Severianus Gabalensis: De sacrificiis Caini (1)

Μήτηρ εὐταξίας ἀκολουθία, ὄψιν μὲν καὶ πρόσωπον ἔχουσα ταῖς ὑποθέσεσιν, εὐκρινῆ δὲ καὶ ἀσύγχυτον φυλάττουσα τὴν τῶν ἀκουόντων διάνοιαν. Μὴ τοίνυν ἀπεχώμεθα τῆς ἀκολουθίας, ἀλλὰ κἂν αἱ ἀναγνώσεις τὸν ἴδιον ἀνυέτωσαν δρόμον, ἡμεῖς τῆς ἱστορίας τὴν ἀκολουθίαν φυλάξωμεν.

Ἐν τοῖς προηγησαμένοις λόγοις παρεδίδοτο ἐκ τῆς τοῦ ἁγίου πνεύματος διδασκαλίας, τίς γέγονεν ἡ τοῦ ἀνθρώπου κατασκευή, τίς ἡ τιμή, τίς ἡ τάξις, τίς ἡ τῶν πραγμάτων δοθεῖσα ἡγεμονία. Ἥκει γὰρ τούτοις ἡ ἀπάτη ἡ ἐν παραδείσῳ, ἡ ἐξετασθεῖσα δίκη, ἡ ἐξενεχθεῖσα μετὰ φιλανθρωπίας ἀπόφασις.

Τούτοις ἠκολούθησεν τὰ κατὰ τὸν Κάϊν καὶ τὸν Ἄβελ ὄψει μὲν τῇ αὐτῇ τὸν θεὸν τιμᾶν ἐπιχειρησάντων, διαφόρῳ δὲ διαθέσει τὴν λειτουργίαν ἀναλαβόντων. Προσήνεγκε γὰρ καὶ οὗτος κἀκεῖνος. Ἀλλὰ τοῦ μὲν σχῆμα μόνον δώρου εἶχεν ἡ προσφορά, τοῦ δὲ καὶ τὴν πρέπουσαν διάθεσιν καὶ τιμήν. Εἶτα ἠκολούθησε φθόνος. Τῇ γὰρ εὐσεβείᾳ ἀκολουθεῖ ἀεὶ παρὰ μὲν τῶν κακῶν φθόνος, παρὰ δὲ τοῦ βραβευτοῦ στέφανος. Ἀνῃρέθη ὁ Ἄβελ, ὁ πρῶτος τῆς δικαιοσύνης κῆρυξ, ὁ πρῶτος εὐσέβειαν ἀγαπήσας καὶ μεταδιώξας· ὁ πρῶτος ἀλήθειαν τιμήσας καὶ μετὰ ἀληθείας τὸν θεὸν ἀγαπήσας καὶ προσκυνήσας, ὁ ἐν πολλοῖς μιμητὴς τοῦ Χριστοῦ γενόμενος.

Εὑρίσκω γὰρ τὸν ἅγιον Ἄβελ πολλὰς τοῦ Χριστοῦ εἰκόνας δεξάμενον. Ὥσπερ γὰρ ὁ σωτὴρ τῶν μετὰ τὸν νόμον ἀνακαινιζομένων ἀρχηγὸς καὶ πρῶτος δίκαιος, οὕτως τῶν ἀρχαίων πάντων ἀνθρώπων ἀρχηγὸς δικαιο

σύνης Ἄβελ. Οὔτε ἐν τῷ ἀνακαινισμῷ τῆς ἀνθρωπότητος, ἣν ἀνεκαίνισεν ὁ πάντων δεσπότης, εὑρίσκεις τι τοῦ δεσποτικοῦ πρῶτον σώματος, οὔτε ἐν τῇ παλαιᾷ τῶν ἀνθρώπων τάξει εὑρίσκεις δικαιοσύνην προλάμψασαν τοῦ Ἄβελ. Ἐκεῖνος ἀρχηγὸς τῶν παλαιῶν δικαίων, καὶ οὗτος ἀρχηγὸς τῶν νέων δικαίων καὶ τῶν μετὰ ἀληθείας ἀνακαινιζομένων ἁγίων.

Διὰ τοῦτο ὁ σωτὴρ ἔπηξε τοῦ Ἄβελ τὴν μνήμην πάσης δικαιοσύνης ἀρχήν. Λέγει γὰρ Ἰουδαίοις·

Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐκδικηθήσεται ἐκ τῆς γενεᾶς ταύτης πᾶν αἷμα δίκαιον ἐκχυνόμενον ἀπὸ καταβολῆς κόσμου, ἀπὸ τοῦ αἵματος Ἄβελ τοῦ δικαίου ἕως τοῦ αἵματος Ζαχαρίου, ὃν ἐφονεύσατε μεταξὺ τοῦ ναοῦ καὶ τοῦ θυσιαστηρίου.

Ἀρχὴν ἔπηξε δικαιοσύνης τὸν ἐπιβουλευόμενον μὲν παρὰ ἀνθρώποις, στεφανούμενον δὲ παρὰ τῷ θεῷ, τὸν Ἄβελ.

Καὶ ὅρα τὸ θαυμαστόν. Ἐπειδὴ Ἄβελ πρῶτος δικαιοσύνῃ συναγωνίσατο, πρῶτος ὑπὲρ εὐσεβείας ἠξιώθη παθεῖν. Ἐγένετο Χριστοῦ εἰκὼν τοῦ δι’ ἀλήθειαν παθόντος, καὶ εὑρέθη καὶ τὸ αἷμα τοῦ Ἄβελ πλησιάζον τῷ δεσποτικῷ αἵματι καὶ πολλὴν ἔχων τῇ ἐγγύτητα διὰ τὴν πίστιν.

Οἷον τὸ αἷμα τὸ σωτήριον διδασκαλεῖόν ἐστι πάσης τῆς οἰκουμένης· οὐδὲν ἡμᾶς παιδεύει τὴν εὐσέβειαν ἢ τὸ αἷμα τὸ δεσποτικόν, ὥσπερ γλώττῃ τῇ ἀληθείᾳ κεχρημένον. Ἐβόησεν καὶ τὸ αἷμα τοῦ Ἄβελ , βοᾷ καὶ τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Ἀλλ’ ἐκεῖνο μὲν βοᾷ ἐντυγχάνον, τοῦτο δὲ βοᾷ ἱλασμὸν φέρον τῷ κόσμῳ. Ἐπειδὴ γὰρ καὶ τὸ αἷμα τὸ δεσποτικὸν δίκην σάλπιγγος ἤχησεν εἰς τὰ πέρατα καὶ τὸ αἷμα Ἄβελ ἐνέτυχε τῷ θεῷ, ὁ ἀπόστολος μνημονεύσας καὶ τούτου κἀκείνου τοῦ αἵματος, τῇ παρεξετάσει εἰς μεῖζον ὕψος ἐπῆρε τὸ ἀληθῶς ἀνώτερον αἷμα. Λέγει γάρ·

Προσεληλύθαμεν ὄρει Σιών, καὶ πόλει θεοῦ ζῶντος, Ἱερουσαλὴμ ἐπουρανίῳ, καὶ μυριάσιν ἀγγέλων, πανηγύρει καὶ ἐκκλησίᾳ πρωτοτόκων ἀπογεγραμμένων ἐν οὐρανοῖς, καὶ κριτῇ θεῷ ζῶντι, καὶ πνεύμασιν ἁγίων τετελειωμένων, καὶ αἵματι ῥαντισμοῦ κρεῖττον λαλοῦντι παρὰ τοῦ Ἄβελ.

Τὸ μὲν γὰρ λαλεῖ ἐντυγχάνον κατὰ μιαιφόνων, τὸ δὲ τοῦ Χριστοῦ αἷμα ἐντυγχάνον ὑπὲρ ἁμαρτωλῶν, καὶ ἱλασμὸν φέρον τῷ κόσμῳ. Τὸ γὰρ αἷμα τοῦ Χριστοῦ ῥαντισμὸς τῆς οἰκουμένης, τὸ αἷμα Χριστοῦ λύτρον τῶν ἀνθρώπων.

Κρεῖττον, φησί, παρὰ τοῦ Ἄβελ λαλοῦντι

, καθ’ ὅσον τὸ μὲν ἐντυγχάνει, τὸ δὲ συνηγορεῖ.

Ἔπειτα πάλιν εἰκόνα εἶχεν τοῦ δεσποτικοῦ αἵματος τὸ τοῦ Ἄβελ κατὰ τοῦτον τὸν τρόπον. Ὁ Ἀδὰμ ἁμαρτήσας ὑπέπεσε τῇ κατάρᾳ τοῦ θανάτου·

Γῆ εἶ καὶ εἰς γῆν ἀπελεύσῃ.

Ἐδέξατο τὴν ἀπόφασιν Ἄβελ δίκαιος γεγονὼς καὶ πταισμάτων μὴ ὑποπεσών, ἀλλὰ καὶ μαρτυρηθεὶς τῇ θείᾳ ψήφῳ ἐνεπολιτεύσατο σεμνῶς τῷ βίῳ. Εἶτα ὁ μιαιφόνος Κάϊν ἀνοίξας τὰς πύλας τοῦ θανάτου ἐποίησε κακὴν πάροδον γενέσθαι τῷ θανάτῳ, μᾶλλον δὲ καλήν. Ὅρα γὰρ τὸ τοῦ θεοῦ φιλάνθρωπον. Οἱ κατάδικοι οὐδέπω ἦσαν τεθνηκότες, οὔτε ὁ Ἀδὰμ οὔτε ἡ Εὔα. Ὁ Ἄβελ μὴ ἁμαρτήσας πρῶτος τῶν καταδικασθέντων ἀποθνῄσκει, τοῦ θεοῦ οὕτως οἰκονομήσαντος μὴ λαβεῖν τὸν θάνατον βεβαίαν νομήν· ἀσφαλὴς γὰρ θανάτου νομὴ ἁμάρτημα. Ὠικονόμησεν τοίνυν ὁ θεὸς ἐπιβουλευομένης τῆς εὐσεβείας παθεῖν τὸν μὴ ἁμαρτήσαντα ὑπὲρ τῶν κατακεκριμένων, ἵνα εἰκὼν γένηται τοῦ Χριστοῦ, ὃς ὑπὲρ τῶν ἁμαρτησάντων τὸν θάνατον φέρει.

Ὑπὲρ γὰρ τῶν ἁμαρτιῶν τοῦ λαοῦ ἦλθεν εἰς θάνατον

, φησίν.

Ἔστι δὲ καὶ τὸ ὄνομα τοῦ Ἄβελ κατὰ τὴν Ἑβραίαν γλῶσσαν ἑρμηνευόμενον πένθος. Ἀεὶ γὰρ ἡ εὐσέβεια ἐν τῷ παρόντι καιρῷ στενάζει, πενθεῖ, δακρύει, ὀδύρεται τὰς ἁμαρτίας, τὰς βλασφημίας, τὰς ἀδικίας. Ἐν πένθει οὖν διάγει ἡ εὐσέβεια. Ἀλλ’ ὁ σωτήρ·

Μακάριοι οἱ πενθοῦντες, ὅτι αὐτοὶ παρακληθήσονται.

Ἀναιρεθέντος τοίνυν τοῦ Ἄβελ, ἵνα τῆς ἀκολουθίας ἐχώμεθα, μᾶλλον δὲ στεφανωθέντος καὶ τὴν πρώτην τάξιν τῆς δικαιοσύνης λαβόντος, τίκτεται τῷ Ἀδὰμ υἱὸς ἄλλος ὁ Σήθ. Καὶ καλεῖ αὐτὸν ἡ μήτηρ Σὴθ καὶ ἐτυμολογεῖ τὸ ὄνομα λέγουσα·

Ἐξανέστησέ μοι ὁ θεὸς σπέρμα ἕτερον ἀντὶ Ἄβελ ὃν ἀπέκτεινεν Κάϊν.

Ἀντίδοσίς ἐστι τοῦ φόνου ὁ Σήθ· ἀντὶ γὰρ τοῦ υἱοῦ ἐδόθη.

Ἑρμηνεύεται ὁ Σὴθ ποτισμός. Ὧδε τὸν νοῦν. Ἐπειδὴ γὰρ τὴν διψῶσαν ῥίζαν τῆς μητρὸς καὶ τῷ πένθει τετρυχωμένην καὶ νενεκρωμένην ὡς ὕδωρ ἐπελθὸν ἤρ

δευσε καὶ πάλιν στέλεχος ἔδειξεν, ἐκλήθη Σήθ, τουτέστιν ποτισμός.

Καὶ λέγει·

Ἐξανέστησε μοι κύριος.

Οὐκ εἶπεν· Ἀνέστησεν, ἀλλ’ ἐξανέστησεν. ἄλλο δὲ ἀνάστασις καὶ ἄλλο ἐξανάστασις. Ἀνάστασις ἡ πρώτη ἡμῶν δημιουργία. Καὶ γὰρ τότε ἀπὸ γῆς ἤγειρε τὸ πλάσμα νεκρὰν γῆν λαβὼν ὁ θεός. Ἔπλασεν ἔμψυχον ἄνθρωπον· καὶ ἡ πρώτη ἡμῶν πλάσις ἀνάστασις ἦν. Τὸ γὰρ ἐρριμμένον ἤγειρεν, τὸν χοῦν ἀνέστησε καὶ εἰς ἀνθρώπου μορφὴν μετέβαλεν. Ἡ δὲ δεύτερα ἐκ τῶν νεκρῶν ἀνάστασις ἐξανάστασις λέγεται, ἀντὶ τοῦ ἐκ δευτέρου ἀνάστασις, ἐπειδὴ καὶ τότε ἀπὸ γῆς καὶ νῦν ἀπὸ γῆς. Λέγει ὁ ἀπόστολος·

Συμμορφούμενοι τῷ θανάτῳ τοῦ κυρίου ἡμῶν εἴ πως καταντήσωμεν εἰς τὴν ἐξανάστασιν αὐτοῦ τὴν ἐκ νεκρῶν.

Ἐξανέστησέν μοι, φησίν, ὁ θεὸς σπέρμα ἕτερον ἀντὶ Ἄβελ ὃν ἀπέκτεινεν Κάϊν.

Οὕτως ὁ Σὴθ τίκτεται, ὡς μαρτυρεῖ ἡ γραφή, ὁμότυπον ἔχων χαρακτῆρα τῷ Ἀδάμ. Πρωτότοκος ἐτέχθη ὁ Κάϊν, καὶ οὐδὲ ἓν ἔφερεν ὁμοίωμα τοῦ προσώπου ἢ τῆς εἰκόνος τοῦ πατρός. Ἐγενήθη Ἄβελ ὁ δίκαιος, καὶ εἶχε μορφὴν ἐοικυῖαν τῷ Ἀδὰμ καὶ οὐδὲ οὕτως αὐτοτελῆ καὶ ὁμοίαν. Ὁ δὲ Σήθ, ὃν ἤγειρεν ὁ θεὸς ἀντ’ ἐκείνου, ὥς φησιν ἡ γραφή,

κατὰ τὴν ἰδέαν τοῦ Ἀδὰμ καὶ κατὰ τὴν εἰκόνα αὐτοῦ

, ἐκμαξάμενος τὸν πατρικὸν χαρακτῆρα αὐτοῦ προῆλθεν.

Διὰ τί τοῦτο ἐμαρτύρησεν ἡ γραφὴ ὅτι κατ’ εἰκόνα τοῦ Ἀδὰμ ἐγένετο; Ἐνταῦθα τὸν νοῦν, παρακαλῶ. Ὁ Σὴθ οὗτος, ἐπειδὴ τύπος ἦν τῆς ἀναστάσεως – Ἐξανέστησεν γὰρ αὐτὸν ὁ θεὸς ἀντ’ ἐκείνου. – δείκνυσιν ὅτι ἡ ἀνάστασις τῶν νεκρῶν τὰς πρώτας ἐγείρει μορφὰς καὶ τὰς αὐτὰς εἰκόνας σῴζει καὶ οὐδὲν φθείρεται τοῦ χαρακτῆρος τοῦ ἀνθρώπου.

Ἐγέννησέ φησιν ὁ Ἀδὰμ κατὰ τὴν εἰκόνα αὐτοῦ καὶ κατὰ τὴν ὁμοίωσιν αὐτοῦ τὸν υἱὸν καὶ ἐπωνόμασεν αὐτὸν Σήθ.

Οἱ αἱρετικοὶ νοθεύουσι τὸν περὶ τῆς εἰκόνος λόγον. Ὅταν εἴπωμεν περὶ τοῦ υἱοῦ κατὰ τὸν ἀπόστολον·

Ὅς ἐστιν εἰκὼν τοῦ θεοῦ τοῦ ἀοράτου

καί·

Ὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων

, λέγουσιν· Αὕτη ἡ εἰκὼν οὐ πείθει σε ὅτι ἄλλο θεὸς καὶ ἄλλο εἰκών; Μὴ ὅμοιός ἐστιν ἄνθρωπος τῇ εἰκόνι τῇ κηροχύτῳ; Ἀλλὰ τὴν εἰκόνα καλεῖ ἡ γραφὴ ἐν διαφόροις σχήμασιν· οἷόν ἐστιν εἰκὼν ἔχουσα μορφὴν καὶ σχῆμα ὥσπερ ἀνδριάς· οὐκ ἔχει δὲ ὠχρότητα ἢ ξανθότητα ἢ μέλαν σῶμα ἢ λευκόν. Ἡ δὲ εἰκὼν ἡ κηρόχυτος παριστᾷ εἴδη καὶ χρώματα. Καὶ γὰρ τὸν ἑτερόφθαλμον ποιεῖ καὶ τὸν ὠχρὸν καὶ τὸν πολιὸν καὶ τὸν μέλανα καὶ τὸν πυρρὸν καὶ λευκόν, καὶ ἕκαστον χρῶμα μιμεῖται ἡ εἰκὼν ἡ κηρόχυτος. Ὁ μέντοι ἀνδριὰς οὐ δύναται, ἀλλὰ μόνον σχῆμα καὶ μορφὴν ἔχει ἡ εἰκὼν ἡ κηρόχυτος. Ἡ δὲ εἰκὼν ἡ φυσικὴ ἡ ἔχουσα τῆς φύσεως τὸν χαρακτῆρα, ἐκείνη ἐστὶ περὶ ἧς εἶπεν ἡ γραφή·

Ἐγέννησεν ὁ Ἀδὰμ κατὰ τὴν ἰδέαν αὐτοῦ καὶ κατὰ τὴν εἰκόνα αὐτοῦ.

Εἰπέ μοι τοῦ Ἀδὰμ τίς ἡ εἰκών; Εἰ ἡ τοῦ Ἀδὰμ ἡ εἰκὼν ἡ ἰδέα αὐτοῦ ἐστι, μορφὴ τοῦ θεοῦ ἐστιν ἡ εἰκών; Οὐκ ἔστιν ἡ ἰδία οὐσία ἧς εἰκὼν ὁ υἱός.

Ἐγέννησέν, φησίν, ὁ Ἀδὰμ κατὰ τὴν ἰδέαν αὐτοῦ καὶ κατὰ τὴν εἰκόνα αὐτοῦ.

Διὰ τοῦτο ὁ Χριστὸς εἰκών, οὐ μορφήν καὶ σχῆμα φέρων οὐδὲ ἰδέαν καὶ χρῶμα· ἀσώματος γὰρ ἡ φύσις. Οὐ δύνῃ μορφὴν εἰπεῖν ἐπὶ θεοῦ, οὐ σχῆμα, οὐκ εἶδος, οὐ χρῶμα. Ταῦτα γὰρ σωμάτων. Ἀλλὰ τίς θεοῦ ἀληθινὴ ἡ εἰκών; Ὁ ἐξ αὐτοῦ. Ἐκ τοῦ Ἀδὰμ ἡ εἰκών. Ἐκ τοῦ πατρὸς ἡ εἰκὼν γεννηθεὶς ἀιδίως ἐξ ἀνάρχου πατρός.

Καὶ τρανῶς φέρων τὸ ἐμφερὲς τῆς εἰκόνος λέγει·

Ὁ ἑωρακὼς ἐμὲ ἑώρακεν τὸν πατέρα

κατὰ τοὺς αἱρετικούς. Πῶς δύναται διὰ τοῦ ἀνομοίου ὅμοιον φαίνεσθαι; Λέγεις τὸν υἱὸν μικρότερον τοῦ πατρός . Ὁ οὖν ἑωρακὼς τὸν μικρότερον τοῦ πατρὸς ἑώρακε τὸν μείζονα.

Πάλιν ὁ σωτὴρ καθ’ ἑαυτόν, ὡς λέγεις, οὐδὲν δύναται. Ὁ οὖν ἑωρακὼς τὸν μηδὲν δυνάμενον εἶδε τὸν πάντα δυνάμενον. Ὁ βλέπων τὸν ὑπεξούσιον εἶδε τὸν αὐτεξούσιον. Ὁ βλέπων τὸ κτίσμα εἶδε τὸν κτίστην Ὁ βλέπων τὸν ὄντα, ποτὲ [ὅτε] οὐκ ἦν, εἶδεν τὸν ἀεὶ ὄντα. Ταῦτα κοινῶν λογισμῶν ἀκολουθίαν ἔχει. Εἰ μὴ ἔχει τὸ ὁμότιμον, εἰ μὴ ἔχει τὸ συναΐδιον, εἰ μὴ ἔχει τὸ ἀληθῶς ἐκ πατρικῆς ἐκλάμψαι φύσεως, πῶς

ὁ ἑωρακὼς ἐμὲ ἑώρακε τὸν πατέρα μου;

Ἐγέννησεν Ἀδὰμ κατὰ τὴν ἰδέαν αὐτοῦ καὶ κατὰ τὴν εἰκόνα αὐτοῦ.

Τίκτεται ὁ Σὴθ καὶ σῴζει τοῦ Ἀδὰμ τὸν χαρακτῆρα. Οὗτος γεννᾷ υἱὸν ὀνόματι Ἐνώς, περὶ οὗ φησιν ἡ γραφή·

Οὗτος ἤλπισεν ἐπικαλεῖσθαι τῷ ὀνόματι κυρίου.

Φιλοθέους ἡμᾶς ὄντας, καὶ φιλολόγους εἶναι δεῖ, λόγον φιλοῦντας οὐ τὸν ἔξω, ἀλλὰ τὸν θεῖον τὸν παιδευτὴν τῶν ψυχῶν, τὸν φωστῆρα πάσης διανοίας. Τί ἐστιν; Ἐμαρτυρήθη Ἐνὼς ὅτι

Οὗτος ἤλπισεν ἐπικαλεῖσθαι τῷ ὀνόματι κυρίου.

Ἄβελ οὐκ ἐπεκαλέσατο ὄνομα κυρίου; Εἰ μὴ ἐπεκαλέσατο, πῶς τὰ δῶρα προσέφερεν; Ἀδὰμ οὐκ ἐπεκαλέσατο τὸ ὄνομα κυρίου; Διὰ τί οὐκ ἐμαρτυρήθη περὶ ἄλλου;

Λέγω τοίνυν ῥῆμα ξένον μὲν τοῖς ἀκούουσιν, ἀληθὲς δὲ καὶ ἀκύνδινον, ἐπειδὴ μάρτυρα ἔχει τὴν γραφήν.

Ὁ Ἐνὼς ἤλπισεν ἐπικαλεῖσθαι τῷ ὀνόματι κυρίου

τὸν τρόπον τοῦτον· πάνυ δίκαιος γενόμενος καὶ τῇ εὐσεβείᾳ συνάψας ἑαυτὸν τῷ θεῷ

ἐπικαλεῖσθαι τῷ ὀνόματι κυρίου

τοῦ θεοῦ. Τί, φησίν, κωλύει οὕτω με τὸν θεὸν ἀγαπήσαντα κἀμὲ θεὸν καλεῖσθαι, οὐ κατὰ τυραννίδα, ἀλλὰ κατὰ ἀγάπην;

Ἤλπισεν ἐπικαλεῖσθαι τῷ ὀνόματι κυρίου

, οὐ καλεῖσθαι, ἀλλ’ ἐπικαλεῖσθαι τῷ ὀνόματι, ἵνα καὶ Ἐνὼς λέγηται καὶ θεός. Ἐνὼς δέ ἐστιν ἄνθρωπος. Τοῦτο καὶ ἡ Σύρα καὶ ἡ Ἑβραία ἑρμηνεύει ὅτι Ἐνὼς ἄνθρωπος ἑρμηνεύεται. Ἤλπισεν οὖν καὶ ἄνθρωπος εἶναι διὰ τὴν φύσιν καὶ θεὸς διὰ τὴν χάριν.

Ἐκλήθη τοίνυν οὗτος ὁ Ἐνὼς θεός. Πάντες ἑώρων αὐτὸν οἱ τότε καὶ ἔλεγον· Ἀληθῶς ἄξιος θεοῦ, ἀληθῶς αὕτη ἡ μορφὴ θεοῦ. Οἱ ἐκ τούτου λοιπὸν γεννώμενοι ἐκαλοῦντο υἱοὶ θεοῦ. Οἱ ἐκ τούτου λοιπὸν τοῦ σπέρματος Ἐνὼς φυλάττοντες τὴν εὐσέβειαν ἐκαλοῦντο υἱοὶ θεοῦ τοῦ μὴ ἀχθομένου, ἀλλὰ χαίροντος ἐπὶ τῇ ἰδιότητι καὶ ἀσπαζομένου τὴν οἰκειότητα τῶν εὐσεβῶν.

Ἐγὼ δὲ εἶπον· Θεοί ἐστὲ καὶ υἱοὶ ὑψίστου πάντες.

Ἀφ’ οὗ δὲ τὴν κατάραν ἐδέξατο ὁ Κάϊν, ἐμερίσθησαν αἱ δύο φυλαί, ἥ τε τοῦ Σὴθ καὶ ἡ τοῦ Κάϊν. Καὶ οἱ μὲν τοῦ Κάϊν υἱοὶ καὶ ἀπόγονοι ἐλέγοντο υἱοὶ ἀνθρώπων, οἱ δὲ τοῦ Σὴθ υἱοὶ καὶ ἀπόγονοι ἐλέγοντο υἱοὶ θεοῦ. Ἐβούλετο δὲ ὁ θεὸς τὸ γένος τοῦτο τὸ δίκαιον τοῦ Σήθ, ὃ ἤγειρεν ἀντὶ Ἄβελ, μὴ ἐπιγαμβρεύειν τῷ σπέρ

ματι τοῦ Κάϊν ὥσπερ ἐκέλευσεν Ἰουδαίοις μὴ δοῦναι τὰς θυγατέρας αὐτῶν ἀλλοφύλοις μηδὲ λαβεῖν ἐκ τῶν θυγατέρων τῶν ἀλλοφύλων. Ἐβούλετο οὖν χωρισθῆναι αὐτούς· κατὰ μέρος γὰρ ὁ θεὸς τὴν γενεὰν τοῦ Κάϊν ἀνήλισκεν.

Πρόσεχε λοιπόν, παρακαλῶ. Φαίνεται ὁ Κάϊν μόλις ἑπτὰ διαδόχους ἐσχηκώς τουτέστιν ἑπτὰ γενεάς, καὶ ἀναλωθεὶς μετὰ ταῦτα, ὡς ἐνέλιπε τὸ γένος. Ἐτίκτοντο τῷ γένει τοῦ Κάϊν θυγατέρες μόναι, ἐπλεόναζεν δὲ ἡ τῶν ἀρρένων φύσις τοῖς υἱοῖς τοῦ θεοῦ. Θέλων δὲ ὁ θεὸς ἐκνευρίσαι τοῦ πονηροῦ καὶ ἀνόμου τὴν μνήμην κατὰ μέρος τὴν τῶν ἀρρένων ἡλικίαν ἐξέκοψεν, καὶ περιελείφθησαν ἐν αὐτοῖς γυναῖκες ὀλίγαι, ἃς ᾔδει ὁ θεὸς δυναμένας τοῦ ἄρχεσθαι καὶ μὴ ἄρχειν.

Ὃ καὶ ἐπὶ τῶν Μαδιανειτῶν ἐποίησεν. Κελεύσας γὰρ ὁ θεὸς διὰ Μωσέως ἀχθῆναι πάντας τοὺς Μαδιανείτας λέγει·

Ὥσπερ οὖν τότε ἐκέλευσεν φυλαχθῆναι γυναῖκας, ἀναιρεθῆναι δὲ ἄνδρας, οὕτως ἀπεφήνατο κατὰ τῆς τῶν ἀνδρῶν γενεᾶς τοῦ Κάϊν τὴν διαδοχήν. Ἐπειδὴ γὰρ κατὰ τοῦ δικαίου προσώπου τοῦ Ἄβελ ἠνδρίσατο, ἐξέκοψεν ὁ θεὸς τὸ φρόνημα τὸ ἀνδρεῖον καὶ εἰς γυναῖκας ἀσθενεῖς καὶ εὐτελεῖς περιέστησεν.

Ἰδόντες δέ, φησίν, υἱοὶ τοῦ θεοῦ τὰς θυγατέρας τῶν ἀνθρώπων ὅτι καλαί εἰσιν

, ἀντὶ τοῦ· Οἱ κωλυθέντες μὴ ἔχειν ἐμίγησαν μετ’ αὐτῶν.

Ἐξελέξαντο γάρ φησιν, καὶ ἔλαβον ἑαυτοῖς γυναῖκας

, οὐ τῷ νόμῳ ἀκολουθήσαντες. Οὐ μέμφεται ὁ θεός, ὅτι ἔλαβον γυναῖκας, ἀλλ’ ὅτι ἑαυτοῖς ἔλαβον.

Ἔλαβον, γάρ φησιν, ἐκ πασῶν ὧν ἐξελέξαντο.

Λοιπὸν μὴ ὄντων ἀνδρῶν ὡς αἰχμαλώτους λαβόντες διεμερίζοντο, οὐ νόμῳ γάμου, ἀλλὰ ἀδιαφορίᾳ ἀσελγείας.

Πρόσεχε λοιπόν. Οὕτω καὶ ἡ γραφὴ λέγει·

Ἐγένετο δέ, ἡνίκα ἐγένοντο οἱ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων πολλοὶ καὶ θυγατέρες ἐγενήθησαν αὐτοῖς

, ἀντὶ τοῦ· ἐξεκόπη αὐτοῖς ἡ τῶν ἀρρένων διαδοχὴ καὶ ἔμεινεν παρ’ αὐτοῖς τὸ θῆλυ. Εἶτα ἐπάγει·

Ἰδόντες δὲ οἱ υἱοὶ τοῦ θεοῦ τὰς θυγατέρας τῶν ἀνθρώπων ἔλαβον ἑαυτοῖς

131

ἀπὸ πασῶν ὧν ἐξελέξαντο.

Ταῦτα δὲ οὐχ ἁπλῶς διείλαμεν. Τινὲς γὰρ ἐνόμισαν υἱοὺς θεοῦ τοὺς ἀγγέλους εἶναι· ὅτι ἄγγελοί φησι κατελθόντες συνεμίγησαν γυναιξίν, ἐξ ὧν ἐτέχθησαν οἱ γίγαντες. Ψεῦδος τοῦτο ὅλον. Μῦθός ἐστιν, μᾶλλον δὲ ἀσθένεια. Πῶς γὰρ οἷόν τε ἦν τὸν ἀσώματον ἄγγελον σώματι μιγῆναι οὔτε μελῶν τῶν αὐτῶν ἐπικειμένων οὔτε ἐπιθυμίας οὔσης τῆς αὐτῆς;

Δεδόσθω δὲ κατὰ τὸν μῦθον ἀγγέλους εἶναι. Ἄγγελοι πνεύματά εἰσιν καὶ πῦρ, ἰσχυροὶ καὶ ἀκαταμάχητοι δυνάμει. Ὑπέστησαν βίαν αἱ γυναῖκες παρ’ ἀγγέλων. Ὁ κατακλυσμὸς ἐλθών, διὰ τί ἄνδρας ἀπέκτεινεν καὶ οὐκ ἀγγέλους; Ἄλλοι ἥμαρτον καὶ ἄλλοι καταδικάζονται; Καὶ μὴν ἐχρῆν ἐλεηθῆναι τὰς βιασθείσας, κολασθῆναι δὲ τοὺς ἀσεβήσαντας. Εἶτα τοῦ κατακλυσμοῦ γενομένου τὸ ὕδωρ τί ἠδίκησε τοὺς ἀγγέλους; Πνεύματα ἐν ὕδασιν οὐ πνίγονται. Ἀλλ’ ἐπνίγησαν ἄνθρωποι οἱ βίαν ὑπομείναντες, καὶ ἐσώθησαν ἄγγελοι οἱ βιασάμενοι. Αὕτη ἡ ἀκολουθία οὐ δείκνυσι τῆς βίας τὴν τάξιν, ἀλλ’ ὑπενόησαν κακῶς οἱ ὑπονοήσαντες.

Ἴδωμεν τί λέγει ὁ δικαστής.

Εἶδεν, φησίν, ὁ θεὸς τὴν γῆν, καὶ ἦν κατεφθαρμένη, ὅτι κατέφθειρεν πᾶσα σὰρξ τὴν ὁδὸν αὐτοῦ ἐπὶ τῆς γῆς.

Τί οὖν πρὸς ἀγγέλους;

Οὐ μὴ καταμείνῃ τὸ πνεῦμά μου ἐν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις εἰς τὸν αἰῶνα διὰ τὸ εἶναι αὐτοὺς σάρκας.

Εἰ ἄγγελοι ἥμαρτον, ἀνθρώπους διὰ τί αἰτιᾶται; Ἀλλὰ πλανᾷ τινας τὸ τῶν γιγάντων ὄνομα. Εἰ μὴ ἦσαν, φησίν, ἄγγελοι οἱ μετὰ τῶν γυναικῶν γενόμενοι, πόθεν οἱ γίγαντες; Γίγαντας καλεῖ ἡ γραφὴ οὐ ξένην πλάσιν οὐδὲ ξένην μορφήν, ἀλλὰ τοὺς ἥρωας, τοὺς πολεμικούς, τοὺς ἰσχυρούς, αὐτοὺς καλεῖ γίγαντας. Μαρτυρεῖ ἡ γραφή·

Ἰδού, γάρ φησιν, ἀφελεῖ κύριος ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας καὶ ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ ἰσχύοντα καὶ ἰσχύουσαν, ἰσχὺν ἄρτου καὶ ἰσχὺν ὕδατος, γίγαντα καὶ ἰσχύοντα.

Τί ἐποίει γίγας εἰς Ἱερουσαλήμ;

Ὅτι γὰρ ἐξ ἀνθρώπων ἄνθρωποί εἰσιν οἱ γίγαντες καὶ οὐχ ἑλληνικὸν πλάσμα οὐδὲ μυθικὸν δρᾶμα, πάλιν ἡ γραφὴ μαρτυρεῖ. Νῶε, φησίν, ἔσχεν τρεῖς υἱούς, τὸν Σήμ, τὸν Χάμ, τὸν Ἰάφεθ. Χὰμ ἐγέννησε τὸν Χαναάν.

Χαναὰν ἐγέννησε τὸν Νεβρώδ.

Οὗτος ἦν γίγας κυνηγὸς ἔναντι κυρίου.

Ἰδοὺ καὶ ὁ πατὴρ ἄνθρωπος καὶ ὁ πάππος ἄνθρωπος καὶ γίγας ὁ γεννηθείς. Εἶτα καὶ ἐν τῇ παλαιᾷ οἱ κατάσκοποι τῷ Μωϋσῇ φησιν·

Εἰσήλθαμεν εἰς τὴν γῆν καὶ ἦμεν ἐνώπιον αὐτῶν ὡσεὶ ἀκρίδες καὶ γίγαντας εἴδομεν.

Καὶ τίνες ἦσαν οἱ γίγαντες λέγουσιν·

Εἴδαμεν τὴν γενεὰν τοῦ Ἐνάκ.

Ὅπερ καὶ ἐν τῇ συνηθείᾳ λέγομεν τῇ κοινῇ· ἥρως ἄνθρωπος, ξένος ἄνθρωπος, γίγας ἄνθρωπος, οὐ ξένην ἡμῶν φύσιν λεγόντων, ἀλλά τι ἀνδρεῖον καὶ ἡρωϊκὸν τῆς ψυχῆς παριστώντων. Οὕτως δὲ οὐκ ἔστιν θεομαχίας ὑπόθεσις ἡ τῶν γιγάντων ἱστορία, ἀλλὰ γίγαντας ἐκάλεσεν τοὺς ἥρωας τοὺς εὐμήκεις. Τοιούτους γὰρ ἐποίησεν ὁ θεὸς τοὺς υἱοὺς τοῦ Σὴθ ὑψηλούς, τοὺς δὲ τοῦ Κάϊν ταπεινοὺς καὶ εὐτελεῖς, ἵνα καὶ ἀπὸ τῆς ὄψεως φαίνηται ἡ διαφορά, πῶς οἱ μὲν ηὐλογημένοι εἰς ὕψος ἐπαίρονται, οἱ δὲ κατηραμένοι τεταπείνωνται.

Ἵνα τοίνυν δειχθῇ πάλιν ὅτι γίγαντες οὔκ εἰσιν ἀσεβείας δρᾶμα ἢ μυθολογίας, λέγει ὁ προφήτης Δαυὶδ περὶ τοῦ ἡλίου·

Ἀπ’ ἄκρου τοῦ οὐρανοῦ ἡ ἔξοδος αὐτοῦ καὶ τὸ κατάντημα αὐτοῦ ἕως ἄκρου τοῦ οὐρανοῦ. Ἀγαλλιάσεται ὡς γίγας δραμεῖν ὁδόν.

Οὐ τοίνυν ἀπὸ τῶν ἀγγέλων ἐγεννήθησαν οἱ γίγαντες, ἀλλ’ ἐξ ἀνθρώπων· καὶ ἦσαν ἄνθρωποι εὐμήκεις, ὡραῖοι σώματι καὶ κάλλει μεμαρτυρημένοι. Οἵτινες καταλιπόντες τὴν τῶν ταγμάτων τάξιν ἀταξίᾳ τὰς γυναῖκας διείλαντο. Αἰτιᾶται ὁ θεὸς καὶ λέγει·

Οὐ μὴ καταμείνῃ τὸ πνεῦμά μου ἐν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις εἰς τὸν αἰῶνα διὰ τὸ εἶναι αὐτοὺς σάρκας.

Μανιχαῖοι ἐπιλαμβάνονται τοῦ ῥητοῦ.

Οὐκοῦν ἐν οὐδενὶ θεὸς ἐπαναπαύεται. Πάντες γὰρ σάρκα ἔχομεν. Εἶτα [τὸ]

οὐ μὴ καταμείνῃ τὸ πνεῦμά μου ἐν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις εἰς τὸν αἰῶνα διὰ τὸ εἶναι αὐτοὺς σάρκα

μισοῦντός ἐστιν τὴν σάρκα, πῶς οὖν ἀλλαχοῦ λέγει ἡ γραφή·

Ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσα σάρκα

; Σάρκα καλεῖ ἡ γραφὴ οὐ τὸ σῶμα τὸ φαινόμενον, ἀλλὰ καλεῖ σάρκα τὸν ἀμέτρως διακείμενον περὶ τῷ σώματι, τῆς δὲ ψυχῆς ἀμελοῦντα. Ὥσπερ ἐπὶ τοῦ σοφοῦ λέγομεν· Ὅλος νοῦς ἐστιν, οὐχ ὅτι οὐκ ἔχει σῶμα, ἀλλ’ ὅτι περὶ σοφίαν ἠσχόληται, οὕτως τὸν ἀεὶ προσέχοντα τῷ σώματι καὶ μηδὲν τῆς ψυχῆς φροντίζοντα σάρκα καλεῖ, οὐχ ὅτι οὐκ ὤφειλε σάρκα ἔχειν, ἀλλ’ ὅτι οὐκ ὤφειλεν ἀεὶ τὴν σάρκα θεραπεύειν καὶ ψυχῆς ἀμελεῖν.

Ζητεῖται γὰρ ἡ κρίσις, πόσον δεῖ θεραπεύειν τὴν ψυχήν, πόσον δεῖ θεραπεύειν τὸ σῶμα. Μὴ γὰρ ὁ θεὸς βούλεται μὴ θεραπεύειν ἡμᾶς τὸ σῶμα, ἀλλὰ μὴ προφάσει τῆς τῶν σωμάτων θεραπείας ἀμελεῖν τῆς ψυχῆς καὶ μὴ θεραπεύειν αὐτήν; Πρόσεχε καὶ τῇ κοινῇ συνηθείᾳ. Οἶδα ὅτι πολλοὶ καὶ μάλιστα οἱ μέμφεσθαι φιλονεικοῦντες ἐπιλαμβάνονται τῶν ὑποδειγμάτων ὡς ταπεινῶν. Ἐμοὶ δὲ σκοπὸς στῆσαι τὴν εἰκόνα. Κἂν γὰρ τοῖς τυχοῦσι χρήσωμαι ὑποδείγμασιν, ἡ ἀλήθειά ἐστιν ἡ ζητουμένη.

Πολλάκις ἡμεῖς ἐν τοῖς ἑστιάσεσι κιρνῶμεν ἑαυτοῖς οἶνον. Κἂν μὴ λάβῃ τοσοῦτον ὕδωρ ὅσον χρῄζει, εὐθέως λέγομεν·

οὐ τῷ μὴ ἔχειν ὕδωρ, ἀλλὰ τῷ μὴ ἔχειν ὅσον ὤφειλεν. Ἄλλος ἔβαλε πολὺ ὕδωρ, ὀλίγον δὲ οἶνον. Καὶ εὐθέως λέγομεν· οὐ τῷ μὴ ἔχειν οἶνον, ἀλλὰ τῷ μὴ ἔχειν σύμμετρον. Οὕτως ὅταν εἴπῃ ἡ γραφὴ περί τινος· οὐχ ὅτι οὐκ ἔχει σάρκα, ἀλλ’ ὅτι οὐκ ὑπερβάλλει ἐν αὐτῷ ἡ τοῦ πνεύματος χάρις. Πάλιν, ὅταν εἴπῃ ἡ γραφὴ περί τινος· ὅτι οὐχ ὅτι πνεῦμα οὐκ ἔχει, ἀλλ’ ὅτι τὸ πλέον ἔδωκε τῇ σαρκί.

Διὰ τί, ἀδελφοί, τοὺς πόρνους καὶ φιλογυναίους καλοῦσιν αἱ γραφαί;

Καὶ ἦν, φησίν, Σολομὼν φιλογύναιος.

Ὁ γὰρ σώφρων τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα φιλεῖ. Διὰ τί οὖν ὁ τῆς ἰδίας γυναικὸς οὐ καλεῖται φιλογύναιος, καίτοι φιλῶν τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα; Ἀλλ’ ὅπου νόμος, ὅπου μέτρον, ὅπου συζυγία, ἐκβάλλεται τὸ περιττόν, καὶ καλεῖται σώφρων, καίτοι ἔχων γυναῖκα. Ἡ οὖν ἀμετρία μισεῖται, τὸ δὲ μέτρον τιμᾶται.

Βούλεται δὲ θεὸς πλεονεκτεῖσθαι τὸ σῶμα παρὰ τὴν ψυχήν; Ἐὰν τις εἴπῃ περί τινος·

ἐγκώμιον τοῦ ἀνδρός· ἐὰν δὲ ἀκούσῃς ὅτι ψόγος τοῦ κατηγορουμένῳ. Παῦλος λέγει τοῖς μαθηταῖς, ἐπειδὴ τῷ πνεύματι προσανέκειντο·

Ὑμεῖς, φησίν, οὔκ ἐστε ἐν σαρκί, ἀλλ’ ἐν πνεύματι.

Ἆρα οὖν ἄσαρκοι ἦσαν; Οὔ· ἀλλ’ ἐπειδὴ ἐφόρουν σάρκα, ἔλαττον δὲ αὐτῆς ἐφρόντιζον, τοῦ δὲ πνεύματος πλέον, καλεῖ αὐτοὺς μὴ ὄντας ἐν σαρκί. Καὶ σήμερον, ἐὰν ἴδω τινὰ ἐπιταγέντα πρᾶγμα καὶ ῥᾳθυμήσαντα, λέγω εὐθέως· οὐ τῷ μὴ εἶναι, ἀλλὰ τῷ μὴ παρεῖναι τῇ προθυμίᾳ. Ὄντως βλέπει ὁ θεὸς πλεονεκτοῦσαν τὴν ἀδικίαν.

Δεῖ δὲ εἰδέναι ὅτι οὐδὲ κακία οὐδὲ ἀδικία οὔτε πᾶν ὃ νομίζεται ἢ φημίζεται κακόν, ἔχει στάσιν ἡ φύσιν, ἀλλὰ παρατροπή ἐστιν τοῦ καλοῦ, ὥσπερ ὄξους οὐκ ἔστιν ἰδιάζουσα φύσις. Οὐ γάρ ἐστι φυτὸν οἴνου καὶ φυτὸν ὄξους, ἀλλὰ παρατροπὴ οἴνου ἐστὶν τὸ ὄξος. Οὕτω γάμου παρατροπὴ μοιχεία. Ἴσμεν γάρ, ἀδελφοί, ὅτι τὸ ὄξος τὴν εἰκόνα τοῦ οἴνου οὐκ ἀπόλλυσιν, ἀλλὰ τὴν ὄψιν ἔχει τοῦ οἴνου, τὴν δὲ ποιότητα ἀπόλλυσι μόνην. Ἐπεὶ κἂν ἀπὸ ξανθοῦ οἴνου, κἂν ἀπὸ μέλανος γένηται, τὸ χρῶμα φυλάττει. Οὕτω καὶ ἡ μοιχεία καὶ ἡ πορνεία τὴν τοῦ σώφρονος ὄψιν οὐκ ἀφανίζει, ἀλλ’ ἔχει πρόσωπον μὲν σωφροσύνης, ἔργα δὲ παρανομίας. Ὅμοιός ἐστιν τῇ παρατροπῇ τοῦ οἴνου.

Καὶ ἵνα μάθῃς ὅτι οὐχ ἁπλῶς ἐχρησάμεθα τῇ εἰκόνι, ἀλλὰ τῆς ἀληθινῆς ἐστιν ἀμπέλου παρατροπὴ τὸ κακόν, λέγει ὁ θεὸς διὰ Ἱερεμίου τοῦ προφήτου τῷ λαῷ·

Τάδε λέγει κύριος· Ἐφύτευσά σε ἄμπελον καρποφόρον πᾶσαν ἀληθινήν. Πῶς δὲ ἐστράφης εἰς πικρίαν, ἡ ἄμπελος ἡ ἀλλοτρία;.

Μὴ γὰρ ὁ θεὸς τῆς φύσεως αἰτιᾶται τὸ δένδρον.

Ἔδωκεν γάμον καὶ ἐγκαλεῖ τῷ γάμῳ; Ἔπλασεν τὸν ἄνθρωπον καὶ εἶπεν·

Ποιήσωμεν αὐτῷ βοηθὸν κατ’ αὐτόν.

Καὶ ἣνὃν ἐποίησε βοηθόν, ἐπίβουλον αὐτὴναὐτὸν καλεῖ. Ἐὰν φυλάττῃς τὸν νόμον, ἔχεις βοηθόν· ἐὰν παρατρέψῃς τὸν νόμον, ἔχεις τὴντὸν βοηθὸν ἐπίβουλον.

Καὶ πρόσεχε. Λέγει Παῦλος·

Τίμιος ὁ γάμος καὶ ἡ κοίτη ἀμίαντος ἐν πᾶσιν· πόρνους δὲ καὶ μοιχοὺς κρινεῖ ὁ θεός.

Μάθετε ἐντεῦθεν τὴν διαφορὰν τοῦ πράγματος. Μὴ γάμος ἢ πορνεία ἢ μοιχεία ἄλλην καὶ ἄλλην ἔχει τὴν ὄψιν; Οὐχ αὕτη ἡ πρᾶξις; Οὐ τὰ αὐτὰ μέλη; Μὴ ἄλλοις μέλεσι πορνεία καὶ ἄλλοις μοιχεία καὶ ἑτέροις μέλεσι γάμος; Οὐ τὰ αὐτὰ μέλη; Οὐχ αὕτη ἡ πρᾶξις; Ὁ δὲ νόμος οὐκ αὐτός. Κολάζεται καὶ κρίνεται ὁ πράττων.

Ἕστηκεν ὁ δικαστής, ὁ νόμος· ἐὰν γάμος ᾖ, συντρέχει καὶ τιμᾷ τὸν γάμον· ἐὰν γάμος ᾖ παράνομος, ὁ δικαστὴς εὐθέως τὸ ξίφος ἀκονᾷ καὶ τέμνει τὴν παρρησίαν. Ἐκεῖ συνδᾳδουχεῖ τῷ γάμῳ ὡς αὐτὸς κελεύσας, μοιχείαν δὲ κολάζει τὴν αὐτῷ οὐκ ἀρέσκουσαν. Νόμιμον πρᾶγμα τιμᾷ· ὅπου δὲ εὕροι παρατροπὴν νόμου, παροξύνεται. Ὁρᾷς ὅτι οὐ φύσις ἐστὶ κακοῦ, ἀλλὰ παρατροπὴ τοῦ καλοῦ τὸ κακόν;

Ὁμοίως ὁ Χριστός, ἵνα δείξῃ πῶς τιμᾷ τὸν γάμον, ὃν ἐποίησεν, καὶ κολάζει μοιχείαν, ἣν οὐκ ἐποίησεν, κατὰ μὲν μοιχῶν ἀποφαίνεται λέγων·

Ὃς ἂν ἐμβλέψῃ γυναῖκα πρὸς τὸ ἐπιθυμῆσαι, ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ.

Ὅπου δὲ νόμιμον γάμον εὗρεν, οὐ μόνον ἐτίμησε τὸ πρᾶγμα, ἀλλὰ καὶ εὑρέθη μετὰ τῶν κεκλημένων.

Γάμος ἐγένετο ἐν Κανᾷ τῆς Γαλιλαίας καὶ Ἰησοῦς ἦν ἐκεῖ.

Εἶδε τὸν νόμον ὁ νομοθέτης καὶ ἐτίμησεν· εἶδε τὸ πρᾶγμα καὶ οὐκ ἔφυγεν. Καὶ μή τις λεγέτω· Ἔδει οὖν τὸν θεὸν τὸν τοσοῦτον εἰς γάμον ἀπελθεῖν; Οὐκ ἦν αἰσχύνη τὸ παρόντος θεοῦ τὸν γάμον γίνεσθαι. Τὴν Εὔαν φέρων πρὸς τὸν Ἀδὰμ ὁ θεὸς οὐκ ᾐσχύνθη νυμφαγωγῶν, καὶ παρὼν ὁ νομοθέτης αἰδεῖται; Ταῦτα λέγω εἰς ⋯

⋯ση τοὺς καταφεύγοντας κατέλαβεν τότε κατακλυσμός, καὶ οὐδὲν εὑρεθὲν ἔξω τῆς κιβωτοῦ ἐσώθη. Καταλαμβάνει ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ, καὶ οὐδεὶς εὑρισκόμενος ἔξω τῆς ἐκκλησίας σώζεται. Μαρτυρεῖ τούτοις ὁ πάντων δεσπότης λέγων·

Ὥσπερ ἦσαν ἐν ταῖς ἡμέραις τοῦ Νῶε· ἤσθιον, ἔπινον, ἐγάμουν, ἐγαμίσκοντο, ἕως ἦλθεν ὁ κατακλυσμὸς καὶ ἦρε πάντας, οὕτως ἔσται ἡ παρουσία τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου.

Ὁρᾷς τὴν εἰκόνα λάμπουσαν καὶ ἀβίαστον τὴν ἀλήθειαν.

Ἀλλὰ περὶ μὲν τοῦ κατακλυσμοῦ ἰδιάζων ἀποθήσεται λόγος, ἵνα ἀκολουθίᾳ καὶ τάξει πάντα τὸν εἱρμὸν διανύσωμεν καὶ μηδὲν παραλειφθῇ τῶν θείων γραφῶν ἀνεξέταστον. Ἐκεῖνο δὲ ἐρῶ κἀκεῖνο ὑποτίθημι, ὅτι πᾶν ἔργον ἀγαθὸν καὶ ὄψιν ἔχει καὶ πρόσωπον.

Οὐδεὶς ἐπὶ δικαιοσύνῃ αἰσχύνεταί ποτε· πολεμεῖσθαι

δύναται, αἰσχύνεσθαι οὐ δύναται. Αἰσχύνεσθαι οὐ δύναται ἡ εὐσέβεια. Ἐδιώκετο Παῦλος, ἀλλ’ οὐκ ᾐσχύνετο· ἐδεσμεῖτο, ἀλλ’ οὐ διετρέπετο. Καὶ λέγει καυχώμενος·

Ἕνεκεν τῆς ἐλπίδος τοῦ Ἰσραὴλ ταύτην τὴν ἅλυσιν περίκειμαι

, ἀλλ’ οὐκ ἐπαισχύνομαι. Οὐ γὰρ ἦν κακουργίας ἐπιτίμια τὰ δεσμά, ἀλλ’ εὐσεβείας ἐγκώμια. Διὰ τοῦτο σεμνύνεται Παῦλος λέγων·

Παῦλος δέσμιος Ἰησοῦ Χριστοῦ.

Ἄλλος κἂν δεθῇ, θέλει μηδένα μαθεῖν. ὁ Παῦλος ἐδέθη, καὶ θλίβεται, ἐὰν μὴ πάντες μάθωσιν.

Ὅρα τοίνυν. Ἐμέμψατο ὁ θεὸς ἀταξίαν, παρανομίαν, ἀμετρίαν. Ἐντεῦθεν λύεται τῶν σκηνικῶν ἡ μυθολογία. Σκηνικοὺς δὲ λέγω πάντας τοὺς τὰ ψευδῆ λέγοντας. Ὅτε ὁ κατακλυσμὸς ἐγένετο, αἱ γενέσεις τῶν ἄστρων ποῦ ἦσαν; Ὅτε ὁ κατακλυσμὸς ἐγένετο, ἡ γένεσις ἡ κατὰ τὸν δρόμον τῶν ἀστέρων ποῦ ἐχωρίσθη; Εἰ οἱ αὐτοὶ ἁστέρες ἦσαν καὶ τότε καὶ νῦν, τὰ αὐτὰ ἐπετέλουν τὸν αὐτὸν ἔχοντες δρόμον.

Ἀνηλίσκετο δὲ μικρὸν βρέφος ἄωρον. Ὁ ἀστὴρ ἠβούλετο τοῦτον γενέσθαι πολυετῆ. Πῶς οὖν ἐσπάρη; Ἀλλ’ εἰ κατὰ πάντων βρεφῶν ἤνεγκε μίαν ψῆφον ἡ γένεσις, διὰ τί καθ’ ἕκαστον καιρὸν ταῦτα οὐκ ἐγένετο; Εἰ γὰρ ὁ αὐτὸς δρόμος πάντοτε, διὰ τί τὰ μὴ ἀποτελούμενα ὁμοίως λέγουσιν; Πάντα κατὰ γένεσιν γίνεται;

Πρὸ δὲ τῆς τοῦ Χριστοῦ ἐπιγνώσεως πολλαὶ γενεαὶ καὶ αἰῶνες διέδραμον. Ποῦ ἦσαν οἱ πρὸ τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ ἀστέρες οἱ ποιοῦντες Χριστιανούς; Ποῦ νῦν οἱ ἀστέρες οἱ ποιοῦντες Ἑλληνισμόν; Οὔτε Ἕλληνες μετὰ Χριστὸν οὔτε Χριστιανοὶ πρὸ Χριστοῦ; Ποῦ ἡ γέννησις τῶν ἄστρων; Ἴσμεν, ἀδελφοί, πολλὰ ξένα καὶ παρὰ τὴν συνήθειαν. Ἐπειδὴ λέγουσιν ὅτι τὸ τίκτεσθαι πλούσιον καὶ πένητα, βασιλέα καὶ ἄρχοντα, σώφρονα καὶ μοιχὸν ἀπὸ γενέσεώς ἐστιν, ἐρωτῶ·

Ἀλλὰ καὶ ὁ Χριστιαν[ισμ]ὸςΧριστιανὸς πρᾶγμά ἐστίν ποτε μὴ ὂν καὶ νῦν ἀρξάμενον. Καὶ ὁ Ἑλληνισμός ποτε ἦν καὶ νῦν ἐσβέσθη. Ὁ Χριστιανισμός ποτε ἐφαίνετο, ἔλαμψεν δέ. Ποῦ ὁ δρόμος τῶν ἄστρων, ὃς ἐκεῖνα ἔσβεσε καὶ ταῦτα ἐξέλαμψεν; Ἐγένοντο νῦν ἐν πολλοῖς τόποις ἀσκητήρια Χριστοῦ χάριτι, εὐαγγελικῇ πολιτείᾳ σεμνυνομένων ἀνθρώπων. Οἱ ἀστέρες οἱ σωφροσύνην γεννῶντες ποῦ ἦσαν τότε; Ταῦτα λέγω εἰς τὸ δεῖξαι οὔτε γενέσεως δρόμον οὔτε τύχης οὔτε εἱμαρμένης, ἀλλὰ πολιτείας ἀγαθῆς ἀγαθοὺς καρποὺς καὶ κακῆς ἀναστροφῆς πονηρὸν τέλος.

Ὁ θεὸς μακροθυμεῖ, οὐχ ὡς μακρὰν θυμὸν ἔχων, ἀλλ’ ὡς μακρὰν θυμοῦ ὑπάρχων. Εἶπον καὶ πάλαι, ὅτι ἐὰν ἴδῃς θεὸν ἀπειλοῦντα, σῶσαι θέλει· ἐὰν ἴδῃς θεὸν ἐπὶ ἁμαρτήμασι σιωπῶντα, νόει ὅτι κολάσαι θέλει. Ὅταν ἀπειλήσῃ, σῴζειν θέλει, ὅταν σιωπήσῃ, κολάζειν βούλεται. Εἶπον μὲν ὅμως καὶ πάλιν λέγω· Ἐκήρυξεν τῇ Νινευῇ καταστροφὴν καὶ ἠλέησεν· ἐσιώπησεν ἐπὶ Σοδομιτῶν καὶ κατέστρεψεν.

Ἐὰν ἴδῃς σεαυτὸν παιδευόμενον ἐπὶ ἁμαρτίᾳ, νόει ὅτι ἀντιλαμβάνεταί σοι ὁ θεός. Μὴ λέγε· Ὅτι ἐμίσησέ με ὁ θεός, διὰ τοῦτο πάσχω τοιαῦτα. Ἐὰν ἴδῃς ἑαυτὸν ἁμαρτάνοντα καὶ μηδὲν πάσχοντα, εἰπέ· Ἀπέστραπταί με ὁ θεός. Οὐκ ἀρέσκει μοι ὅτι μακροθυμεῖ. Πολλὰ ἥμαρτον, οὔτε νόσῳ με ἐπαίδευσεν οὔτε πυρετῷ. Πολλάκις εἰς μεῖζόν με κακὸν τηρεῖ. Ἴδιον γὰρ θεοῦ τοὺς ἀγαπωμένους παρ’ αὐτοῦ σωφρονίζειν, παιδεύειν, ἵνα διαφύγωσι τὴν μέλλουσαν κόλασιν.

Ἴδιόν ἐστι θεοῦ τὸ τοὺς εὐσεβεῖς ἐὰν ἁμαρτήσωσιν, παραχρῆμα κολάζειν, ἵνα μὴ εἰς μεῖζον κακὸν προέλθωσιν. Ἅπτεται μικρὰ ἁμαρτάνοντος δικαίου, ἵνα μὴ μεγάλα πταίσῃ. Συγχωρεῖ πολλὰ πταίοντι τῷ ἀσεβεῖ, ἐπειδὴ οὐκ ἄξια αὐτοῦ τὰ ἁμαρτήματα τῆς παρούσης κολάσεως, ἀλλὰ μείζονος.

Λέγει Δαυὶδ περὶ Μωϋσέως καὶ Ἀαρὼν·

Μωυσῆς καὶ Ἀαρὼν ἐν τοῖς ἱερεῦσιν αὐτοῦ, καὶ Σαμουὴλ ἐν τοῖς ἐπικαλουμένοις τὸ ὄνομα αὐτοῦ· ἐπεκαλοῦντο τὸν κύριον, καὶ αὐτὸς εἰσήκουσεν αὐτῶν· ἐν στύλῳ νεφέλης ἐλάλει πρὸς αὐτούς· Ὦ θεός, σὺ εὐίλατος ἐγένου αὐτοῖς καὶ ἐκδικῶν ἐπὶ πάντα τὰ ἐπιτηδεύματα αὐτῶν.

Ἐν τούτῳ γὰρ ἔδειξεν ὅτι ἠγάπα ἐν τῷ ἐκδικεῖν τὰ πταίσματα. Ἀλλαχοῦ δὲ θεὸς βουλόμενος δεῖξαι ὑπερβολὴν ἀγανακτήσεως ὡς ἤλεγχε τοῦ λαοῦ τὸ ἁμάρτημα, λέγει·

Διὰ τοῦτο τάδε λέγει κύριος· Οὐ μὴ ἐπισκέψωμαι ἐπὶ τὰς θυγατέρας ὑμῶν, ὅταν πορνεύσωσιν, οὐδὲ ἐπὶ τὰς νύμφας ὑμῶν, ὅταν μοιχεύσωσιν.

ἀντὶ τοῦ οὐ μέλει μοι λοιπὸν περὶ ὑμῶν, οὐδὲ ζητῶ ὑμῶν τὰ ἁμαρτήματα, οὐκ ἐπισκέπτομαι τὸν μοιχεύοντα, ἵνα διορθώσωμαι. Ὁρᾷς ὅτι ὀργῆς σημεῖόν ἐστιν τὸ παρορᾶν, φιλανθρωπίας δὲ σημεῖον τὸ παιδεύειν;

Θέλει τοίνυν ὁ θεὸς ἡμᾶς παιδεύειν ταῖς ἀπειλαῖς, ἵνα φύγωμεν τὰς τιμωρίας. Δύναται δὲ ὁ θεὸς τὴν ἀπειλὴν ἡμῖν ποιῆσαι εἰς σωφρονισμόν, ἵνα λόγῳ κολασθῶμεν καὶ μὴ πείρᾳ, ἵνα δάκρυα γένηται μετανοίας καὶ μὴ δάκρυα βασάνων. Καὶ ὁ παρακαλῶν δακρύει, καὶ ὁ τυπτόμενος δακρύει· ἄλλα δάκρυα παρακαλούντων καὶ ἄλλα δάκρυα μαστιζομένων. Τὰ δάκρυα τῆς μετανοίας εὐσεβείας ἀρώματα. Εἰ γὰρ τὰ ξύλα τὰ ἐν τῷ δρυμῷ στάζει – Τὰ μὲν στυράκια, τὰ δὲ διάφορα ἀρώματα. – τὰ δάκρυα τῶν ξύλων μύρα τίκτει, τὰ δάκρυα τῆς μετανοίαςεὐσεβείας οὐκ εὐσεβείας ἀρώματα γίνεται;

Παράσχοι τοίνυν ἡμῖν ὁ θεὸς ἐν ἀληθείᾳ μετανοεῖν καὶ λύειν τὰ ἁμαρτήματα καὶ ἐκδέχεσθαι τὴν αἰώνιον εὐφροσύνην ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ κυρίῳ ἡμῶν, μεθ’ οὗ τῷ πατρὶ σὺν τῷ ἁγίῳ πνεύματι, δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.