Severianus Gabalensis: In pretiosam et vivificam crucem (1-5)

Καλῶς ἡμῖν καὶ σοφῶς ἡ προηγησαμένη γλῶσσα τοῦ σταυροῦ τὰς ἀκτῖνας ἐπέδειξεν. Ἐκήρυξε σταυρόν· τὸν ψιλὸν μὲν τῇ λέξει, μέγαν δὲ τῇ ἐνεργείᾳ. Ἐκήρυξε σταυρόν, ὃν γελῶσιν ἄπιστοι καὶ τρέμουσι δαίμονες. Ἐκήρυξε σταυρόν, ὃν ἔπηξαν οἱ Ἰουδαῖοι καὶ ὁ κόσμος προσεκύνησεν. Ἔδειξεν αὐτοῦ καὶ ἀκτῖνας. Ἀκτῖνας γὰρ τοῦ σταυροῦ ὑποτίθεται παρθενίαν λάμπουσαν· καὶ λάμψασαν οὐχ ἁπλῶς, ἀλλ’ ἐκ προνοίας τὸ κάλλος ἐκφήνασαν. καὶ ὅπως ἄκουε. Πορνεύοντα παρέλαβεν ὁ σταυρὸς τὸν κόσμον καὶ σωφρονοῦντα πᾶσιν ἀνέδειξε. Τοῦ σταυροῦ αἱ ἀκτῖνες οὐκ ἀπὸ τῶν λόγων κηρύττονται, ἀλλὰ διὰ τῶν ἔργων ἑρμηνεύονται. Οὐ χρείαν ἔχει σταυρὸς γλώσσης πειθούσης καὶ λέξεως ἑρμηνευούσης, ἀλλὰ ψυχῆς εὐγνωμονούσης καὶ ἔργα δικαιοσύνης ἐπιτελούσης. Ἀφ’ οὗ σταυρὸς ἐπάγη, οἱ μέθυσοι νηστεύουσιν· ἀφ’ οὗ σταυρὸς ἐπάγη, οἱ πόρνοι κήρυκες τῆς εὐσεβείας καὶ τῆς σωφροσύνης ἐγένοντο· ἀφ’ οὗ σταυρὸς, τελῶναι εὐαγγελισταί , καὶ διῶκται κήρυκες τῆς εὐσεβείας ἐδείχθησαν· ἀφ’ οὗ σταυρὸς ἐπάγη, ὁ παράδεισος ἠνέῳκται. Ἐπήγαγε δὲ καὶ ὁ προφητευσάμενος λόγος τὴν μνήμην τοῦ σταυροῦ καὶ τὴν ῥίζαν. Ῥίζα δὲ σταυροῦ ἡ παρθενία, ἡ τὸν παθόντα τεκοῦσα παρθένος· τίκτουσα οὐ νόμῳ φύσεως, ἀλλὰ δυνάμει καὶ ἐνεργείᾳ τοῦ τεχνίτου τῆς φύσεως. Μὴ οὖν ἀπαίτει ἐπὶ τῆς παρθένου τὸν ἄνδρα, ἐπεὶ ἀπαιτηθήσῃ ἐπὶ τοῦ Ἀδὰμ τὴν γυναῖκα. Ἐὰν γὰρ λέγῃς, πῶς ἐγέννησεν ἡ παρθένος ἄνευ ἀνδρός; ἐρῶ σοι κἀγώ, πῶς ἡ Εὔα προῆλθεν ἐκ τοῦ Ἀδὰμ ἄνευ γυναικός; Καὶ τί δεῖ σώματι σῶμα παραβάλλειν; τίς ὁ τοῦτο μαχόμενος Ἰουδαῖος; Αἰσχυνέσθω, ὅτι ἀναγινώσκων οὐδὲν ἐπιγινώσκει. Ἀμφιβάλλεις πῶς ἔτεκεν ἡ παρθένος; Ἑρμηνεύσῃ πῶς ἔτεκεν ἡ πέτρα τὸ ὕδωρ, οὐκ ἔχουσα ὑποκειμένην φλέβα, οὐ ποταμὸν ὑπεστορεσμένον, οὐ ῥίζαν ὑδάτων. Ἀλλὰ τὸ θαυμαστόν. Καὶ αὕτη ξηρὰ καὶ ἄγονος, καὶ ἡ ῥάβδος ξηρὰ καὶ ἄγονος. Ἄγονος ῥάβδος ἁψαμένη πέτρας ἀγόνου ἤνεγκεν ὕδωρ, δύναμις ὑψίστου ἐπισκιάσασα τῇ παρθένῳ, αὐτή γε ζῶσα τῇ ἀθανάτῳ ζωῇ, καὶ ζώσης ἁψαμένη σαρκός, οὐκ ἤνεγκε καρπόν, ὡς ἡ πέτρα ἤνεγκε τὸ ὕδωρ; Ἀλλ’ οὔτε τότε ἡ πέτρα ἤνεγκεν ὕδωρ, οὔτε ἡ ῥάβδος ἡ πλήξασα αὐτήν, ἀλλ’ ἡ δύναμις τοῦ θεοῦ, ἡ δι’ ἐκείνων θεωρηθεῖσα. Ἡ πέτρα αὐτὸ τὸ φαινόμενον ἦν μόνον. Μᾶλλον μὲν οὖν, τὸ φαινόμενον πέτρα ἦν, τὸ δὲ νοούμενον Χριστός. Ἑρμηνεύει Παῦλος ὅτι ἡ πέτρα ἐκείνη εἰκὼν ἦν τοῦ Χριστοῦ.

Ἔπινον γάρ φησιν ἐκ πνευματικῆς ἀκολουθούσης πέτρας· ἡ δὲ πέτρα ἦν ὁ Χριστός

. Ἡ πέτρα τύπον εἶχε τοῦ δεσπότου, ἡ ῥάβδος τύπον εἶχε τοῦ σταυροῦ. Καὶ αὕτη ἡ ἱστορία ἑρμηνεύει τοῦ σταυροῦ τὴν δύναμιν.

Ἐπάταξε Μωσῆς τὴν πέτραν καὶ ἅπαξ καὶ δίς.

Εἰ δυνάμει θεοῦ ὑπακούει, τίς χρεία δευτέρας πληγῆς; Εἰ δὲ ἐκτὸς δυνάμεως θεοῦ τύπτει, οὔτε δευτέρα, οὔτε δεκάτη οὔτε ἑκατοστὴ πληγὴ δύναται ἐπιθεῖναι τῇ ἀγόνῳ φύσει γόνιμον φύσιν. Εἰ μὲν οὖν θεοῦ τὸ ἔργον ἁπλῶς καὶ ἄνευ μυστηρίου σταυροῦ, ἤρκει καὶ τὸ ἅπαξ, ἤρκει καὶ νεῦμα, ἤρκει καὶ λόγος. Ἀλλ’ ἵνα δείξῃ πῶς δείκνυται σταυροῦ ἡ χάρις καὶ ὅτι ἄλλως Χριστὸς οὐ πηγάζει τὴν εὐεργεσίαν ἢ διὰ σταυροῦ θεωρούμενος,

ἐπάταξε Μωϋσῆς καὶ ἅπαξ καὶ δίς

, οὐ κατὰ τοῦ αὐτοῦ σχήματος, ἀλλὰ σταυρὸν ὑπογράφων. Ἅπαξ καὶ δὶς ἐπάταξε. Διὰ τί ἅπαξ καὶ δίς; ἵνα καὶ ἡ ἄψυχος φύσις αἰδεσθῇ τοῦ σταυροῦ τὸ σύμβολον. Εἰ γὰρ βασιλέως ἀπόντος εἰκὼν βασιλέως πληροῖ χώραν βασιλέως· καὶ προσκυνοῦσιν ἄρχοντες, καὶ ἱεραὶ νεομηνίαι ἐπιτελοῦνται, καὶ ἄρχοντες ὑπαντῶσι, καὶ δῆμοι προσκυνοῦσιν, οὐ πρὸς τὴν σανίδα βλέποντες, ἀλλὰ πρὸς τὸν χαρακτῆρα τοῦ βασιλέως, οὐκ ἐν τῇ φύσει θεωρούμενον, ἀλλ’ ἐν τῇ γραφῇ παραδιδόμενον. Εἰκὼν τοσοῦτον ἰσχύει βασιλέως θνητοῦ· ἀθανάτου βασιλέως εἰκὼν ὁ σταυρός, οὐκ ἠδύνατο καὶ φανεῖσα μόνον, καὶ πέτραν ῥῆξαι, καὶ τὸν οὐρανὸν καὶ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην; Ἢ οὐκ ἤκουσας πῶς ὁ μακάριος Δαυὶδ ἐρωτᾷ τὴν κτίσιν; Ἐπειδὴ καὶ τὴν θάλασσαν ῥάβδῳ Μωϋσῆς ἐπάταξε καὶ τῇ αὐτῇ ῥάβδῳ καὶ τὴν πέτραν ἔτυψε, καὶ πᾶν σημεῖον διὰ τῆς ῥάβδου ἐποίησεν, ἐρωτᾷ Δαυὶδ τὴν κτίσιν·

Τί σοι ἐστί, θάλασσα, ὅτι ἔφυγες, καὶ σοί, Ἰορδάνη, ὅτι ἐστράφης εἰς τὰ ὀπίσω;

Τί γέγονέ φησιν, ὅτι μετεβλήθησαν ὅροι φύσεως; Διὰ τί ἐσαλεύθησαν θεμέλιοι τῆς δημιουργίας;

Τί σοι ἐστί, θάλασσα, ὅτι ἔφυγες;

Τοσοῦτοι αἰῶνες καὶ ἐπὶ τοῦ σχήματος ἔμεινας. Οὐδέποτε οἱ ῥέοντες ποταμοὶ ἐξέωσάν σε ἐκ τοῦ πελάγους· οὐχ ὑπεχώρησας τοσούτοις ῥεύμασι καὶ νῦν τίνα ἰδοῦσα ᾐδέσθης; Τί ὑπεχώρησας; τί ἔλυσας τὸν ὅρον τοῦ νομοθέτου, τοῦ κελεύσαντός σοι

Μέχρι τούτου ἐλεύσῃ καὶ οὐχ ὑπερβήσῃ

;

Ἔθετο τῇ θαλάσσῃ νόμον αἰώνιον καὶ οὐχ ὑπερβήσεται.

Εἰ οὖν τοιοῦτον ἔλαβες νόμον, τί σχίζεις τὸ ῥεῦμα; Τί σοι ἐστί; Τί γὰρ γέγονε; Τί εἶδες; Τί ἔπαθες;

Τί σοι ἐστί, θάλασσα, ὅτι ἔφυγες καὶ σοί, Ἰορδάνη, ὅτι ἐστράφης εἰς τὰ ὀπίσω; Τὰ ὄρη ὅτι ἐσκιρτήσατε ὡσεὶ κριοὶ καὶ οἱ βουνοὶ ὡς ἀρνία προβάτων.

Ἠρώτησε καὶ ἡ ἄψχος ὑπακούει καὶ ἀποκρίνεται·

Ἀπὸ προσώπου κυρίου

. Ποίου; Ποῖον γὰρ εἶδες πρόσωπον ἐν τῇ θαλάττῃ; Ποῖον εἶδες πρόσωπον ἐν τῇ πέτρᾳ; Μωϋσῆν εἶδες καὶ ῥάβδον. Πρόσωπον οὐκ ἐφάνη. Οὐδὲ εἶπεν ἡ γραφὴ κατὰ τὸ σύνηθες ὅτι ὤφθη κύριος ἐν τῇ θαλάσσῃ καὶ εἶδον οἱ Αἰγύπτιοι καὶ ἐφοβήθησαν· ἀλλὰ Μωϋσῆς ἦν κατέχων τὴν ῥάβδον. Ἡ δὲ κτίσις λεγει·

Ἀπὸ προσώπου κυρίου ἐσαλεύθη ἡ γῆ.

Ἀπὸ προσώπου κυρίου

. Ποίου;

Τοῦ στρέψαντος τὴν πέτραν εἰς λίμνας ὑδάτων.

Πρόσωπον κυρίου καλεῖ τὴν ῥάβδον, ἐπειδὴ εἰκόνα ἔφερε τοῦ σταυρωθέντος. Ὅτι δε ἡ τοῦ Μωϋσέως ῥάβδος εἰκών ἐστι τοῦ σωτῆρος ἡμῶν, ἄκουε τοῦ προφήτου Δαυὶδ ἐν ἑτέρῳ τύπῳ διαγράφοντος·

Εἶπεν ὁ κύριος τῷ κυρίῳ μου· Κάθου ἐκ δεξιῶν μου, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου. Ῥάβδον δυνάμεως ἐξαποστελεῖ σοι κύριος ἐκ Σιὼν καὶ κατακυρίευε ἐν μέσῳ τῶν ἐχθρῶν σου.

Ὁρᾷς ὅτι ἡ ῥάβδος ἐκείνη εἰκὼν ἦν τῆς ῥάβδου τῆς δυνάμεως;

Ῥάβδον

δυνάμεως ὅταν εἴπῃ ῥάβδου βασιλικῆς λέγει σύνθημα.

Ῥάβδος εὐθύτητος ἡ ῥάβδος τῆς βασιλείας σου

.

Ῥάβδον δυνάμεως

, τουτέστι βασιλείαν δυνατήν. Δυνατὴν διὰ τί; Ὅτι διὰ τῶν ἐναντίων τὰ ἐναντία κατορθοῖ· Διὰ πάθους ἀπάθειαν ἡμῖν χαρίζεται. Διὰ θανάτου ἀθανασίαν δωρεῖται. Διὰ σταυροῦ σταυροῖ τοὺς δαίμονας. Διὰ τῆς ῥάβδου φανερώσεως ἐθριάμβευσε τὴν τῶν δαιμόνων φάλαγγα. Εἰκότως οὖν καὶ

ῥάβδον δυνάμεως

, οὐκ ἀπὸ τῶν ἀκολούθων νικώσης ἀλλ’ ἀπὸ τῶν ἐναντίων τῶν ἐχθρῶν περιγινομένης.

Ἀπὸ προσώπου κυρίου ἐσαλεύθη ἡ γῆ, τοῦ στρέψαντος τὴν πέτραν εἰς λίμνας ὑδάτων.

. Ὢ τῆς ἀγνωμοσύνης τῶν αἱρετικῶν. Ἡ πέτρα τὴν ῥάβδον θεασαμένη ᾐδέσθη. Εἰκόνα σταυροῦ εἶδεν ἡ πέτρα καὶ ᾐδέσθη· Αἱρετικοὶ αὐτὸν τὸν σωτῆρα εἶδον καὶ οὐκ ἠρυθρίασαν. Ἡ πέτρα θεασαμένη σταυροῦ εἰκόνα, καὶ ἃ μὴ εἶχε, προήνεγκεν· αἱρετικοὶ εἶδον τὸν σωτῆρα καὶ ἃ παρέλαβον ἠρνήσαντο. Ἐκείνη προφέρει ἃ μὴ εἶχεν. Οὗτοι ἀρνοῦνται ἃ ἔλαβον. Παρέλαβον πίστιν καὶ πίστιν ἠρνήσαντο. Παρέλαβον φώτισμα καὶ τοῦ φωτίσματος τὴν δύναμιν ἠρνήσαντο.

Ἀλλ’ ἔλθωμεν ἐπὶ τὸν ἰατρὸν τῶν ἡμετέρων ψυχῶν, τὸν καὶ λόγῳ ἡμᾶς παιδεύοντα καὶ τοῖς λειψάνοις τοῖς ἑαυτοῦ τὴν πόλιν τὴν ἡμετέραν τειχίζοντα· Ἰωάννην λέγω τὸν βαπτιστήν, λούσαντα ἡμᾶς σήμερον τῷ λόγῳ τῆς μετανοίας· ἴδωμεν αὐτόν, δι’ ὧν πρὸς τὸν σωτῆρα ἀποστέλλει παιδεύοντα ἡμᾶς τὴν ἀλήθειαν. Σήμερον γάρ, ὡς ὑπανεγνώσθη ταῖς ὑμετέραις ἀκοαῖς,

ἀπέστειλεν Ἰωάννης ὁ βαπτιστὴς πρὸς τὸν κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν λέγων· Σὺ εἶ ὁ ἐρχόμενος ἢ ἕτερον προσδοκῶμεν;

Δοκεῖ πως ὑπεναντίον εἶναι τῇ τοῦ προφήτου ἐπαγγελίᾳ ἡ ἀμφιβολία. Τὸ γὰρ

Σὺ εἶ ὁ ἐρχόμενος ἢ ἕτερον προσδοκῶμεν;

κατὰ τὸ φαινόμενον ἐν τῇ λέξει οὐδέπω πεπιστευκότος, ἀλλ’ ἐπιζητοῦντός ἐστιν. Ἐπερωτάσθω τοίνυν ὁ προφήτης καὶ πρόδρομος· Εἰ ἀκμὴν ἐπιζητεῖς, πῶς ἐμαρτύρεις; Διὰ τί ἐπὶ τοῦ βαπτίσματος ἔλεγες·

Ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ θεοῦ, ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου

; Διὰ τί ἔλεγες·

Μέσος ὑμῶν ἔστηκεν, ὃν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε; Καὶ ὁ ἄνωθεν ἐρχόμενος ἐπάνω πάντων ἐστί

; Πῶς δὲ αὐτῷ προσεφώνεις τῷ σωτῆρι λέγων·

Κύριε, ἐγὼ χρείαν ἔχω ὑπὸ σοῦ βαπτισθῆναι

; Οὐ σή ἐστιν ἡ φωνή·

Κἀγὼ οὐκ ᾔδειν αὐτὸν, ἀλλ’ ὁ πέμψας με βαπτίζειν ἐν ὕδατι, αὐτός μοι εἶπεν· Ἐφ’ ὃν ἂν ἴδῃς τὸ πνεῦμα καταβαῖνον ὡσεὶ περιστερὰν καὶ μένον ἐπ’ αὐτόν, οὗτος ἐστιν

; Εἰ καὶ ἡ μαρτυρία σε τοῦ πατρὸς ἐβεβαίωσε καὶ ἡ ὄψις ἔπεισε καὶ σὺ ἐκήρυξας καὶ οἱ ἀκούσαντες ἐπίστευσαν, Διὰ τί ἀποθέμενος τὴν πρώτην γνῶσιν, ἀγνοίας ἀναλαμβάνεις σχῆμα; Οὐκ ἀγνοεῖ ὁ προφήτης, οὐκ ἀγνοεῖ τὸν δεσπότην, ὃν ἐν τῇ γαστρὶ προσεκύνησεν. Οὐκ ἀγνοεῖ τὸν εὐεργέτην, ὃν καὶ διὰ τοῦ σκιρτήματος ἔδειξεν. Οὐ μάχεται αὐτοῦ ταῖς φωναῖς· στηρίζει δὲ τῶν μαθητῶν τὰς γνώμας. Ἐπειδὴ γὰρ ἐν τῇ φυλακῇ ἦν – Τοῦτο γὰρ γέγραπται, ὅτι

Ἰωάννης ὑπάρχων ἐν τῇ φυλακῇ ἀπέστειλε πρὸς τὸν Ἰησοῦν

. – ἐπειδὴ ἐν τῇ φυλακῇ ἦν ὑπὸ Ἡρώδου βεβλημένος διὰ τὸν ἔλεγχον τῆς ἀκολασίας, ὡς δὲ προφήτης εἶδεν, ὅτι τὰ τῶν ἀγώνων εἰς τέλος προῆλθε καὶ μέλλει λοιπὸν ἐκδημεῖν ἐκ τοῦ κόσμου, καὶ πρὸς τὸν ἑαυτοῦ βραβευτὴν τρέχειν, πολὺς δὲ αὐτὸν περιεῖχεν ὅμιλος τῶν μαθητῶν, καὶ πολλοὶ αὐτὸν περιεστοίχιζον τῶν Ἰουδαίων, βουληθεὶς μὴ καταλιπεῖν τὴν ἀγέλην ἔρημον καὶ τοὺς ὑπ’ αὐτοῦ μαθητευομένους βουληθεὶς παραστῆσαι τῷ ἀληθινῷ διδασκάλῳ, οὐκ ἀποστέλλει πρὸς αὐτὸν μετὰ τῆς πεπαρρησιασμένης αὐτῷ πίστεως καὶ ὁμολογίας. οὐκ εἶπε λοιπὸν Ἐπειδὴ ἐκδημῶ τοῦ σώματος, προσχωρήσατε τῷ Χριστῷ. Ἱκανὸς γάρ ἐστιν ὁ διδάσκαλος. Μαρτυρία γὰρ εὐχερὴς εἰς ὑποψίαν ἔρχεται. Ἀλλ’ ὅρα τὸ θαυμαστόν· Ὡς προφήτης, ἵνα καὶ τὴν ὑποψίαν φύγῃ τῆς μαρτυρίας καὶ τὴν ἐνέργειαν αὐτὴν παραστήσῃ τῆς ἀληθείας. Ἀποστέλλει τοὺς μαθητὰς πρὸς τὸν Ἰησοῦν, ἐννοήσας, μᾶλλον δὲ ὡς προφήτης, θεασάμενος, ὅτι κατὰ τὸν καιρόν, ὃν ἀπήρχοντο οἱ μαθηταί, εὑρίσκετο ὁ σωτὴρ θαύματα ποιῶν, ἵνα τῶν θαυμάτων γενόμενοι θεαταί, τῷ μὲν σχήματι θεωρήσωσι, τῇ δὲ ἀληθείᾳ τὸν σωτῆρα τοῦ κόσμου παραλάβωσιν. Ἄλλο γάρ ἐστι μαρτυρῆσαι λόγῳ, ἄλλο εστὶ παραστῆσαι τῶν πραγμάτων τὴν ἀλήθειαν. Πορευθέντες φησὶν ἐρωτήσατε αὐτὸν καὶ εἴπατε· Ἰωάννης λέγει ὁ βαπτιστής, αἰνιττόμενος, ὡς οὐκ ἐπελαθόμην τῶν ἐν τῷ βαπτίσματι, οἶδα ὃν ἐβάπτισα, λυτρωτὴν τὸν τοῦ κόσμου ἐγὼ ὁ λυτρώσεως δεόμενος. Ἰωάννης λέγει ὁ βαπτιστής·

Σὺ εἶ ὁ ἐρχόμενος ἢ ἕτερον προσδοκῶμεν;

Ἦλθον οἱ μαθηταὶ καὶ περιεπάτησαν τῇ θύρᾳ τῆς ἀληθείας, ἀπῆλθον μαθεῖν καὶ εὑρέθη τὰ θαύματα διδάσκοντα. Λέγει γὰρ ὁ εὐαγγελιστής·

Ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ ὁ Ἰησοῦς πολλὰς νόσους ἐθεράπευσε καὶ πολλὰ δαιμόνια ἐξέβαλε καὶ πολλὰς θεραπείας ἐπετέλεσεν.

Ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ

. Ποίᾳ; Καθ’ ἣν ἀπέστειλεν Ἰωάννης. Ὡς γὰρ προφήτης ἥρμοσε τῷ καιρῷ τῶν θαυμάτων τὴν ἀποστολὴν τῶν μαθητῶν. Εἶτα οἱ ἀποσταλέντες φράζουσι τὴν βουλὴν τοῦ ἀποστέιλαντος, μᾶλλον δὲ αὐτῇ τῇ λέξει λέγουσιν·

Ἰωάννης ὁ βαπτιστὴς ἀπέστειλεν ἡμᾶς λέγων· Σὺ εἶ ὁ ἐρχόμενος ἢ ἕτερον προσδοκῶμεν;

Ὁ σωτὴρ λέγει·

Πορευθέντες εἴπατε Ἰωάννῃ ἃ βλέπετε καὶ ἀκούετε.

οὐκ Ἰωάννῃ πέμπων ταῦτά φησιν, ἀλλ’ ἐκείνων διορθοῦται τὴν διάνοιαν.

Πορευθέντες εἴπατε Ἰωάννῃ ἃ βλέπετε καὶ ἀκούετε.

Οὐ χρεία λόγου. Ὀφθαλμῶν χρεία μαρτύρων καὶ γλώσσης μαρτυρούσης τὰ τῇ ὄψει θεαθέντα. Τί δὲ εἴπωμεν; Τυφλοὶ ἀναβλεπουσι καὶ χωλοὶ περιπατοῦσι. Εἴπατε ταῦτα, εἲπατε ἐκείνῳ τῇ γλώσσῃ· εἴπατε ἑαυτοῖς τῇ γνώμῃ. Ἀπαγγείλατε τῷ μὴ δεομένῳ διὰ λόγου. Ἀπαγγείλατε ἑαυτοῖς ἃ οἴδατε διὰ τῶν πραγμάτων. Τυφλοὶ ἀναβλέπουσι, χωλοὶ περιπατοῦσι, λεπροὶ καθαρίζονται, νεκροὶ ἐγείρονται, πτωχοὶ εὐαγγελίζονται. Καὶ μακάριος ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοί. Πρόσεχε ἀκριβῶς. Οὐκ εἶπε· Μακάριός ἐστιν Ἰωάννης ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ – Οὐ γὰρ συνῄδει τοιαύτην τινὰ μεμερισμένην ἔννοιαν τοῦ προφήτου –, ἀλλὰ

Μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοί.

ἀντὶ τοῦ μακάριοί ἐστε ὑμεῖς, ἐὰν μὴ σκαδαλισθῆτε. Τί ἐστι τὸ Μὴ σκαδαλισθῆτε; Μακάριοί ἐστέ φησιν ἐὰν μὴ πρὸς τὸ σῶμα ἴδητε τὸ φαινόμενον καὶ ἀπ’ αὐτοῦ ἀρνήσησθε τὴν θεότητα, ἀλλ’ ἀπὸ τῶν θαυμάτων μάθητε τὸν ἐνεργοῦντα ἐν τῷ σώματι θεόν. Ἐνεργοῦντα δὲ λέγει θεὸν ἐν τῷ σώματι, οὐχ ὡς ἐνήργησεν ἐν προφήταις, οὐδ’ ὡς ἐνήργησεν ἐν ἀποστόλοις, ἀλλ’ ἐνεργοῦντα, ὡς ἐνοικοῦντα καὶ συνημμένον καὶ ἀναλαμβάνοντα εἰς ἑαυτὸν τὴν πλάσιν τοῦ Ἀδάμ, τουτέστι τὴν ἀνθρωπότητα.

Τυφλοὶ ἀναβλέπουσι.

Καὶ τί πρὸς τὴν ἐρώτησιν,

Σὺ εἶ ὁ ἐρχόμενος;

Μὴ γὰρ εἶπον, τί ἐργάζῃ; τί ποιεῖς; ποῖα σημεῖα γνωρίζεις; Ἐρωτώμενος,

Σὺ εἶ ὁ ἐρχόμενος;

ἄλλο δείκνυσιν· ὅτι τοῦ ἐρχομένου σημεῖα ταῦτά ἐστι. Καὶ πόθεν τοῦτο δῆλον, ὅτι τοῦ ἐρχομένου σημεῖα ταῦτά ἐστι; Ἐπειδὴ ἐμοὶ ἀπιστοῦσι πολλάκις καὶ πρὸς τὸ σῶμα βλέποντες καὶ σκανδαλιζόμενοι, ἐρωτήσωσιν Ἡσαΐαν τὸν πρὸ τῶν θαυμάτων τούτων ταῦτα τὰ θαύματα κηρύττοντα. Ἄκουε γὰρ τί φησιν Ἡσαΐας·

Ἰσχύσατε χεῖρες ἀνειμέναι, καὶ γόνατα παραλελυμμένα· παρακλήθητε οἱ ὀλιγόψυχοι τῇ διανοίᾳ· ἰσχύσατε, μὴ φοβεῖσθε. Ἰδοὺ ὁ θεὸς ἡμῶν, ἰδοὺ κύριος μετὰ ἰσχύος ἔρχεται.

Καὶ ὁ ἐρχόμενος τί ποιεῖ; Ἀνοίγει τυφλῶν ὀφθαλμούς.

Τότε ἀνοιχθήσονταί φησιν οφθαλμοὶ τυφλῶν.

Πορευθέντες ἀπαγγείλατε Ἰωάννῃ,

τυφλοὶ ἀναβλέπουσι·

τότε ἀνοιχθήσονται οφθαλμοὶ τυφλῶν.

Παράθες τῇ εὐαγγελικῇ λέξει λέξιν προφητικήν, ἵνα ἴδῃς τὸν προφήτην Ἰωάννην καὶ πρόδρομον σύνῳδα φθεγγόμενον τῷ Ἡσαΐᾳ.

Τότε ἀνοιχθήσονται ὀφθαλμοὶ τυφλῶν

·

τυφλοὶ ἀναβλέπουσι· κωφοὶ ἀκούουσιν

καὶ ὦτα κωφῶν ἀκούσεται· χωλοὶ περιπατοῦσι, τότε ἁλεῖται ὡς ἔλαφος ὁ χωλός· καὶ τρανὴ ἔσται γλῶσσα μογιλάλων.

Καὶ πότε ἐποίησε τρανὴν γλῶσσαν μογιλάλων; Προσηνέχθη ποτὲ τῷ κυρίῳ ἄνθρωπος δαιμονιζόμενος, κωφὸς καὶ ἄλαλος, καὶ τί γέγονεν; Ἀπολαβὼν αὐτὸν κατ’ ἰδίαν καὶ πτύσας, ἥψατο τῆς γλώσσης αὐτοῦ. Διὰ τί πτύει ὁ λόγῳ πάντα ποιῶν; Τρὶς κέχρηται πτυέλῳ, τῷ ὀργάνῳ τούτῳ. Εὑρίσκεις αὐτὸν ἐπὶ τριῶν θαυμάτων χρησάμενον τούτῳ τῷ φαρμάκῳ· ἐπὶ τοῦ ἐκ γενετῆς τυφλοῦ, ὅτε πτύσας πηλὸν ἐποίησε, καὶ ἐπὶ ἑτέρου τυφλοῦ, ἔπτυσεν εἰς τὰ ὄμματα αὐτοῦ, καὶ ἐπὶ τοῦ κωφοῦ καὶ μογιλάλου, ἔπτυσεν εἰς τὰ ὦτα αὐτοῦ. Τρίτον ἐχρήσατο τῷ φαρμάκῳ τούτῳ, οὐ δεόμενος αὐτοῦ, ἀλλὰ πρᾶγμα μυστικὸν ὑποτιθέμενος, ἐπειδὴ ἀπ’ ἀρχῆς ὁ διάβολος ταύτας τὰς αἰσθήσεις ἔβλαψε. Θεασαμένη γὰρ ἡ γυνὴ τὸ δένδρον ὅτι καλόν, θεασαμένη τῷ ὀφθαλμῷ καὶ ἀκούσασα ἐκ τοῦ ὄφεως. Ποίῳ γὰρ μέρει; Τῇ ἀκοῇ, ἐπειδὴ ὁ ἰὸς τοῦ ὄφεως κατὰ τῆς ἀκοῆς ἔδραμε, καὶ διὰ τῆς ἀκοῆς πᾶσαν ἐπλήρωσε τὴν δεξαμενὴν τῆς ψυχῆς, καὶ ὅλος ἰοῦ ἐπληρώθη ὁ ἄνθρωπος, ὡς μὴ μόνον ἔχειν, ἀλλὰ καὶ διδόναι. Ἐπειδὴ ἐπληρώθησαν ἰοῦ, εὑρέθησαν καὶ ἰὸν φέροντες –

Ἰὸς γὰρ ἀσπίδων ὑπὸ τὰ χείλη αὐτῶν

– μετέδωκεν ἡ τοῦ ὄφεως πικρία καὶ τῷ ἀνθρώπῳ, καὶ ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου δέδωκεν εἰς ἄλλους. Ἐπεὶ τοίνυν ἰὸς ὄφεως πτύελόν ἐστιν ὄφεως, εἰσάγει τὸ δηλητήριον ἀντιφάρμακον, τὸν ἰὸν πτυέλῳ. Λέγεται γὰρ φυσικῶς, ὅτι ὅπερ ἐστὶν ἰὸς ὄφεως ἀνθρώπῳ, τοῦτο τῷ ὄφει πτύελος ἀνθρώπου. Ἀλλ’ ὁ μὲν ἐμὸς πτύελος τὸν αἰσθητὸν ὄφιν τροποῦται, ὁ δὲ τοῦ δεσπότου τὸν νοητόν. Πτύει εἰς τὰ ὦτα, ἵνα τὸν ἰὸν ἀποπλύνῃ· καὶ ἀνοίγει τὴν γλῶσσαν λέγων·

Ἐφφαθά, ὅ ἐστι, διανοίχθητι.

Ὃ γὰρ ἀπέκλεισεν ὁ διάβολος τῇ παραβάσει, ἤνοιξεν ὁ σωτὴρ τῇ φιλανθρωπίᾳ. Τὸν δὲ τυφλόν, οὐ τὸν ἐκ γενετῆς, ἀλλ’ ἕτερον παραλαβὼν ἔξω τῆς κώμης καὶ θεωρήσας, φησίν,

εἰς τὸν οὐρανὸν ἐστέναξε

, καὶ στενάξας προσέπτυσε τοῖς ὄμμασι τοῦ τυφλοῦ. Διὰ τί στενάζει καὶ διὰ τί προσπτύει; Διὰ τί μὴ κελεύει ὡς αὐθεντῶν; Διὰ τί μὴ ἰατρεύει ὡς θεός; Διὰ τί ἀναβλεπει εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ στενάζει; Οὐκ ἀπὸ τῆς θεότητος οὕτω φθέγγεται, ἀλλὰ τὸ σχῆμα καὶ τὸ φθέγμα τὸν Ἀδὰμ δείκνυσιν. Ἐπειδὴ γὰρ τὸν Ἀδὰμ ἐνεδύσατο τὸν πεσόντα καὶ ἐκλήθη Ἀδὰμ διὰ τὸ ἀναλαβεῖν πλάσμα τοῦ Ἀδάμ.

Ὁ γὰρ πρῶτος ἄνθρωπος Ἀδὰμ εἰς ψυχὴν ζῶσαν· ὁ δεύτερος Ἀδὰμ εἰς πνεῦμα ζωοποοῦν.

Ἀναβλέψας ἐστέναξεν ἐκ προσώπου τῆς ἀνθρωπότητος, μονονουχὶ διὰ τοῦ στεναγμοῦ κηρύττων τὴν βίαν τοῦ διαβόλου καὶ λέγων· Ἰδοὺ τὸ πλάσμα πῶς ὕβρισται; Ἰδοὺ τὰ ὄργανα τὰ ὑπ’ ἐμοῦ πλασθέντα πῶς ἡ τοῦ διαβόλου τυραννὶς ἀπέπνιξεν; Ἐστέναξε συμπαθὼν τῇ ἀνθρωπότητι οὕτως ὑπὸ τοῦ διαβόλου πεπεδημένῃ, οὕτως ὑπὸ τῆς τυραννίδος τοῦ διαβόλου κατεχομένῃ. Ἐστέναξεν· ἔδειξε τὴν συμπάθειαν. Λοιπὸν δείκνυσι καὶ τὴν ἐνέργειαν. Καὶ προσπτύει τοῖς ὄμμασιν αὐτοῦ καὶ ἐπιτίθησι τὰς χεῖρας. Προσπτύει, ἵν’ ἀποπλύνῃ τὸν ἰόν. Ἐπιτίθησι τὰς χεῖρας, ἵνα δείξῃ τὸν πλάστην. Ἄλλως γὰρ οὐ γίνεται πλάσις ἢ χειρὸς θεοῦ ἐπικειμένης· χειρὸς δὲ νοητῆς. Καὶ τούτῳ τῷ λόγῳ μαρτυρεῖ Δαυὶδ λέγων·

Σὺ ἔπλασάς με καὶ ἔθηκας ἐπ’ ἐμὲ τὴν χεῖρά σου.

Ἐπέθηκεν αὐτῷ τὰς χεῖρας καὶ ἀνέβλεψε. Καὶ ἐρωτᾷ αὐτὸν ὁ σωτήρ· Τί βλέπεις; Ὁ δὲ λέγει·

Βλέπω τοὺς ἀνθρώπους ὡς δένδρα περιπατοῦντας.

Οὐδέπω ἦν καθαρῶς ἀναβλέψας, ἀλλ’ ἠρέμα αὐγὴν ἔβλεπεν. Ἐπέθηκεν ἐκ δευτέρου τὰς χεῖρας ὁ Ἰησοῦς καὶ ἀνέβλεψεν καθαρῶς. Ἠτόνει γὰρ ἡ δύναμις ἐκ πρώτης προσβολῆς ὅλην τὴν ἀχλὺν διασκεδάσαι; Διὰ τί ἡ πρώτη ἐπίθεσις τῆς χειρὸς ἀμαυρότερον ἔδειξε τὸ φῶς· ἡ δευτέρα δὲ καθαρὸν ἀπέδωκεν; Ἵνα ἑρμηνεύση τὸ μυστήριον. Ὅτι ἡ πρώτη πλάσις οὐκ ἴσχυσεν ἰδεῖν καθαρῶς τὴν ἀλήθειαν, οὐ παρὰ τὴν ἀσθένειαν τοῦ τεχνίτου, ἀλλὰ παρὰ τὴν ἀμβλύτητα τῆς διανοίας. Ἡ δὲ δευτέρα ἀναγέννησις ἀπέδωκεν αὐτῷ καθαρῶς τὸ ὁρᾶν. Διὰ τοῦτο ὁ Παῦλος τῇ ἐσκοτισμένῃ ταύτῃ πλάσει φησι·

Σκοτισθήσεσθε διὰ τὴν ἀσύνετον ὑμῶν καρδίαν. φάσκοντες γὰρ εἶναι σοφοὶ ἐμωράνθησαν.

Ἐσκοτίσθη οὐχ ἡ πλάσις, ἀλλ’ ἡ ἀσύνετος αὐτῶν καρδία. Ὁ δὲ μακάριος Δαυὶδ τὸ σκεῦος τῆς γνώσεως παρασκευάζων τῷ θείῳ λόγῳ λέγει·

Προσέλθετε πρὸς αὐτὸν καὶ φωτίσθητε.

Ἐπέθηκε τὰς χεῖρας, ἀνέβλεψε καὶ λέγει·

Βλέπω φησὶ τοὺς ἀνθρώπους ὡς δένδρα περιπατοῦντας

, διὰ τὴν ζωτικήν δύναμιν, ἐπειδὴ κινούμενόν ἐστι καὶ μεταφερόμενον τὸ πλάσμα. Διὰ τί ὡς δένδρα βλέπει; Ἐπειδὴ καὶ τὸν καιρὸν προλαμβάνει, καὶ ἀποβάλλει καὶ πρόσκαιρον ἔχει τὴν χρῆσιν. Μετὰ ταῦτα οὐ βλέπει ὡς δένδρα, ἀλλὰ βλέπει ἀνθρώπους. Τὸ πρῶτον πλάσμα ἐοικὸς φυτείᾳ πεφυτευμένῃ καὶ ἀνασπωμένῃ. Ἡ δὲ δευτέρα ἀναγέννησις τὸν ἄνθρωπον δείκνυσι καθαρόν, τὴν αὐτὴν εἰκόνα. Εἰκὼν δὲ θεοῦ θανάτῳ οὐχ ὑποπίπτει. Εἰ γὰρ ἀποθνήσκει ἡ εἰκών, ὑβρίζεται τὸ πρωτότυπον. Οὕτως ἔδειξε δένδρα διὰ πάντων τὴν ἐνέργειαν ἀστράπτουσαν.

Καὶ εἰκότως πρὸς τὸν ἐρωτήσαντα σχήματι ἀποκρίνεται τῇ ἀληθείᾳ.

Εἴπατε Ἰωάννῃ ἃ βλέπετε καὶ ἀκούετε· Τυφλοὶ ἀναβλέπουσι, χωλοὶ περιπατοῦσι, νεκροὶ ἐγείρονται, πτωχοὶ εὐαγγελίζονται.

Ποῦ εὐαγγελίζονται πτωχοί; Οὐδὲ τοῦτο ἐσιώπησε Ἡσαΐας·

Πνεῦμα κυρίου ἐπ’ ἐμὲ, οὗ εἵνεκεν ἔχρισέ με, εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλκέ με.

Οὐκ ἀμφιβολίας τοίνυν ἡ ἐρώτησις, ἀλλὰ βεβαιοῦντος τοὺς μαθητὰς καὶ διεσχισμένην ἔχοντας τὴν καρδίαν μὴ μερίζεσθαι περὶ τὸν εὐεργέτην, ἀλλ’ εἰδέναι τὸν ἐλθόντα, καὶ ὅτι ἦλθεν. Ἀλλὰ ζητεῖς τίς ὁ ἐλθών; ζητεῖς πόθεν ἦλθεν; ἐρωτήσωμεν. Λέγει ὁ προφήτης Ἀμβακούμ·

Ὁ θεὸς ἐκ Θαιμὰν ἥξει.

Τί ἐστι Θαιμάν; Κατὰ τὴν τῶν Σύρων γλῶσσαν καὶ Ἑβραΐδα ἡ μεσημβρία λέγεται. Ἐπεὶ οὖν ᾔδει ὁ προφήτης ὡς προφήτης πνεύματι ἁγίῳ πεφωτισμένος, ὅτι ἐκ τῶν μεσημβρινῶν τόπων, τουτέστιν ἐκ τῆς Παλαιστήνης μέλλει ὁ σωτὴρ ἐπιφαίνεσθαι τῷ κόσμῳ, λέγει·

Ὁ θεὸς ἐκ Θαιμὰν ἥξει καὶ ὁ ἅγιος ἐξ ὄρους κατασκίου δάσεος.

Ποίου

ὄρους κατασκίου

; Ὄρος καλεῖ τὴν Σιὼν κατάσκιον, ἐπειδὴ τῇ θείᾳ δυνάμει ἐπεσκιάζετο. Καὶ τὸ θαυμαστόν, παρακαλῶ. Ἐντεῦθεν γὰρ ἀνακύπτει μέγα ζήτημα μεγάλης δεόμενον λύσεως. Ὁ μακάριος Ἀμβακοὺμ ἑρμηνεύων τὸν ἐλθόντα καὶ τίς ὁ ἐρχόμενος καὶ ὅτι θεός ἐστι καὶ θεὸς οὐ πάλαι γνωριζόμενος, ἀλλ’ ὢν μὲν πρὸ αἰώνων, ἐπὶ τέλει δὲ φανερούμενος τῶν αἰώνων, ἐξεπλάγη ὁ προφήτης· Ἐδέξατο πνεύματος ἁγίου ἐνέργειαν. Καὶ ἐπειδὴ προσεκύνει τὸν θεὸν νομίζων τὸν ὑπὸ Μωϋσέως κηρυττόμενον εἶναι θεὸν καὶ οὐκ εἶναι τὸν ἐκ θεοῦ θεόν – Ἁπλῆ γὰρ ἐδόθη πίστις ἐν ἀρχῇ·

Ἄκουε Ἰσραήλ, κύριος ὁ θεός σου, κύριος εἷς ἐστι.

– τῇ λέξει μετρήσαντες οἱ προφῆται τὸ ῥῆμα, οὕτω διέκειντο ὡς θεὸν προσκυνοῦντες, οὐ μὴν ὁμολογοῦντες ἕτερον θεὸν υἱὸν θεοῦ. Τί οὖν γνωρίζεται τῷ προφήτῃ; Ὅτι τοῦ προσκυνουμένου θεοῦ ἐστι θεὸς λόγος καὶ μέλλει φανεροῦσθαι τῇ οἰκουμένῃ καὶ ἐπιφαίνεσθαι τῷ κόσμῳ, οὐκ ἐν τῷ παρεῖναι γινόμενος, ἀλλ’ ὑπάρχων μὲν πρὸ τῶν αἰώνων, ἐν δὲ τῇ παρουσίᾳ γνωριζόμενος. Τί οὖν φησιν ὁ προφήτης; Ἐπειδὴ ἤκουσε καὶ ἐξενίσθη, ὅτι θεὸς γνωρίζεται ἐκ θεοῦ, νέον κήρυγμα, νέος λόγος, νέος τῇ εὑρέσει, οὐ τῇ φύσει –

Οὐκ ἔστι γὰρ ἐν σοὶ θεὸς πρόσφατος, οὐδὲ προσκυνήσεις θεῷ ἀλλοτρίῳ.

– φόβου πληρωθεὶς τὴν καρδίαν, ἄρχεται διὰ τῆς ἁγίας ᾠδῆς μελῳδεῖν τὴν θείαν παρουσίαν.

Κύριε, εἰσακήκοα τὴν ἀκοήν σου καὶ ἐφοβήθην.

Εἰσακήκοας τὴν ἀκοήν μου; Πρὸ γὰρ τούτου οὐκ ἀκήκοας; Οὐκ ἐγώ εἰμι ὁ λαλήσας ἐν τῷ ὄρει Σινᾶ; Οὐ διὰ Μωϋσέως ἐλάλησα; Οὐ διὰ τῶν προφητῶν ἐκήρυξα τῶν πρὸ σοῦ; Οὐ Δαυὶδ ἐκήρυξεν; Ὁ γὰρ Ἀμβακοὺμ μετὰ πολλὰς γενεὰς τοῦ Δαυίδ. Μετὰ γὰρ δεκατέσσαρας γενεὰς οὗτός ἐστιν ὁ ἐν Βαβυλῶνι παρελθών.

Ἀπὸ γὰρ Δαυὶδ ἕως της μετοικεσίας Βαβυλῶνος γενεαὶ δεκατέσσαρες

, ὥς φησιν τὸ εὐαγγέλιον. Εἰ τοίνυν ὁ προφήτης Ἀμβακοὺμ κατὰ τὸν χρόνον ἦν τῆς αἰχμαλωσίας Βαβυλῶνος, καὶ Μωϋσῆς καὶ Σαμουὴλ καὶ Ἡσαΐας καὶ Ἱερεμίας καὶ Ἠλίας καὶ Ἐλισσαῖος καὶ οἱ ἀκρότατοι τῶν προφητῶν πανταχοῦ τὸν θεὸν ἐκήρυξαν. Κύριε ὁ θεὸς Ἀβραάμ, κύριε ὁ θεὸς Ἰσαάκ, κύριε ὁ θεὸς Ἰακώβ, ἐπάκουσον σήμερον ἐν πυρί. Ἕκαστος τῶν προφητῶν θεὸν ἐκήρυττον καὶ ἀκοῇ διεδίδοτο. Σὺ προφῆτα, ὁ μετὰ πολλοὺς γενόμενος προφήτας, διὰ τί πάλαι τετριμμένον τῇ συνηθείᾳ, τὸ ἤδη κατεχόμενον τῇ συνειδήσει, τὸ ἤδη κατεχόμενον τῇ γνώμῃ, τὸ ἤδη προλάμπον τῇ συνειδήσει τῶν πιστῶν, διὰ τί ὡς ξένον ἑρμηνεύεις καὶ μετὰ τρόμου λέγεις·

Κύριε, εἰσακήκοα τὴν ἀκοήν σου καὶ ἐφοβήθην.

Πόθεν ἀκήκοας ἢ τίς σοι ἀπήγγειλεν, ὦ προφῆτα; Οὐ καλῶς ἐξενίσθης, οὐδὲ καλῶς ἐφοβήθης. Ὁ γὰρ κηρυττόμενος οὐ φόβον ἔχει, ἀλλ’ ἀληθείας χαρὰν ἀπεργάζεται, εὐφροσύνης πληροῖ. Ἀλλ’ ἐγώ, φησίν, οἶδα τί ἤκουσα. Πόθεν ἤκουσας; Παρὰ τοῦ λαλοῦντος ἐν ἐμοὶ θεοῦ. Θεὸς γὰρ προφήταις οὐκ ἔξωθεν λαλεῖ, ἀλλ’ ἔσωθεν ἀκούεται ἤχῳ προφήτου καὶ ἔνδοθεν ἠχεῖται; Πόθεν τοῦτο; Αὐτὸς μαρτυρεῖ ὁ Ἀμβακούμ·

Ἐπὶ τῆς φυλακῆς μου στήσομαι καὶ ἀκούσομαι τί λαλήσει ἐμοὶ κύριος ὁ θεός.

Παρακαλῶ δέ, ὅτι ἐνέπεσον εἰς τὴν ὑπόθεσιν ταύτην, εὐγνωμόνως ὑμᾶς ἀκοῦσαι καὶ μακροθύμως, ἵνα μὴ παρέλθῃ τὸ νόημα ἁπλῶς, γυμνούμενον τῆς οἰκείας θεωρίας. Ἀναγκαῖον γὰρ ζητῆσαι ἀπὸ ποίας ἀφορμῆς εἰς ἀνάγκην κατέστη ὁ τοῦ θεοῦ λόγος. Ἑρμηνευέτω ὁ προφήτης τὸν σωτῆρα ἢ ποίᾳ ὑποθέσει. Οὐ γὰρ λαλεῖ ὁ θεὸς ἀργῶς μὴ ὑποκειμένου πράγματος. Καὶ ἀπαιτοῦντος θεοῦ τὴν διδασκαλίαν ὁ προφήτης Ἀμβακούμ, οὐδὲν ἔχων περὶ τὸ προκείμενον, οὔτε ἵνα τέως τὸν σωτῆρα θεολογήσῃ, ἀλλὰ περὶ τῆς ἀνωμαλίας τῶν πραγμάτων ἐντυγχάνων τῷ θεῷ καὶ δεικνὺς ὅτι ἀνωμαλίας ὁ βίος γέμει καὶ ἀδικία δυναστεύει καὶ πλεονεξία τυραννεῖ, ἐντυγχάνει τῷ θεῷ.

Κύριε, ἵνα τί μοι ἔδειξας κόπους καὶ πόνους, ἐπιβλέπειν ἐπὶ ταλαιπωρίαις ἀνθρώπων;

Ὡσεί τις λέγει· Διὰ τί ἐγενήθην; Ἵνα μάρτυς γένωμαι τῶν κακῶν τοῦ κόσμου; Τί γὰρ εἶδες κακόν, ὦ προφῆτα; Ἐνώπιόν μου γέγονε κρίσις, ἀντὶ τοῦ οὐκ ᾐδέσθησαν οὐδὲ προφήτου ὀφθαλμούς. Λέγει πρὸ αὐτὸν ὁ θεός· Θαυμάζεις ὅτι σε οὐκ ἐρυθριῶσιν; Ἐνώπιον ἐμοῦ λαμβάνουσι καὶ οὐκ ἀδικοῦνται. Ἐνώπιόν μου γέγονε κρίσις καὶ ὁ κριτὴς λαμβάνει.

Ὁ ἄρχων αἰτεῖ καὶ ὁ κριτὴς λόγους εἰρηνικοὺς ἐλάλησε, καταθύμιον τῆς ψυχῆς αὐτοῦ

, οὐ κατὰ τὴν βούλησιν τοῦ νόμου, ἀλλ’ εἰς τὸ θέλημα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ. Διὰ τοῦτο ἐξέρχεται τὸ κρίμα διεστραμμένον. Εἶτα λέγει τῷ θεῷ· Προνοητὰ τοῦ κόσμου, ὁ πάντων φειδόμενος, παρασιωπᾷς ἐν τῷ καταπίνεσθαι τὸν δίκαιον ὑπὸ τοῦ ἀσεβοῦς καὶ ποιεῖς τοὺς ἀνθρώπους ὡς τοὺς ἰχθύας τῆς θαλάσσης ἀλλήλους κατεσθίοντας, οἷς οὐκ ἔστιν ἡγούμενος; Ὡς ταῦτα ἐνέτυχε καὶ ταῦτα ἔδειξεν, ὡς προφήτης ἄρχεται λέγειν μετὰ τὸ πληρῶσαι τὸν λόγον,

Ἐπὶ τῆς φυλακῆς μου στήσομαι καὶ ἀκούσομαι τί λαλήσει ἐν ἐμοὶ κύριος καὶ τί ἀποκριθήσομαι πρὸς τὸν ἔλεγχόν μου.

Ἰδοὺ ποίαν λύσιν τοῖς ζητήμασι δίδωσιν. Ἐρωτήσας περὶ τῆς ἀνωμαλίας τῶν πραγμάτων, διὰ τί παρορᾷ ταῦτα γινόμενα;

Ἐπὶ τῆς φυλακῆς μου φησί στήσομαι.

Τί ἐστι φυλακή; Φυλακὴν λέγει ὁ δίκαιος τὸ μὴ προπετῶς λαλεῖν. Ὅταν τις, ἀδελφέ, ἀπορῇ τῶν πραγμάτων τῶν ἐν τῷ βίῳ τὸν τρόπον, οὐκ ὀφείλει προπετῶς ἀποκρίνεσθαι. Οὐ προνοεῖ ὁ θεὸς τοῦ κόσμου; οὐ διαφέρεται τῶν γινομένων; κατέλιπε τὴν οἰκουμένην; οὐκ ἐφορᾷ τὴν γῆν; Ὡς διαβάλλει Δαυὶδ τοὺς κακοὺς λέγων·

Τὸν λαόν σου, κύριε, ἐταπείνωσαν καὶ τὴν κληρονομίαν σου ἐκάκωσαν· χήραν καὶ ὀρφανὸν ἀπέκτειναν καὶ προσήλυτον ἐφόνευσαν· καὶ εἶπαν· Οὐκ ὄψεται κύριος, οὐδὲ συνήσει ὁ θεὸς τοῦ Ἰακώβ.

Κατεψηφίσαντό σου ἀπρονοησίαν·

Εἶπεν ἄφρων ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ οὐκ ἔστι θεός, οὐδὲ προνοεῖ ὁ θεός.

Ἐγὼ δὲ ὁ προφήτης, εἰ καὶ δυσχεραίνω ἐπὶ τῇ ἀνωμαλίᾳ, ἀλλ’ οὐ προπετεύομαι.

Ἐπὶ τῆς φυλακῆς μου στήσομαι

, ἀντὶ τοῦ Φυλακῆς τῆς ἐμῆς οὐκ ἀφίσταμαι. Ποίας; Τὸ μὴ προπετῶς φθέγγεσθαι, μηδὲ ἀποφαίνεσθαι ἀπὸ ἀνθρωπίνων λογισμῶν πράγματα, ἀλλὰ ἀναμεῖναι θεοῦ διδασκαλίαν.

Ἐπὶ τῆς φυλακῆς μου στήσομαι.

Φυλακὴν λέγει τὸ μηδὲν λαλῆσαι προπετῶς.

Θοῦ, κύριε, φυλακὴν τῷ σώματί μου

καὶ

ἐπὶ τῆς φυλακῆς μου στήσομαι καὶ ἀκούσομαι τί λαλήσει ἐν ἐμοὶ κύριος ὁ θεὸς καὶ τί ἀποκριθήσομαι πρὸς τὸν ἔλεγχόν μου.

Οὐκ εἶπε Τί ἀποκριθῇ ὁ θεός, ἀλλὰ Τί ἀποκριθῶ ἐγώ. Διὰ γὰρ τοῦ αὐτοῦ προφήτου καὶ τὰ ἐγκλήματα καὶ ἡ λύσις τῶν ἐγκλημάτων.

Καὶ εἶπε κύριος πρός με

, ἔσωθεν λαλῶν, οὐκ ἔξωθεν φθεγγόμενος·

Καθίσας γράψον ἐπὶ πυκτίου εἰς βιβλίον σαφῶς, ἵνα σαφῶς τρέχῃ ὁ ἀναγινώσκων

, ἀντὶ τοῦ Εὔδηλα γράμματα, τρανά, φανερά, ἵνα μὴ ἡ δυσκολία τῆς ἀναγνώσεως ἐμποδίσῃ τὴν γνῶσιν,

ἵνα σαφῶς τρέχῃ ὁ ἀναγινώσκων

. Τί οὖν γράψω;

Ὅτι ὁ ἐρχόμενος ἥξει καὶ οὐ χρονιεῖ.

Ἐπειδὴ κριτὴν ζητεῖς δίκαιον ἐρευνῶντα τὰ ὑπὸ τῆς δυναστείας κρυπτόμενα, ζητοῦντα τὰ ἁμαρτήματα· ἐπειδὴ κριτὴν ζητεῖς ἐρευνῶντα τὰ γινόμενα, εὐθέως ἀπαιτοῦντα πάντα τὰ παρανόμως κατασκευαζόμενα, ἥξει ὁ κριτής.

Ὅτι ὁ ἐρχόμενος ἥξει καὶ οὐ χρονιεῖ.

Καὶ οὐ λέγει Ἰδοὺ ἤξω, ἀλλ’ Ἰδοὺ

ἥξει

. Ἐγώ σε κριτὴν ζητῶ. Τίς ἔσται ἄλλος παρὰ σὲ ἐρχόμενος καὶ κρίνων; Εἰ δὲ

ὁ ἐρχόμενος ἥξει καὶ οὐ χρονιεῖ

.

Ὁ δὲ δίκαιος ἐκ πίστεως ζήσεται

, μὴ τῇ ὄψει κρίνων, ἀλλὰ τῇ πίστει ταμιευόμενος τὴν ἀλήθειαν.

Ὅτι ὁ ἐρχόμενος ἥξει.

Ποῖος ἐρχόμενος; Σὺ εἶ ὁ ἐρχόμενος ἢ ἕτερον προσδοκῶμεν;

Ὅτι ὁ ἐρχόμενος ἥξει.

Μηδὲν ἄλλο γράψῃς. Λύσις πάντων τῶν ζητημάτων Χριστοῦ παρουσία.

Ὁ ἐρχόμενος ἥξει.

Ὅπου Χριστὸς λύεται ζήτημα· ὅπου Χριστὸς λύεται φόβος καὶ δειλία. Ἐδειλίασάν ποτε ἐν τῇ θαλάσσῃ οἱ μαθηταὶ καί φησι·

Θαρσεῖτε, ἐγώ εἰμι.

Μὴ φοβεῖσθε. Χριστοῦ παρουσία, λύσις πάντων τῶν κακῶν.

Ὁ ἐρχόμενος ἥξει καὶ οὐ χρονιεῖ.

Ὁ δὲ δίκαιος ἐκ πίστεως ζήσεται.

Ἐὰν πιστεύῃς ὅτι ἔρχεται ὁ δίκαιος κριτὴς ἀποδοῦναι ἑκάστῳ κατὰ τὴν πρᾶξιν αὐτοῦ καὶ μὴ ἀρνήσῃ πρὸς τὴν βραδύτητα τὴν φαινομένην ὁρῶν, ἀλλὰ ἀναμένῃς τὴν ἀλήθειαν τὴν ἀψευδῆ, ζήσῃ ἐκ πίστεως. Τοῦτον τὸν λόγον ὁ θεῖος ἀπόστολος εἰς τὸν σωτῆρα ἐκλαμβάνων. Οὐ γὰρ ἡμεῖς ταῦτα θεωροῦμεν, ἀλλὰ τοῖς ἁγίοις ἡμῶν πατράσι καὶ διδασκάλοις ἀκολουθοῦμεν, τοῖς οὕτω θεωρήσασι περὶ τοῦ σωτῆρος. Διαλεγόμενος γὰρ λέγει Παῦλος·

Ἀδελφοὶ ἅγιοι, κλήσεως ἐπουρανίου μέτοχοι, φυλάξατε τὴν ἀρχὴν τῆς πίστεως.

Καὶ ἄλλα τινὰ μεταξὺ εἰρηκὼς ἐπάγει·

Ὅτι μικρὸν ὅσον ὁ ἐρχόμενος ἥξει καὶ οὐ χρονιεῖ. Ὁ δὲ δίκαιος ἐκ πίστεως ζήσεται.

Εἶτα ἑρμηνεύει λοιπόν·

Ἐὰν ὑποστείλητε, οὐκ εὐδοκεῖ ἡ ψυχή μου. Ἡμεῖς δὲ, ἀδελφοί, οὐκ ἐσμὲν ὑποστολῆς τέκνα, ἀλλὰ πίστεως εἰς περιποίησιν ψυχῆς.

Ὁ ἐρχόμενος ἥξει

· ἥξει πάντως καὶ κρινεῖ. Ἰδοὺ ὁ θεὸς ἡμῶν κρίσιν ἀνταποδίδωσι καὶ ἀνταποδώσει· αὐτὸς ἥξει. Ὅπου ἡ παρουσία, ἐκεῖ καὶ ἡ κρίσις, παρουσία ἡ ἔνδοξος, ἡ μέλλουσα, ὅτε σαλπίσει ὁ ἄγγελος καὶ πάντες ἀναστήσονται οἱ ἐν τοῖς μνημείοις. Ταῦτα ἀκούσας ὁ προφήτης καὶ διαλεχθεὶς τῷ θεῷ, ἕτερον δὲ ἀκούσας κριτὴν καὶ δεσπότην ἐρχόμενον, εὐθέως ἀναβοᾷ, ἐκπλήξεως πληρωθεὶς τὴν διάνοιαν, προσλαλεῖ λοιπὸν τῷ κηρυχθέντι·

Κύριε, εἰσακήκοα τὴν ἀκοήν σου καὶ ἐφοβήθην· κατενόησα τὰ ἔργα σου καὶ ἐξέστην, πῶς ἐν μέσῳ δύο ζώων γνωσθήσῃ.

Πολλοῖς μὲν ἔδοξεν εἰπεῖν τὸ

ἐν μέσῳ δύο ζώων γνωσθήσῃ

, τουτέστι ζωῆς μιᾶς τοῦ αἰῶνος τοῦτο καὶ τοῦ μέλλοντος. Πολλοῖς δὲ πάλιν, ἐν μέσῳ δύο λαῶν. Πανταχοῦ δὲ τὸ ἀσφαλὲς ἕστηκε, τὸ μεταξὺ τῆς πρώτης διαθήκης καὶ τῆς δευτέρας. Ταῦτα γάρ ἐστι τὰ ζῶα τὰ λογικά, πάντας ἡμᾶς ζωοποιοῦντα. Τὰ γὰρ θεῖα ῥήματα ζωοποιὸν ἔχει δύναμιν.

Ἐν μέσῳ δύο ζώων γνωσθήσῃ. Ἐν τῷ ἐγγίζειν τὰ ἔτη ἐπιγνωσθήσῃ, ἐν τῷ παρεῖναι τὸν καιρὸν ἀναδειχθήσῃ.

Οὐδέπω γὰρ ἐπεγνώσθης, ἀλλ’

Ἐν τῷ ἐγγίζειν τὰ ἔτη

; ἀντὶ τοῦ Περὶ τὸ πλήρωμα τῶν καιρῶν τότε μέλλεις γνωρίζεσθαι, τότε μέλλεις κηρύττεσθαι. Τοῦτο οὖν ἤκουσα, καὶ

ἐφοβήθην· κατενόησα τὰ ἔργα σου καὶ ἐξέστην.

Ποῖα ἔργα κατενόησας; Ὅτι ὁ ποιητὴς τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς μέχρι τοῦ νῦν λανθάνει τὸν κόσμον.

Ἐν γὰρ τῷ κόσμῳ ἦν καὶ ὁ κόσμος δι’ αὐτοῦ ἐγένετο καὶ ὁ κόσμος αὐτὸν οὐκ ἔγνω.

Ἐν τῷ ἐγγίζειν τὰ ἔτη ἐπιγνωσθήσῃ, ἐν τῷ παρεῖναι τὸν καιρὸν ἀναδειχθήσῃ.

Οὐκ εἶπε Γενηθήσῃ· οὐκ εἶπε Πλασθήσῃ, ἀλλὰ Γνωσθήσῃ. Τῇ μὲν φύσει αἰώνιος· τῇ δὲ γνώσει νέος.

Ἐν τῷ παρεῖναι τὸν καιρὸν ἀναδειχθήσῃ

, τουτέστι· βασιλεὺς ἀναγορευθήσῃ. Εἶτα εἰπὼν τοῦτο, ἐπάγει τὴν οἰκονομίαν.

Ὁ θεὸς ἡμῶν ἀπὸ Θαιμὰν ἥξει

, τουτέστιν, ἐκ μεσημβρίας

Καὶ ὁ ἅγιος ἐξ ὄρους κατασκίου δάσεος.

Ὄρος κατάσκιον τὴν ἁγίαν παρθένον καὶ θεοτόκον καλεῖ. Τινὲς δὲ καὶ εἰς τὸ τῆς Σιὼν ὄρος τοῦτο ἐκλαμβάνουσι. Τῇ γὰρ θείᾳ δυνάμει ἐπεσκιάζετο.

Ἔκαμψεν οὐρανοὺς ἡ ἁρετὴ αὐτοῦ καὶ τῆς συνέσεως αὐτοῦ πλήρης ἡ γῆ.

Ἄρχεται λοιπὸν ὡς φίλῳ διαλέγεσθαι καὶ γνωρίμῳ. Ἐξῆλθες εἰς σωτηρίαν λαοῦ σου τοῦ σῶσαι τοὺς χρηστούς σου·

Ἐπεβίβασας τοὺς ἵππους σου ἐφ’ ὕδατα θαλάσσης.

Ποίους ἵππους; Τοὺς ἀποστόλους. Θάλασσαν δὲ τὸν κόσμον, ὥς φησιν Ἡσαΐας·

Οὐαὶ πλῆθος ἐθνῶν πολλῶν, ὡς θάλασσα κυμαίνουσα, οὕτω ταραχθήσεσθε.

Ἐπεβίβασας εἰς θάλασσαν τοὺς ἵππους σου ταράσσοντας ὕδατα πολλά.

Ταραχῆς ἐπληροῦτο ἡ οἰκουμένη. Ἤκουσαν νέον κήρυγμα, ξένον βασιλέα, καινὴν νομοθεσίαν καὶ διδασκαλίαν. Οὕτως ἐταράχθησαν ὡς εἰς Μακεδονίαν ἐλθόντος τοῦ μακαρίου Παύλου βοῆσαι τοὺς ἐν Μακεδονίᾳ.

Οἱ τὴν οἰκουμένην ἀναστατώσαντες, οὗτοι καὶ ἐνθάδε πάρεισιν.

Ἐταράττετο ἡ ἀπιστία· ἐστηρίζετο ἡ ἀλήθεια, ἵνα δείξῃ ὅτι τῶν αὐτῶν ἵππων ἦν καὶ ταράττειν τοὺς ξενιζομένους καὶ φωτίζειν τοὺς ἁγιαζομένους. Ὁ εἰπὼν

Ἐπεβίβασας εἰς θάλασσαν τοὺς ἵππους σου ταράσσοντας ὕδατα πολλά

, ὁ αὐτὸς ἐν τῇ αὐτῇ ᾠδῇ λέγει·

Ἐπιβήσῃ ἐπὶ τοὺς ἵππους σου καὶ ἱππασία σου σωτηρία.

Ταῦτα μαθὼν ὁ προφήτης κηρύττει Ἰουδαίοις·

Τάδε λέγει κύριος· Ἰδοὺ ἐγὼ ποιῶ ἔργον ἐν ταῖς ἡμέραις ὑμῶν, ᾧ οὐ μὴ πιστεύσητε

, οὐδὲ ἐάν τις ἐκδιηγῆται ὑμῖν. Μᾶλλον δὲ οὕτως·

Ἴδετε οἱ καταφρονηταὶ καὶ ἐπιβλέψατε καὶ ἀφανίσθητε, ὅτι τάδε λέγει κύριος· Ἰδοὺ ἐγὼ ἐργάζομαι ἔργον ἐν ταῖς ἡμέραις ὑμῶν, ᾧ οὐ μὴ πιστεύσητε, οὐδὲ ἐάν τις ἐκδιηγῆται ὑμῖν.

Ἔργον λέγει τὴν οἰκονομίαν τοῦ σωτῆρος. Τί οὖν ποιῶ ἔργον, ὥστε κηρυττόμενον παρ’ ὑμῶν μὴ πιστεύεσθαι; Ταύτην τὴν φωνὴν πάλιν ἐκλαμβάνει Παῦλος καλῶς, καὶ ἐν Ῥώμῃ Ἰουδαίοις διαλεγόμενος λέγει·

Βλέπετε οὖν μὴ ἐπέλθοι ἐφ’ ὑμᾶς τὸ γεγραμμένον·

Ἴδετε οἱ καταφρονηταὶ καὶ ἐπιβλέψατε καὶ ἀφανίσθητε, ὅτι ὅτι ἐγὼ ἔργον ἐργάζομαι ἐν ταῖς ἡμέραις ὑμῶν, ἔργον, ᾧ οὐ μὴ πιστεύσητε.

Ἀλλὰ ταῦτα μὲν εἰς τοσοῦτον, ἵνα καὶ τὴν τῶν πατέρων δέξωμαι διδασκαλίαν, θεραπευέσθω τὰ τραύματα τῶν ἀσθενούντων, προσέλθωσι τῷ ἰατρῷ, τῷ θείῳ λόγῳ τῷ λαβόντι παρὰ θεοῦ τὴν ἰατρείαν. Οἶδε καὶ τὸ σιδήριον τοῦ λόγου τεμεῖν τὸ ἕλκος καὶ ἐμφράξαι τὰ κενὰ τοῦ ἕλκους τοῖς φαρμάκοις τῆς ἀληθείας. Ὡς γὰρ ἐπὶ τῶν ἰατρευόντων μετὰ τὴν τομὴν εἰσέρχεται τὰ ῥάκη ἐκεῖνα, ἐμβάλλεται δέ, ἵνα δῷ διάστασιν καὶ μὴ συμπτύξῃ τὰ νεῦρα καὶ τῇ μοτώσει διασφαλίζεται τὴν σύμπτυξιν τῶν κακῶν, οὕτω καὶ ὁ θεός, ἐπειδὰν ἀναπτύξῃ τῷ θείῳ λόγῳ, ὥσπερ σιδήρῳ τὸ γλύμμα, τότε ταῖς θείαις ἐντολαῖς καὶ τῇ θείᾳ διδασκαλίᾳ μοτοῖ αὐτά. Οὐκ ἐμὸς ὁ λόγος. Ἄκουε τοῦ προφήτου λέγοντος τοῖς πεπλανημένοις· Λάβετε μεθ’ ἑαυτῶν λόγους καὶ εἴπατε·

Ἐπιστρέψωμεν πρὸς κύριον τὸν θεὸν ἡμῶν, ὅτι αὐτὸς ἔπαισε καὶ ἰάσεται ἡμᾶς· πατάξει καὶ μοτώσει καὶ ὑγιάσει ὑμᾶς.

Πότε;

Μετὰ δύο ἡμέρας

. Διὰ τί μετὰ δύο ἡμέρας; Εἰ ὅλως ἐνέργεια θεοῦ, ἐχρῆν γενέσθαι καὶ ἐν μιᾷ ῥοπῇ.

Πατάξει καὶ μοτώσει καὶ ὑγιάσει ὑμᾶς μετὰ δύο ἡμέρας.

Ἐπειδὴ τὸ μέγιστον αὐτῶν τραῦμά ἐστιν ἡ θεομαχία ἡ ἐπὶ τοῦ σταυροῦ, ἴασις δὲ τῶν σταυρωσάντων ἡ ἐλπὶς τῆς ἀναστάσεως. Ἀνέστη δὲ ὁ σωτὴρ μετὰ δύο ἡμέρας τῇ τρίτῃ καὶ ἀναστὰς ἐκ τῶν νεκρῶν ἐλπίδα σωτηρίας πᾶσι τοῖς μετανοοῦσιν ἐπέδωκεν. Ἐξ αὐτῶν γὰρ τῶν σταυρωσάντων πολλαὶ μυριάδες ἐπίστευσαν, ὥς φησιν ἡ γραφή·

Θεωρεῖς γάρ, ἀδελφὲ Παῦλε, πόσαι μυριάδες τῶν σταυρωσάντων Ἰουδαίων ἐπίστευσαν;

Καὶ μετὰ τὸν σταυρὸν οἱ θεομάχοι τῇ δυνάμει τοῦ σταυροῦ ἐθεραπεύθησαν. Ὅθεν τὴν δύναμιν τῆς ἀναστάσεως ὁ προφήτης ὑποτίθεται,

Μεθ’ ἑαυτῶν λέγων λάβετε λόγους

, ἀντὶ τοῦ Οὐ χρεία ἔργου, οὐ χρεία διὰ πραγμάτων ἀπολογήσασθαι, ἀλλὰ διὰ λόγων. Ἐπειδὴ διὰ λόγων ἠσεβήσατε καὶ λόγος ὑμᾶς εἰς παρανομίαν ἤγαγε, λόγος ὑμᾶς ἰατρεύσει.

Λάβετε μεθ’ ἑαυτῶν λόγους καὶ ἐπιστρέψατε πρὸς κύριον καὶ εἴπατε·

Ἐπιστρέψωμεν πρὸς κύριον τὸν θεὸν ἡμῶν, ὅτι ἐπάταξε καὶ ἰάσεται ἡμᾶς, πατάξει καὶ μοτώσει καὶ ὑγιάσει ἡμᾶς μετὰ δύο ἡμέρας.

Πῶς καὶ τίνι τρόπῳ;

Ἐν τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀναστησόμεθα.

Καὶ μὴν τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ Χριστὸς ἀνέστη, οὐχ οἱ λοιποί. Ἑρμηνεύει Παῦλος· Καὶ συνήγειρεν ἡμᾶς ἐν τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ.

Ἀναστησόμεθα σὺν αὐτῷ καὶ ζησόμεθα ἐνώπιον αὐτοῦ.

Αὐτῷ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος σὺν τῷ πατρὶ καὶ τῷ παναγίῳ καὶ ζωοποιῷ πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.