Severianus Gabalensis: In illud: Quomodo scit litteras (1-5)

Φέρε πάλιν τῶν εὐαγγελικῶν ὑμῖν ἀπαρξώμεθα ναμάτων· φέρε μεθ’ ὑμῶν τὸ διειδὲς καὶ καθαρὸν ἀρυσώμεθα ῥεῖθρον πειθόμενοι τῷ προφήτῃ τῷ λεγοντι·

Ἀντλήσατε ὕδωρ μετ’ εὐφροσύνης ἐκ τῶν πηγῶν τοῦ σωτηρίου.

Πολλαὶ μὲν αἱ πηγαί· ἓν δὲ τὸ σωτήριον· Μία ἐστὶ πάντων τῶν ἀγαθῶν ἡ πηγὴ ὁ κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ὁ πᾶσαν γνῶσιν καὶ πᾶσαν σοφίαν ἀνομβρίσας. Καὶ θαυμάζω πῶς ξενίζονται οἱ Ἰουδαῖοι ὅτι

γράμματα οἶδε μὴ μεμαθηκώς.

Τοῦτο γὰρ ἡμῖν ἀρτίως ὑπανέγνωσται ὅτι σὺ σωτῆρος τὴν ἔνθεον προφέροντος διδασκαλίαν, ἐθαύμαζον οἱ Ἰουδαῖοι.

Πῶς οὗτός φησιν οἶδε γράμματα μὴ μεμαθηκώς;

Γράμματα ζητοῦσι παρὰ τῆς πηγῆς τοῦ λόγου, μᾶλλον δὲ παρὰ τῷ θεῷ λόγῳ· γράμματα ἀπαιτοῦσι παρὰ τοῦ Χριστοῦ, ὃς ἐπήγαγε νόμον, ὃς προσήνεγκε προφητείαν· παρ’ οὗ πᾶσα γνῶσις καὶ λόγος καὶ νόμος καὶ βούλημα καὶ σκέψις·

Πᾶσα γὰρ σοφία παρὰ κυρίου.

Γράμματα ζητοῦσι παρὰ τοῦ λογου, παρ’ οὗ πάντες προφῆται ἤντλησαν καὶ πάντες οἱ θεολόγοι ἐν ταῖς δεξαμεναῖς τῆς ἰδίας ψυχῆς ἐδέξαντο. Τοῦτον ἐδέξατο Μωϋσῆς· ἐκ ταύτης τῆς πηγῆς ἤντλησαν οἱ προφῆται· ἐκ ταύτης τῆς πηγῆς πάντες οἱ ἀπόστολοι ἔλαβον. Καὶ μαρτυρεῖ Ἰωάννης λέγων ὅτι

Ἐκ τοῦ πληρώματος αὐτοῦ πάντες ἐλάβομεν.

Ἀπαιτεῖς γράμματα παρὰ θεοῦ, ὡς τῶν γραμμάτων τὸν λόγον ποιησάντων ἢ τοῦ λόγου τὴν τῶν γραμμάτων τέχνην ἐφευρηκότος; Μὴ τὰ γράμματα τὸν λόγον ἐποίησεν; Ὁ λόγος τῶν γραμμάτων τὴν φύσιν εὗρε· καὶ ὥσπερ οὐχ αἱ τέχναι τὰς ὕλας ἐγέννησαν, ἀλλ’ αἱ ὕλαι ταῖς τέχναις ἀφορμὰς ἐχαρίσαντο, οὕτως οὐ τὰ γράμματα τὸν λόγον ἐποίησεν, ἀλλ’ ὁ λόγος τῶν γραμμάτων τὴν ἐπιστήμην εὗρεν. Οὐ πρῶτα τὰ γράμματα καὶ δεύτερος ὁ λόγος, ἀλλὰ πρῶτος ὁ λόγος καὶ ταῦτα ἀπ’ ἐκείνου. Προηγεῖται πάντα τὰ παρὰ τοῦ θεοῦ καὶ τότε ἕπεται τὰ τῆς ἐπιστήμης. Οὐ τὰ βλεπόμενα ὀφθαλμὸς ἐποίησεν, ἀλλ’ ὀφθαλμὸς τῶν ὁρωμένων τὴν φύσιν διέκρινεν. Οὐχ αἱ τέχναι τὰς χεῖρας ἔδωκαν, ἀλλ’ αἱ χεῖρες τὰς τέχνας ἐποιήσαντο. Οὐχ ὁ δρόμος πόδας εἰργάσατο, ἀλλ’ οἱ ποδες τοῦ δρόμου τὴν φύσιν ἔδειξαν. Οὕτως οὐ γράμματα λόγον ἔδειξεν, ἀλλ’ ὁ λόγος τῶν γραμμάτων τὴν ἐπιστήμην ἐφεῦρε. Διὰ τί οὖν ζητεῖς τὰ δεύτερα παρὰ τῆς πηγῆς τῶν πρώτων; Ὅτι

Γράμματα οἶδε μὴ μεμαθηκώς.

Οὐ θαυμάζεις ὅτι νεκροὺς ἐγείρει καὶ ἐπλήττῃ τὸ εἰδέναι γράμματα μὴ μεμαθηκότα ἐνδεχόμενον τῇ φύσει. Οἱ γὰρ πρῶτοι τὰ γράμματα εὑρόντες, οὐ παρ’ ἑτέρου μαθόντες εὗρον καὶ οἱ εὑρεταὶ τῶν γραμμάτων ἄνθρωποι ἦσαν. Τὸ δὲ νεκροὺς ἐγεῖραι ὑπερβαίνει φύσιν ἀνθρώπων. Τὰ μεγάλα παρορᾷς καὶ περὶ τὰ μικρὰ ἀκριβολογῇ; Πηγὴ τοίνυν πάσης σοφίας καὶ πάσης γνώσεως ὁ Χριστός. Οὐδὲν αὐτὸν λανθάνει. Πάντων γάρ ἐστιν εὑρετής, λέγω, οὐχ ὡς ἄλλου ποιήσαντος καὶ τούτου ἐπινοήσαντος· ἀλλ’ ὅτι αὐτὸς καὶ ποιητὴς τῆς σοφίας καὶ εὑρετὴς τῶν ἐπὶ τῆς σοφίας θεωρουμένων. Οὐδὲν αὐτὸν τῶν παρελθόντων, οὐδὲν αὐτὸν τῶν παρόντων, οὐδὲν τῶν μελλόντων λανθάνει· Πηγὴ γάρ ἐστι τῶν ἁπάντων.

Εἰ τοίνυν, φησὶν ὁ αἱρετικός – ἀνακύπτει γὰρ ἐν τῷ σίτῳ ζιζάνια –, εἰ τοίνυν πηγὴ τῆς σοφίας ἐστὶ καὶ τῆς γνώσεως, πῶς περὶ τῆς ἡμέρας ἐκείνης, τουτέστι, τῆς συντελείας, ἐν ᾗ ἀνάστασις τῶν νεκρῶν καὶ ἡ ἐπιδημία τοῦ σωτῆρος, λέγει ὅτι

οὐδεὶς οἶδεν, οὔτε οἱ ἄγγελοι, οὔτε ὁ υἱός, εἰ μὴ ὁ πατήρ

. Πῶς τοίνυν πηγὴ σοφίας εἰ ἀγνοεῖ τὸ μέλλον; Ἐγὼ δέ σε ἠβουλόμην μὴ κακοτέχνως στρέφειν τὸν λόγον, μηδὲ περιστροφὰς λόγων εἰλεῖσθαι, ἀλλὰ τὴν εὐθύτητα τῶν δογμάτων φέρεσθαι. Διὰ τί λέγεις; Εἰ πηγὴ τῆς σοφίας καὶ θησαυρός ἐστι, πῶς ἀγνοεῖ; Οἶδα ὅτι βαθὺ τὸ ῥῆμα, πλὴν εἰς τὰ σύντομα ἥξομεν. Δεῖ καταστοχάζεσθαι οὐ τῆς δυνάμεως τοῦ λόγου, ἀλλὰ τῆς δυνάμεως τῶν ἀκουόντων. Φησὶ γὰρ ὁ ἀπόστολος περὶ τοῦ Χριστοῦ· Ὁδηγούμεθα

εἰς ἐπίγνωσιν μυστηρίων θεοῦ πατρὸς καὶ Χριστοῦ, ἐν ᾧ πάντες οἱ θησαυροὶ τῆς σοφίας καὶ τῆς γνώσεως ἀπόκρυφοι.

Εἰ πάντα ἐν αὐτῷ, οὐδὲν αὐτὸν λανθάνει. Τί οὖν φησι πρὸς τὴν ἀπόφασιν τοῦ σωτῆρος, ὅτι

Οὐδεὶς οἶδεν, οὔτε ὁ υἱὸς, εἰ μὴ ὁ πατήρ.

Ἐρωτάσθω ὁ αἱρετικός· Τίς μείζων, ἢ ἡμέρα ἢ ὁ πατήρ; Ὁ γινώσκων τὸν πατέρα, οὐ γινώσκει τὴν ἡμέραν;

Οὐδεὶς οἶδε τὸν πατέρα, εἰ μὴ ὁ υἱός.

Τὸν πατέρα οὖν εὗρε· τὴν πηγὴν τῆς γνώσεως οἶδε καὶ τὴν ἡμέραν οὐκ οἶδεν; Ἀλλ’ ἐνδέχεται, φησίν, εἰδέναι μὲν τὸν πατέρα, ἀγνοεῖν δὲ τὰ ἐν τῷ πατρί. Εἰ ἔστι τι ἐν πατρὶ λανθάνον τὸν υἱόν, ἔστι τι ἐν τῷ υἱῷ λανθάνον τὸν πατέρα. Πόθεν τοῦτο; Αὐτὸς ὅρον δέδωκεν ὁ πάντων δεσπότης·

Καθὼς γινώσκει με ὁ πατήρ, κἀγὼ γινώσκω τὸν πατέρα.

Περὶ δὲ τῶν ἀνθρώπων ὅταν διαλέγηται, λέγει·

Γινώσκω τὰ ἐμὰ καὶ γινώσκομαι ὑπὸ τῶν ἐμῶν.

Οὐ γὰρ ἀνισότης γνώσεως. Ὅπου ἄνισος φύσις, ἄνισος καὶ ἡ γνῶσις. Γινώσκειν ἄνθρωπος δύναται θεόν, οὐ μὴν τὰ ἐν τῷ θεῷ· Γινώσκομεν πάντες πατέρα, ἀλλ’ οὐχ ὡς ὁ υἱός.

Ἵνα γινώσκωσί σε τὸν μόνον ἀληθινὸν θεόν.

Πάντες γινώσκομεν, ἀλλ’ οὐχ ὡς ἐκεῖνος· Ἄλλως γὰρ ὁ καρπὸς γνωρίζει τῇ ῥίζαν, ἄλλως ἡ ῥίζα τὸν καρπὸν ἑρμηνεύει· ἄλλως οἱ τὸν καρπὸν τρυγῶντες μεταλαμβάνουσιν. Ἐνταῦθα δὲ τρανὴν καὶ ἀσύγχυτον δέδωκε τῆς γνώσεως τὴν ἰσότητα·

Καθὼς γινώσκει με ὁ πατήρ, γινώσκω τὸν πατέρα.

Εἰ ἔστι τι ἐν τῷ υἱῷ λανθάνον τὸν πατέρα, ἔστιν ἐν τῷ πατρὶ λανθάνον τὸν υἱόν. Εἶτα οὐδὲ ἐκείνην τὴν φωνὴν αἰδῇ, αἱρετικέ, δι’ ἣν ἀποστερεῖς τὸν υἱὸν τῆς γνώσεως; Ἑτέρῳ λόγῳ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ὅπερ ἀρνῇ μεῖζον τοῦ υἱοῦ κατὰ τὴν σὴν γνῶσιν ἐργάζῃ. Λέγει γὰρ περὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος ὁ Παῦλος·

Τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον τὰ πάντα ἐρευνᾷ καὶ τὰ βάθη τοῦ θεοῦ.

Τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον οἶδε τὰ βάωη, οδε υἱὸς ἀγνοεῖ τὴν ἡμέραν; Εἰ τοίνυν φησὶν οἶδε, διὰ τί εἶπεν· Οὐκ οἶδα. Ἀπὸ μὲν τῆς τῶν λογισμῶν ἀκολουθίας καὶ τῆς τῶν γραφῶν μαρτυρίας ἀποδέδεικται, ὅτι πηγὴ τῆς γνώσεως καὶ τῆς σοφίας εστί. Τίνος δὲ ἕνεκεν ἃ ἔχει ἀρνεῖται καὶ τὴν γνῶσιν ἣν αὐτὸς πηγάζει, ταύτην λέγει αὐτὸς μὴ ἔχειν; Εἶπε γὰρ ὅτι οὐδεὶς οἶδε τὴν ημεραν. Δεῖ δέ, ἀδελφοί, τὸν σκοπὸν τοῦ σωτῆρος ἐρευνᾶν καὶ ἐρωτᾶν τί λέγει καὶ περὶ τίνος καὶ πρὸς τίνας καὶ πότε. Οὐ γὰρ ἔστιν ἁπλῶς βασανίζειν ῥήματα καὶ ἐξετάζειν λεξίδια, ἀλλὰ ταύτης τῆς ἐννοίας καταστοχάζεσθαι τῆς δυνάμεως. Οὐ πάντα γὰρ ὅσα ὁ σωτὴρ διαλέγεται, πρέποντα τῇ οἰκείᾳ ἀξίᾳ διαλέγεται, ἀλλὰ τὰ ἁρμόζοντα τῇ ἡμετέρᾳ ἀσθενείᾳ. Ἄλλως διαλέγεται πιστοῖς, ἄλλως διαλέγεται ἀπίστοις. Οἶδα ταύτην τὴν ἔννοιαν προειρηκὼς ἐν ὑμῖν, ἀλλ’ οὐδὲν κωλύει ὁδεῦσαι διὰ τῆς αὐτῆς ἐννοίας καὶ δεῖξαι ἀληθεύουσαν τὴν ἀπόδειξιν τῶν πραγμάτων. Πρὸς Ἰουδαίους ἦν ὁ λόγος, Ἰουδαίους τοὺς τοσοῦτον ἀπέχοντας τοῦ ὕψους τῆς θεότητος, ὅσον ἀποσχοινίζεται γῆ οὐρανοῦ, ὡς ἔλεγεν ὁ θεός·

Καθ’ ὅσον ἀπέχει ὁ οὐρανὸς ἀπὸ τῆς γῆς, ἀπέχουσιν αἱ ὁδοὶ μου ἀπὸ τῶν ὁδῶν ὑμῶν καὶ αἱ βουλαὶ μου τῶν βουλῶν ὑμῶν.

Διελέγετο τοίνυν ἀπίστοις. Καὶ ἐπειδὴ ἐνόμιζον αὐτὸν ἀντίθεόν τινα, ἀντιπολιτευόμενον τῇ θείᾳ γνώσει, καὶ ἐναντίον τῷ νόμῳ Μωϋσέως, πανταχοῦ τὸ ἴδιον ἀξίωμα κρύπτων, ἐπὶ τὴν τοῦ πατρὸς ἀξίαν ἀναφέρει τὸ πᾶν, ἵνα δείξῃ Ἰουδαίους οὐκ αὐτῷ ἀντιλέγοντας, ἀλλὰ τῷ πατρὶ μαχομένους. Ἀλλὰ πρὸς μὲν Ἰουδαίους πολλάκις ἁρμόζει ταῖς οἰκείαις αὐτῶν προαιρέσεσι τὰς λέξεις προσφέρων, οὐχ ὅτι τοῖς ἡμετέροις ἤθεσι συμμεταβάλλεται ὁ θεῖος λόγος, ἀλλ’ ὅτι ὡς ἰατρὸς ἁρμόζοντα φάρμακα τοῖς τραύμασιν ἐπάγει, ἐν Ἰουδαίοις ἐξεταζόμενος τοῖς ἀπηρνημένοις αὐτοῦ οὐ μόνον τὴν θεότητα, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀνθρωπότητα. Ἐννόησον γὰρ ὅσον ἀπεῖχον τοῦ φαντασθῆναι υἱὸν θεοῦ, ὅτι οὐδὲ ἄνθρωπον καθεστηκότα τὸν κύριον ὑπελάμβανον. Ἔλεγον γὰρ

δαίμονιον ἔχει

καὶ δαιμονιῶντα ὑπελάμβανον τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ. Ἐπεὶ τοίνυν ἑώρα Ἰουδαίους ἀντιλέγοντας καὶ τοὺς ἑαυτοῦ μαθητὰς ὡς ἀνθρώπους πολυπραγμονοῦντας τὰ μέλλοντα. Φίλον γὰρ ἀεὶ τοῖς ἀνθρώποις τοῖς μέλλουσιν ἐπιβαλεῖν καὶ τὰ μέλλοντα προειδέναι. Ἀμέλει γοῦν καὶ ἐν τῇ κοινῇ ἀναστροφῇ, ἐάν τις ἃ μανθάνουσι πάντες μετὰ μίαν ἡμέραν, προλαβὼν μάθῃ πρὸ μιᾶς ἡμέρας, χαίρει ὡς μέγα τι εὑρηκὼς καὶ ὥσπερ ὁ πάντων τὴν γνῶσιν λαβών. Φίλον οὖν τοῖς ἀνθρώποις τὰ μέλλοντα διερευνᾶν. Εἶδε τοίνυν τοῦτον τὸν πόθον ἐν τοῖς ἀποστόλοις ἀκμάζοντα ὁ σωτὴρ καὶ ζέοντα τὸν ἔρωτα περὶ τὴν γνῶσιν τῶν μελλόντων καὶ ἃ ἔχει ἀρνεῖται, ἵνα κολάσῃ τὴν ἄκαιρον ἐπιθυμίαν.

Πότε ἀποκαθιστᾷς τὴν βασιλείαν τοῦ Ἰσραήλ;

Εἶτα ἐπιστομίζων τὴν ἀνθρωπίνην προπέτειαν τὴν βουλομένην ἐπιβαλεῖν τοῖς μέλλουσι, καὶ τὰ τοῦ θεοῦ περιεργάζεσθαι λέγει·

Οὐκ ἔστιν ὑμῶν γνῶναι χρόνους ἢ καιρούς.

Ὑπερβαίνει τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν τὸ μέτρον τῆς γνώσεως. Μὴ πολυπραγμόνει τὰ μέλλοντα πρὸ τῶν πραγμάτων, ἀλλ’ ἐκδέχου μόνον καὶ πίστευε τοῖς μέλλουσι· Παρασκεύασον σεαυτὸν πρὸς τὴν τοῦ μέλλοντος δικαστοῦ παρουσίαν. Ἐκεῖ φρόντισον, οὐχ ἵνα μάθῃς πότε ἡ ἡμέρα, ἀλλ’ ἵνα μάθῃς ποταπή σοι ἀπαντήσῃ ἡμέρα. Διὰ τοῦτο ὁ προφήτης τοὺς πολυπραγμονοῦντας περὶ ταύτης τῆς ἡμέρας καὶ λέγοντας· Πότε ἔρχεται ἡ κρίσις, πότε ἡ ἀνάστασις; μεμφόμενος καὶ ἐπιστομίζων ἔλεγεν·

Οὐαί, οἱ ζητοῦντες τὴν ἡμέραν κυρίου. Ἵνα τί αὕτη ὑμῖν ἡ ἡμέρα τοῦ κυρίου;

Ἀντὶ τοῦ· Διὰ τί σπουδάζετε ἰδεῖν τὴν ἡμέραν κυρίου;

Ἡ ἡμέρα κυρίου πικρὰ καὶ σκληρὰ τέτακται, δυνατὴ ἡμέρα ὀργῆς, ἡ ἡμέρα ἐκείνη, θλίψεως καὶ ἀνάγκης.

Τὸν φόβον παρέστησεν, ἵνα κολάσῃ τὴν προπέτειαν. Ἐπεὶ οὖν ἐπόθουν εἰδέναι τὰ μέλλοντα τὴν ἀνθρωπίνην τάξιν ὑπερβαίνοντα, ὁ σωτὴρ ἔλεγεν·

Οὐκ ἔστιν ἡμῶν γνῶναι χρόνους ἢ καιρούς.

Ἀλλ’ ἵνα μὴ νομισθῇ κατὰ φθόνον κωλύειν τὴν γνῶσιν, συμπεριλαμβάνει ἑαυτὸν τοῖς ἀγνοοῦσιν, ἵνα παραμυθήσεται τῶν ἀνθρώπων τὴν ἄγνοιαν. Οὐκ οἴδασί φησιν οὔτε οἱ ἄγγελοι. Τί φαντάζεσθε ὑπὲρ ἀγγέλους; Οὐδὲ ὁ υἱὸς οἶδε. Διὰ τί ὑπὲρ ἐμὲ φαντάζῃ; Ὅταν ἀκούσῃς υἱόν, μέρισον τῇ διανοίᾳ τὸ πρᾶγμα. Υἱὸς γὰρ λέγεται κατὰ κοινοῦ καὶ ἡ θεότης καὶ ἡ ἀνθρωπότης. Καὶ ἵνα μάθῃς ὅτι υἱὸν καλεῖ ἡ γραφὴ καὶ τὴν σάρκα τοῦ σωτῆρος καὶ τὴν οἰκονομίαν, λέγει ἀλλαχοῦ·

Καὶ τὸ αἷμα Ἰησοῦ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ καθαρίσει ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἁμαρτίας.

Τὸ αἷμα οὐ θεότης, ἀλλὰ ἀνθρωπότης. Οὕτω καὶ τὴν ἀνθρωπότητα υἱὸν ὀνομάζει. Καὶ ὅταν εἴπωμεν· Ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ ἔπαθεν, ὁμολογοῦμεν τί τὸ παθητόν, τι τὸ ἀπαθές. ὅταν εἴπωμεν ὅτι ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ ὁ μονογενὴς ἐσταυρώθη, μερίζομεν τὸ ἀπαθὲς καὶ χωρίζομεν τὸ παθητόν. Καὶ γὰρ ἐφ’ ἡμῶν τῶν ἀνθρώπων πολιτεύεται ῥήματα, ἃ κατὰ πάσης μὲν τῆς ἀνθρωπίνης ὑποστάσεως εὑρίσκεται, μερίζεται δὲ τῇ ἐπινοίᾳ τοῦ λογισμοῦ. Ἐὰν εἴπωμεν ὅτι ὁ δεῖνα τέθνηκε, νοοῦμεν τί τὸ τεθνηκός, σῶμα, καὶ τί τὸ ἀθάνατον, ἡ ψυχή. Καὶ οὐκ ἐπειδὴ κατὰ παντὸς τοῦ ὀνόματος ἡ τοῦ θανάτου προσηγορία φέρεται, τὸ πᾶν τοῦ ἀνθρώπου λέγομεν ἀπολέσθαι. Οὐ γὰρ πάντως ἀνάγκη λέγειν Τὸ σῶμα τοῦδε ἀπέθανε. Καὶ τὸ μὲν ὄνομα κοινὴν δέχεται τοῦ θανάτου τὴν προσηγορίαν· ὁ δὲ λογισμὸς τέμνει τὴν προσηγορίαν, τί τὸ ἀποθανόν, τί δὲ τὸ μὴ τεθνηκός. Ἐπεὶ οὖν καὶ ὁ σωτὴρ κοινὴν ἀποφαίνεται φωνὴν τοῦ θανάτου κατὰ τῶν ἁγίων λέγων·

Παραστήσουσιν ὑμᾶς εἰς συνέδρια καὶ ἐπὶ ἡγεμόνας καὶ βασιλεῖς ἀχθήσεσθε ἕνεκεν ἐμοῦ

καὶ ἀποκτενοῦσιν ὑμᾶς. Καὶ ἀπεφήνατο κοινῇ, διέτεμε δὲ αὐτὸς τῇ ἰδίᾳ διδασκαλίᾳ.

Μὴ φοβηθῆτε γάρ φησιν ἀπὸ τῶν ἀποκτενόντων τὸ σῶμα, τὴν δὲ ψυχὴν μὴ δυναμένων ἀποκτεῖναι.

Τοῦτο καὶ ἐν ἑτέρῳ ποιεῖ ὁ σωτήρ. Ὥσπερ γὰρ ἐνταῦθα τὴν γνῶσιν ἔχων τῶν ἁπάντων λέγει·

Οὐδεὶς οἶδε τὴν ἡμέραν, οὐδὲ ὁ υἱός.

ἀντὶ τοῦ οὐδὲ ἐγὼ τὸ φαινόμενον σχῆμα. οὐ γὰρ ὁ υἱὸς ἀγνοεῖ,

ἐν ᾧ πάντες οἱ θησαυροὶ τῆς σοφίας καὶ τῆς γνώσεως ἀπόκρυφοι

. Οὐκ ἀγνοεῖ ὁ γινώσκων τὸν πατέρα καθὼς γινώσκεται ὑπὸ τοῦ πατρός . Ἔχεις τοίνυν τὴν λύσιν, ὅτι τὸ ὄνομα τοῦ υἱοῦ λαμβάνεται καὶ εἰς τὸ τῆς θεότητος ἀξίωμα, καὶ εἰς τὸ τῆς οἰκονομίας σχῆμα. Ἀγνοεῖ τοίνυν κατὰ τὸ σχῆμα τῆς ἀνθρωπότητος, ὁ γινώσκων τὰ πάντα κατὰ τὴν δύναμιν τῆς θεότητος.

Τοῦ αὐτοῦ ἐστι φωνὴ

ἐὰν ἐγὼ μαρτυρῶ περὶ ἐμαυτοῦ, ἡ μαρτυρία μου οὐκ ἔστιν ἀληθής.

Τοῦ αὐτοῦ ἐστι διδασκαλία

κἂν ἐγὼ μαρτυρῶ περὶ ἐμαυτοῦ, ἡ μαρτυρία μου ἀληθής ἐστιν

. Εἰ ἀληθής, πῶς οὐκ ἀληθής; Μάχεται τὰ ῥήματα, ἀλλὰ συμφωνεῖ τὰ νοήματα.

Ἀνέβη ὁ Ἰησοῦς εἰς τὸ ἱερὸν καὶ ἐδίδασκεν.

Ἀνέβη εἰς τὸ ἱερὸν ὁ τοῦ ἱεροῦ δημιουργός, ὁ τῆς λατρείας δεσπότης. ἐλάλει ἐν τῷ ἱερῷ, ἵνα πληρωθῇ ἡ προφητεία τοῦ λέγοντος·

Καὶ ἐξαίφνης ἥξει εἰς τὸν ἑαυτοῦ ναόν, ὁ κύριος, ὃν ὑμεῖς ζητεῖτε καὶ ὁ ἄγγελος τῆς διαθήκης, ὃν ὑμεῖς θέλετε.

Καὶ κύριον αὐτὸν καλεῖ καὶ ἄγγελον. Ὢ τῶν θείων μυστηρίων· ὢ τῆς ἐνδόξου καὶ προφητικῆς μυσταγωγίας.

Ἐξαίφνης ἥξει εἰς τὸν ἑαυτοῦ ναόν.

Θεοῦ ναός. Καὶ λέγει αὐτοῦ εἶναι τὸν ναόν, ὡς μὴ νομίσαι ἑτέρου εἶναι τοῦ πατρὸς τὴν δεσποτείαν καὶ ἑτέρου εἶναι τοῦ υἱοῦ τὴν βασιλείαν. Τὸν ναὸν τοῦ πατρὸς, ὃν ἀνέθηκε Σολομὼν τῷ θεῷ, τοῦτον τὸν ναὸν τοῦ σωτῆρος καλεῖ ὁ προφήτης·

Ἐξαίφνης ἥξει εἰς τὸν ἑαυτοῦ ναόν ὁ κύριος.

Ὅταν τοίνυν ναὸς τοῦ πατρὸς ᾖ, ναὸς τοῦ υἱοῦ ἐστιν· ὅταν ναὸς ᾖ τοῦ υἱοῦ, ναός ἐστι τοῦ πατρός. Διὰ τοῦτο καὶ αὐτὸς ὁ σωτήρ, ὅτε ἀπελαύνει τοὺς Ἰουδαίους τινὶ φραγγελλίῳ, ὁ κατεσκεύασεν ἀπὸ σχοινίων, λέγει·

Ἐκβάλετε ταῦτα ἐντεῦθεν καὶ μὴ ποιεῖτε τὸν οἶκον τοῦ πατρός μου οἶκον ἐμπορίου.

Ὁ αὐτὸς πάλιν·

Ἐκβάλετε ταῦτα ἐντεῦθεν.

Ὁ γὰρ οἶκός μου οἶκος προσευχῆς κληθήσεται.

Ὁ οἶκος τοῦ πατρός μου καὶ ὁ οἶκός μου. Καὶ ἀλλαχοῦ ὁ εὐαγγελιστὴς λέγει·

Εἰς τὰ ἴδια ἦλθε καὶ οἱ ἴδιοι αὐτὸν οὐκ ἐδέξαντο.

Περὶ Ἰουδαίων λέγει. Ἰουδαῖοι γὰρ ἦσαν, ἐπειδὴ αὐτὸς αὐτοὺς διὰ νόμου ἐφώτισε καὶ διὰ προφητῶν ὠδήγησε. Καὶ ἦν παρὰ Ἰουδαίοις ἴδια τοῦ σωτῆρος. Ὅτε γὰρ ἐζήτει αὐτὸν ἡ μήτηρ περιιοῦσα καὶ ἔφησε·

Τέκνον, τί ἐποίησας ἡμῖν;

περιερχόμεθα ζητοῦντές σε, ἀποκρίνεται·

Οὐκ οἴδατε ὅτι ἐν τοῖς τοῦ πατρός μου δεῖ με εἶναι;

Ἀνέβη οὖν εἰς τὸ ἱερὸν καὶ ἐδίδασκε

καὶ ἐπληροῦτο ἑτέρα προφητεία·

Αὐτὸς ὁ λαλῶν, πάρειμι.

Ἐδίδασκεν, οὐχ ὑβριζούσης τῆς διδασκαλίας τὴν ἀξίαν. διδάσκαλος δὲ διὰ τὴν φιλανθρωπίαν. Μή, ὅταν ἀκούσῃς ὅτι ἐδίδασκε, νομίσῃς αὐτὸν ἕνα τῶν διδασκάλων τῶν λοιπῶν εἶναι. Εἰ δὲ τὸ

ἐδίδασκε

σὲ σκανδαλίζει, ἐὰν ἀκούσῃς λέγοντος·

Εὐλογητὸς εἶ, κύριε, δίδαξόν με τὰ δικαιώματά σου

, ἀγνοεῖς τὴν ἀξίαν καὶ οὐ θαυμάζεις τὴν διδασκαλίαν.

Ἀνέβη ὁ Ἰησοῦς εἰς τὸ ἱερὸν.

Οὐδαμοῦ εὑρίσκεις καταβαίνοντα. Ἀνέβαινεν ἀπὸ Ἱεριχὼ εἰς Ἱεροσόλυμα· ἀνέβη εἰς τὸ ὄρος. Ὅπου γὰρ θεός, ἐκεῖ καὶ ἀνάβασις.

Μακάριος ἀνὴρ οὗ ἐστιν ἀντίληψις αὐτῷ παρὰ σοῦ, κύριε· αἱ ἀναβάσεις σου ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ.

Ὅπου ἀρετή, ἀνάβασις· ὅπου κακία, κατάβασις.

Ῥῦσαί με ἀπὸ τῶν καταβαινόντων εἰς λάκκον.

Ἐθαύμαζον οἱ Ἰουδαῖοι, πῶς οὗτος οἶδε γράμματα μὴ μεμαθηκώς.

Καὶ τὸ

οὗτος

ὑπερηφανίας ῥῆμα, ἐξουθενήσεως ἐπάγγελμα, σχῆμα κακίας.

Πῶς οὗτος;

Σὺ μὲν λέγεις ὑβρίζων, ὦ Ἰουδαῖε,

πῶς οὗτος;

Ἐγὼ δὲ λαμβάνω δοξάζων. Ἔστι γὰρ εἰπεῖν μετὰ ὕβρεως τὸ

οὗτος

καὶ ἔστιν εἰπεῖν μετὰ δόξης τὸ

οὗτος

. Λέγεις ὑβρίζων

πῶς οὗτος οἶδεν;

Ἐγὼ δὲ λέγω μετὰ Μωϋσέως

οὗτός μου θεὸς καὶ δοξάσω αὐτόν.

Ἐλέγχει Ἰουδαίων τὴν ἀπιστίαν· στηλιτεύει τοῦ λαοῦ τὴν ἀπείθειαν· δείκνυσιν ἑαυτὸν πηγὴν σοφίας καὶ πηγὴν πάσης γνώσεως, καὶ λέγει·

Ἡ ἐμὴ διδαχὴ οὐκ ἔστιν ἐμή, ἀλλὰ τοῦ πέμψαντός με πατρός.

πανταχοῦ δεικνὺς ὅτι ὡμολογημένῳ θεῷ μάχονται οἱ τὸν ἀμφιβαλλόμενον μὴ δεξάμενοι. Ἐπειδὴ πεπίστευτο παρ’ αὐτοῖς ὁ θεός, ἀμφεβάλλετο δὲ παρ’ αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, ἑαυτοῦ κρύπτει τὴν ἀξίαν, καὶ προφέρει τοῦ πατρὸς τὴν αὐθεντίαν, δεικνὺς ὅτι ὁ Χριστῷ μαχόμενος, θεῷ μάχεται. Ἀλλὰ νομίζεις εἰρωνείαν τὸ πρᾶγμα καὶ κατασκευὴν ῥημάτων καὶ οὐκ ἀπόδειξιν πραγμάτων; Ἐξ αὐτῶν δέχου τῶν πραγμάτων τὸν ἔλεγχον. Κατὰ τὸν λόγον σου, ὦ Ἰουδαῖε, τὸν ἐξουθενοῦντα Χριστὸν καὶ ἐκφαυλίζοντα τὰ τοῦ σωτῆρος πράγματα, οὗτος οὔτε κατὰ θεόν ἐστιν, οὔτε νόμῳ στοιχεῖ, ἀλλὰ μάχεται τῇ εὐσεβείᾳ κατὰ τὸν λόγον τῶν ἀσεβούντων. Σὺ δὲ καὶ ὑπερμαχεῖς τοῦ νόμου καὶ ὑπεραγωνίζῃ τοῦ θείου λόγου καὶ ἐκδικεῖς θεὸν κατὰ τὸν σὸν σκοπὸν καὶ νομίζεις εὐσεβεῖν, ἀποκρουόμενος μὲν τοῦ Χριστοῦ τὴν δόξαν, φυλάττων δὲ τοῦ νόμου τὴν βασιλείαν. Ἴδωμεν οὖν ἐκ τῶν πραγμάτων, πῶς ψηφίζεται θεὸς τῇ σῇ γνώμῃ καὶ τῇ ἡμετέρᾳ γνώμῃ. Κατὰ τὸν σὸν λόγον ὑπερασπίζεις θεοῦ καὶ μάχῃ ἀντιθέῳ τινὶ καὶ μὴ στοιχοῦντι τῷ νόμῳ, ἀλλὰ διαλύοντι τὰ τοῦ θεοῦ δόγματα. Ἴδωμεν πῶς προσέχει ὁ θεὸς τοῖς ἀντιποιουμένοις τοῦ νόμου καὶ τοῖς ἀκολουθοῦσι τῷ ἀντιβαίνοντι τῷ νόμῳ. Ἀπὸ τῶν πραγμάτων τῶν κοινῶν λέγω. Ἐάν τις πόλις ὑποδέξηται τύραννον, κινδυνεύει, κἂν μὴ κοινωνήσῃ τῇ γνώμῃ. Καὶ ἐπειδὴ ὅλως ἐδέξατο τὸν τύραννον, συναπολαύει τῶν κινδύνων. Ἐὰν δέ τις πόλις ἀποκλείσῃ τύραννον, θαυμάτων ἀξιοῦται καὶ καρποὺς δέχεται παρὰ βασιλέως, ὅτι ἐν καιρῷ κινδύνου ἔστησε τρόπαια, τὴν γνώμην ἀσφαλῆ, καὶ οὐ παρεδέξατο παρὰ τὸν βασιλέα ἕτερον τύραννον. Τοῦτο ἐποίησας, Ἰουδαῖε, κατὰ τὸν σὸν λόγον. Ἐλθόντα τὸν τύραννον κατὰ τὴν σὴν ἀσέβειαν, ἀντιπολιτευόμενον τῷ νόμῳ Μωϋσέως οὐκ ἐδέξω, ἀλλ’ ἀπεπέμψω, φυλάττων τῷ θεῷ τὴν βασιλείαν ἄτρωτον. Ἡ ἐκκλησία τοῦ σωτῆρος ἀνέῳξε πύλας κατὰ μὲν σὲ τυράννῳ, κατὰ ταύτην δὲ βασιλεῖ τῆς δόξης. Ἴδωμεν πῶς ὁ ἀληθινὸς ἐψηφίσατο τοῖς μὴ δεξαμένοις τὸν βασιλέα. Μία πόλις αὐτὸν οὐκ ἐδέξατο καὶ εἰς ἔδαφος ἔστρωται, τὰ Ἱεροσόλυμα. Μία πόλις αὕτη τῷ βασιλεῖ τῆς δόξης ἀπέκλεισε θύρας καὶ μὴ δεξαμένη τύραννον ἔστρωται. Αἱ ἐκκλησίαι τοῦ θεοῦ πανταχοῦ δεξάμεναι τὸ σωτήριον, ἀνθοῦσι καὶ ἀκμάζουσι καὶ εἰς τὴν ὑπερκόσμιον τιμὴν ἀνάγονται. Καὶ πάλιν ἀπὸ τοῦ ἐναντίου στόχαζε. Ἕως ζῇ τύραννος, ἐν εὐδοκιμήσει οἱ φίλοι οἱ τὸ πιστὸν τῆς γνώμης ἐν καιρῷ ἐνδειξάμενοι· οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ ἐν κινδύνῳ. Ἐπειδὰν δὲ ἀποθάνῃ ὁ τύραννος, οἱ φίλοι ἐν κινδύνῳ καὶ οἱ ἐχθροὶ ἐν παρρησίᾳ. Ἴδωμεν τοίνυν μετὰ τὴν τοῦ σωτῆρος τελευτήν, μετὰ τὴν βάσιν τὴν ἐκ τοῦ αἰῶνος τούτου πρὸς τὸν πατέρα, μετὰ τὸν παρὰ σοὶ νομιζόμενον θάνατον, μετὰ τὴν παρ’ ἐμοὶ πιστευομένην ἀνάστασιν, ἴδωμεν τί μετὰ τὸ τέλος. Εἰ μὲν εὐδοκιμοῦσιν οἱ ἐχθροὶ τοῦ βασιλέως ἢ οἱ ἐχθροὶ τούτου τοῦ τυράννου, τύραννος ἀληθῶς. Εἰ δὲ οἱ μὲν ἐχθροὶ ἐν αἰσχύνῃ καὶ ἐξορισμῷ, οἱ δὲ φίλοι ἐν παρρησίᾳ καὶ δόξῃ, εἰ τοῖς λόγοις οὐ πείθη, τὰ πράγματα δυσωπήθητι. πῶς ὕψωσεν ὁ θεὸς τὴν Χριστοῦ βασιλείαν, πῶς καθεῖλε τοὺς παραιτησαμένους αὐτοῦ τὴν βασιλείαν. Ἠδύνατο αὐτοῖς ἀνελεῖν ὁ θεὸς ἀρνησαμένους τὸν υἱόν. Ἠδύνατο ἀποκτεῖναι τοὺς ἐχθροὺς τοῦ βασιλέως, τοὺς νομίσαντας τύραννον τὸν βασιλέα τῆς δόξης. Ἀλλ’ οὐκ ἀνεῖλεν αὐτούς, ἀλλ’ ἐσκόρπισεν. Εἰ ἀνεῖλεν, ἐγίνετο αὐτοῖς ἀπολογία· εἰ συνεχώρησεν ἡμῖν μένειν ἐπὶ τῆς γῆς, ἐκ τῶν πραγμάτων ἐδυσωπούμεθα ἄν· εἰ εἴδομεν τὴν γῆν πιστεύσασαν, ἐπεστράφημεν ἂν καὶ ἡμεῖς μετὰ πάσης τῆς οἰκουμένης. Ἠδύναντο λέγειν οἱ ἐχθροί· Ἐθεασάμεθα αὐτὸν μετὰ δώδεκα καὶ ὡς εὐτελοῦς αὐτοῦ κατεφρονήσαμεν. Εἰ εἴδομεν αὐτὸν ὑπὸ βασιλέων προσκυνούμενον, ἀναντιρρήτως τῷ ζυγῷ τῆς εὐσεβείας προσεπίπτομεν. Διὰ τί προλαβὼν ἀνεῖλες ἡμῶν τὴν μετάνοιαν καὶ προέλαβες τῇ τιμωρίᾳ τὴν διόρθωσιν; Διὰ τοῦτο, ἵνα μή τις εἴπῃ· Ἐσταυρωμένον μὲν οἴδαμεν, προσκυνούμενον δὲ οὐκ ἐθεασάμεθα, οὐκ ἀναιρεῖ αὐτούς, ἀλλὰ σκορπίζει. Τοῦτο γὰρ προλαβὼν ὁ προφήτης αὐτῶν ἔπεισε Δαυίδ·

Μὴ ἀποκτείνῃς αὐτούς, μήποτε ἐπιλάθωνται τοῦ νόμου σου· διασκόρπισον αὐτοὺς ἐν τῇ δυνάμει σου.

Βλέπε αὐτοὺς πρὸ τῶν θυρῶν τοῦ Χριστοῦ πωλοῦντας σουδάρια καὶ σημικίνθια. Πρὸς τὰς θύρας αὐτοὺς ἔστησεν, ἵνα μάρτυρες γένωνται τῶν προσκυνούντων. Βλέπε αὐτοὺς παρεστῶτας τοῖς πυλῶσι τῆς ἐκκλησίας, ὡς τοὺς ἀδελφοὺς τοῦ Ἰωσήφ. Ἐννόησον ὅτι ὥσπερ οἱ ἀδελφοὶ τοῦ Ἰωσήφ, βλέποντες τοῦ ἀδελφοῦ τὴν ἀξίαν, οὐκ ἐτόλμων προσελθεῖν ὡς ἰδίῳ, ἀλλ’ ἐφοβοῦντο διὰ τὴν ἀξίαν. Βλέπε αὐτοὺς τρέμοντας τὴν ἀξίαν τῆς ἐκκλησίας, ἣν παρὰ τοῦ θεοῦ ἐδέξατο, ἣν παρὰ τοῦ δεσπότου καὶ σωτῆρος τῶν ἁπάντων ἐδέξατο. Βλέπε αὐτοὺς ταπεινοὺς καὶ κατεπτηχότας, ὁρῶντας τὸν ἐσταυρωμένον ἐν δόξῃ. Ἐννόησον τὸ πάθος καὶ ἐννόησον τὴν δόξαν. Αἱ ὧραι τοῦ σταυροῦ τρεῖς, ἀπὸ ἕκτης ἕως ἐνάτης· Ὁ καιρὸς τῆς δόξης αἰῶνες αἰώνων καὶ οὐκ ἀναλίσκονται. Βλέπε πῶς παρῆλθεν ὡς σκιὰ τὰ τῆς ὕβρεως. Βλέπε πῶς ἤνθησεν ἡ ἀλήθεια τῆς δόξης. Ἀπὸ ἕκτης ἕως ἐνάτης ἡ ὕβρις· ἀπὸ τοῦ αἰῶνος ἕως αἰώνων ἡ εὐδοξία καὶ οὐκ ἀναλίσκεται ἡ Χριστοῦ εὐφημία· οὐ δαπανᾶται αὐτοῦ ἡ δοξολογία. Πάντες ἐκκενοῦσιν ἑαυτῶν τὰς φωνάς, προφῆται καὶ εὐαγγελισταὶ καὶ ποιμένες, ἐπίσκοποι καὶ διδάσκαλοι, καὶ ὑπὸ τοῦ πελάγους τῆς θεότητος οὐκ ἀναλίσκονται. Καὶ ὥσπερ ἡ θάλασσα ποταμοὺς δεχομένη οὐ καλύπτεται τοῖς ποταμοῖς, ἀλλὰ καλύπτει τὰ ῥεύματα, οὕτω πάντες οἱ λαλοῦντες περὶ τοῦ Χριστοῦ τῆς δόξης, ὑπὸ τῆς δόξης σκέπονται καὶ τὴν δόξαν οὐ σκέπουσι. Φοβερὰ ἡ τόλμα τῶν θεομάχων, ἀλλ’ ἔνδοξος ἡ τιμὴ τοῦ ὑβρισμένου μὲν διὰ τὴν οἰκονομίαν, δοξαζομένου δὲ διὰ τὴν ἔνθεον ἀξίαν. Ἐννόησον ὅτι ὥσπερ τρεῖς ὧραι ἦσαν τῆς ὕβρεως, αἰῶνες δὲ αἰώνων οὐ πληροῦσι τὴν τοῦ θεοῦ δόξαν. Ἐννόησον καὶ τοῦ σταυροῦ τὸν τόπον. Ἆρα μιᾶς σπιθαμῆς εἶχε περίμετρον ὁ τόπος τοῦ ξύλου; Εἶχε ποδὸς μέτρον ἡ πῆξις τοῦ σταυροῦ. Ἐννόησον τὸ μέτρον τῆς ὕβρεως καὶ ἐννόησον τὰ κλίματα τῆς ὑπ’ οὐρανόν, ὅτι

ἐπλήσθη ἡ σύμπασα τοῦ γνῶναι τὸν κύριον, ὡς ὕδωρ πολὺ κατακαλύψαι θαλάσσας

. Περιειστήκησαν οἱ Ἰουδαῖοι τῷ σταυρῷ γελῶντες τὸ πάθος, μᾶλλον δὲ γελώμενοι ὑπὸ τοῦ πάθους. Ἔβλεπον τὸν ἐσταυρωμένον καὶ ἠγνόουν τὸν δοξαζόμενον. Διὰ τοῦτο ἔλεγεν ὁ προφήτης Ζαχαρίας, ὅτι

Τότε ἥξει κύριος ὁ θεὸς καὶ ἔσται κοπετὸς μέγας ἐν Ἱερουσαλήμ.

Ὄψονται γὰρ εἰς ὃν ἐξεκέντησαν.

ἀντὶ τοῦ Ὃν τοῖς ἥλοις προσήλωσαν. Καὶ οὐκ εἶπεν· Ὄψονται ὃν ἐξεκέντησαν, ἀλλ’

εἰς ὃν ἐξεκέντησαν

. Τί ἐστι τὸ

εἰς ὃν

; Σταυρὸς ἦν εἰς ὃν ἐξεκέντησαν. Πρὸ δὲ τῆς παρουσίας τοῦ σωτῆρος, ὥσπερ βασιλικὸν σημεῖον, τὸ λεγόμενον σίγνον κατὰ τὴν κοινὴν συνήθειαν, προτρέχει τῆς Χριστοῦ παρουσίας, ὑπὸ τῶν ἀγγέλων δοξαζόμενον. Φανήσεται ὁ σταυρὸς ἐπὶ τῆς γῆς, σκέπων ἥλιον, ἀμβλύνων σελήνην, ὡς ἔλεγεν ὁ σωτήρ·

Τότε φανήσεται τὸ σημεῖον τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ ἐν τῷ οὐρανῷ.

Καὶ ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥῆμα Ζαχαρίου, αὐτὴν τὴν λέξιν λαβὼν ὁ σωτήρ, μετήγαγεν εἰς ἀλήθειαν.

Καὶ τότε ὄψονται εἰς ὃν ἐξεκέντησαν.

Ὀφθήσεται δὲ τὸ σημεῖον τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ ἐν τῷ οὐρανῷ.

καὶ κόψονται φυλαί·

Φυλὴ οἴκου Δαυὶδ καθ’ ἑαυτὴν καὶ αἱ γυναῖκες αὐτοῦ καθ’ ἑαυτάς· φυλὴ οἴκου Νάθαν καθ’ ἑαυτὴν καὶ αἱ γυναῖκες αὐτοῦ καθ’ ἑαυτάς.

Διὰ τι οὖν οὐκ ὄνομα φυλῆς παρήγαγεν, ἀλλ’ ὄνομα βασιλείας; Διὰ τί πενθεῖ ἡ φυλὴ Δαυίδ; Φυλὴ γὰρ Δαυὶδ οὐκ ἐλέγετο, ἀλλὰ φυλὴ Ἰούδα. Ἐπειδὴ τὸν ἐκ Δαυὶδ κατὰ σάρκα οἱ μὲν παραπλησιάζοντες τῷ γένει τῆς σαρκός, ἠγνόησαν τὸ ἀξίωμα τῆς θεότητος. Ἅπτεται τοίνυν πρῶτον ἡ συμφορὰ τῶν παραπλησιαζόντων τῷ γένει καὶ ἀπεσχοινισμένων τῷ βίῳ.

Φυλὴ οἴκου Νάθαν.

Τίς ὁ Νάθαν; Ἐγένετο προφήτης· ἐγένετο καὶ υἱὸς Δαυίδ . Ἄλλος γὰρ Νάθαν ὁ προφήτης, ὁ ἐλέγξας αὐτὸν περὶ ἁμαρτίας, καὶ ἄλλος Νάθαν ὁ ἐξ αὐτοῦ. Ἀνάγνωθι τὰς ἱστορίας τῶν υἱῶν Δαυὶδ καὶ εὑρήσεις ἕνα τῶν τέκνων αὐτοῦ Νάθαν λεγόμενον. Λουκᾶς ὁ εὐαγγελιστὴς τὴν διαδοχὴν τὴν εἰς Μαρίαν παραπέμπων καὶ τὸν Ἰωσὴφ διὰ τοῦ Νάθαν κατάγει. Ἰδοὺ ὅτι βαθὺς ὁ λόγος καὶ περιεσκεμμένης διανοίας χρῄζων. Ἀνάγνωθι τὰ εὐαγγέλια, ὡς ἔλεγεν ὁ σωτήρ·

Ἐρευνᾶτε τὰς γραφάς.

Οὐκ εἶπεν Ἀνάγνωτε, ἀλλ’

Ἐρευνᾶτε

. Οὐ γὰρ ἡ ψιλὴ ἀνάγνωσις παριστᾷ τὴν γνῶσιν, ἀλλ’ ἡ ἀκριβὴς κατανόησις παρίστησι τὸ ζητούμενον.

Ὀφθήσεται τοίνυν τὸ σημεῖον τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ ἐν τῷ οὐρανῷ.

Ὀφθήσεται τοῦ ξύλου φέρων τὴν εἰκόνα, ἀλλὰ φωτὸς ἐκλάμπων ἀκτῖνα. Ὅταν δὲ ὀφθῇ ὁ σταυρός, καλυφθήσεται ὁ ἥλιος, οὐκ ἀφανιζόμενος, ἀλλὰ τῇ ὑπερβολῇ τῆς δόξης σκεπόμενος. Καλυφθήσεται καὶ ἡ σελήνη· κρυβήσονται καὶ οἱ ἀστέρες, μᾶλλον δὲ πεσοῦνται, ὡς γέγραπται·

Ὁ ἥλιός φησι σκοτισθήσεται καὶ ἡ σελήνη οὐ δώσει τὸ φέγγος αὐτῆς· οἱ ἀστέρες πεσοῦνται ἐκ τοῦ οὐρανοῦ

καὶ δειχθήσεται τότε τὸ φοβερὸν ἐκεῖνο καὶ ἔνδοξον σημεῖον, Ἰουδαίων ὁρώντων· περιεστοιχισμένων τῶν δοξαζόντων. Τότε ἀποκριθήσεται τῶν δικάων ἕκαστος πρὸς τοὺς ἀδίκους. Τότε ἐρεῖ ἡμῖν Ἡσαΐας·

Ἰδοὺ ὁ θεὸς ἡμῶν, εἰς ὃν ἠλπίσαμεν, ἠγαλλιώμεθα.

Τότε φανεὶς ὁ σταυρὸς ἐλέγξει τὴν τόλμαν καὶ βεβαιώσει τὴν ἐκκλησίαν. Τότε ἀποκριθήσονται οἱ ἀντιλέγοντες καὶ δοξασθήσονται οἱ ὑπακούσαντες. Τότε πᾶσα ἡ κτίσις προσκυνήσει τῷ υἱῷ τοῦ θεοῦ, καὶ τὸ τάγμα τῶν ἀπιστησάντων καὶ τὸ τάγμα τῶν πιστευσάντων. Ἀλλὰ τὸ μὲν μετὰ παρρησίας, τὸ δὲ μετὰ αἰσχύνης. Ὥσπερ γὰρ ἐν ταῖς βασιλικαῖς εἰκόσι διαγράφεται ἡ δόξα τῶν δορυφορούντων τὸν βασιλέα καὶ τῶν βαρβάρων τὰ γένη, τῶν ὑποτεταγμένων τῷ βασιλεῖ. Καὶ ὑποπίπτει μὲν καὶ ὁ βάρβαρος κάτωθεν, ὑποπίπτει δὲ καὶ ὁ ὁμόφυλος· ἀλλ’ ὅμως μετὰ παρρησίας ἕστηκε, δοξάζων τὸν ἑαυτοῦ βασιλέα. Ὁ δὲ ἀνάγκαις πεπεδημένος ὑπὸ τοὺς πόδας, προσκυνῶν μὲν τὸν βασιλέα, μισθὸν δὲ τῆς προσκυνήσεως οὐκ ἔχων. Οὐ γὰρ γνώμη αὐτὸν ἤγαγεν, ἀλλ’ ἀνάγκη αὐτὸν ἐπέδησεν. Καὶ ἔστιν ἡ μὲν ἄνω τάξις προσκυνούντων, ἡ δὲ κάτω τάξις πιπτόντων. Ἄλλο γάρ ἐστι προσκυνῆσαι καὶ ἄλλο πεσεῖν· Οὕτως ἐν τῇ παρουσίᾳ τοῦ μεγάλου βασιλέως, ἐν εἰκόνι τῆς δόξης φανήσεται τὸ τάγμα τῶν πιστευόντων, ἐν παρρησίᾳ μετὰ τῆς ἀγγελικῆς τάξεως ὑμνοῦντες καὶ δοξάζοντες. Φανήσεται δὲ καὶ τὸ τάγμα τῶν ἀπιστησάντων ἐστρωμένον ὑπὸ τοὺς πόδας τοῦ μεγάλου βασιλέως. Καὶ οἱ μὲν ἔσονται λελυμένοι τῇ παρρησίᾳ· οἱ δὲ πεπεδημένοι τῇ ἀνάγκῃ. Ἐπειδὴ γὰρ προεδέθησαν τῷ πόθῳ οἱ πιστοί, οὐ χρεία δεσμῶν. Δεσμὸς αὐτοῖς ὁ πόθος. Οὓς δὲ μὴ ἔδησεν ὁ πόθος, δεσμεῖ πολλάκις ἡ ἀνάγκη. Καὶ προσάγονται μετὰ παρρησίας οἱ πιστοὶ τῷ βασιλεῖ τῆς δόξης. οἱ μὲν πιστοὶ μετὰ παρρησίας· οἱ δὲ ἄδοξοι καὶ ἀντιλέγοντες τῷ λόγῳ τῆς ἀληθείας προσελεύσονται δεδεμένοι χειροπέδαις σιδηραῖς. Καὶ οἱ μὲν ἔσονται ἐν τῷ τάγματι τῶν προσκυνούντων ἐν ὕψει, οἱ δὲ ἐν τάγματι τῶν πιπτόντων ἐν βάθει. Ὥσπερ γὰρ ἐν ταῖς εἰκόσιν ἀνωτέρα μέν ἐστιν ἡ ζώνη ἡ τοὺς προσκυνοῦντας ἔχουσα, κατωτέρα δὲ ἡ τοὺς βαρβάρους φέρουσα, οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς Χριστοῦ βασιλείας, ὑψηλότερον μὲν δεῖ φαίνεσθαι τὸ τάγμα τῶν πιστευόντων, χαμαιπετὲς δὲ καὶ γήϊνον τῶν ὑποπιπτόντων. Διὰ τοῦτο ὁ ψαλμὸς, ἀφορίζων τοὺς προσκυνοῦντας τῶν ὑποπιπτόντων, λέγει·

Μνησθήσονται καὶ ἐπιστραφήσονται πρὸς κύριον πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς, καὶ προσκυνήσουσιν ἐνώπιον αὐτοῦ πᾶσαι αἱ πατριαὶ τῶν ἐθνῶν, ὅτι τοῦ κυρίου ἡ βασιλεία καὶ αὐτὸς δεσπόζει τῶν ἐθνῶν.

ὅτε ἐπὶ τῶν προσκυνούντων τὴν τάξιν ἔδειξεν. Ὅτε ἐπὶ τῶν ὑποπιπτόντων ἐπήγαγεν·

Ἐνώπιον αὐτοῦ προσπεσοῦνται πάντες οἱ καταβαίνοντες εἰς γῆν

. Πῶς δέ ἐστι τὸ τάγμα τῶν πιστῶν ἀνώτερον; Ὅτι οὐκ ἐπὶ γῆς οἱ πιστοὶ στήσονται, ἀλλ’ ἐν τῷ ἀέρι συμπάρεδροι καὶ συνδορυφόροι τοῦ μεγίστου βασιλέως. Οὐ γὰρ ὁ θρόνος τοῦ θεοῦ ἐπὶ γῆς πήγνυται, ἀλλ’ ἡ γῆ ὑποπόδιον τῶν ποδῶν αὐτοῦ. ὥστε πάντας μὲν εἶναι τοὺς δικαζομένους κάτω, ἄνω δὲ τὸν δικάζοντα καὶ τοὺς μετὰ τοῦ δικαστοῦ φίλους. Διὰ τοῦτο ὁ ἀπόστολος βουλόμενος δεῖξαι ὅτι οὐκ ἐπὶ γῆς στήσονται οἱ πιστοί, ἀλλ’ ἐν τῷ ἀέρι ἐπαρθήσονται, λέγει·

Ἡμεῖς δὲ ἁρπαγησόμεθα ἐν νεφέλαις εἰς ἀπάντησιν τοῦ κυρίου εἰς ἀέρα καὶ οὕτω πάντοτε σὺν κυρίῳ ἐσόμεθα.

Ταῦτά μοι εἰς μνήμην ἤγαγεν ἡ ἀφορμὴ τῆς τόλμης τῶν θεομάχων, τῶν τολμησάντων εἰπεῖν·

Δαιμόνιον ἔχει.

Εἴπωμεν μετὰ τοῦ Δαυίδ·

Ὡς πολὺ τὸ πλῆθος τῆς χρηστότητός σου, κύριε.

Οἷα λαλοῦντα, οἷα τολμήσαντα, κατὰ σοῦ τοὺς θεομάχους οὐ κολάζεις; Οὐκ ἀναλίσκεις ῥοπῇ τοῦ νεύματος, οὐκ ἀναλίσκεις ἐν κελεύσματι, οὐκ ἠδύνω ἀπειλῆσαι; Οὐκ ἦν περὶ σοῦ ὁ λόγος τοῦ προφήτου·

Ἀπειλῶν θαλάσσῃ καὶ ξηραίνων αὐτήν.

Τοσαῦτα θεομαχοῦσι, τοσαῦτα βλασφημοῦσιν. Ἀλλ’ ἀποκρίνεται ὁ σωτήρ·

Οὐκ ἦλθον ἵνα κρίνω τὸν κόσμον, ἀλλ’ ἵνα σώσω τὸν κόσμον.

Διὰ τοῦτο καὶ ὁ Δαυὶδ καλῶν αὐτὸν οὐκ εἰς τὸ κρῖναι κατὰ τὴν δευτέραν παρουσίαν, ἀλλ’ εἰς τὸ σῶσαι, ἔλεγεν·

Ὁ καθήμενος ἐπὶ τῶν χερουβίμ, ἐμφάνηθη· ἐξέγειρον τὴν δυναστείαν σου καὶ ἐλθὲ εἰς τὸ σῶσαι ἡμᾶς.

οὐκ εἰς τὸ κρῖναι. Ἡ πρώτη παρουσία σωτηρίας, ἡ δευτέρα κρίσεως. Ἐὰν θέλῃς, ἔγνως αὐτὸν σωτῆρα· ἐὰν ἀπειθῇς, ἔγνως αὐτὸν κριτήν. Προλαβὼν κατασκεύασον σαυτὸν φίλον τοῦ βασιλέως. Ἀπὸ τῶν κοινῶν πραγμάτων διδαχθῶμεν. Οὐκ οἶδάς τινας σκιρτῶντας καὶ ἀγαλλιῶντας, ὅτε ἐν ἀξιώματι καὶ προαγωγῇ γένωνταί τινες τῶν φίλων; οὐχ ἕκαστος χαίρεται, ἐὰν ἴδῃ τόν ποτε γνώριμον αὐτοῦ εἰς ἀρχὴν προελθόντα καὶ ἐλπίζει λοιπὸν καρποὺς τῆς φιλίας κομίζεσθαι; Ἀλλ’ οἱ μὲν ἄνθρωποι πολλάκις ψεύδονται καὶ τὰς φιλίας ἐναλλάσσουσι καὶ μετὰ τὴν ἀρχὴν οὐκέτι φίλοι. Ὁ δὲ Χριστὸς οὐ κρύπτει τὴν ἀλήθειαν. Γενοῦ αὐτοῦ φίλος καὶ ἔσῃ ἀεὶ αὐτοῦ φίλος. Πολλάκις γάρ, ἀδελφοί, τὸ ἀξίωμα ἐφύσησε τὸν ἄνθρωπον, μετέβαλεν αὐτοῦ τὴν γνώμην, μετέθηκεν αὐτοῦ τὴν διάθεσιν, ἄλλος ἀντ’ ἄλλου φαίνεται. Καὶ γὰρ περὶ Σαοὺλ ὁ θεὸς εἰδὼς ὅτι τὸ ἀξίωμα αὐτὸν μεταβάλλει, λέγει· Ἔχρισά σε κύριον καὶ ἀπαιτήσουσι καὶ δώσουσί σοι ἀρχὴν καὶ λήψῃ ἐξ αὐτῶν·

Καὶ ὅταν ἔλθῃ ταῦτα ἐπὶ σὲ τὰ σημεῖα, στραφήσῃ εἰς ἄνδρα ἄλλον.

Μεταβαλεῖ γάρ σε ἡ ἐξουσία καὶ ἡ ἀξία, οὐχ ὅτι πάντας μεταβάλλει. Τὸν πιστὸν γὰρ οὐ μεταλλάττει, τὸν δὲ σαθρὸν ἐλέγχει. Διὰ τοῦτο τῷ πιστῷ λέγει· Ἐὰν καταστῇς ἄρχων, γενοῦ καὶ σὺ ὡς εἷς ἐξ αὐτῶν. Εἰ τοίνυν ἐνταῦθα φιλία πολλάκις ἐψεύσατο, πολλάκις ἀληθεύει. Ἡ δὲ τοῦ Χριστοῦ φιλία ἄπτωτος. Οὐχ, ὅταν ἴδῃς αὐτὸν ἐν δόξῃ, οὐκ ἀρνεῖταί σε τὸν ἐπὶ γῆς προσκυνήσαντα αὐτόν, ἀλλ’ ὡς σήμερον δεξάμενός σε τῆς φιλίας, προσκαλεῖται καὶ τότε γνωρίσει τὴν φιλίαν.

Δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου.

Ἐνταῦθα πολλάκις κἂν χάριν ποιήσῃς τινά, τὴν εὐεργεσίαν τὴν πρώτην κρύπτει. Οὐ θέλει γὰρ φανῆναι κατώτερος τοῦ εὐεργέτου, ἀλλὰ τὴν μὲν φιλίαν σου ἀμείβεται, τὴν δὲ εὐεργεσίαν κρύπτει. Ὁ δὲ σωτὴρ καὶ τὴν φιλίαν ὁμολογεῖ καὶ τὴν εὐεργεσίαν οὐ κρύπτει.

Ἐπείνασα γὰρ καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν

, καὶ τὰ ἑξῆς. Ὁ τοίνυν σωτὴρ λάμπει τῇ φιλίᾳ, λάμπει τῇ εὐεργεσίᾳ, οὐκ ἀρνεῖται τὴν προτέραν σου φιλίαν, ὁμολογεῖ σου τὴν διάθεσιν, κηρύττει σου τὸν πόθον, στεφανοῖ σου τὴν πρόθεσιν. Ἔχωμεν τοίνυν αὐτὸν εὐεργέτην καὶ μὴ κριτήν. Κριτὴς μέν ἐστι καὶ κριτὴς ἀληθείας. Ἀλλὰ σὺ προλαβὼν αὐτὸν κατάστησον φίλον καὶ μὴ δικαστήν, καὶ δυσώπησον αὐτόν. Οὐκ εἶδες τοὺς ἔξωθεν ἄρχοντας, πῶς περιτρέχουσι καὶ πῶς τοῖς οἰκείοις αὐτῶν διαλέγονται; Ἀλλ’ ἐνταῦθα περὶ σχημάτων, ἐκεῖ περὶ πρεσβείας. Προλαβὼν διαλέχθητι τοῖς μάρτυσιν, ὁμίλησον τοῖς ἀποστόλοις· Δέομαι ὑμῶν, προετοιμάσατέ μου τὸν κριτήν. Γένοιτό μοι ἵλεως ἐν τῷ καιρῷ τῆς κρίσεως, ὅτε ἐξετασθῇ μου τὰ πράγματα. πείσατε αὐτόν· ἱκανοί ἐστε δυσωπῆσαι. Οἶδα ὅτι ὑμᾶς αἰδεῖται. Ἐγὼ παρρησίαν οὐκ ἔχω· ὑμεῖς διαλέχθητε τε βασιλεῖ. Ἀλλ’ ἀποκρινοῦνταί σοι οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ μάρτυρες· Οὐκ οἶδας τὸν θεὸν ἡμῶν, δωρεὰν μὲν ἐλεοῦντα, ἀλλὰ καὶ παρ’ ἡμῶν θέλει λαβεῖν; Δὸς πτωχοῖς καὶ αὐτὸς ἀντὶ ἐκείνων ὁμολογεῖ σου τὴν χαριν. Δὸς εἰς χεῖρας πενήτων καὶ ὡς εἰς χεῖρας πιστοῦ παραθέμενος, τὴν ἀνταπόδοσιν λήψῃ. Δὸς Χριστῷ οὐ δι’ ἀπληστίαν λαμβάνοντι, ἀλλὰ διὰ φιλανθρωπίαν τοῖς πένησι χορηγοῦντι. Εἶτα λαμβάνει ὁ θεὸς χρήματα, οὐκ εἰς ἑαυτόν, ἀλλὰ διὰ πενήτων εἰς ἑαυτόν, οὐ πωλῶν τὸ δίκαιον, ἀλλὰ τῇ μετανοίᾳ διορθούμενος τὰ πταίσματα ἡμῶν. Οὐ γὰρ λαμβάνει χρήματα, ἵνα πωλήσῃ τὸ δίκαιον καὶ ἄλλον ἀδίκως κατακρίνῃ, ἀλλ’ ἵνα σε τὸν κατάκριτον ἐλευθερώσῃ διὰ τῆς δόσεως, ὡς ἔλεγεν ὁ Δανιήλ·

Τὰς ἁμαρτίας σου ἐν ἐλεημοσύναις λύτρωσαι καὶ τὰς ἀνομίας σου ἐν οἰκτιρμοῖς πενήτων.

Προσένεγκε χρήματα ἀντὶ ψυχῆς. Λῦτρον γὰρ ἀνδρὸς ὁ ἴδιος πλοῦτος. Ταῦτα λέγω πρὸς τὴν τοῦ μεγάλου Χριστοῦ καὶ δεσπότου ἀξίαν, ὃν δέχεται ἡ ὑπ’ οὐρανὸν πᾶσα, οὗ νῦν καταξιοῦται ἡ ἐκκλησία, ἐστέρηται δὲ μόνη ἡ συναγωγή. Ἐσκόρπισται γάρ. Ἀργὸν τὸ ὄνομα. Ἄλλη κατατομή. Κατατέμνεται γὰρ τῇ ἀπιστίᾳ. Κατατομὴν καλεῖ τὴν συναγωγήν, ὡς καὶ ὁ Παῦλος λέγει·

Βλέπετε τὴν κατατομήν

. Ἡμεῖς μὲν γάρ ἐσμεν ἡ περιτομή. Διὰ τοῦτο οἱ δαιμονιῶντα καλέσαντες τὸν σωτῆρα διατέμνονται τῆς δόξης. Οἱ βασιλέα ὁμολογήσαντες ἐπληρώθησαν δόξης. Καὶ ἓν εἰρηκὼς ἀρχαίας ἱστορίας θεώρημα καταπαύσω τὸν λόγον. Γεδεών ποτέ τις ἀνὴρ δίκαιος μεμαρτυρημένος ὑπὸ τῶν γραφῶν, ὃν καὶ Παῦλος ἐν τῷ τάγματι τῶν δικαίων παρήγαγε, φήσας περὶ Γεδεὼν καὶ Σαμψὼν καὶ Ἰεφθαέ. Οὗτος δικαιοσύνῃ πάσῃ διαθρέψας καὶ τὸν ἑαυτοῦ βιον ταῖς ἀρεταῖς κοσμήσας, ἐν καιρῷ πολέμου καὶ στενοχωρίας στάχυας λαβὼν ἀπό τινος τόπου ἐν ληνῷ ἐρράβδιζεν, ἵνα ἑαυτῷ παρασκευάσῃ παραμυθίαν τῆς ἀνάγκης. Ἄγγελος δὲ αὐτῷ παραστάς φησιν· Ἴσχυε καὶ ἀνδρίζου.

Ὁ κύριος μετὰ σοῦ.

Οὐκ ἀμβλύνει γὰρ δικαιοσύνην λιμός, ἀλλὰ λαμπροτέραν δείκνυσι τὴν ἀρετὴν ταῖς θλίψεσι βασανιζομένην.

Ὁ κύριος μετὰ σοῦ· εἰρήνη σοι.

Καὶ λέγει Γεδεών· Καὶ

εἰ κύριος ἐν ἡμῖν, πόθεν ἡμᾶς εὗρε τὰ κακὰ ταυτα;

οὐκ ἀντιλέγων τῷ θεῷ, ἀλλ’ ὡς ἀνάξιον ἡγούμενος ἑαυτὸν τοῦ θεοῦ, οὕτω λέγων· Εἰ ἦμέν φησιν ἄξιοι τοῦ θεοῦ, ταῦτα ἡμᾶς οὐ κατελάμβανε. Πολλάκις οἱ ἄπιστοι οἱ τῷ μὲν λόγῳ πιστεύοντες, ταῖς δὲ γνώμαις μαχόμενοι, λέγουσι· Ποῦ ὁ θεὸς τῶν Χριστιανῶν; Διὰ τί μὴ ἐπήκουσε τῶν μοναζόντων; Πόθεν οἱ πόλεμοι; Πόθεν αἱ συγχύσεις; Οὐχ οὗτος εἶπεν, ἀλλ’ Εἰ κύριος ἦν ἡμῖν, πόθεν ἡμᾶς εὗρε τὰ κακὰ ταῦτα; Οὐκοῦν οὐκ ἔστιν ἐν ἡμῖν; Οὐ γάρ ἐσμεν αὐτοῦ ἄξιοι. Λέγει·

Ὁ κύριος μετὰ σοῦ.

Ἐν τῇ χειρί σου δέδωκε ὁ θεὸς τὴν νίκην· ἔπελθε εἰς πόλεμον. Λέγει ὁ Γεδεών· Βλέπε σημεῖον καὶ αἴτημα ξένου δώρου. Ἔθηκε τὸν πόκον. Ὁ θεὸς διὰ τῆς νυκτὸς, κανόνι θείῳ καὶ λόγῳ μὴ παραλαμβανομένῳ, φέρει τὸν ὄμβρον κατὰ μόνου τοῦ πόκου καὶ πᾶσα ἡ γῆ ξηρὰ ἦν. Καὶ λαβών φησιν ὁ Γεδεὼν ἕωθεν ὑπὸ τὸν ὄρθρον τὸν πόκον ἀπεπίασεν καὶ εὑρέθη λεκάνη μεστὴ ὕδατος. Εἶτα ὁ Γεδεὼν πάλιν· Οὐκ ἤρκει σοι τὸ πρῶτον σημεῖον, ἀλλ’ αἰτεῖς δεύτερον; Οὐκ ἀνέγνως ὅτι

Οὐκ ἐκπειράσεις κύριον τὸν θεόν σου;

Διὰ τοῦτο εἶπεν· Εἶτα ἔθηκε τὸν πόκον δεύτερον καὶ κατῆλθεν ὄμβρος ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν καὶ ἔμεινεν ὁ πόκος ξηρός. Μετὰ ταύτην τὴν πεῖραν καταθαρσεῖ τοῦ πολέμου καὶ κατηγωνίζετο τοὺς ὑπεναντίους. Δεῖ γὰρ συντεμεῖν τὸ αἴνιγμα τῆς βροχῆς. Οὗτος ὁ πόκος τοῦ σωτῆρος ἐμήνυσε τὴν παρουσίαν τὴν πρώτην καὶ τὴν δευτέραν. Ὅτι ἡ μὲν πρώτη τὰ Ἱεροσόλυμα μόνα κατέλαβεν· ἡ δὲ γῆ πᾶσα οὐκ ἐδέξατο. Ὥσπερ ὁ πόκος πρὸς ὅλην τὴν γῆν οὐδέν, οὕτω πρὸς πάντα τὰ ἔθνη καὶ τὰ Ἱεροσόλυμα οὐδὲν καὶ οἰκτρόν. Διὰ τοῦτο ἔλεγεν

Οὐκ ἦλθον εἰ μὴ εἰς τὰ πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ

, εἰς μόνον τὸ ἔθνος. Ἐπεὶ δὲ μετῆλθε μετὰ ταῦτα ἡ χάρις τοῦ κυρίου καὶ ἡ μὲν συναγωγὴ ἀρνεῖσθαι ἤμελλε καὶ ὁ λαὸς ἐκεῖνος, ἡ δὲ γῆ πᾶσα δέχεσθαι, προλαβὼν ὁ τύπος ἐν τῷ δευτέρῳ, ὅτι ὥσπερ ποτὲ τοῦ πόκου μόνου βραχέντος ἡ γῆ ἦν ξηρά, μετὰ δὲ ταῦτα τῆς γῆς βραχείσης ὁ πόκος ἔμεινε ξηρός, οὕτω ποτὲ τὸ ἔθνος τὸ πρῶτον ἀρδευόμενον οὐ μετέδωκε τῆς εὐσεβείας πᾶσι τοῖς ἔθνεσι. Ὅτε δὲ τὰ ἔθνη πάντα ἐδέξαντο τὴν εὐεργεσίαν, ὁ Ἰσραὴλ ἔμεινε ξηρός. Ἀλλ’ ἵνα μὴ λογισμοῖς ἀνθρωπίνοις καὶ ἐπινοίᾳ πλεκομένη νομισθῇ ἡ θεωρία, ἀναγκαῖον τῇ θεωρίᾳ ταύτῃ προφητικὴν παραστῆσαι τὴν μαρτυρίαν. Περὶ τοῦ σωτῆρος προφητεύων ὁ Δαυὶδ καὶ λέγων·

Ὁ θεός, τὸ κρῖμά σου τῷ βασιλεῖ δὸς καὶ τὴν δικαιοσύνην σου τῷ υἱῷ τοῦ βασιλέως· κρινεῖ τὸν λαόν σου ἐν δικαιοσύνῃ καὶ τοὺς πτωχούς σου ἐν κρίσει.

Καὶ μικρὸν ὑποβάς φησι·

Πρὸ τοῦ ἡλίου διαμένει τὸ ὄνομα αὐτοῦ καὶ πρὸ τῆς σελήνης γενεὰς γενεῶν.

Εἶτα τὴν παρουσίαν σημαίνων φησί·

Καταβήσεται ὡς ὑετὸς ἐπὶ πόκον καὶ ὡς ἡ σταγὼν ἡ στάζουσα ἐπὶ τὴν γῆν.

Καὶ εὐθέως·

Καὶ κατακυριεύσει ἀπὸ θαλάσσης ἕως θαλάσσης καὶ ἀπὸ ποταμῶν ἕως περάτων τῆς οἰκουμένης.

Γένοιτο τοίνυν ἡμᾶς μετὰ πάσης τῆς γῆς ἀρδευομένους, καρποὺς ἀναφέρειν, εὐχαῖς καὶ πρεσβείαις τοῦ πατρὸς ἡμῶν καὶ διδασκάλου, ὃς δύναται καὶ τὸν ἡμέτερον ἐπισφραγίσαι λόγον καὶ τὸν ὑμέτερον πόθον, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.