Severianus Gabalensis: In cosmogoniam homilia 6 (6-10)

Ἀδελφὰ ἐκεῖνα καὶ ταῦτα· ἑνὸς γὰρ θεοῦ κἀκεῖνα καὶ ταῦτα. Μὴ γὰρ ἄλλος ἦλθεν ἐπὶ τὸ πάθος, ἀλλ’ ὁ κατελθὼν ἐν τῷ παραδείσῳ; Ἐκρύβη, ᾔσθετο μετὰ τὸ φαγεῖν.

Διηνοίχθησαν γὰρ αὐτῶν οἱ ὀφθαλμοί φησι καὶ ἔγνωσαν ὅτι γυμνοὶ ἦσαν.

Ἐπειδὴ ὁ διάβολος εἶπεν , ἴδε, φησίν, ἠλήθευσεν ὁ σατανᾶς. Παύλῳ πρέπει λέγειν·

Οὐ γὰρ αὐτοῦ τὰ νοήματα ἀγνοοῦμεν.

Οἴδασιν οἱ ἅγιοι τὰς μηχανὰς τοῦ διαβόλου. Ὅρα κακίαν. Πόθεν ᾔδει ὁ διάβολος, ὅτι μετὰ τὸ φαγεῖν ἀνοίγονται αὐτῶν οἱ ὀφθαλμοί; μὴ γὰρ τυφλοὶ ἦσαν; Λέγει ἡ γραφὴ πρὶν φαγεῖν αὐτοὺς ἀπὸ τοῦ δένδρου

Εἶδέ φησιν ἡ γυνὴ τὸ δένδρον.

Οὐκοῦν οὐκ ἦν τυφλή.

Εἶδέ φησιν ἡ γυνὴ τὸ δένδρον, ὅτι ὡραῖον εἰς ὅρασιν.

Πρῶτον εἶδε καὶ τότε ἔφαγε. Πῶς οὖν ἠνοίχθησαν αὐτῶν οἱ ὀφθαλμοί; Πρόσεχε, παρακαλῶ. Ἐνταῦθά ἐστι τὸ ζητούμενον. Ὁ διάβολος ἀπὸ ἐκπτώσεως ἦν, τουτέστι, ἀπὸ παραβάσεως· καὶ ᾔδει, τί ἔπαθεν ὁ παραβὰς καὶ τί πάσχουσιν οἱ παραβαίνοντες. Κοινὸν δὲ ἐστι τὸ πάθος πάντων. Καὶ γὰρ σήμερον, ὅταν ἁμαρτάνωμεν, ὡς τυφλοὶ ἁμαρτάνομεν· καὶ ὅταν ἁμαρτήσωμεν, τότε ὁρῶμεν, τί ἐποιήσαμεν. Οἷον, ὥσπερ εἴ τις ἐγκαλεῖται προφασίζεται ἀνάγκην· Ἀληθῶς οὐκ ἔβλεπον, τί ἐποίουν· οὐχ ὡς τυφλὸς ὤν, ἀλλ’ ἐπειδὴ ἐν τῇ ἁμαρτίᾳ ὁ λογισμὸς πηροῦται, ὅλος γινόμενος τοῦ πρᾶξαι καὶ τυφλοῦται ἐν τῷ πράττειν. Βλέπει μετὰ ταῦτα τῇ συνειδήσει, τί πεποίηκε. Λέγω δὲ ὡς ἐν ὑποθέσει· εἰσέρχεταί τις λῃστεῦσαι ἐπὶ οἰκίας καὶ εἰσέρχεται ὡς τυφλός· οὐ λογίζεται τὸν ἀπαντῶντα, τὸν κρατοῦντα, τὸν φόβον τῶν δικαστῶν, τὸν ἐπηρτημένον κίνδυνον· τετύφλωται γὰρ ὑπὸ τῆς νόσου. Ὅταν εἰσέλθῃ, ὅταν λάβῃ, ὅταν κλέψας ἐξέλθῃ, μηδενὸς παρόντος, φόβου πληροῦται, αἰσθάνεται, τί ἐποίησε καὶ λογίζεται, ὅτι, ἐὰν ζητηθῇ, νοοῦσι τὸ πρᾶγμα τίνος ἐστὶν ἔργον. Καὶ ἃ μὴ ἐλογίσατο πράττων, λογίζεται μετὰ τὸ πρᾶξαι. Οἷον ὁ μοιχεύων καὶ ἐπιρρίπτων ἑαυτὸν ἀλλοτρίῳ πυρί, εἰσέρχεται καὶ οὐ λογίζεται, ὅτι νόμοι εἰσί, δικαστήρια, κατηγορίαι, ξίφη ἠκονημένα· ἀλλ’ ὅταν πράξῃ, δειλιᾷ, ὑποπτεύει παῖδα, παιδίσκην, γείτονα, συγγενῆ· καὶ ἃ μὴ ἔβλεπεν ἐν τῷ πράττειν, βλέπει μετὰ τὸ πρᾶξαι. Πάλιν παραινεῖ τις τινὶ ἀπέχεσθαι κακῶν. Κἄν ἀπειθὴς ᾖ, ἡ συνήθεια τούτῳ λέγει· Πολλάκις αὐτῷ εἶπον καὶ οὐκ ἤκουσεν· οὐχ ὅτι οὐκ ἤκουσεν. Ἔπειτα ἐπαγαγὼν αὐτῷ πληγὰς λέγει· Διδάσκω σε ἀκούειν, οὐχ ὅτι ἀκοὴν αὐτῷ δίδωσιν, ἀλλ’ ὅτι ἡ πληγὴ διορθοῦται τὴν πρόληψιν καὶ εἰς σύνεσιν αὐτὸν φέρει. Οὕτω καὶ ὁ προφήτης·

Ἡ παιδεία κυρίου ἀνοίγει μου τὰ ὦτα.

Ἐπεὶ οὖν ἐξέπεσεν ὁ διάβολος – Οὐ γὰρ ἐπιλέλησμαι τῆς ὑποθέσεως –, ᾔδει ποῦ ἦν μετὰ τὸ ἐκπεσεῖν καὶ τότε εἰς αἴσθησιν ἦλθεν, ὧν ἐποίησεν.

Ἔμαθεν οὖν ἐξ ὧν ἔπαθε

καὶ λέγει·

Ἐὰν φάγητε, ἀνοίγονται ὑμῶν οἱ ὀφθαλμοί

, τουτέστιν, ὡς καὶ οἱ ἐμοί. Οἶδα, ἀφ’ οὗ παρέβην, τί ἔπαθον· ἔγνων τί ἔπαθον· ἔγνων τίνος ἀπέτυχον.

Εἶτα ἔφαγον καὶ διηνοίχθησαν αὐτῶν οἱ ὀφθαλμοὶ, καὶ εἶδον ὅτι γυμνοὶ ἦσαν.

Πρὸ γὰρ τούτου

ἦσαν γυμνοὶ καὶ οὐκ ᾐσχύνοντο.

Ἀπεδύσαντο τὴν ἀθανασίαν, περιῃρέθη ἡ στολὴ τῆς δόξης, ἐγυμνώθη τὸ σῶμα, καὶ ἦν πηλὸς λοιπόν. Εὐθέως βρύει ἡ ἐπίνοια τῶν τεχνῶν. Πρώτη τέχνη τοῦ Ἀδὰμ ῥαπτική. Πρὸ πάσης τέχνης ἔλαβε τὰ φύλλα τῆς συκῆς καὶ ἔρραψε. Τίς ὁ διδάξας; τίς ὁ παιδεύσας; Ἔλαβεν ἅπαξ παρὰ θεοῦ σύνεσιν, εἰκὼν ἦν θεοῦ, καὶ ἀμφιβάλλεις περὶ τὴν γνῶσιν; Ὅταν ἐννοήσῃς κατὰ σεαυτόν, πόθεν ἄνθρωπος ἄροτρον πρῶτον ἐποίησε, τίς ὑπέδειξε ποιῆσαι ξύλον καὶ μεσολαβῆσαι σίδηρον καὶ σφίγξαι καὶ ζεύγλην ἐπιθεῖναι τοῖς βουσί. πόθεν γυνὴ εὗρε τέχνην ἱστουργίας, λαβεῖν πόκον, πλῦναι, ξᾶναι, νῆσαι, τὸ συνημμένον λεπτῦναι καὶ πάλιν σχισθὲν συνάψαι; Πόθεν τοῦτο; Τίς ἐδίδαξε τοὺς ποικιλτὰς τὴν ποικιλτικήν; Ἔστηκεν ἱστός, ἓν τὸ παραπεμπόμενον, οὐ χεὶρ ἐργαζομένη, ἀλλ’ ὁ λόγος ἐργάζεται, λόγος μορφὰς ἀποτελεῖ. Οὐκ ἐπιβάλλει χεῖρας ὁ τεχνίτης καὶ ὁ λόγος τῆς τέχνης μορφοῖ τὸ ἱμάτιον καὶ ἐν ὁρωμένοις σχήμασιν ἐγείρεται τὸ βούλημα τοῦ τεχνίτου. Εἶτα ὁ ποικιλτὴς οὐ κινεῖ χεῖρα καὶ ἐγείρει μορφάς. Καὶ ἐὰν ἀκούσῃς, ὅτι θεὸς ἐργάζεται, νομίζεις, ὅτι χεῖρα κινῶν ἐργάζεται; Καὶ ἐὰν ζητήσῃς πᾶσαν τέχνην καὶ πᾶσαν ἐπίνοιαν καὶ εἴπῃς , μνημονεύσας τῆς πρώτης φωνῆς τῆς λεγούσης

ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ’ εἰκόνα ἡμετέραν

, ἔσχες τῆς ἀπορίας τὴν λύσιν. Εἰκὼν θεοῦ καὶ οὐ νοεῖ; Εἰκὼν θεοῦ καὶ οὐ μιμεῖται τὸν δεσπότην;

Ἔρραψε φύλλα συκῆς.

Αἰσχυνέσθωσαν οἱ ἀλληγοροῦντες, ὅτι ὁ παράδεισος ἐν οὐρανῷ ἐστι καὶ πνευματικός ἐστιν. Ἐν οὐρανῷ συκῆ τί ποιεῖ; Ἀλλ’ ἔστω ὁ παράδεισος ἐν οὐρανῷ. Οἱ ποταμοὶ πόθεν ἐξέρχονται; οὐκ ἀπὸ γῆς; Εἰ ὁ παράδεισος ἄνω, δῆλον ὅτι καὶ οἱ ποταμοὶ ἄνωθεν ῥέουσι. Μὴ γὰρ εἶπεν ἡ γραφή· Ποταμὸς κατέρχεται ἐξ Ἐδέμ; Ἀλλὰ τὸ σόφισμα. Γελῶσιν ἡμᾶς οἱ ἀλληγορηταί.

Ἐνέδυσε γὰρ αὐτοὺς ὁ θεός φησι χιτῶνας δερματίνους.

Ἆρα μὴ βόας ἢ πρόβατα ἔθυσε καὶ βυρσεῖον ἤνοιξε καὶ τέχνην βυρσέως ἀπετέλεσε; Λέγομεν ἡμεῖς ὅλον τὸ ζῷον παρήγαγεν ἄνευ συμπλοκῆς, ἄνευ συζυγίας. Τὸ μὴ ὂν ἐποίησε καὶ μέρος τοῦ ὄντος ποιεῖν οὐκ ἠδύνατο; Λοιπὸν φιλοτιμοῦνται. Ἀλλ’ οὐδέποτε θεὸς ποιεῖ μέρος ζῴου, οὐδὲν ἀτελὲς ποιεῖ ὁ θεός. Ἀκούει δέρμα καὶ ζητεῖ πόθεν. Οὐκοῦν ἀκούω κἀγὼ αἷμα ἐν Αἰγύπτῳ καὶ ζητῶ πόθεν μετέβαλε τὸν Νεῖλον εἰς αἷμα, ποῖα ἔθυσε ζῷα. Ὁ ποταμὸς γέγονεν αἷμα καὶ οὐδὲν ἐτύθη ζῷον. Δέρματα δύο γέγονε καὶ ζητεῖ ἀπὸ ποίων ζῴων ἐγένετο. Ἀλλὰ κἀκεῖ ἐκτὸς ζῴου δέρμα. Πρόσεχε τῇ ἀκολουθίᾳ, εἰ καὶ ἡ φωνὴ ἔκαμε καὶ ὑμεῖς. Ἀλλ’ ἵνα μὴ ἀκρωτηριασθῇ ὁ λόγος, ὀλίγα ἠρέμα εἰρηκὼς καταπαύσω τὸν λόγον.

Ἔρραψε φύλλα συκῆς.

Εἴθε ταύτην τὴν τέχνην ἔμαθον αἱρετικοί. Ἀδὰμ παραβὰς ῥάπτειν ἔμαθεν, αἱρετικοὶ ἐκτραπέντες σχίζειν ἔμαθον. Ἀδὰμ παραβὰς ἔρραψεν, ἵνα σκεπάσῃ τὸ ἄσχημον, αἱρετικοὶ πιστεύσαντες σχίζουσιν, ἵνα γυμνώσωσι τὰ ἅγια. Πολλάκις ἀκούομεν τὰ ἐπὶ τοῦ σταυροῦ καὶ θαυμάζομεν, ὅτι στρατιῶται ἔλαβον τοῦ Χριστοῦ τὰ ἱμάτια καὶ ἐμερίσαντο , καὶ εὐθέως ἡμῶν ἡ διάνοια λέγει· Πολλὴ ἡ τοῦ θεοῦ μακροθυμία, μὴ κατελθεῖν κεραυνόν, μὴ κατελθεῖν ῥομφαίαν. Ἀλλ’ ὑβρίζετο ὁ ἅγιος καὶ αἱ βέβηλοι χεῖρες οὐκ ἐκόπησαν; Θαυμάζεις, ὅτι ἐτόλμησαν ἐκεῖνοι οἱ στρατιῶται μερίσασθαι τὰ ἱμάτια ; Θαύμασον, ὅτι οὗτοι διέρρηξαν τὸ ἱμάτιον τῆς ἐκκλησίας. Οἱ στρατιῶται εἶδον τὸν χιτῶνα τοῦ Χριστοῦ

ἄρραφον ἐκ τῶν ἄνω ὑφαντὸν δι’ ὅλου

καὶ ἐφείσαντο τοῦ ἱματίου. Αἱρετικοὶ δὲ τὴν ἐσθῆτα τοῦ Χριστοῦ, τὴν στολὴν τῆς ἐκκλησίας ἔσχισαν, ἐμερίσαντο, κατέτεμον. Ἀλλ’ ἐπὶ τὸ προκείμενον ἐπανέλθωμεν.

Ἔρραψε φύλλα συκῆς.

Ἤκουσαν τοῦ θεοῦ περιπατοῦντος

, ὡς ἔνι ἀκοῦσαι·

ἤκουσαν καὶ ἐκρύβησαν

. Εὐγνώμων ἡ φύσις· Κἂν μυριάκις ὦμεν ἁμαρτωλοί, συνείδησις ἡμῶν ἐλευθέρα ἐστίν. Ἐνίοτε τὸ πρόσωπον ἀναισχυντεῖ καὶ ἡ συνείδησις ἐλέγχει, ἐνίοτε ἡ γλῶττα· Τί γὰρ ἥμαρτον; καὶ συνείδησις ἐλέγχει ἔσωθεν. Ἁπλούστατοι ἦσαν καὶ ἀκέραιοι οἱ περὶ τὸν Ἀδάμ, ὡμολόγουν μετὰ ἐλευθερίας. Ὁ θεός φησι·

Ποῦ εἶ;

Πολλοὶ εὐσεβῶς ἐθεώρησαν. Δεῖ δὲ προσέχειν τῇ ἀκριβείᾳ. Καὶ γὰρ καὶ τὰ ἐκείνων δέχομαι, ἐπειδὴ εὐσεβῆ, καὶ ταῦτα λέγω, ἐπειδὴ ἀληθῆ.

Ἀδὰμ, ποῦ εἶ;

Πόθεν; ποῦ κατῆλθες; ἀπὸ ποίας δόξης ἐξέπεσες; Ἀληθῶς δέχομαι τὴν ἔννοιαν ὡς εὐσεβῆ. Ἔχει γὰρ καὶ τὸ εὐπρόσωπον καὶ τὸ συμπαθές. Ἀλλὰ ζητῶ τὴν ἀκολουθίαν.

Ἀδὰμ, ποῦ εἶ;

ἐρωτᾷ ὁ θεός. ᾜδει, ὡς πλάστης, τοῦ πλάσματος τὴν φύσιν, ὅτι πᾶς ὁ ἁμαρτήσας ἀπαρρησίαστος καὶ ὅτι τοῖς ἁμαρτάνουσι ῥάπτεται τὰ στόματα. Προσέσχεν, ὅτι διὰ τὸ μὴ ἔχειν παρρησίαν ἔφυγε. Δοῦλος τότε μάλιστα ἀγωνιᾷ, ὅταν αἴσθηται, ὅτι ἔμαθεν ὁ δεσπότης αὐτοῦ τὸ γενόμενον. Ἕως δὲ ἀγνοεῖ ὁ δεσπότης, ἑαυτὸν παραμυθεῖται ὡς δυνάμενος λαθεῖν. Ὁ Ἀδὰμ ἔφυγεν ὡς γνωσθείς· ὁ θεὸς προσεποιεῖτο ἄγνοιαν, ἵνα τὸν φόβον αὐτοῦ καταλύσῃ, ὡς λέγομεν ἡμεῖς περὶ φίλου· Ἐποίησα ἐμαυτὸν εἰς τὸν μὴ εἰδότα, ἵνα μὴ λυπήσω αὐτόν. Πολλάκις γὰρ γίνεται παρ’ ἡμῖν ταῦτα. Εἰ δὲ παρ’ ἡμῖν τοιαῦτα γίνεται, πολλῷ μᾶλλον παρὰ θεῷ τῷ φιλανθρώπῳ.

Ἀδὰμ, ποῦ εἶ;

ἀντὶ τοῦ . Εἶτα τοῦ θεοῦ προσποιουμένου ἄγνοιαν ἡ εὐγνώμων καὶ ἐλευθέρα ψυχὴ οὐκ ἔκρυψε.

Τῆς φωνῆς σου ἤκουσα καὶ ἐφοβήθην, ὅτι γυμνός εἰμι, καὶ ἐκρύβην.

Διὰ τί ἐφοβήθης; διὰ τί ἐκρύβης; Ἐφοβήθην διὰ τὴν παράβασιν, ἐκρύβην διὰ τὴν γύμνωσιν. Ἀληθῶς ἔστι κλαῦσαι ἐπὶ τῇ φωνῇ τοῦ παραβάντος.

Τῆς φωνῆς σου ἤκουσα

, ἐκείνης τῆς ποθουμένης, ἐκείνης τῆς πάντα μοι χαρισαμένης, ἐκείνης τῆς ἀγαθά μοι χαρισαμένης καὶ πραγματευσαμένης.

Ἤκουσα τῆς φωνῆς σου.

Ἐνενόησα ποίας φωνῆς κατέπτυσα, ποίας φωνῆς κατεφρόνησα.

Καὶ ἐφοβήθην

τοιούτου δεσπότου ἐντολὴν παραβάς·

καὶ ἐκρύβην, ὅτι γυμνός εἰμι.

Εἶτα ὁ θεὸς ἐπιμένει τῇ προτροπῇ·

Τίς σοι εἶπεν, ὅτι γυμνὸς εἶ, εἰ μὴ ἀπὸ τοῦ ξύλου, οὗ ἐνετειλάμην σοι τούτου μόνου μὴ φαγεῖν, ἀπ’ αὐτοῦ ἔφαγες;

, ἀντὶ τοῦ εἰ μὴ πάντως ἐκεῖνο ἐποίησας, ὃ ἐκώλυσα. Ὅρα, πῶς ἐρωτᾷ ὡς ἀγνοῶν·

Εἰ μὴ ἐξ ἐκείνου τοῦ δένδρου, οὗ ἐνετειλάμην σοι μὴ φαγεῖν, ἔφαγες.

Καὶ βλέπε τοῦ θεοῦ τὸ φιλάνθρωπον.

Τίς σοι εἶπε;

Διὰ τοῦτο μακρύνει τὴν ὁμιλίαν, ἵνα λύσῃ τὸν φόβον καὶ ἐγείρῃ παρρησίαν. Ἐνενόει γὰρ ὁ Ἀδὰμ πῶς οὐδὲν σκληρόν, οὐδὲν ἀπότομον, οὐχ ὕβρις, οὐ πληγαί. Ἔχεις διδάσκαλον τὴν συνήθειαν. Δοῦλος ἁμαρτήσας ἐὰν προσέλθῃ τῷ δεσπότῃ, ἀπὸ τῆς πρώτης φωνῆς ἢ θάρσος ἢ φόβον λαμβάνει. Ἐὰν ἄρξηται ἀγανακτεῖν καὶ κλέπτην καὶ δόλιον ὀνομάζειν καὶ μυρίων θανάτων ἄξιον, παραλύεται, ἐὰν ἀκούσῃ αὐτοῦ ὀνειδίζοντος , εὐθέως ἐφοδιάζεται καὶ θαρρεῖ τέως. Οὐ γὰρ ὡς δεσπότης κολάζει, ἀλλ’ ὡς διδάσκαλος νουθετεῖ. Οὕτω καὶ ὁ θεός·

Τίς σοι εἶπεν, ὅτι γυμνὸς εἶ, εἰ μὴ ἀπὸ τοῦ ξύλου οὗ ἐνετειλάμην σοι μὴ φαγεῖν, ἀπ’ αὐτοῦ ἔφαγες;.

Μὴ γὰρ πολλὰ ἐκώλυσα; Ἓν μόνον ἐκώλυσα, καὶ τοῦτο οὐ μισῶν, ἀλλὰ προνοῶν.

Τίς σοι εἶπεν, ὅτι γυμνὸς εἶ;

Οὐδὲν ἀναίσχυντον εἶπεν οὐκ ᾔδειν. Ἀλλὰ τί;

Ἡ γυνὴ, ἣν ἔδωκάς μοι, αὕτη μοι ἔδωκε, καὶ ἔφαγον

, ἀντὶ τοῦ Ἡ δοθεῖσά μοι πρὸς βοήθειαν. Ἤκουσα γὰρ ὅτε ἐπλάσθην ἐγώ, ἐκείνη δὲ οὐδέπω, λέγοντος·

Ποιήσωμεν αὐτῷ βοηθὸν κατ’ αὐτόν.

Ἣν ἔδωκάς μοι, αὕτη μοι ἔδωκεν.

Οὐκ εἶπεν ἠπάτησεν, οὐκ ἐψεύσατο·

Αὕτη μοι ἔδωκε καὶ ἔφαγον.

Εἶτά φησιν ὁ θεός· Καὶ ἐχρῆν σε γυναικὶ πιστεῦσαι καὶ μὴ ἐμοί; καὶ ἀξιοπιστοτέρα ἡ γυνὴ ὑπὲρ ἐμέ; Ἐγὼ τὰ ἀγαθὰ δέδωκα, πράγμασί σε ἐτίμησα, ἐκείνη ῥήμασιν ἐδελέασε. Καὶ βλέπε· ὥσπερ δικαστὴς ἐὰν δέξηται ἀπολογίαν τοῦ δικαζομένου καὶ μηκέτι ἐξετάσῃ αὐτόν, ἀλλὰ μεταβῇ ἐπὶ τὸν ἄλλον, εὐθέως θαρρεῖ καὶ λέγει

, οὕτω καὶ ὁ θεὸς μεταβαίνει ἀπὸ τοῦ Ἀδὰμ, ἵνα λύσῃ αὐτοῦ τὸν φόβον καὶ λέγει τῇ γυναικί·

Τί τοῦτο ἐποίησας; Λέγει ἐκείνη· Ὁ ὄφις ἠπάτησέ με καὶ ἔφαγον.

Ἐπειδὴ ὅλως ἀληθῆ εἶπεν, οὐχ ὑβρίζει τῆς ἀληθείας τὴν ἀπολογίαν, ἀλλὰ καταλιμπάνει αὐτὴν ἀνεξέταστον. Οὐκ εἶπε· Καὶ ἐπιστεύθη ἐκεῖνος, ἤγουν ὁ ὄφις, ὑπὲρ ἐμέ; Ἐπηγγείλατο ἰσοθεΐαν καὶ προεξένησε θάνατον. Ἀλλ’ οὐ κρίνει εὐθέως, ἀλλὰ μᾶλλον ὡς ἀσθενεστέρου σκεύους ἐφείσατο, καὶ χωρεῖ ἐπὶ τὸν ὄφιν, ἵνα πείσῃ κἀκεῖνον κἀκείνην, ὅτι ἐπὶ τὸν αἴτιον χωρεῖ, καί φησι·

Ὅτι τοῦτο ἐποίησας

. Εἶδες θαυμαστὸν κριτήν; Τοὺς ἀπατηθέντας ἐρωτᾷ, τὸν ἀπατήσαντα οὐκ ἐρωτᾷ. Οὐ λέγει αὐτῷ , ἀλλ’

ἐπειδὴ τοῦτο ἐποίησας.

Κατὰ ταύτην τὴν εἰκόνα Δαυὶδ λέγει·

Οὐκ ἀναστήσονται ἀσεβεῖς ἐν κρίσει.

οὐχ ὅτι οὐκ ἐγείρονται, ἀλλ’ ὅτι οὐκ ἐξετάζονται.

Ἐπειδὴ τοῦτο ἐποίησας.

Ἡ πρὸς τὸν ὄφιν ἀπειλὴ ἐκούφισε τὰς πληγὰς τῶν ἀπατηθέντων. Εἰ μὴ, φησίν, ἐκείνῳ ὁ θεὸς ἐπέγραψεν ὅλα, οὐκ ἂν ἀνεξετάστως αὐτὸν ἔκρινεν.

Ἐπειδὴ τοῦτο ἐποίησας, ἐπικατάρατος σὺ ἀπὸ πάντων τῶν θηρίων τῆς γῆς. Ἐπὶ τῷ στήθει καὶ τῇ κοιλίᾳ πο

495

ρεύσῃ.

Ἐπειδὴ τοῦτο ἐποίησας, ἐπειδὴ καρδίαν ἠπάτησας καὶ τὴν κοιλίαν ἔπεισας βρώματος ἅψασθαι ἐπὶ τῷ στήθει καὶ τῇ κοιλίᾳ πορεύσῃ.

Οὐχ ὡς ποσὶ κεχρημένου τὸ πρότερον, νῦν ἀποφαίνεται θεὸς τὸν ἐπὶ τῆς κοιλίας περίπατον, ἀλλ’ ἐπειδὴ ὀρθὸς ἑστηκὼς τῇ γυναικί διελέγετο. Οὐ γὰρ ἦν ἄλλως αὐτὸν τὴν πρὸς τὴν Εὔαν ποιεῖσθαι διάλεξιν. Αὐτὸ τὸ τῆς διαλέξεως σχῆμα, μεθ’ οὗ Εὔαν ἠπάτησε, τῷ κατὰ τῷ στήθει περιπάτῳ κολάζει καὶ τῆς ἀνατεταγμένης ἐκβάλλει βαδίσεως. Εἰ γὰρ καὶ ἄπους ἐξ ἀρχῆς διεπέπλαστο, ἀλλὰ κύκλοις γοργῶν τινων κάτωθεν ἑλιγμῶν ἀνορθούμενος, τεταμένοις τοῖς στήθεσιν ἵππευε. Διὸ καὶ νῦν ὁ ὄφις πολλάκις θυμούμενος ἀνίστησιν ἑαυτὸν καὶ κυκλικῶς ἑλισσόμενος τρέχει· προβὰς δὲ ὅσον δεῖξαι τοῦ παλαιοῦ βαδίσματος τὴν μνήμην, πάλιν τῷ τῆς ἀποφάσεως καταβάλλεται νόμῳ.

Καὶ γῆν φαγῇ πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς σου. Ἔχθραν θήσω ἀνὰ μέσον σοῦ καὶ τῆς γυναικός.

Τί ἐστι τὸ

γῆν φαγῇ

; Ὃ προεξένησας γενέσθαι τῷ Ἀδὰμ, τοῦτο ἔσθιε. Μέλλει γὰρ οὗτος ἀκούειν·

Γῆ εἶ, καὶ εἰς γῆν ἀπελεύσῃ.

Ἔχθραν θήσω ἀνὰ μέσον σοῦ καὶ τῆς γυναικός.

Ἐπεὶ ὡς φίλον ἠπάτησας, ὡς ἐχθρὸς ἐκβάλλῃ. Ἐκεῖνος ὁ λόγος νόμος ἐγένετο. Πρόσεχε τοίνυν.

Γῆν φαγῇ πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς σου.

Ὅρα. Οὐ τοῦτο περὶ τοῦ ὄφεως λέγει, ὅτι ἔσται σοι σιτίον ἡ γῆ, οὐδὲ γὰρ ἀεὶ τοῖς ὄφεσι τὸ ἐσθιόμενον γῆ, ἀλλὰ καὶ κρέασι τρέφονται καὶ καρποῖς εὐωχοῦνται καὶ σπερμάτων ἐφάπτονται καὶ βοτάνας θηρῶσιν. Ἀλλὰ διὰ τοῦ εἰπεῖν

γῆν φαγῇ

τοῦτο λέγει· Δαπανήσεις, φησί, τὴν γῆν, ἐπ’ αὐτὴν ἐντριβόμενος.

Ἀλλὰ λέγουσί τινες· Εἰ ὁ διάβολος ἠπάτησε, διὰ τί ὁ ὄφις τὴν κατάραν ἐδέξατο; Τὸν ἀόρατον δαίμονα ἀοράτῳ μαστίζει πληγῇ· τὸ ὁρώμενον ὄργανον ὁρωμένῃ ὑποβάλλει τιμωρίᾳ. Διὰ τί; Ὥσπερ ἀόρατος ὢν ὁ θεὸς ἔδωκεν ὁρώμενον ὑπόμνημα τὸ δένδρον, οὕτως ἀόρατος ὢν ὁ διάβολος ἀνθρώποις λέγει διὰ τοῦ ὄφεως. Ὑποβάλλει τοίνυν ὁ θεὸς τὸν ὄφιν κατάρᾳ, ἵνα κἂν τὸν διάβολόν τίς τι ἔπαθε, τὸν ὄφιν ἀεὶ βλέπων συρόμενον τόν ποτε διανεστηκότα, εἰς ὑπόμνησιν λάβῃ, ὅτι εἰ ὁ ὑπουργὸς τῆς κακίας οὕτω κολάζεται, ὁ αὐτουργὸς πόσον; Πρόσεχε τοίνυν. Τούτου ἀδελφὰ εὑρίσκεις ἐν τῷ εὐαγγελίῳ. Ὥσπερ γὰρ ἐν τῷ ὁρωμένῳ ὄφει τὸν λαλοῦντα κατέκρινε μετὰ τοῦ ὁρωμένου, οὕτω καὶ ἐν τῷ εὐαγγελίῳ, ὅτε οἱ δαίμονες ἠξίουν τὸν Χριστὸν μὴ πεμφθῆναι εἰς τὴν ἄβυσσον, ἔλεγον·

Ἐπίτρεψον ἡμῖν εἰσελθεῖν εἰς τοὺς χοίρους

, ἐπέτρεψεν εἰσελθεῖν, ἵνα τοὺς ἀοράτους σὺν τοῖς ὁρωμένοις σώμασι καταποντίσῃ.

Γῆν φαγῇ. Ἔχθραν θήσω ἀνὰ μέσον σοῦ καὶ τῆς γυναικός.

Τὴν φιλίαν εἰς ἔχθραν μετέστησε καὶ νόμος ἐγένετο ὁ λόγος. Καὶ τὰ μὲν ἄλλα θηρία σπεύδουσιν οἱ ἄνθρωποι ἡμερῶσαι, ὄφιν δὲ ἐάν τις ἴδῃ, σφαδάζει. Μένει γὰρ ὁ ὅρος·

Ἔχθραν θήσω ἀνὰ μέσον σοῦ.

Κἂν ἐν οἰκίᾳ ἴδῃ, φονεῦσαι θέλει, κἂν ἐν ὁδῷ ἴδῃ, μαίνεται φονεῦσαι. Νύσσει γὰρ αὐτὸν ὁ ἀρχαῖος λόγος. Μυρίας ἐὰν δῷ πληγὰς τῷ ὄφει, ἐὰν ἴδῃ τὴν κεφαλὴν μὴ τρωθεῖσαν, εὐθέως παρεγγυᾶται τῷ ἐφεστῶτι· Τὴν κεφαλὴν οὐκ ἔπληξας τοῦ ὄφεως, κατὰ τῆς κεφαλῆς κροῦσον, ἐπειδὴ ὁ θεὸς εἶπεν

αὐτός σου τηρήσει κεφαλὴν καὶ σὺ τηρήσεις αὐτοῦ πτέρναν.

Τί δὲ τοῦτό ἐστιν; Οὐ λέγει, ὅτι ποιήσω τὸν ἄνθρωπον κατὰ τῶν ἄλλων τοῦ σώματός σου μελῶν μὴ καταχρῆσθαι πληγῇ, μόνην δὲ κολάζειν τὴν κεφαλήν. Κέχρηται γὰρ ὁ ἄνθρωπος καὶ ταῖς κατὰ πάντων τῶν μελῶν ἐπὶ τὸν ὄφιν πληγαῖς, ὡς ὅθεν ἂν πλήξῃ, τὸ πᾶν τιμωρούμενος. Καὶ τὸ πρὸς τὸν ὄφιν δὲ παρὰ τοῦ δεσπότου ῥηθέν, ὅτι

σὺ αὐτοῦ τηρήσεις πτέρναν

, οὐ τοῦτο κηρύττει τὸ κατὰ τῆς πτέρνης δεδόσθαι τοῖς ὄφεσιν ἔφοδον· ἐπέρχεται γὰρ ἔσθ’ ὅτε καὶ καθεύδουσιν, ἐπιλαμβάνεται γαστρὸς πολλάκις, ἐνίησιν ἰὸν καὶ χερσὶ προσάγει καὶ τοῖς λοιποῖς μέλεσι δήγματα· καὶ ὅλως οὐδὲν αὐτῶν τῶν ἀνθρωπίνων μελῶν ἐμπεσὸν ἀχείρωτον μένει. Ἀλλ’ ἡ τῆς ἀποφάσεως διάνοια τοιαύτη· Οὐκέτι, φησί, πρὸς ἐπιβουλὴν ἀνθρώπου ὁ ὄφις παρρησιάσεται, ἀλλ’ εἴσω μένων, τοσοῦτον ἕξεις τῶν ἀνθρώπων τὸν φόβον, ὥστε φωλεοῖς ἐγκατακρύπτειν σαυτὸν καὶ μόλις ἐξ ὀπῶν μετὰ φόβου προκύπτειν, τὰς τῶν ἀνθρώπων παρόδους μόνον τηροῦντα πρὸς ἀκίνδυνον πρόοδον. Ὁ δὲ ἄνθρωπος, φησίν, ἐν ἀδείᾳ περιπατήσει, τῆς σαυτοῦ κεφαλῆς ἐν φωλεοῖς τηρουμένης, ὡς ἐχθροῦ κρυπτομένου, οὐ φθεγγομένης πρὸς αὐτόν, ὡς πρὸς αὐτόν, ὡς πρὸς φίλον.

Ἀλλ’ ἐπειδὴ ὁ καιρὸς ἐπείγει, πληρώσωμεν καὶ ἡμεῖς τὸν λόγον. Ἠρώτησε τὴν ἀπατηθεῖσαν, μεταβαίνει ἐπὶ τὸν ἀπατήσαντα. Ἡ ἀπόφασις λοιπὸν ἀπὸ τῆς ῥίζης ἤρξατο τοῦ ἀπατήσαντος. Εἶτα ἦλθεν ἐπὶ τὴν ἀπατηθεῖσαν καὶ ἀπειλεῖ. Ἡ πρώτη φωνὴ πρὸς τὸν ὄφιν

ἐπικατάρατος

.

Καὶ εἶπεν ὁ θεὸς τῇ γυναικί· Πληθύνων πληθυνῶ τὰς λύπας σου καὶ τοὺς στεναγμούς σου

. Οὐ καταρᾶται, ἵνα μὴ τίκτῃ, ἐπειδὴ προφθάσας εὐλόγησεν. Ὅτε γὰρ ἔπλασεν αὐτούς, λέγει·

Καὶ εὐλόγησεν αὐτοὺς ὁ θεὸς λέγων· Αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε, καὶ πληρώσατε τὴν γῆν.

Λέγει δὲ Παῦλος·

Ἀμεταμέλητα τὰ χαρίσματα τοῦ θεοῦ.

Οὐ καταρᾶται οὖν οὓς εὐλόγησεν. Ἀλλὰ τί; Ξένον φάρμακον προσάγει τῷ τραύματι, λύπας καὶ στεναγμόν. Σχῆμα ἐστιν ἀποφάσεως πληττούσης, λύσιν δὲ τοῦ πταίσματος ἐπαγγελλόμενον.

Πληθύνων φησὶ πληθυνῶ τὰς λύπας σου καὶ τὸν στεναγμόν σου.

Φάρμακα μετανοίας. Πρόσεχε. Ὥσπερ οἱ ἰατροὶ ἐν τῷ αὐτῷ φαρμάκῳ καὶ στύφουσι καὶ θεραπεύουσι, ἡ αὐτὴ τομὴ καὶ τὸ αὐτὸ σιδήριον καὶ ἡ αὐτὴ ὀδύνη μετὰ τῆς τομῆς σωτηρίαν γεννᾷ, οὕτως ὁ θεὸς δίδωσι δύο ἐφόδια μετανοίας τῇ ἁμαρτησάσῃ, λύπην καὶ στεναγμόν. Τί ὠφελεῖ λύπη; Ἄκουε Παύλου λέγοντος·

Ἡ γὰρ κατὰ θεὸν λύπη μετάνοιαν εἰς σωτηρίαν ἀμεταμέλητον κατεργάζεται.

Καὶ τί ἐργάζεται στεναγμός; Ἄκουε Ἡσαΐου·

Ὅταν ἀποστραφεὶς στενάξῃς, τότε σωθήσῃ.

Πληθύνων πληθυνῶ τὰς λύπας σου καὶ τὸν στεναγμόν σου.

Ἡ λύπη ἀμορφοῖ τὸ ἔξω πρόσωπον καὶ στυγνὸν ποιεῖ.

Καρδίας εὐφραινομένης θάλλει πρόσωπον, ἐν δὲ λύπαις οὔσης σκυθρωπάζει.

Ἐπειδὴ εἶδεν ὁ ὀφθαλμὸς τὸ δένδρον καὶ ἐλογίσατο τῇ διανοίᾳ ἰσοθεΐαν, δίδωσιν ὁ θεὸς στεναγμὸν τῇ καρδίᾳ καὶ λύπην τῷ προσώπῳ, ἵνα δι’ ὧν ἥμαρτε κολασθῇ καὶ ἵνα πείσῃ αὕτη ἡ τιμωρία, μᾶλλον δὲ σωτηρία, τὴν γυναῖκα, ὅτι οὐκ ἐψεύσατο τὴν ἀρχαίαν εὐλογίαν. Εἰπὼν γὰρ αὐτοῖς

πληρώσατε τὴν γῆν

λέγει

ἐν λύπαις τέξῃ τέκνα

. Τὸ μὲν τίκτειν οὐκ ἀναιρῶ – ἅπαξ γὰρ εὐλόγησα –, ἀλλὰ ὀδυνήσεις ἐν πόνοις, ἐν ταραχαῖς. Ἐκείνη ἡ λύπη βαρυτάτη. Καὶ μαρτυρεῖ ὁ σωτήρ·

Ἡ γυνὴ, ὅταν τίκτῃ, λύπην ἔχει.

Λυπεῖται τίκτουσα, μεριμνᾷ τρέφουσα· ἐὰν ᾖ ὁ παῖς ἐν ἡλικίᾳ, μεριμνᾷ μὴ ἀνόητος ᾖ· ἐὰν ἀποδημῇ, μὴ ἀποθάνῃ, μὴ νοσήσῃ, μὴ ὀδυνᾶται. Τοῦτο ὁ ἀνὴρ οὐκ ἔχει. Κἂν γὰρ μεριμνήσῃ ὁ πατήρ, οὐχ οὕτως ὡς ἡ μήτηρ, ἀλλὰ παραμυθεῖται ἑαυτὸν λέγων· Ἄνθρωπός ἐστιν, οἶδεν ἑαυτοῦ προστῆναι καὶ οὐ μεριμνᾷ. Διὰ τί; Ὅτι οὐκ ἤκουσεν αὐτός·

Ἐν λύπαις τέξῃ τέκνα.

Ξένον εἶδος δίκης. Ἡ πεῖρα μάρτυς. Ὅταν ὠδῖνες λάβωσι γυναῖκα, οὐδὲ ἐν αὐτοῖς τοῖς πόνοις ἀπαγορεύει τὸν ἄνδρα. Οὐ λέγει· Εἴθε μὴ ἦν γάμος, εἴθε μὴ ἦν τεκνογονία. Οὐ συγχωρεῖ αὐτῇ ὁ θεὸς οὔτε μετὰ τὴν πεῖραν μισῆσαι τὸν ἄνδρα, ἀλλ’ οἶδε καὶ τί ἔπαθε καὶ τί ὑπέστη καὶ ἀγαπᾷ τὸν ἄνδρα. Διὰ τοῦτο

ἐν λύπαις τέξῃ τέκνα καὶ πρὸς τὸν ἄνδρα σου ἡ ἀποστροφή σου καὶ αὐτός σου κυριεύσει.

Ἐπειδὴ ἄρτι κακῶς ἐκυρίευσας, καὶ ἐγένετο δοῦλος τῆς σῆς αἱρέσεως, λύω τὴν ἀκολουθίαν. Αὐτὸς δεσποζέτω ὁ μὴ ἀπατηθείς. Διὰ τοῦτο Παῦλος λέγει·

Γυναικὶ δὲ διδάσκειν οὐκ ἐπιτρέπω, οὐδὲ αὐθεντεῖν ἀνδρός.

Κακῶς γὰρ πρῶτον ἐδίδαξεν ἐν παραδείσῳ.

Οὐδὲ αὐθεντεῖν ἀνδρός.

Κακῶς γὰρ ηὐθέντησεν. Ἄρα οὖν κατὰ ταύτην τὴν ἔννοιαν παραινεῖ ὁ Παῦλος μὴ διδάσκειν γυναῖκα διὰ τὰ ἐν παραδείσῳ γινόμενα. Μὴ ἡμεῖς σοφιζώμεθα, ἄκουε αὐτοῦ·

Γυναικὶ δὲ διδάσκειν οὐκ ἐπιτρέπω, οὐδὲ αὐθεντεῖν ἀνδρός.

Καὶ ἵνα δείξῃ, ὅτι διὰ τὰ πρῶτα, ἐπάγει·

Ἀδὰμ γὰρ οὐκ ἠπατήθη, ἡ δὲ γυνὴ ἀπατηθεῖσα ἐν παραβάσει γέγονε.

Τί οὖν; Ὑποβέβληται τῇ καταδίκῃ τὸ τῶν γυναικῶν γένος καὶ μένει ἐν λύπαις καὶ οὐ λύεται ὁ δεσμός; Ἦλθεν ὁ Χριστὸς ὁ λύων τὸν δεσμόν. Ἀπήντησεν ἡ κυριοτόκος ὑπὲρ τοῦ γένους ἀπολογουμένη, ἡ ἁγία παρθένος ἀντὶ τῆς παρθένου. Παρθένος γὰρ ἦν καὶ ἡ Εὔα, ὅτε ἥμαρτεν· Ἔλυσε τὴν λύπην καὶ τὸν στεναγμὸν τῆς καταδεδικασμένης. Ὥσπερ γὰρ ἐάν τις κληθῇ εἰς τὰ βασίλεια, σπουδάζει τοὺς ἰδίους τιμῆσαι, κἂν ὦσιν ἐν ἀνάγκῃ ἀπολῦσαι, οὕτω κληθεῖσα ἡ ἁγία παρθένος εἰς τὰ βασίλεια ὑπηρετήσασθαι τῇ θείᾳ γεννήσει, ἐλθοῦσα εἰς ξένας ὠδῖνας ταύτην πρώτην αἰτεῖ χάριν, μᾶλλον δὲ λαμβάνει. Ἐπειδὴ οὐκ ἔπρεπε τὴν κατάδικον γυναῖκα γεννῆσαι τὸν ἀνεύθυνον, ἔρχεται ὁ λύων πρῶτον τῆς Εὔας τὴν λύπην διὰ χαρᾶς. Ἔρχεται ὁ ἄγγελος λέγων τῇ παρθένῳ·

Χαῖρε, κεχαριτωμένη.

Εἶτα διὰ τοῦ

Χαῖρε

λύει τὸν δεσμὸν τῆς λύπης.

Χαῖρε

· ἦλθεν ὁ λύων τὴν λύπην.

Χαῖρε, κεχαριτωμένη

, ἐπειδὴ ἕως νῦν κεκατηραμένη. Ὧδε πρόσεχε τῇ τοῦ θεοῦ χάριτι·

Χαῖρε, κεχαριτωμένη· ὁ κύριος μετὰ σοῦ

, ἐπειδὴ μετ’ ἐκείνης ὁ ὄφις ἐν λύπῃ· χαῖρε, ἐπειδὴ μετὰ σοῦ ὁ θεός. Καὶ βλέπε τὴν φωνὴν τοῦ ἀγγέλου, πῶς ὅλην ἑρμηνεύει τοῦ Χριστοῦ τὴν οἰκονομίαν.

Χαῖρε, κεχαριτωμένη.

Ἐπειδὴ ἐκείνη διπλῆν ἔλαβε κατάραν, τὴν λύπην καὶ τὸν στεναγμὸν τὸν ἐπὶ τῶν ὠδίνων, εἰσάγει τὸν τοκετὸν τὸν λύοντα ἐκεῖνον τὸν τόκον.

Ἰδοὺ συλλήψῃ ἐν γαστρὶ καὶ τέξῃ υἱὸν καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν.

Αὐτὸς γὰρ σώσει τὸν λαὸν αὐτοῦ ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν.

Τὰς ἁμαρτίας τῶν σῶν πατέρων λύει ὁ ἐκ σοῦ βλαστάνων καρπός. Λοιπὸν μετεβλήθη τὸ πρᾶγμα. Τὴν Εὔαν ἕως σήμερον οἱ ἀκούοντες ταλανίζουσιν· Οὐαὶ τῇ ἀθλίᾳ, οἵας δόξης ἐξέπεσεν· οὐαὶ τῇ ἀθλίᾳ, τί ἔπαθεν. Ἡ Μαρία καθ’ ἑκάστην ἡμέραν ἀκούει παρὰ πάντων μακαρία , ἀμέλει πλησθεῖσα πνεύματος ἁγίου. Καὶ αὕτη ἡ παρθένος λοιπὸν προφητεύσασα ἄκουσον τί λέγει·

Εὐλογητὸς κύριος ὁ θεὸς τοῦ Ἰσραὴλ, ὅτι ἐπεσκέψατο τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ· ἀπὸ γὰρ τοῦ νῦν μακαριοῦσί με πᾶσαι αἱ γενεαί.

Ἵνα δείξῃ, ὅτι τὸ πρόσωπον τῆς Εὔας φέρει ἕως νῦν φησιν ὑβριζομένην,

ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριοῦσί με πᾶσαι αἱ γενεαί.

Καὶ τί, φησίν, ὠφελεῖται μὴ ἀκούουσα; Μάλιστα μὲν οὖν ἀκούει, ἐκ τοῦ ἐν τόπῳ φωτεινῷ, ἐν χώρᾳ ζώντων εἶναι, ἡ μήτηρ τῆς σωτηρίας, ἡ πηγὴ τοῦ αἰσθητοῦ φωτός· αἰσθητοῦ διὰ τὴν σάρκα, νοητοῦ διὰ τὴν θεότητα. Οὕτως οὖν δι’ ὅλου μακαρίζεται. Ἀλλὰ καὶ ὡς ἔτι ἔζη ἐν σαρκί, ἐμακαρίζετο· Ἤκουσε γὰρ τοῦ μακαρισμοῦ ἔτι ἐν σαρκὶ οὖσα. Ἐκείνη πρῶτον εἶδε καὶ τότε ἐγεύσατο τοῦ δένδρου, αὕτη πρῶτον εἶπε καὶ τότε ἤκουσε τοῦ μακαρισμοῦ. Ὅτε γὰρ ὁ σωτὴρ ἐδίδασκεν

ἐπῆρε γυνή τις φωνὴν ἐκ τοῦ ὄχλου, καὶ λέγει αὐτῷ πάντων ἀκουόντων· μακαρία ἡ κοιλία ἡ βαστάσασά σε, καὶ μαστοὶ, οὓς ἐθήλασας

. Ἀλλ’ ἐπὶ τὸν Ἀδὰμ ἐπλήρωσεν ὁ θεὸς τὴν ἀπόφασιν, μᾶλλον δὲ τὴν ἴασιν τῆς μετανοίας, καὶ λέγει·

Ὅτι ἤκουσας τῆς φωνῆς τῆς γυναικός σου καὶ ἔφαγες ἀπὸ τοῦ ξύλου, οὗ ἐνετειλάμην σοι μὴ φαγεῖν, ἐπικατάρατος ἡ γῆ ἐν τοῖς ἔργοις σου.

Πάλιν ὁ εὐλογημένος οὐ λαμβάνει τὴν κατάραν, ἀλλ’ ἡ γῆ. Ἄλλος ἥμαρτε, καὶ ἄλλη τύπτεται. Ὥσπερ ἡ τῆς Εὔας κατάρα, μᾶλλον δὲ ἡ ἐπιτίμησις. Οὐ γὰρ ἦν κατάρα, ἀλλὰ διόρθωσις. Ὥσπερ ἡ ἐπιτίμησις τῆς Εὔας·

Ἐν λύπαις τέξῃ

– Καὶ γὰρ πᾶσα γυνὴ ἐν λύπαις τίκτει. – ἔμεινεν ἕως ἄρτι, οὕτω καὶ τοῦ Ἀδάμ·

Ἐπικατάρατος ἡ γῆ ἐν τοῖς ἔργοις σου.

Ἡμῶν παράνομα τὰ ἔργα καὶ ἡ γῆ μαστίζεται. Ἡμεῖς ἁμαρτάνομεν καὶ ἡ γῆ δέχεται τὴν κατάραν. Φείδεται ὁ θεὸς τοῦ πλάσματος, ὡς εὐγενοῦς παιδός, καὶ τύπτει τὴν γῆν ὡς παιδαγωγόν.

Ἐπικατάρατος ἡ γῆ ἐν τοῖς ἔργοις σου.

Μὴ τῇ φύσει πρόσεχε, ἀλλὰ τῇ τοῦ θεοῦ χάριτι. Οὐκ εἶπεν

Ἐπικατάρατος ἡ γῆ

, ἐπεὶ ἔμενε κεκατηραμένη καὶ καρπὸν οὐκ ἔφερεν, ὥσπερ εἶπε τῇ συκῇ·

Μηκέτι ἐκ σοῦ καρπὸς ἐξέλθῃ καὶ ἐξηράνθη

, οὕτως εἶχε γενέσθαι καὶ ἡ γῆ, ἀλλὰ λέγει·

Ἐν τοῖς ἔργοις σου

. Ὅταν ἁμάρτω, τύπτεται ἡ γῆ, ὅτε εὐοδοῦμαι, εὐλογεῖ αὐτήν. Καὶ βλέπε τὸ θαυμαστόν· ὅτε ἔκτισεν ὁ θεὸς τὴν γῆν, τὴν θάλασσαν, τὰ πετεινά, τὰ ἑρπετά, τὰ θηρία, τὸν ἄνθρωπον, πάντα εὐλόγησε· τοὺς καρποὺς οὐκ εὐλόγησεν, ἐπειδὴ ᾔδει, ὅτι φυλάττεται τῇ γῇ αὕτη ἡ τιμωρία, ἵνα ἁμαρτανόντων τῶν ἀνθρώπων δέξηται ἀφορίαν καὶ δικαιοπραγούντων δέξηται εὐφορίαν. Οὐκ εὐλόγησε τοὺς καρπούς. Ἀμεταμέλητον γὰρ ἦν τὸ χάρισμα·

Ἀκάνθας καὶ τριβόλους ἀνατελεῖ σοι.

Κατεφρόνησας, φησί, τῶν μεγάλων, τύπτου ὑπὸ τῶν μικρῶν. Βλέπε πῶς καὶ αἱ παιδεῖαι σύμμετροι· Ἄκανθα ἀναιρεῖν οὐ δύναται, αἱμάξαι δύναται καὶ φάγεται τὴν γῆν ἐν λύπαις. Ἐκείνη τίκτει ἐν λύπαις, σὺ φάγε ἐν λύπαις. Ἡ γὰρ ἀρχαία ἀπόφασις μένει ἕως ἄρτι. Καὶ βλέπε μοι πλούσιον, πένητα, ἄρχοντα, μέγαν, εἰ ἔστιν αὐτοῦ τὸν βίον ἄλυπον εὑρεῖν ἢ ἀμέριμνον. Διὰ τί;

Διὰ τὸ ἐν ἱδρῶτι τοῦ προσώπου σου φαγῇ τὸν ἄρτον σου.

Οὐκ ἠθέλησας μετὰ ἀνέσεως ἐν ἱδρῶτι φάγε. Οὐ κολάζει αὐτὸν λιμῷ, ἀλλ’ ὑποβάλλει τιμωρίᾳ καὶ πόνῳ. Λοιπὸν σὺ ὁ πιστός ἐκεῖνο λόγισαι· Εἰ ὁ Ἀδὰμ ἄνευ ἱδρῶτος ἄρτον οὐκ ἐσθίει, ἡμεῖς ἄνευ καμάτων καὶ ἱδρώτων πῶς βασιλείαν οὐρανῶν λάβοιμεν;

Ἕως φησὶ τοῦ ἀποστρέψαι σε εἰς γῆν, ἐξ ἧς ἐλήφθης.

Ὢ ἀποφάσεως. Ὢ φόβου γέμοντος φιλανθρωπίας. Ὢ ἀπόφασις γέμουσα ἀνακλήσεως. Οὐδέπω ἐξώρισε καὶ ἀνεκαλέσατο, οὐδέπω ἐξέβαλε καὶ προσελάβετο.

Ἕως τοῦ ἀποστρέψαι σε εἰς τὴν γῆν, ἐξ ἧς ἐλήφθης.

Οὐκ εἶπεν ἕως ἂν ἀφανισθῇς, ἕως ἂν λυθῇς, ἀλλ’

ἕως τοῦ ἀποστρέψαι σε εἰς τὴν γῆν, ἐξ ἧς ἐλήφθης

, ἵνα ὑποθῇς σεαυτῷ τὴν ἐλπίδα τῆς ἀναστάσεως. Πέμπω σε ἐκεῖ, ὅθεν σε ἔλαβον· ὡς ἔλαβόν σε τότε, δύναμαι καὶ πάλιν σε λαβεῖν.

Ὅτι γῆ εἶ

500

καὶ εἰς γῆν ἀπελεύσῃ.

Οὖν ἀφανισθήσῃ, ἀλλ’ ἀπελεύσῃ. Τὸ

ἀπελεύσῃ

, ἐπανελεύσῃ τινὲς ἡρμήνευσαν. Ὅσον οὖν ἧκεν εἰς δύναμιν ἡμετέραν, τῇ χορηγίᾳ τοῦ ἁγίου πνεύματος διήλθομεν τὸν παράδεισον μεθ’ ὑμῶν· ἀνέγνωμεν τὰ ὑπομνήματα τὰ βασιλικά· εἴδομεν τῶν ὑπευθύνων τὴν ἐλευθερίαν, τοῦ δικαστοῦ τὴν φιλανθρωπίαν, δι’ ἧς δεξώμεθα καὶ τὴν παρὰ τοῦ Χριστοῦ σωτηρίαν, ἵνα καὶ τῶν ἐπουρανίων ἐκείνων καὶ αἰωνίων ἀπολαύσωμεν ἀγαθῶν, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ κυρίῳ ἡμῶν· ὅτι αὐτῷ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος, νῦν καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.