Eusebius Caesariensis: Hypomnema de Psalmis (1-5)

Οἱ ἐπιγεγραμμένοι ψαλμοὶ

ὑπὲρ τῶν ληνῶν

τρεῖς ὄντες, ὅ τε ὄγδοος καὶ ὁ ὀγδοηκοστὸς καὶ ὁ ὀγδοηκοστὸς τρίτος, δοκοῦσί μοι τὸ ἄθροισμα τῆς ἐκκλησίας καὶ τὸ πλῆθος τῶν ἐπὶ ταὐτὸ συνόδων δηλοῦν· καὶ γὰρ ἐκ πολλῶν μίαν εὐχὴν καὶ ὑμνολογίαν ἀναπέμπεσθαι τῷ θεῷ ἐν ταῖς ἐκκλησίαις συμβαίνει, ὥσπερ ἐν ταῖς ληνοῖς ἐκ πολλῶν καὶ διαφόρων ἀμπέλων μία κρᾶσις ἀποτελεῖται οἴνου. πάλαι μὲν οὖν ἐν ἑνὶ τόπῳ τῆς Ἱερουσαλὴμ μία τις ἦν ληνὸς ἔνθα συνιόντες τὰς αὐτῶν εὐχὰς ἀνέπεμπον, ἧς μέμνηται καὶ Ἡσαΐας λέγων·

καὶ ᾠκοδόμησα πύργον καὶ προλήνιον ὤρυξα ἐν αὐτῷ

. δηλοῖ δὲ πύργον μὲν τὸν ναόν, προλήνιον δὲ τὸ θυσιαστήριον. ἀλλ’ ἐπεὶ καθελεῖν ἠπείλησε καὶ καθεῖλεν ἐκεῖνα, πλείους ἀντὶ μιᾶς συνεστήσατο ληνοὺς τὰς καθ’ ὅλης τῆς οἰκουμένης ἐκκλησίας.

Διὸ εἴρηται ἐν τῷ ὀγδόῳ ψαλμῷ οὕτως·

κύριε, ὁ κύριος ἡμῶν, ὡς θαυμαστὸν τὸ ὄνομά σου ἐν πάσῃ τῇ γῇ

· σαφῶς γὰρ παρέστησε τὰς ἀνὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην ληνοὺς τοῦ θεοῦ.

Καὶ ὁ ὀγδοηκοστὸς δὲ καὶ αὐτὸς ἐπιλήνιος ὢν τοῖς ἔθνεσι πᾶσι παρακελεύεται τῷ θεῷ τῶν προφητῶν ἀποδιδόναι τὸν ὕμνον· λέγει δ οὖν·

ἀγαλλιᾶσθε τῷ θεῷ τῷ βοηθῷ ἡμῶν, ἀλαλάξατε τῷ θεῷ Ἰακώβ

. εἶτα ἑξῆς ὑποκαταβὰς τὴν ἀποβολὴν τοῦ προτέρου λαοῦ σημαίνει λέγων·

καὶ οὐκ ἤκουσεν ὁ λαός μου τῆς φωνῆς μου, καὶ Ἰσραὴλ οὐ προσέσχε μοι· καὶ ἐξαπέστειλα αὐτοὺς κατὰ τὰ ἐπιτηδεύματα τῶν καρδιῶν αὐτῶν

.

Καὶ ὁ ὀγδοηκοστὸς τρίτος τὴν αὐτὴν ἔχων προγραφὴν οὐκέτι ἓν σκήνωμα οὐδὲ ἓν θυσιαστήριον, τὸ ἐν Ἱεροσολύμοις, ἀλλὰ πολλὰ σκηνώματα καὶ πολλὰ θυσιαστήρια παρίστησιν· διὸ καὶ ὡς πολλῶν οὐσῶν ληνῶν τούτων αὐτῶν τῶν σκηνωμάτων καὶ τῶν θυσιαστηρίων

ὑπὲρ τῶν ληνῶν

προγέγραπται. λέγει δ οὖν·

ὡς ἀγαπητὰ τὰ σκηνώματά σου, κύριε τῶν δυνάμεων. ἐπιποθεῖ καὶ ἐκλείπει ἡ ψυχή μου εἰς τὰς αὐλὰς τοῦ κυρίου

. καὶ ἐπιφέρει·

τὰ θυσιαστήριά σου, κύριε τῶν δυνάμεων

. καὶ πάλιν πληθυντικῶς ἐπιλέγει·

ὑπερασπιστὰ ἡμῶν ἴδε ὁ θεός, καὶ ἐπίβλεψον εἰς τὸ πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ σου, ὅτι κρείσσων ἡμέρα μία ἐν ταῖς αὐλαῖς σου ὑπὲρ χιλιάδας

. ἔνθα τηρήσεις, ὡς καὶ ὀνομαστὶ Χριστοῦ μέμνηται.

Τοὺς ἐπιγεγραμμένους

ὑπὲρ τῆς ὀγδόης

δύο ψαλμοὺς ἡγοῦμαι

τὴν σωτήριον

τῆς ἀναστάσεως

ἡμέραν

τοῦ κυρίου αἰνίττεσθαι. τὴν πρὸς θάνατον γοῦν ἐργασάμενος ἁμαρτίαν ὁ Δαυὶδ ἱκετεύει κατὰ τὸν ἕκτον μὴ τοῦ θυμοῦ μηδὲ τῆς ὀργῆς τοῦ θεοῦ πειρασθῆναι, ἐλέους δὲ καὶ ἰάσεως αὐτοῦ τυχεῖν τὴν ψυχήν. τοῦτο δὲ ἔσεσθαι θεσπίζει λέγων·

ἐπίστρεψον, κύριε, ῥῦσαι τὴν ψυχήν μου· σῶσόν με ἕνεκεν τοῦ ἐλέους σου· ὅτι οὐκ ἔστιν ἐν τῷ θανάτῳ ὁ μνημονεύων σου, ἐν δὲ τῷ Ἅιδῃ τίς ἐξομολογήσεταί σοι

; μονονουχὶ τὸν κύριον αὐτὸν ἐκ θανάτου ῥύσασθαι αὐτοῦ τὴν ψυχὴν ἱκετεύων· προϊὼν δὲ τῶν εὐχῶν τετυχηκέναι δηλοῖ, δι’ ὧν φησιν·

εἰσήκουσε κύριος τῆς φωνῆς τοῦ κλαυθμοῦ μου· εἰσήκουσε κύριος τῆς δεήσεώς μου· κύριος τὴν προσευχήν μου προσεδέξατο

. τὴν γὰρ ἀναβίωσιν αὐτοῦ τὴν ἐκ τοῦ θανάτου μετὰ τῆς τοῦ Χριστοῦ ἀναστάσεως γενομένην διὰ τούτων ᾐνίξατο.

Ὡσαύτως δὲ καὶ ὁ ἑνδέκατος

περὶ τῆς ὀγδόης

ἐπιγέγραπται τοῦ Δαυὶδ τὴν ὁμοίαν ἱκεσίαν περιέχων φάσκοντος·

σῶσόν με, κύριε, ὅτι ἐκλέλοιπεν ὅσιος

. εἶτα ἑξῆς οὐκ ἐπικεκαλυμμένως, ἀλλὰ τηλαυγῶς ἐπιφέρει λέγων·

νῦν ἀναστήσομαι, λέγει κύριος, θήσομαι ἐν σωτηρίῳ

. δι’ ἣν ἀνάστασιν κυρίου τῇ μετὰ τὸ σάββατον ἡμέρᾳ, ἥτις ἦν ὀγδόη, γενομένην εἰς τύπον καινῆς ζωῆς τοιαύτης οἶμαι προγραφῆς τὸν ψαλμὸν ἠξιῶσθαι.

Εἰσὶ μὲν πάντες οἱ ἐπιγεγραμμένοι

ὑπὲρ τῶν ἀλλοιωθησομένων

τὸν ἀριθμὸν τέσσαρες.

Τούτων ὁ μὲν πεντηκοστὸς ἔνατος δοκεῖ μοι τὴν τῶν ἐθνῶν ἀλλοίωσιν, ἣν πεπόνθασι μεταβάντες ἐκ τῆς δεισιδαίμονος πλάνης ἐπὶ τὴν εὐσέβειαν τοῦ τῶν ὅλων θεοῦ, σημαίνειν. λέγει δ’ οὖν·

ὁ θεὸς ἐλάλησεν ἐν τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ· ἀγαλλιάσομαι καὶ διαμεριῶ Σίκιμα, καὶ τὴν κοιλάδα τῶν σκηνῶν διαμετρήσω. ἐμός ἐστι Γαλαάδ, καὶ ἐμός ἐστι Μανασσῆς, καὶ Ἐφραῒμ κραταίωσις τῆς κεφαλῆς μου, Ἰούδας βασιλεύς μου, Μωὰβ λέβης τῆς ἐλπίδος μου. ἐπὶ τὴν Ἰδουμαίαν ἐκτενῶ τὸ ὑπόδημά μου, ἐμοὶ ἀλλόφυλλοι ὺπετάγησαν.

μετὰ γοῦν τῶν Ἰσραηλιτικῶν φυλῶν καὶ τὸν Μωὰβ καὶ τὴν Ἰδουμαίαν καὶ τοὺς

ἀλλοφύλους

περιείληφεν.

Ὁ δὲ ἑξηκοστὸς ὄγδοος ὁμοίως ἐπιγεγραμμένος μεταβολὴν ἔχει καὶ ἀλλοίωσιν τοῦ δι’ ἡμᾶς

εἰς τὰ βάθη τῆς νοουμένης θαλάσσης

κατεληλυθότος καὶ τὰ περὶ τοῦ πάθους αὐτοῦ, ἃ καὶ δηλοῖ διὰ τοῦ·

ἔδωκαν εἰς τὸ βρῶμά μου χολήν, καὶ εἰς τὴν δίψαν μου ἐπότισάν με ὄξος

, καὶ τὴν τῶν ἐπιβουλευσάντων αὐτῷ ἐπὶ τὰ χείρω τροπήν, ἃ καὶ αὐτὸς παρίστησι λέγων·

σκοτισθήτωσαν οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτῶν τοῦ μὴ βλέπειν, καὶ τὸν νῶτον αὐτῶν διαπαντὸς σύγκαμψον

, καὶ τὰ ἑξῆς.

Καὶ ὁ τεσσαρακοστὸς τέταρτος τῶν υἱῶν Κορὲ τυγχάνων καὶ

ὑπὲρ τῶν ἀλλοιωθησομένων ἐπιγεγραμμένος ὑπέρ

τε

τοῦ ἀγαπητοῦ

ὁμοίως καὶ αὐτὸς τὴν περὶ τὸν ἀγαπητὸν τοῦ θεοῦ ἀλλοίωσιν περιέχει ἐν ταὐτῷ καὶ τὴν θεολογίαν αὐτοῦ περιλαβὼν καὶ τῆς ἐξ ἐθνῶν ἐκκλησίας τὴν πρὸς αὐτὸν ἐπιστροφὴν δηλῶν διὰ τό·

ἄκουσον, θύγατερ, καὶ ἴδε καὶ κλῖνον τὸ οὖς σου

, καὶ τὰ ἑξῆς.

Ὁ δὲ ἑβδομηκοστὸς ἔνατός ἐστι μὲν τοῦ Ἀσάφ, ὁμοίως δὲ καὶ ἐπιγεγραμμένος τοῦ προτέρου πάλιν λαοῦ τὴν ἐπὶ τὰ χείρω τροπὴν περιέχει λέγων·

ἄμπελον ἐξ Αἰγύπτου μετῆρας

, καὶ τὰ ἑξῆς. καὶ ἔοικεν, ἐπειδὴ τῶν ἀπὸ γῆς ἀνθέων καὶ κρίνων τὸ ὡραῖον καὶ εὐῶδες θᾶττον ἀλλοιοῦται καὶ εἰς φθορὰν μεταβάλλει, τούτου χάριν τὸ Ἑβραϊκὸν περὶ τῶν κρίνων ἢ περὶ τῶν ἀνθέων περιέχειν. διόπερ ἀντὶ τοῦ

ὑπὲρ τῶν ἀλλοιωθησομένων

ὁ μὲν Ἀκύλας

ἐπὶ τοῖς κρίνοις

, ὁ δὲ Σύμμαχος

περὶ τῶν ἀνθέων

ἡρμήνευσαν.

Οἱ ἐπιγεγραμμένοι

ὑπὲρ τῶν κρυφίων

κρύφιόν τινα καὶ λανθάνοντα πόλεμον καὶ τὴν κατὰ τῶν ἀοράτων καὶ νοητῶν ἐχθρῶν νίκην τοῦ σωτῆρος ἡμῶν περιέχουσιν.

Ὁ γοῦν ἔνατός φησιν·

ἐν τῷ ἀποστραφῆναι τὸν ἐχθρόν μου εἰς τὰ ὀπίσω

, καὶ τὰ ἑξῆς. οἷς ἐπιφέρει σημαίνων τὴν τῶν ἐθνῶν κλῆσιν·

ψάλατε τῷ κυρίῳ τῷ κατοικοῦντι ἐν Σιών, ἀναγγείλατε ἐν τοῖς ἔθνεσι τὰ ἐπιτηδεύματα αὐτοῦ

. καὶ ὅτι ταῦτα λεληθότως κατὰ τὸν καιρὸν τοῦ πάθους αὐτῷ συνετελέσθη, τὰ τῆς προγραφῆς τοῦ ψαλμοῦ δηλοῖ· ἐπιγέγραπται γὰρ

ὑπὲρ τῶν κρυφίων τοῦ υἱοῦ

, ἀνθ’ οὗ ὁ μὲν Σύμμαχος

ὑπὲρ τοῦ θανάτου τοῦ υἱοῦ

πεποίηκεν, ὁ δὲ Ἀκύλας

ὑπὲρ τῆς νεανιότητος

. οἷς συμφωνεῖ καὶ τὰ περὶ τῆς ἐκ τοῦ θανάτου ἀναβιώσεως αὐτοῦ διὰ τοῦ ψαλμοῦ σημαινόμενα κατὰ τό·

ὁ ὑψῶν με ἐκ τῶν πυλῶν τοῦ θανάτου

.

Καὶ ὁ τεσσαρακοστὸς πέμπτος παραπλησίως

περὶ τῶν κρυφίων

εἰρημένος τὸν ἀόρατον καὶ νοητὸν πόλεμον παρίστησι λέγων·

ἐταράχθησαν ἔθνη, ἔκλιναν βασιλεῖαι

, καὶ τὰ ἑξῆς. εἶτα ὡς τοὺς πάλαι κατακρατοῦντας τῶν ἐθνῶν ἄρχοντας καθελὼν ὑφ’ ἑαυτόν τε πεποιημένος τὰ ἔθνη ἑξῆς ἐπιλέγει·

ὑψωθήσομαι ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ὑψωθήσομαι ἐν τῇ γῇ

.

Οἱ ἐπιγεγραμμένοι

στηλογραφία

λόγους περιέχουσι μετριότητος καὶ ταπεινοφροσύνης. διόπερ ὁ μὲν Ἀκύλας ἀντὶ τοῦ

στηλογραφία

,

ταπεινοῦ τελείου

ἡρμήνευσεν, ὁ δὲ Σύμμαχος

ταπεινόφρονος καὶ ἀμώμου

· εἴτε γὰρ ὁ Δαυὶδ βασιλεὺς ὢν καὶ ἄρχων τοῦ παντὸς Ἰσραὴλ μέτρια καὶ ταπεινὰ φρονῶν τοιαύτας προήκατο φωνάς, εἴτε καὶ ὁ Χριστὸς τοῦ θεοῦ τοιαῦτα ἐθέσπιζε ταπεινοφρονῶν, ὡσπεροῦν διδάσκει διὰ τοῦ·

μάθετε ἀπ’ ἐμοῦ, ὅτι πρᾶός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ

, στήλης ἄξιοι εἶεν ἂν οἱ λόγοι καὶ τῆς εἰς τὸν σύμπαντα αἰῶνα μνήμης, ὅπερ διὰ τῆς στηλογραφίας παρίσταται.

Νοήσεις δὲ τὸ εἰρημένον ἀπὸ τοῦ πεντηκοστοῦ πέμπτου, ὃς ἐπιγέγραπται

στη

λογραφία

ἢ

ταπεινοῦ τελείου

ἢ

ταπεινόφρονος καὶ ἀμώμου

, ἐν ᾧ εἴρηται·

ἐλέ

ησόν με, ὁ θεός, ὅτι κατεπάτησέ με ἄνθρωπος ὅλην τὴν ἡμέραν

, καὶ τὰ ἑξῆς.

Καὶ ὁ πεντηκοστὸς ἕκτος τὴν ἴσην ἔχων προγραφὴν πάλιν τῶν καταπατούντων αὐτὸν μέμνηται λέγων·

ἔδωκεν εἰς ὄνειδος τοὺς καταπατοῦντάς με

.

Καὶ τοὺς λοιποὺς δὲ τῶν οὕτως ἐπιγεγραμμένων διελθὼν τῆς ἴσης ἐχομένους εὑρήσεις διανοίας.