀνθρώπων

τὰ ἥμερα καὶ ὥσπερ πολιτικὰ ζῷα τὰ εἰς ὑπηρεσίαν ἀνθρώπων ἀφωρισμέναἀφωρισμένα, καλέσας , ὧν τὰ μὲν ἀροῖ τὴν γῆν συγγεωργοῦντα συγγεωργοῦντῳ συνεργοῦντα ἀνθρώπῳἀνθρώπῳ, ὡς βοῦς , τὰ δὲ ἀχθοφορεῖἀχθοφορεῖ, ὡς ὄνος , τὰ δὲ ἄλλην τινὰ χρῆσιν τῷ θνητῷ γένει παρέχεται, ἃ οἰκείως καὶ προσφυῶς

δουλείαν ἀνθρώπων

ὠνόμασεν, οἷς τὴν

χλόην

δεδόσθαι δίδοσθαι φησίν, τουτέστι τὴν ὑπ’ ἀνθρώπων σπαρεῖσαν καὶ γεωργηθεῖσαν, τοῖς δ’ ἄλλοις κτήνεσι τὴν αὐτομάτως βλαστῶσαν τὸν αὐτομάτως βλαστῶντα χόρτον . δύναται δὲ καὶ ἀμφότερα, ἥ εἴ τε πόα χλόη καὶ ὁ

χόρτος

ὅ τε χόρτος καὶ ἡ πόα , ὁμοῦ καὶ

τοῖς κτήνεσι

καὶ

τῇ δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων

τροφὴ δεδόσθαι. οὔτε δὲ θηρίων θηρίον ἐν τούτοις οὔτε ἑρπετῶν ἐμνημόνευσε διὰ τὸ ἑτέρᾳ nach folgendem ταῦτα κεχρῆσθαι ταῦτα τροφῇ· τὰ μὲν γάρ ἐστι σαρκοβόρα, τὰ δ’ ἑρπετὰ αὐτῇ ἃ τῇ γῇ κέχρηται τροφῇ.

Ὄρη τὰ ὑψηλὰ ταῖς ἐλάφοις,

πέτρα καταφυγὴ τοῖς χοιρογρυλλίοις.

[*][*][*]Εἴ τις ἐροῖτο·

ὄρη

τίνος ἕνεκα ὑπέστηὥστε εἰ ἔροιτό τις (τις ἔροιτο τίνος ἕνεκα ὄρη ὑπέστη ,

πετρῶν

πέτρα δὲ τίς ἦν χρεία; μανθανέτω ὅτι καὶ ταῦτα ἀναγκαίως δεδημιούργηται ἐδημιούργηται · εἰ γὰρ ἥπλωτο δι’ ὅλου πεδιὰς ἡ γῆ μὴ ἔχουσα ἐν αὐτῇ

πέτρας

μηδὲ

ὄρη

, οὐκ ἂν συνέστη σύνεσιν τὰ ποικίλα τῶν ζῴων γένη θᾶττονθᾶττον τοῦ τῶν ἰσχυροτέρων τοῖς ἀσθενεστέροις ἐπιόντων ἀκόπως τε ἀναιρούντων αὐτὰ καὶ κατεσθιόντων κατεσθίοντο aus κατεσθίοντο zu κατεσθιόντων verändert . [*]νῦν δὲ ἡ τῶν

ὀρῶν

σύστασις καὶ μάλιστα τῶν

ὑψηλοτάτων ἐλάφοις

καὶ τοῖς ὅσα ἕτερα τοιαῦτα

καταφυγὴ

γέγονε τῷ μηκέτι τὰ πολλὰ τῶν ἀτιθάσσων καὶ σαρκοβόρων θηρίων ὁμοίως ταῖς ἐλάφοις ἐλαύνειν τὸν δρόμον διὰ τῶν ὀρῶν δύνασθαι, ὡς εἴ γε μὴ ὑπῆρχον ὄρη, πάντως που ἐπὶ τὸν ὕπνον ἐρχόμενα τά τε τῶν ἐλάφων γένη καὶ τὰ τούτοις συγγενῆ ζῷα εὐχείρωτα ἦν τοῖς τὴν ἐξ αὐτῶν βορὰν βορρὰν θηρωμένοις. ἀλλὰ καὶ

λαγωοῖς

ἢ

χοιρογρυλλίοις

χοιρογρυλλίοις ἀκανθοχοίροις – ἀμφοτέρως γὰρ φαίνεται ἐν τῇ ἀναγνώσει – ποία τίς ἦν ἄλλη καταφυγὴ, εἰ μὴ πέτρα καὶ σπήλαια φωλεοί τε καὶ χηραμοὶ συνέστησαν, εἰς ἃς καταδύναντες αὐτοί τε καὶ τὰ ὅμοια αὐτοῖς πᾶν τὸ ἐλαῦνον διαδιδράσκουσι διὰ σμικρότητα ἐν ταῖς καταδύσεσι τῶν πετρῶν κρυπτόμενα, ἔνθα οὐκέτι τοῖς ἰσχύϊ καὶ μεγέθει σώματος πλεονεκτοῦσι δυνατὸν εἰσδύνειν. οὕτως ἄρα καὶ

πετρῶν

καὶ

ὀρῶν

ὀρέων ὁρῶν χρήσιμος καὶ ἀναγκαία γέγονεν ἡ σύστασιςἀναγκαία ἡ σύστασις γέγονεν οὐκ ἂν τούτων δίχα δυνηθέντων βιῶναι τῶν ἐπὶ γῆς ζῴων. ὁρᾶς ὡς καὶ τὸ ἀνθρώπινον γένος οὐκ ἄλλως διαφυγεῖν τὴν ἀπὸ τῶν θηρίων ἐπιβουλὴν δεδύνηται ἢ περιβόλους καὶ τείχη τύχη καὶ οἰκίας ἑαυτῷ κατασκευασάμενον.

Ἐποίησε σελήνην εἰς καιρούς,

ὁ ἥλιος ἔγνω τὴν δύσιν αὐτοῦ.

ἔθου σκότος, καὶ ἐγένετο νύξ,

ἐν αὐτῇ διελεύσονται πάντα τὰ θηρία τοῦ δρυμοῦ,

σκύμνοι ὠρυόμενοι ἁρπάσαι

καὶ ζητῆσαι παρὰ τοῦ θεοῦ βρῶσιν αὐτοῖς.

ἀνέτειλεν ὁ ἥλιος, καὶ συνήχθησαν

καὶ ἐν ταῖς μάνδραις αὐτῶν κοιτασθήσονται.

ἐξελεύσεται ἄνθρωπος ἐπὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ

καὶ ἐπὶ τὴν ἐργασίαν αὐτοῦ ἕως ἑσπέρας.

[*][*]Τὰ δόξαντα ἐν τοῖς ἄνω παραλελεῖφθαι, ὅτε τὰ κατ’ οὐρανὸν καὶ τὰ περὶ

νεφῶν

καὶ νεφῶν γρ(άφε) τὰ περὶ νεφῶν am Rand καὶ

ἀνέμων

ἐλέγετο ἐλέγοντο , νῦν ὁ λόγος ἐπαναλαμβάνει οὐκ ἀσκόπως, οἶμαι οὐκ ἀσκόπως δὲ οἶμαι am Satzbeginn , μετὰ τοσαῦτα μεταξὺ λελεγμένα μνημονεύσας αὐτῶν, ὑπὲρ δὲ ἀλλ’ ὑπὲρ τοῦ διδάξαι, ὅτι καὶ ταῦτα χρείας ἕνεκεν ὑπέστη· τάχα γὰρ εἰ πρῶτον αὐτῶν ἐμνημόνευσεν, ἀφορμή τις κατελείπετο καταλελείπετο καταλέλειπτο τοῖς ὡςἴσωςἴσως ὡς θεῖα δεῖν αὐτὰ σέβειν σέβειν ταῦτα ἡγουμένοις καὶ ὡς αἴτια αἰτία τῆςτις τῶν ἐπὶ γῆς ζῴων τε καὶ καρπῶν συστάσεως. τοῦτο γοῦν οἱ τῆς εὐσεβείας ἀλλότριοι νομίσαντες ὡρμήθησαν ὠρμήθησαν ἂν ὡρμίσθησαν σέβειν ὡς θεοὺς ἥλιον καὶ σελήνην, ὡς ἂν τῆς ἡμετέρας γενέσεώς τε καὶ τροφῆς καὶ αὐξήσεως αἰτίους. ἀλλ’ οὐκ εἰκῇ οὐκεθ’ οὐκέτι ὁ θεῖος λόγος τοῦτο παρίστησιν, ἀλλ’ ὅτι καὶ τούτων ἐκτὸς ἡ καθ’ ὅλου πρόνοια τοῦ θεοῦ οὐ μόνον τὰ κατ’ οὐρανόν, ἀλλὰ καὶ τὰ ἐπὶ γῆς συνεστήσατο ζῷα τε καὶ φυτά. τοῦτο δὲ καὶ Μωυσῆς διδάξαι βουληθεὶς πρῶτον εἰσήγαγε τὴν τῶν ἀπὸ γῆς φυτῶν γένεσιν, εἶθ’ οὕτως τὴν τῶν φωστήρων σύστασιν.

[*]Οὕτω δ’ οὖν καὶ ἐν τοῖς μετὰ χεῖρας ὁ λόγος φησίν·

ἐποίησε σελήνην

, [*]οὐκ εἰς ἄλλο τι, [*]ἀλλ’ ἢ

εἰς καιρούς

, [*]εἰς τὸ γινώσκειν διαγινώσκειν διὰ τῶν ἐν αὐτῇ γινομένων τροπῶν τρόπων τὰς τῶν καιρῶν μεταβολὰς καὶ εἰς τὸ μῆνας ἀριθμεῖν καὶ ἐνιαυτούς. ἀλλὰ καὶ [*]

ὁ ἥλιος

, φησίν,

ἔγνω τὴν δύσιν αὐτοῦ

, [*]τουτέστι τὴν ὑπὸ τοῦ κρείττονος αὐτῷ διατεταγμένην· [οὐ] μόνον γὰρ φωτίζειν ἔμαθεν

ὁ

ἥλιος

οὐδ’ ἀεὶ καὶ διαπαντός, τῆς δὲ ἡμέρας ἄρχειν ἀρχήν , ἀλλὰ καὶ ἐν νυκτὶ τοῖς ἐν ταύτῃ αὐτῇ φαίνουσιν ἄστροις παραχωρεῖν τὸν οἰκεῖον ἀποτελεῖν ἀποστελεῖν δρόμον, [*]ὅπως νυκτὸς γενομένης καὶ ἐπιπολάσαντος τοῦ σκότους τῇ γῇ ὑποσταλῆναι ὑποσταλῆ μὲν καὶ ἀναχωρῆσαι ἀναχωρήση τὰ ἥμερα τῶν ζῴων, ὅσα δέ ἐστιν ἄγρια θηρία, ταῦτα προέλθοι ἐπὶ τὴν οἰκείαν τροφὴν ἐν οἰκείῳ καὶ ἁρμόζοντι αὐτοῖς χρόνῳ, τῷ τῆς νυκτὸς διαστήματι. διὸ ἵνα μὴ παρενοχλοῖεν τοῖς ἡμερωτάτοις, μεθόριον αὐτοῖς πῆξας ὁ δημιουργὸς τοῦ σκότους καὶ τῆς νυκτὸς ἡμέρας ἀπένειμε τοὺς

καιρούς

, καθ’ οὓς προιόντα τῶν οἰκείων καταδύσεων, [*]ἔνθα δι’ ἡμέρας φωλεύοντα κρυπτάζεται, διέρχεται

ὠρυόμενα καὶ ζητοῦντα [*]παρὰ τοῦ θεοῦτῷ θεῷvgl. Lemma βρῶσιν

, [*]ὅτι μὴ καὶ αὐτοῖς

ἐξανέτειλεν

ἡ γῆ

χόρτον

ὥσπερ

τοῖς κτήνεσι καὶ χλόην τῇ δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων

. θεοῦ δὲ ἦν ἄρα καὶ τοῦτο προνοίας τὸ μὴ ἐν ἡμέρᾳ καὶ ταῦτα προϊέναι προέναι · οὐ γὰρ ἂν ὑπέστη τὸ ἡμέτερον ἥμερον γένος οὐδ’ ἂν τοσοῦτον ἄνθρωπος διήρκεσε πρὸς ἄμυναν τῶν λυμαντικῶν θηρίων, εἰ μὴ ὁ τῶν [*]ἁπάντων κηδεμὼν τῆς τῶν πάντων διαμονῆς τε καὶ ζωῆς πρόνοιαν εἰσφέρων τὰ μὲν ἐλαύνεσθαι ὑπὸ τῶν τοῦ ἡλίου μαρμαρυγῶν καὶ ὥσπερ ἐχθρὸν φεύγειν τὸ φῶς ᾠκονομήσατο, τὰ δὲδὲ ὡς τοῦ φωτὸς συγγενῆ ἐν ἡμέρᾳ προϊέναι καὶ τὸν βίον αὐτῶν καὶ τὴν ζωὴν ἐνἐν τῷ φωτὶβίῳ διάγειν συνεχώρησεν, τῶν μὲν

εἰς τὰς μάνδρας αὐτῶν κοιταζομένων

, τοῦ δὲ λογικοῦ ζῴου ἐν ἡμέρᾳ καὶ φωτὶ προϊόντος

ἐπὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ

καὶ ἐπὶ τὴν ἐργασίαν αὐτοῦ ἕως ἑσπέρας

.