Severianus Gabalensis: In illud: Pone manum tuam (1)

Ἐθαύμασα μεθ’ ὑμῶν, ὦ φιλόχριστοι, τὰ νέα τῆς εὐαγγελικῆς χάριτος διὰ τῆς παλαιᾶς διαθήκης κηρυττόμενα. Ἐφωτίσθην μεθ’ ὑμῶν τὴν διάνοιαν, θεασάμενος τὸν ἀποστολικὸν χαρακτῆρα ἐν ταῖς προφητικαῖς φωναῖς ἐκλάμποντα. Ὁμολογῶ τὸ κέρδος, ἵνα δέξωμαι τὸν μισθόν. Εἷδον ξένα μυστήρια [διὰ] τῆς παλαιᾶς κηρυττόμενα· τὸν Ἀβραὰμ ὁρκοῦντα κατὰ τοῦ μυροῦ καὶ μηρὸν μὲν προβαλλόμενον, τὸν δὲ ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς ἐπιμαρτυρόμενον τῷ λόγῳ.

Θὲς γάρ φησι τὴν χεῖρά σου ὑπὸ τὸν μηρόν μου

καὶ ὄμοσόν μοι τὸν θεὸν τὸν ποιήσαντα τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν . Ἀνακύπτει δὲ ζήτημα. Εἰ γὰρ διὰ τὸ σπέρμα εἴρηται τὸ μέλλον ἐκ τῶν μηρῶν Ἰακὼβ ἀνθεῖν κατὰ τὸ

Οὐκ ἐκλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα,

οὐδὲ

ἡγούμενος ἐκ τῶν μηρῶν αὐτοῦ

, πῶς οὖν κατὰ τοῦ σωτῆρος εὑρεθήσεται ὁ ὅρκος; Ἐπειδὴ ὁ Ἰσαὰκ τεχθεὶς ἦν ἤδη καὶ τὸ σπέρμα προεληλύθει, καὶ ὅτε ὁ ὅρκος ἐγένετο, οὐκ ἦν ἐλπὶς τοῦ σπέρματος ἐν τῷ μηρῷ Ἀβραάμ. Ἀβραὰμ γὰρ εἶχεν ἐν ἑαυτῷ τὸ σπέρμα τὸ σωτήριον, περὶ οὗ φησιν ὁ Παῦλος· Εἴρηται

τῷ Ἀβραὰμ καὶ τῷ σπέρματι αὐτοῦ

. Καὶ ἀναλογιζόμενος τὸ γράμμα καὶ ἑρμηνεύων φησὶν ἐν τῇ πρὸς Γαλάτας· Οὐκ εἴρηται·

Τοῖς σπέρμασί

σου,

ὡς ἐπὶ πολλῶν, ἀλλὰ Καὶ τῷ σπέρματί σου, ὅς ἐστι Χριστός

. Ἀποδέδεικται τοίνυν ὅτι σπέρμα Ἀβραὰμ ὁ Χριστὸς κατὰ σάρκα· καὶ εἰκότως ὁ ὅρκος ἐγένετο κατὰ τοῦ σπέρματος. Ἀλλὰ τὸ ζητούμενον· πῶς ὄμνυε κατὰ τοῦ μυροῦ, ὡς ἤδη τοῦ σωτηρίου ἄνθους προελθόντος; Ἀλλ’ ἐπειδὴ ἅπαξ τὸ μέλος ὄργανον ἐγένετο καὶ ᾤκησέ ποτε ἐκεῖ τὸ θεῖον σπέρμα, ὡς ἐν ναῷ ὀμνύει. Ὁ δὲ κατὰ τοῦ ναοῦ ὀμνύων κατὰ τοῦ ἐνοικήσαντος ὀμνύει. Τίς ὁ τούτῳ μαρτυρῶν τῷ λόγῳ; Αὐτὸς ὁ σωτὴρ ἡμῶν λέγων τοῖς Φαρισαίοις·

Οὐαὶ ὑμῖν

, Φαρισαῖοι

μωροὶ καὶ τυφλοί

, ὅτι λέγετε· Καὶ τί εὐθέως;

Μωροὶ καὶ τυφλοί· τίς γὰρ μείζων, ὁ χρυσός, ἢ ὁ ναὸς ὁ ἁγιάσας τὸν χρυσόν;

Διὸ λέγω ὑμῖν·

Ὁ ὀμόσας ἐν τῷ ναῷ ὀμνύει ἐν τῷ ἐνοικήσαντι ἐν αὐτῷ.

Ὥσπερ γὰρ οἶκος βασιλικός, ἐπειδὰν ἅπαξ δέξηται βασιλέα, κἂν δεύτερον, κἂν τρίτον, καὶ ἀποστῇ ὁ βασιλεὺς τῶν οἰκουμένων, ὁ τόπος ἅπαξ ἀφίεται διὰ τὸ δέξασθαί ποτε βασιλέα, οὕτω καὶ τὰ μέλη τοῦ πατριάρχου, τῷ ἅπαξ ὄργανα γενέσθαι τῆς μελλούσης οἰκονομίας, ναὸς ἦν τῆς ἐπηγγελμένης εὐεργεσίας. Καὶ οὐκ ἄδικος ὁ ὅρκος, ἀλλ’ ἀληθινὴ ἡ μαρτυρία. Ὄμνυσι τοίνυν κατὰ τοῦ σπέρματος, καὶ ἑρμηνεύει τί τὸ σπέρμα·

Θὲς

γάρ φησι

τὴν χεῖρά σου ὑπὸ τὸν μηρόν μου, καὶ

ὁρκῶ

σε κύριον τὸν θεὸν τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς

. Οὐκοῦν ὁ σωτὴρ ἡμῶν θεὸς οὐρανοῦ καὶ γῆς. Διὰ τοῦτο καὶ ἐν τῷ Ζαχαρίᾳ τῷ προφήτῃ, ὅτε διάφοροι ἀπεστάλησαν ὀπτασίαι καὶ ὤφθησαν τῷ ἁγίῳ, ἐγένετο ἕν τι τοῦτο εἰς ὀπτασίας μέρος· Ἐπειδὴ ὄψις ἦν, ἄλλα δεικνύουσα καὶ ἄλλα εἰς ἑρμηνείαν παράγουσα. Καὶ οὐκ αὐτὰ ἦν τὰ φαινόμενα ἑαυτῶν σημαντικά, ἀλλ’ ἑτέρων ὑποδεικτικά, ἐρωτᾷ ὁ προφήτης·

Κύριε, τί ἐστι ταῦτα;

. Εἰ τὸ φαινόμενον ἠρώτα, κακῶς ἠρώτα. Οὐκ οἶδας τί λυχνία καὶ τί ἐλαία; Ἀλλὰ ζητεῖ ὁ προφήτης οὐ τὰ φαινόμενα, ἀλλὰ τὰ θεωρούμενα.

Τί ἐστι ταῦτα;

. Καὶ ὁ ἄγγελος·

Οὐκ ἐπιγινώσκεις τί ἐστι ταῦτα;

Οὐχί, κύριε

. Εὐγνωμόνως ὁμολογεῖ τὴν ἀμαθίαν καὶ παιδεύεται παρὰ τῆς ἀληθείας. Ἀδελφὸς καὶ οὗτος τοῦ εὐνούχου τοῦ ἀκούσαντος παρὰ Φιλίππου·

Ἆρά γε γινώσκεις ἃ ἀναγινώσκεις;

. Ὁ δέ φησιν εὐγνωμόνως·

Πῶς γάρ, ἐὰν μή τις ὁδηγήσῃ με;

.

Οὐ γινώσκεις τί ἐστι ταῦτα;

Ὁ δέ φησιν·

Οὐχί, κύριε

. Τίνες εἰσὶν οἱ δύο κλάδοι τῶν ἐλαιῶν οἱ

ἐκ δεξιῶν καὶ ἐξ εὐωνύμων τοῦ λαμπαδίου

;

Οὗτοί εἰσιν οἱ δύο υἱοὶ τῆς ποιότητος,

[

οἳ παρεστήκασι τῷ κυρίῳ πάσης τῆς γῆς

]. Τὰς ἐλαίας ἑρμηνεύων ἑρμηνεύει σὺν ταῖς ἐλαίαις καὶ τὴν λυχνίαν τί ἐστιν.

Πρόσεχε ἀκριβῶς. Ἡ λυχνία εἱστήκει, οἱ κλάδοι παρειστήκεισαν τῇ λυχνίᾳ. Ὁ δὲ ἄγγελος ἑρμηνεύων οὐ δείκνυσι τὰς ἐλαίας λυχνίᾳ παρεστώσας, ἀλλὰ θεῷ, ὡς εἶναι τὴν λυχνίαν τύπον θεοῦ, μᾶλλον δὲ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν καὶ τῆς ἐνσάρκου αὐτοῦ οἰκονομίας.

Οὐ γινώσκεις τί ἐστι ταῦτα; Οὐχί, κύριε

.

Οὗτοί οἱ κλάδοι, οἱ δύο εἰσὶν υἱοὶ τῆς ποιότητος, οἳ παρεστήκασι τῷ κυρίῳ πάσης τῆς γῆς

, οὐ τῇ λυχνίᾳ κατὰ τὸ φαινόμενον, ἀλλὰ

τῷ κυρίῳ πάσης τῆς γῆς

. Ἑπτάφωτον δὲ εἰσάγει λυχνίαν διὰ τὴν τοῦ κυρίου ἔνσαρκον οἰκονομίαν. Λυχνία γὰρ ἦν ἀληθὴς ἡ σὰρξ ἡ δεσποτικὴ ἡ τοῦ ἁγίου πνεύματος τὰς ἐλλάμψεις ἑπταπλασίονι χάριτι δείξασα.

Ἐξελεύσεται γὰρ ῥάβδος, φησὶν Ἡσαΐας, ἐκ τῆς ῥίζης Ἰεσσαί, καὶ ἄνθος ἐξ αὐτῆς ἀναβήσεται, καὶ ἐπαναπαύσεται ἐπ’ αὐτὸν πνεῦμα θεοῦ

. Ποῖον; Τὸ πολυμερὲς ταῖς ἐνεργείαις καὶ ἁπλοῦν τῇ φύσει.

Ἐπαναπαύσεται ἐπ’ αὐτὸν πνεῦμα θεοῦ

. Ἐνταῦθα τὴν οὐσίαν ἑρμηνεύει, αὐτὸ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον· τὸ δὲ ἐπαγόμενον τὰς ἐνεργείας τοῦ πνεύματος λέγει·

Πνεῦμα θεοῦ, πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας, πνεῦμα φόβου θεοῦ

. τὰς ἑπτὰ χάριτας τοῦ ἁγίου πνεύματος, τὰς ἑπτὰ ἐνεργείας ἀναπαυσαμένας τῷ σώματι τῷ δεσποτικῷ, ἐκείνας σχηματίζει ἐν τύπῳ λύχνων. Διὰ τί δὲ

ἑπτὰ λύχνοι

; [Διὰ] τὸ φωτεινὸν τῆς ἐνεργείας τοῦ ἁγίου πνεύματος. Ἐντεῦθεν ὑποβὰς πάλιν φησιν·

Ὁρᾷς καθ’ ἑαυτὴν σαφηνίζουσαν τὴν ἀλήθειαν καὶ οὐ δεομένην λογισμῶν ἀνθρωπίνων; Ἀλλ’ αὐτοὶ

παρεστήκασι τῷ κυρίῳ πάσης τῆς γῆς

. Ὁ Ζαχαρίας κύριον καλεῖ τὸν σωτῆρα

πάσης τῆς γῆς

κατὰ τὴν ἔνσαρκον οἰκονομίαν. Πέτρος διαλεγόμενος Κορνηλίῳ, ἡ κορυφὴ τῶν ἀποστόλων, λέγει·

Ἡμεῖς οἴδαμεν τὸ ῥῆμα τὸ γενόμενον ἐπὶ τῆς Ἰουδαίας, Ἰησοῦν τὸν ἀπὸ Ναζαρέτ, ὃν ἔχρησεν ὁ θεὸς πνεύματι ἁγίῳ

. Καὶ πάλιν ὁ αὐτός·

Τὸ ῥῆμα τὸ

ἐν ὅλῃ τῇ Ἰουδαίᾳ καὶ

Τὸν λόγον, ὃν ἀπέστειλεν

ὁ θεὸς

εὐαγγελιζόμενος εἰρήνην τοῖς υἱοῖς Ἰσραήλ· οὗτός ἐστιν πάντων κύριος

. Ὁ προφήτης λέγει·

κύριον τῆς γῆς

, ὁ δὲ εὐαγγελιστὴς Πέτρος

κύριον

καλεῖ

τῶν πάντων

.

Οὗτός ἐστιν πάντων κύριος

, πάντων, καὶ τῶν ἐν οὐρανῷ καὶ τῶν ἐπὶ γῆς καὶ τῶν ὑπὸ τὴν γῆν, καὶ τῶν ὁρωμένων καὶ τῶν ἀοράτων.

Οὗτός ἐστιν πάντων κύριος.

Ὅθεν συνῳδὰ φθέγγεται Ἰωάννης λέγων·

Ὁ ἄνωθεν ἐρχόμενος ἐπάνω πάντων ἐστιν

.

Ἀναγκαῖον δὲ ζητῆσαι ἀκριβῶς καὶ λῦσαι τὴν αἱρετικὴν ζυγομαχίαν, ἐπειδὴ τῇ λέξει τῇ ἀποστολικῇ κακῶς ἀκολουθήσαντες, οὐ νοήσαντες εὐσεβῶς, ἀλλὰ παραγραψάμενοι δυσσεβῶς, αἱρετικῶν παῖδες οἴονται, ὅτι μισθὸν τοῦ σταυροῦ ἔλαβε τὸ γενέσθαι ὑπεράνω πάντων, καὶ διὰ τὸ παθεῖν, καὶ διὰ τὸ ὑπομεῖναι σταυρόν,

ὁ θεὸς αὐτὸν ὑπερύψωσεν

Ἀκολουθοῦσι τῇ φωνῇ τοῦ ἀποστόλου, μὴ νοήσαντες τὴν δύναμιν· καὶ ἠκολούθησαν μὲν τῇ λέξει, τὴν θεωρίαν μὴ βασανίσαντες. Ἔχει δὲ ἡ ῥῆσις οὕτως·

Ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ· διὸ καὶ ὁ θεὸς αὐτὸν ὑπερύψωσεν

. , πάντως λέγεις, αἱρετικέ.

Καὶ ἔδωκεν αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα, ἵνα ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ πᾶν γόνυ κάμψῃ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων.

Εἰ τοίνυν μετὰ τὸν σταυρὸν ὑψώθη, ὡς ὑμεῖς φατε, διὰ τὶ ὁ βαπτιστὴς Ἰωάννης πρὸ τοῦ πάθους, πρὸ τοῦ σταυροῦ ἔλεγεν·

Ὁ ἄνωθεν ἐρχόμενος ἐπάνω πάντων ἐστιν

, οὐχὶ ; Διὸ καὶ Ἰουδαίοις διαλεγόμενος ὁ Ἰησοῦς ἔλεγεν·

Ἀμήν, ἀμὴν λέγω ὑμῖν, πρὶν Ἀβραὰμ γενέσθαι, ἐγώ εἰμι

.Ἔστι γὰρ ἀεὶ καὶ ἦν καὶ ἔσται καὶ πέρας οὐχ ἕξει. Δεῖ δὲ ἡμᾶς, ἀδελφοί, τὴν ὀφειλὴν ἀποδοῦναι καὶ μὴ προφάσει τῶν παρεκβάσεων ἀρνεῖσθαι τὰς ὑποσχέσεις. Κηρυττέσθω Χριστοῦ δόξα καὶ πατρὸς ὕψος. Κηρυττέσθω πνεῦμα ἅγιον, ὑψούσθω ὁ μονογενής, δοξαζέσθω ὁ πατήρ. Μηδεὶς ἀνατετράφθαι τὴν ἀξίαν νομιζέτω, εἰ πνεύματος πρώτου μνημονεύομεν, εἶτα υἱοῦ, εἶτα πατρός· ἢ υἱοῦ πρῶτον, ἢ πατρός. Οὐ γὰρ ἔχει τάξιν, οὐχ ὡς ἄτακτος, ἀλλ’ ὡς τάξιν ὑπερβαίνουσα. Ὥσπερ γὰρ οὐκ ἔστι σχῆμα ὁ θεός, ὡς οὐκ ἀσχήμων, ἀλλ’ ὡς ἀσχημάτιστος, καὶ ὥσπερ οὐκ ἔχει μορφὴν ὁ θεὸς οὐχ ὡς ἄμορφος, ἀλλ’ ὡς ἀσώματος, οὕτως οὐκ ἔχει τάξιν ἡ θεία φύσις, οὐχ ὡς ἄτακτος, ἀλλ’ ὡς τάξιν ὑπερβαίνουσα.

Λέγω πατέρα πρῶτον, οὐ τῇ τάξει πρῶτον, ἀλλὰ τῇ ἐννοίᾳ. ἐπειδὴ γεννήτωρ τοῦ μονογενοῦς, ἐπειδὴ ῥίζα τοῦ ἁγίου καρποῦ, ἐπειδὴ φῶς ἀίδιον ἀιδίου φωτὸς γέννημα. Ἆρα, ἀδελφοί μου, εἴ τις τῶν καθ’ ἡμᾶς ἐπεχείρησε σήμερον ἐν ἐκκλησίᾳ, ἐν λαῷ ὀρθοδόξῳ, ἐν λαῷ πεπληρωμένῳ πάσης ὀρθῆς γνώσεως προτάξαι τὸν υἱὸν τοῦ πατρός, οὐκ ἐβλασφημεῖτο ἂν παρ’ αὐτῶν τῶν ὀρθοδόξων; Ἆρα εἴ τις ἐτόλμησεν εἰπεῖν ἐν ἐκκλησίᾳ·

οὐχ ὡς ἄτακτος ἐνομίζετο ἄν, ὅτι μὴ προέταξε τὴν ῥίζαν καὶ τότε ἐπήγαγε τὸν καρπόν; Ἆρα εἴ τις εἶπεν· , οὐ σύγχυσιν ἐνομίζετο [ἂν] ἐργάζεσθαι καὶ παραβαίνειν τὴν τάξιν; Ἀλλὰ ταῦτα οὕτως ἐνομίσθη παρὰ ἀγνώμοσι κριταῖς· παρὰ δὲ ἀληθείᾳ δικαζούσῃ καὶ ἀποστολικῇ ψήφῳ τὴν νίκην φερούσῃ ἀδιάφορον καὶ υἱοῦ πρῶτον μνησθῆναι καὶ πατρὸς καὶ πνεύματος. Ἄκουε Παύλου τοῦ μεγάλου κήρυκος Θεσσαλονικεῦσι γράφοντος, πῶς λέγει·

Αὐτὸς δὲ ὁ κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς καὶ θεὸς ὁ πατὴρ ἡμῶν ἁγιάσει ἡμᾶς.

Πρῶτον υἱὸς καὶ δεύτερον πατήρ – Ὢ λαμπάδος ἁγίας πεπληρωμένη ψυχή. – ὅτι οὐκ ἔνι τάξις ἐν τῇ ἁγίᾳ φύσει· ἀλλ’ ὅπερ ἂν πρῶτον θῇ ὁμότιμον νοεῖται καὶ τὸ δεύτερον οὐκ ἐλαττοῦται καὶ τὸ τρίτον οὐχ ὑβρίζεται. Ἀδιαφόρως οὖν προφέρει τὰ ὀνόματα, ἐπειδὴ οἶδε τὴν φύσιν ἀμέριστον καὶ τὴν βασιλείαν ἄτμητον. Ἐρωτήσωμεν δὲ τὸν ἅγιον Παῦλον, πόθεν εἴληφε τὰς ἀφορμὰς τοῦ οὕτως θεολογεῖν, ἢ οὕτως δοξολογεῖν, ἢ προτάσσειν τὸν υἱὸν τοῦ πατρός, οὐ τάξει, οὐ δυνάμει, ἀλλὰ τῇ λέξει. Διὰ τί πρῶτον υἱὸν ἐμνήσθη καὶ οὕτω πατρός· Λεγέτω Παῦλος ἑαυτῷ συνηγορῶν καὶ τὴν ἐκκλησίαν παιδεύων. Οὐδὲν ἐξ ἐμαυτοῦ φθέγγομαι, Χριστὸς δι’ ἐμοῦ τὰ δόγματα ὑπαγορεύει· ἢ

δοκιμὴν ζητεῖτε τοῦ ἐν ἐμοὶ λαλοῦντος Χριστοῦ

; Ὁ Χριστὸς λαλεῖ δι’ ἐμοῦ· Μὴ κατηγόρει· Τῆς φωνῆς τῆς δεσποτικῆς μὴ ἐπιλαμβάνου. Ἀλλ’ οὐ δύνῃ νοῆσαι Χριστὸν δι’ ἐμοῦ λαλοῦντα; Ἄκουε αὐτοῦ γυμνῶς δι’ ἑαυτοῦ φθεγγομένου. Εἰ γὰρ τάξει ὑπέκειτο τὰ ὀνόματα τῆς ἁγίας τριάδος καὶ τὸ μὲν πρῶτον λεγόμενον πρῶτον ἦν τῇ δυνάμει, τὸ δὲ δεύτερον δεύτερον τῇ τάξει, καὶ τὸ τρίτον τρίτον τῇ ἐλαττώσει, οὐκ ἂν ὁ σωτὴρ αὐτὸς ἀλήθεια ὢν συνέχεε τὸν τῆς ἀληθείας λόγον; Καὶ ποῦ ὁ σωτὴρ ἑαυτοῦ πρῶτον ἐμνημόνευσεν, καὶ εἶτα πατρός;

Ἐάν τίς φησιν τὰς ἐντολάς μου τηρήσῃ, ἐγὼ καὶ ὁ πατὴρ ἐλευσόμεθα, καὶ μονὴν παρ’ αὐτῷ ποιήσομεν

.

Ἐπειδὴ δὲ τῇ τάξει ὑπερέβη – Λέγουσιν αἰρετικῶν παῖδες καὶ ὥσπερ ἔπαρχόν τινα βασιλέως βούλονται εἶναι τὸν υἱὸν τῷ πατρί –, ἐρωτάσθωσαν, εἰ ἐτόλμησεν εἰπεῖν ποτε ἔπαρχος περὶ βασιλέως ὅτι

Ἐκ τῶν καθ’ ἡμᾶς νόει τὰ ὑπὲρ ἡμᾶς. Ἆρα κτιστὴ φύσις προέτασσε τῆς ἀκτίστου; Κτιστὴ φύσις, ὡς ὑμεῖς λέγετε, ἐτόλμησεν εἰπεῖν συναριθμοῦσα ἑαυτὴν τῇ ἀσυγκρίτῳ ὑπεροχῇ ὅτι

Ἐλευσόμεθα, καὶ μονὴν παρ’ αὐτῷ ποιήσομεν

; Ἀλλὰ διὰ μὲν τοῦ

Ἐγὼ καὶ ὁ πατήρ

τὸ ἀδιάφορον τῶν ὀνομάτων ἔδειξεν· διὰ δὲ τοῦ

Ἐλευσόμεθα, καὶ μονὴν ποιησόμεθα

τὸ ὁμότιμον τῆς ἐνεργείας. Οὕτω καὶ ἐν ἑτέρῳ χωρίῳ Φιλίππου τοῦ ἀποστόλου λέγοντος·

Κύριε, δεῖξον ἡμῖν τὸν πατέρα καὶ ἀρκεῖ ἡμῖν

, ἀποκρίνεται ὁ σωτὴρ·

Τοσοῦτον χρόνον μεθ’ ὑμῶν εἰμι καὶ οὐκ ἔγνωκάς με, Φίλιππε;

. Ἐναντία ἡ ἀπόκρισις τῇ ἐρωτήσει. Μὴ γὰρ περὶ σοῦ ἠρώτησα; Εἶπον·

Δεῖξον ἡμῖν τὸν πατέρα

. Ὁ δὲ λέγει·

Τοσοῦτον χρόνον μεθ’ ὑμῶν εἰμι καὶ οὐκ ἔγνωκάς με;

. Εἰ ἀνόμοιος, δι’ ἀνομοίου τὸ ἀνόμοιον πῶς δείκνυται; Πῶς διὰ τοῦ μικροῦ ὁ μέγας ὁρᾶται; Πῶς διὰ τοῦ ἠλαττωμένον ὁ τῇ ἀξίᾳ ὑπερέχων; Πῶς διὰ τοῦ ὑπουργοῦ ὁ δημιουργός;

Τοσοῦτον χρόνον μεθ’ ὑμῶν εἰμι

. Καὶ οὐκ εἶπεν· Μεθ’ ὑμῶν ἐστιν ὁ πατήρ, ἀλλ’

Εἰμί

. .

Τοσοῦτον χρόνον μεθ’ ὑμῶν εἰμι καὶ οὐκ ἔγνωκάς με;

Καλὸν τὸ

Οὐκ ἔγνωκάς με;

. Ἐκεῖνος λέγει· , ὁ δὲ σωτήρ·

Οὐκ ἔγνωκάς με;

, βουλόμενος δεῖξαι ὅτι θεὸν οὐκ ὄψις, ἀλλὰ γνῶσις παρίστησιν.

Οὐ πιστεύεις ὅτι ἐγὼ ἐν τῷ πατρὶ [καὶ ὁ πατὴρ ἐν ἐμοί];

. Πάλιν τὸ

Ἐγώ

, καὶ τότε

ὁ Πατήρ

.

Ἐγὼ ἐν τῷ πατρὶ καὶ ὁ πατὴρ ἐν ἐμοί.

Πῶς οὖν σὺ λέγεις·

Δεῖξον ἡμῖν τὸν πατέρα

; ἀντὶ τοῦ Πῶς ὡς ἕτερον [αὐτὸν] ἰδεῖν προσεδόκησας;

Ἐγὼ ἐν τῷ πατρὶ καὶ ὁ πατὴρ ἐν ἐμοί

, καὶ γνωρίζεται υἱὸς διὰ πατρὸς καὶ πατὴρ διὰ υἱοῦ.

Πῶς σὺ λέγεις· “Δεῖξον ἡμῖν”,

ὡς ἄλλον παρ’ ἐμὲ ζητῶν ἰδεῖν τὸν πατέρα;

Ἐγὼ ἐν τῷ πατρὶ καὶ ὁ πατὴρ ἐν ἐμοί

, οὐχ ὡς τῆς φύσεως συγκεχυμένης, οὐδὲ ὥσπερ φιάλης ἐν φιάλῃ ἀποκειμένης.

Ἐγὼ ἐν τῷ πατρὶ καὶ ὁ πατὴρ ἐν ἐμοί.

Οὐ σωμάτων λέγει συνθήκην, ἀλλὰ νοημάτων θεωρία.

Ἐγὼ ἐν τῷ πατρί

– πατὴρ γὰρ ἄνευ υἱοῦ οὐ γνωρίζεται,

καὶ ὁ πατὴρ ἐν ἐμοί

– υἱὸς γὰρ ἄνευ πατρὸς οὐ φαίνεται, ὥσπερ ὁ νοῦς ἐν τῷ λόγῳ καὶ ὁ λόγος ἐν τῷ νῷ θεωρεῖται. Πόθεν δύναμαι τὴν ἔννοιάν σου εἰδέναι ἢ δι’ ὧν φθέγγῃ; Παριστᾷ σου ὁ λόγος τὸν νοῦν, ὁ νοῦς ὁ σὸς πάλιν ἑρμηνεύει σου τὸν λόγον. Οὔτε λόγον ἔστιν ἰδεῖν μὴ τὴν ἔννοιαν καταμαθόντα, οὔτε τὴν ἔννοιαν καταλαβεῖν μὴ τοῦ λόγου ἑρμηνευθέντος. Διὰ τοῦτο ὁ εὐαγγελιστής φησιν

Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος

, ἵνα τὸ ἀπαθὲς τῆς γεννήσεως δείξῃ. Ὅπερ ἐστὶν ὁ λόγος πρὸς [τὸν] νοῦν, τοῦτο ὁ μονογενὴς λόγος πρὸς τὸν πατέρα. Καὶ τὸ θαυμαστόν. Ἐπαναλήψομαι γάρ τινα τῶν προειρημένων. Εἴρηται πρώην ὅτι ἐκ τῶν καθ’ ἡμᾶς τὰ ὑπὲρ ἡμᾶς μαθήσῃ ὥς εἰσιν. Ὁ λόγος ἔσω μετὰ τοῦ γεννήσαντος αὐτόν, μὴ ὁρατός ἐστι μετὰ ὁρατοῦ; Ἀόρατός ἐστι μετά ἀοράτου, νοητὸς μετά νοητοῦ, ἀσώματος μετά ἀσωμάτου. Ὅταν δὲ μέλλῃ προέρχεσθαι ὁ λόγος, χωρεῖ ἐπὶ τό στόμα κἀκεῖθεν ἑαυτῷ ἐνδύεται φωνήν, οὐχ ἑτέρας αὐτῷ φύσεως τὴν φωνὴν παρεχούσης, ἀλλ’ αὐτοῦ τοῦ λόγου ἑαυτῷ τὴν λέξιν ὑφαίνοντος. Καὶ ὁ ἀόρατος τὴν φύσιν μετὰ τοῦ πατρός, τὴν φωνὴν ἐνδυσάμενος προέρχεται, καὶ γίνεται πᾶσι δῆλος ὁ πρὸ τούτου ἄδηλος. Εἶτα προελθὼν καὶ πάντα πληροῖ, καὶ τοῦ γεννήσαντος αὐτὸν νοῦ οὐκ ἀφίσταται.

Τίς γὰρ ἀνθρώπων, ἐπειδὰν λαλήσῃ λόγον καὶ ἄλλους διδάξῃ, ἑαυτὸν κενοῖ τοῦ λόγου; Ἆρα ἐάν τι φθέγξωμαι καὶ προέλθῃ εἰς ἄλλων ἀκοάς, τὸν ἐμόν νοῦν ἔρημον κατέλιπεν; Ἆρα οὐ προῆλθεν ἔξω ὁ λόγος καὶ ἔμεινεν ἔσω; Οὐ μυρίας ἀκοὰς ἐπλήρωσεν καὶ τοῦ γεννήσαντος οὑκ ἀνεχώρησεν; Εἶτα ὁ μὲν ἀνθρώπινος λόγος παρὰ τοῦ γεννήσαντος ἀποστελλόμενος καὶ ἔξω προέρχεται καὶ τὸν γεννήσαντα οὐ καταλιμπάνει. Ὁ δὲ θεὸς λόγος, ἐπειδὴ δι’ ἡμᾶς ἐφάνη εἰς τὸν κόσμον, τοὺς πατρῴους κόλπους ἐρήμους κατέλιπεν; Οὐδαμῶς. Ἀλλὰ καὶ τὸ θαυμαστόν. Μυριάδες ἀκούουσιν ἑνὸς αὐτοῦ τοῦ θεοῦ λόγου καὶ εἰς τοσούτους χωρῶν οὐ μερίζεται, ἀλλ’ ὅλος ἐστὶ μεθ’ ἑκάστου ἡμῶν τῶν ἀκουόντων, ὅλος μετὰ πάντων. Καὶ ὁ πατήρ ἐγέννησε κατὰ ῥεῦσιν καὶ τμῆσιν, καὶ ἐμερίσθη καὶ διῃρέθη, ὡς λέγουσιν; Λεγέτω πρὸς αὐτοὺς ὁ σωτήρ·

Ἐρευνᾶτε τὰς γραφάς

.

Ἐρευνᾶτε

, μὴ παραφθείρετε.

Ἐρευνᾶτε

, μὴ ἁπλῶς ἀναγινώσκοντες, ἀλλὰ τὰ βάθη τῶν νοημάτων ἐξιχνιάζοντες. Ὁ θεὸς τὰς γραφὰς ἔδωκεν, τὰς δὲ θεωρίας οὐκ ἐγύμνωσεν, ἀλλὰ κατέλιπε τῷ δρόμῳ τῷ σῷ, ἵνα σοῦ τὴν εὐγνωμοσύνην πειράσῃ καὶ τὴν σπουδὴν ἴδῃ, ἵνα ἴδῃ σε, εἰ δουλεύεις γραφαῖς ἢ βιάζῃ γραφάς. Ὥσπερ γὰρ τὴν φύσιν τῶν πραγμάτων προέθηκεν ὁ θεός, τὰς δὲ τέχνας ἔκρυψεν καὶ πάντα μὲν προεβλήθη ὑπὸ τοῦ θεοῦ, τέχνη δὲ ἐξ ἀνθρωπίνης ἐννοίας ἀπετέχθη, οὕτω καὶ ἐπὶ τῶν γραφῶν.

Ἀλλ’ ἵνα σαφηνίσω· Ἔδωκεν ὁ θεὸς λίθους, ἔδωκεν ὁ θεὸς λίθων φύσιν, οὐκ οἰκοδομὴν ἕτοιμον· ἔδωκε σῖτον, οὐκ ἄρτον· ἔδωκε βότρυν, οὐκ οἶνον· ἔδωκε τὴν τῶν ἐρίων φύσιν, οὐχ ἱμάτιον· ἔδωκε γῆν γεωργοῦσαν χρυσόν, ἀλλ’ οὐ χρυσόν. Διά τί; Ἐπειδὴ ἐν εἰκόνι θεοῦ ποιεῖ τὸν ἄνθρωπον, μερίζεται τὴν δημιουργίαν· αὐτὸς κτίζει, κἀκείνου τῇ τέχνῃ ῥυθμίζει τὴν δημιουργίαν. Ἐπειδὴ κατ’ εἰκόνα ἑαυτοῦ ποιεῖ τὸν ἄνθρωπον, μερίζεται πρὸς αὐτὸν τῶν γενομένων τὴν εὐγένειαν. Αὐτὸς ἐργάζεται ὡς δημιουργός, καὶ ὡς θεὸς ἐκ μὴ ὄντων εἰς τὸ εἶναι τά πάντα παραγαγὼν αὐτὸς ἐπάγει τὴν φύσιν τὴν μὴ οὖσαν. Παραχωρεῖ δὲ τῇ εἰκόνι κοσμεῖν τά γεγενημένα. Ἐννόησον τίς ἦν ὁ ἄνθρωπος ὁ πρῶτον ἄροτρον πηξάμενος, πῶς ἐνενόησε τεμεῖν ξύλον, παρεμβαλεῖν μέσον σίδηρον, τῇ ἁρμονίᾳ σφίγξαι ζυγὸν ἐπινοῆσαι, ῥυθμὸν εὐθῦναι, βόας συναγαγεῖν. Ξύλον ἦν, σίδηρος ἦν, ἀλλ’ ἡ τέχνη οὐ παρῆν. Τίς σοι εἶπεν, ἄνθρωπε, ὅτι ἄροτρον οὕτω πήγνυται; Τίς ὑπέβαλέ σοι τὴν ἀδάμαστον φύσιν τοῦ σιδήρου πυρὶ μαλάττειν; Τίς ὑπέδειξέ σοι ἐκ τοσαύτης παχύτητος ῥαφίδα μικρὰν ἐργάσασθαι; Τίς ἐπενόησεν ἐν τῇ διανοίᾳ ἐκ λίθων κατασκευάσαι θυρῶν κατασκευήν; Ὀρόφων ἐπίνοιαν πόθεν ἔμαθες; Εἰπέ μοι, ἄνθρωπε.

, φησίν,

Διὰ τοῦτο, ἀδελφοί, πανταχοῦ ἡ ἀνθρωπίνη φύσις τὸν ἑαυτῆς δεσπότην μιμουμένη τῇ τέχνῃ τὴν φύσιν κοσμεῖ. Ἀλλ’ ἕως μὲν τῷ μέτρῳ μιμεῖται, καλή· ἐκβαίνουσα δὲ τὰ μέτρα, ἐκ τῆς ἀμετρίας ὑβρίζεται. Οἷον· ἐπενόησε, πῶς ὑποτάξῃ βοῦν καὶ ἵππον καὶ κάμηλον καὶ ὅσα τῶν ἀλόγων εἰς ὑπηρεσίαν ἐδόθη· ἀπὸ δὲ πλεονεξίας ἐπενόησε μῖξαι τὰ παρὰ φύσιν. Ἔμιξεν ὄνον ἵππῳ, τοῦτο τοῦ θεοῦ μὴ θελήσαντος, ἀλλ’ ἀπ’ ἀρχῆς εἰρηκότος·

Ἐξαγαγέτω ἡ γῆ τετράποδα καὶ ἑρπετὰ κατὰ γένος

. Ἡ δὲ πλεονεξία ἔμιξε τὰ παρὰ φύσιν. Ὁ θεὸς κολάζων τὴν ἀμετρίαν, ἄγονον ἐποίησε τὴν ἐπίνοιαν. Ὅθεν ἡμίονος οὐ τίκτει, διότι οὐκ ἔστιν ἐξ ἐκείνων τῶν τότε γενομένων τῶν ἀκουσάντων·

Αὐξάνεσθε, καὶ πληρώσατε τὴν γῆν

. Ὅμως, καὶ πρὶν ποιήσῃ, συγχωρεῖ τῇ εἰκόνι ἃ βούλεται, ἵνα τὴν δύναμιν αὐτῆς δείξῃ καὶ τὴν ἀμετρίαν αὐτῆς κολάσῃ.

Πάλιν ἡ ἀμετρία τῆς ἐπιθυμίας ἐπεβάλετο ποιῆσαι ἀνθρώπου μορφήν, μιμουμένη, φησίν, θεὸν ἐργαζόμενον· καὶ ποιεῖ σώματος εἰκόνα καὶ βιάζεται τῇ τέχνῃ τὴν φύσιν. Καὶ ἐπειδὴ ἤκουσεν ὅτι ὁ θεὸς ἀπὸ γῆς ἐποίησε τὸν ἄνθρωπον καὶ ἔπλασεν, ἀποροῦσα ἡ τέχνη μιμήσασθαι τὸν ἑαυτῆς δεσπότην κατὰ τὴν ἀλήθειαν, ταῖς ἐπινοίαις πορίζεται τὸ ἀμήχανον, καὶ συνάγει ῥίζας καὶ κιρνᾷ τὰ χρώματα καὶ μιμεῖται ὀφθαλμὸν ἀνεῳγμένον, βλέποντα καὶ μὴ βλέποντα· ἀκοὴν ἀναπεπταμένην, ἀλλ’ οὐκ ἀκούουσαν· ῥῖνας ἐπ’ εὐθείας ἀνατεταμένας, ἀλλὰ πνοὴν ἕλκειν μὴ δυναμένας· στόμα διατετυπωμένον, ἀλλὰ τῆς φωνῆς ἐστερημένον· πόδας καλῶς ἐρρυθμισμένους, ἀλλὰ πρὸς δρόμον οὐκ ἔχοντας ἐπιτηδειότητα, ἵνα δείξῃ, ὅ,τι συνεχώρησε τῇ εἰκόνι· ἵνα δειχθῇ ἡ ἐμὴ ἐνέργεια. Πάντων ἅψασθαι οὐ συνεχώρησεν, ἵνα μὴ ἐλθοῦσα εἰς ἀλαζονείαν ἑαυτῆς ἀπογνῷ καὶ τῆς ἑαυτῆς σωτηρίας. Ὅμως συνεχώρησεν ἀπὸ γῆς ζωγράφοις ποιεῖν, ἵνα ἐντρέψῃ τοὺς ἀρνουμένους ὅτι ὁ θεὸς ἀπὸ γῆς ἔπλασε τὸν ἄνθρωπον. Ἄλλη τέχνη ἐμιμήσατο τὸν δημιουργόν. Εἶδε σῶμα κατατμηθὲν σιδήρῳ, οἷον ἀπεκόπη τῷ σιδήρῳ μέρος τι τῆς σαρκός. Δεῖ ἀναπληρωθῆναι τὸ κοιλανθέν, δεῖ οἰκοδομηθῆναι τὴν βρωθεῖσαν σάρκα. Δημιουργὸς οὐκ ἔστιν, ἵνα σάρκας πλάσῃ. Τί οὖν; Ἡ τέχνη τῆς εἰκόνος τὴν φύσιν τοῦ δεσπότου μιμουμένη ἔδραμεν ἐπὶ τὴν γῆν, ἐξ ἧς τὸ σῶμα· κατασκευάζει φάρμακα, ποιεῖ τὰς ἐμπλάστρους· καὶ ἡ μὲν καθαίρει, ἡ δὲ οἰκοδομεῖ.

Καὶ ὅρα τὸ θαυμαστόν. Ὁ θεὸς κάθηται ὥσπερ πατὴρ καὶ παιδευτής, ὁρῶν τῆς ἑαυτοῦ εἰκόνος τὰ ἔργα. Καὶ ὥσπερ πατὴρ ἐρωτᾷ τὸν υἱόν·

, οὐχ ἵνα μάθῃ, ἀλλ’ ἵνα δοκιμάσῃ, οὕτως ἀεὶ ἡ πηγὴ τῶν ἀγαθῶν τὴν ἑαυτῇς εἰκόνα παιδεύουσα προσάγει αὐτῇ ζητήματα.

Προσήγαγε τῷ Ἀδὰμ

τὰ ζῷα τὰ ἄλογα, τὰ πετεινά,

ἰδεῖν τί καλέσει αὐτά

, οὐχ ἵνα μάθῃ ὁ πάντα προειδώς, ἀλλ’ ἵνα δοκιμάσῃ τὴν εἰκόνα εἰ ἐπιτηδεία πρὸς κατανόησιν. Εἰσῆλθεν οἰκοδομική, ἦλθε τεκτονική, ναυτική, χαλκευτική, ῥαπτική, κατανόησις ἄστρων, οὐχ ἡ περίεργος, ἀλλ’ ἡ τὴν θέσιν ὁρῶσα, ἡ τοῖς πλέουσιν ἐπιτηδεία, ἡ παρατηρουμένη ἄστρων ἀνατολὰς καὶ τὸν καιρὸν τῆς εὐπλοίας γνωρίζουσα, οὐχ ἡ γένεσιν πλάττουσα καὶ εἱμαρμένην μυθολογοῦσα, ἀλλ’ ἡ ἀκολουθοῦσα τῇ φωνῇ τοῦ δεσπότου·

Γενηθήτωσαν φωστῆρες ἐν τῶ στερεώματι τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ἔστωσαν εἰς σημεῖα καὶ εἰς ἡμέρας καὶ εἰς καιρούς

.

Προῆλθεν ἡ εἰκὼν καὶ ἐξιχνιάζει τὴν φύσιν. Ζητεῖ βοτάνας, εὑρίσκει· ζητεῖ ῥίζας, καταλαμβάνει. Πάντων εὑρίσκεται τεχνίτης καὶ πάντων ἐπινοητής. Ἀλλ’ ἵνα μὴ νομίσῃ ὅτι αὐτὴ εὗρεν ἐξ ἑαυτῆς καὶ οὐ παρὰ τὴν δύναμιν τοῦ ἐνθέντος τῇ φύσει τὴν δύναμιν, δι’ ἑνὸς λόγου δείκνυσιν ὅτι πάντων τούτων διδάσκαλος τῆς ἡμετέρας φύσεως ὁ θεός. Προῆλθεν ὁ μακάριος Σολομὼν λέγων·

Αὐτὸς γάρ μοι δέδωκε τῶν ὄντων τὴν γνῶσιν ἀψευδῆ εἰδέναι σύστασιν κόσμου καὶ ἐνέργειαν στοιχείων, ἀρχὰς καὶ τέλη καὶ μεσότητα χρόνων, ἐνιαυτοῦ κύκλους καὶ ἀστέρων θέσεις, φύσεις ζῴων καὶ θυμοὺς θηρίων, διαφορὰς φυτῶν καὶ δυνάμεις ῥιζῶν, ὅσα τε ἐστιν ἀφανῆ καὶ ἐμφανῆ ἔγνων ἐγὼ ὁ ἄνθρωπος, ἡ εἰκών

. Πῶς ἔγνως;

Ἡ γὰρ πάντων τεχνῖτις ἐδίδαξέ με σοφία

. Ἐδίδαξέ σε τὰ ἔμμετρα, οὐ τὰ ἄμετρα. Ὅρα γὰρ πῶς εἰς πολλὰς ἀμετρίας ἐξεχύθη ἡ τέχνη ἡ ἀνθρωπίνη καὶ ἦν εἰκὼν τοῦ θεοῦ. Ἐνενόησε, πῶς τὸ τῆς φωνῆς ὄργανον ἀποδίδοται καὶ κατανοοῦσα τὴν φύσιν μιμεῖται τῇ τέχνῃ τὴν φύσιν. Ἐπινοεῖ τὴν τοῦ ὀργάνου φωνήν, τούτου τοῦ πολυδόνακος ὀργάνου, τοῦ ἐκ πολλῶν καλάμων ὑφασμένον. Καὶ ὅρα τί ποιεῖ, πῶς ἡ τέχνη πρὸς τὴν φύσιν ἑαυτὴν ἠκρίβωσεν. Ἐπενόησεν ἀσκούς, οὐκ ἐξ ἑαυτῶν προφέροντας τὸ πνεῦμα, ἀλλ’ ἀναπτυσσομένους καὶ δανειζομένους πνεῦμα ἀλλότριον. Εἶτα ἀπὸ τῶν δύο ἀσκῶν εἰς σωληνοδοχεῖον τοῦ πνεύματος, εἰς πάντας τοὺς καλάμους παραπέμπων τὸ πνεῦμα ἐπενόησε καὶ τὸ πνεῦμα ῥεῖν καὶ φωνὴν μὴ εἶναι, ἕως ἂν ὁ δάκτυλος σχηματίση τὸν φθόγγον. Καὶ πόθεν τοῦτο, ὦ ἄνθρωπε; Πόθεν κατεσκεύσας ὄργανον καὶ δοχεῖον πνεύματος; Διὰ τί ῥέον τὸ πνεῦμα ἦχον οὐκ ἀποτελεῖ τῶν αὐλῶν ἠνεῳγμένων; Πολύ, φησίν, ξενίζῃ ὡς ἂπειρος. Εἶπον προλαβών· Εἰκών εἰμι θεοῦ· τὴν ἐμαυτοῦ φύσιν εἶδον καὶ ἐμιμησάμην ἐμαυτὸν. Πῶς ἐμιμήσω ἑαυτόν; Εἶδον καὶ ἐν ἐμαυτῷ τὸ πνεῦμα τοῦτο δεδανεισμένον. Συνεχῶς γὰρ ὁ θώραξ ἀναπτυσσόμενος καὶ συμπτυσσόμενος δέχεται τὴν εἰσροὴν τοῦ πνεύματος. Βλέπω δύο ἀρτηρίας πεμπούσας τὸ πνεῦμα. Παραχωρεῖ ὡς ἐν σωλῆνι τῷ στόματι. Ὁρῶ ὅτι τὸ πνεῦμα προχωρεῖ καὶ ὁ λόγος οὐ γίνεται, ἐὰν μὴ ἡ γλῶσσα τὸν φθόγγον σχηματίσῃ. Εἶδον ἐμαυτὸν καὶ ἐζήλωσα ἐμαυτόν· ἐξ ἐμοῦ κατέλαβον τὴν τέχνην τοῦ δεσπότου, ὡς λέγει Δαυίδ·

Ἐθαυμαστώθη ἡ γνῶσίς σου ἐξ ἐμοῦ

. Ἐμαυτὸν εἶδον καὶ τὸν τεχνίτην ἐπῄνεσα· ἐμιμησάμην τὸν ἐμαυτοῦ δεσπότην· τῇ τέχνῃ τὴν φύσιν παρέστησα.

Οὐδὲ γὰρ φαῦλον τὸ ὄργανον, ἀλλ’ ἐπειδὰν αἰσχρῶν ᾀσμάτων γένηται ὄργανον [...] ὡσεὶ θεῖα ἐλέγετο ἀπ’ ἀρχῆς, οὐκ ἦν βέβηλα. εἰ καὶ τῇ ἀμετρίᾳ ἐπενοήθη εἰς τρυφήν. Ἀλλ’ ὅμως εἰ θεῷ καθιέρωτο, ὥσπερ ἀπ’ ἀρχῆς, οὐκ ἦν βέβηλα. Διὸ λέγει Δαυίδ·

Αἰνεῖτε αὐτὸν ἐν ψαλτηρίῳ καὶ κιθάρᾳ, ἐν χορδαῖς καὶ ὀργάνῳ, ἐν κυμβάλοις εὐήχοις, ἐν κυμβάλοις ἀλαλαγμοῦ, ἐν τυμπάνῳ καὶ χορῷ

. Εἴθε οὖν ἡ ἐπίνοια μὴ πρὸς τρυφὴν ἀκολασίας ἐτράπη, μὴ εἰς προσκύνησιν εἰδώλων. Ἀλλ’ ὧν ἐπενόησε, τούτων τοὺς καρποὺς εἰ ἀπεδίδου τῷ θεῷ, οὐκ ἂν ἐμέμφθη ἡ ἐπίνοια τῆς τέχνης. Εἰ τὸν δεσπότην ἐγνώριζεν, οὐκ ἂν ἐμέμφθη ἡ κιθάρα. Εἴθε θεὸς διὰ τῆς κιθάρας ἐκηρύττετο. Διὰ τοῦτο ὁ μακάριος Δαυίδ, ἐπειδὴ κιθάραν ἐπήξατο, διὰ δὲ τῆς κιθάρας οὐκ αἰσχροὺς ὕμνους ᾖδεν, ἀλλ’ ἱεροὺς ἔπεμπε λόγους, ἐγένετο ἡ κιθάρα καὶ θεῷ καθωσιωμένη καὶ δαιμόνων φυγαδευτήριον. Ὅτε γὰρ τὸν Σαοὺλ τὸν βασιλέα δαίμων κατέκρουε καὶ ἐρράπιζε καὶ κατεστρώννυεν, ἡνίκα, φησίν, ὁ μακάριος Δαυὶδ ἀνέκρουε τὴν κιθάραν, καλῶς ἐγίνετο τῷ Σαοὺλ καὶ ἐκουφίζετο. Ὁρᾷς ὅτι πᾶσα τέχνη, εἰ πρὸς ἀρέσκειαν ἥρμοστο θεοῦ, οὐδὲν ἂν ἦν φαῦλον; Ἀλλὰ πάντα κατὰ γνώμην ἂν ἡμῖν ἀπήντησεν.

Ἀλλὰ τί βουλόμενος ἦλθον ἀπὸ θεολογίας εἰς τέχνην καὶ μίμησιν εἰκόνος; Ἵνα τὴν δεσποτικὴν φωνὴν κατὰ τῶν αἱρετικῶν ἀποδώσωμεν. Ποίαν;

Ὑποκριταί, τὸ πρόσωπον τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς οἴδατε δοκιμάζειν

. Τέχνας εὕρατε, ἐπινοίας πολλὰς ἐπενοήσατε, καὶ τὸν πάντων δεσπότην καὶ τεχνίτην ὑβρίζετε; Σὺ τῇ τέχνῃ ἐμιμήσω τὸν δεσπότην καὶ ὅμοιος ἐπηγγέλθης

κατ’ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν

, κἀμὲ τὸν δημιουργὸν ἀνόμοιον τῷ γεννήσαντι κηρύττεις; Ἐγὼ ὑμᾶς ὑποτεταγμένους τῇ ἁμαρτίᾳ ἠλευθέρωσα, κἀμὲ τὸν πάντων δεσπότην εἰς ὑποταγὴν καλεῖτε; Ναί φησι γέγραπται ὅτι Καὶ ὁ υἱὸς ὑποταγήσεται. Εἴρηται μέν, κατὰ δύναμιν δὲ θεοῦ. Οὐδὲ γὰρ ἡμέτερα τὰ λεγόμενα, ἀλλὰ θεοῦ τὰ κηρυττόμενα. Εἶτα, ἵνα τῇ λέξει ἀκολουθήσω ... Συγχωρῶ τοῖς ἀκούσασιν εἰδέναι τὰ λεγόμενα. ἵνα οὖν τῇ λέξει ἀκολουθήσω· ἐν τῇ μελλούσῃ δημιουργίᾳ, ἐν τῇ ἀναστάσει, ὑποταγήσεται τότε, σὺ δὲ γίνῃ τότε ἰσάγγελος;

Ἐν γὰρ τῇ ἀναστάσει τῶν νεκρῶν, λέγει ὁ σωτήρ, οὔτε γαμοῦσιν, οὔτε γαμίσκονται, ἀλλ’ εἰσὶν ὡς ἄγγελοι θεοῦ

. Σὺ ἀπὸ τῆς σεαυτοῦ τάξεως ἀνάγῃ καὶ ὁ υἱὸς ἀπὸ δεσποτείας εἰς ὑποταγὴν ἔρχεται; Οὐκ ἤκουσας Παύλου λέγοντος·

Τῇ γὰρ ματαιότητι ἡ κτίσις ὑπετάγη, ὅτι καὶ αὐτὴ ἡ κτίσις συστενάζει ἄχρι τοῦ νῦν

.

Ἡ κτίσις

· ποία; Οὐρανός, γῆ καὶ τὰ ἄλλα πάντα.

Τῇ γὰρ ματαιότητι ἡ κτίσις ὑπετάγη, οὐχ ἑκοῦσα

. Ποίᾳ ματαιότητι; Τῇ ἀνθρωπίνῃ. Ματαιότητα τὸν ἄνθρωπον διὰ τί καλεῖ; Ὡς ἐκτραπέντα τῆς εἰκόνος εἰς ὁμοιότητα ἀλόγων

Ματαιότης γὰρ ματαιοτήτων, τὰ πάντα ματαιότης

. Καὶ Δαυίδ·

Πλὴν τὰ σύμπαντα ματαιότης, πᾶς ἄνθρωπος ζῶν

. Τῇ οὖν ματαιότητι ταύτῃ, τῷ ἀνθρώπῳ παραφθαρέντι, ὑπετάγη ἡ κτίσις. Πῶς ὑπετάγη; Ἀνατέλλει ὁ ἥλιος τοῖς ἀναξίοις, βρύουσιν αἱ πηγαὶ τοῖς ἀχαρίστοις, φέρει ἡ γῆ τοὺς καρποὺς τοῖς ἀγνώμοσιν. Ὑπετάγη οὖν ἡ κτίσις τῇ ματαιότητι, οὐχ ἑκοῦσα. Εἰ γὰρ κατὰ γνώμην, οὐκ ἂν ὑπετάγη τοῖς ἀναξίοις ἑκοῦσα,

ἀλλὰ διὰ τὸν ὑποτάξαντα

. Καὶ ὑποτάσσεται ποίῳ σκοπῷ; Ἐπ’ ἐλπίδι. Ποίᾳ ἐλπίδι;

Ὅτι καὶ αὐτὴ ἡ κτίσις – Ταῦτά φησι Παῦλος. – ἐλευθερωθήσεται ἀπὸ τῆς δουλείας τῆς φθορᾶς εἰς τὴν ἐλευθερίαν τῆς δόξης τῶν τέκνων τοῦ θεοῦ

. Ἡ κτίσις τότε ἐλευθεροῦται καὶ ὁ υἱὸς καταδουλοῦται;

Ἐρευνᾶτε τὰς γραφάς

, μὴ συκοφαντεῖτε.

Ἐρευνᾶτε

, μὴ πολυπραγμονεῖτε·

Ἐρευνᾶτε

πιστεύοντες, μὴ ἀντιλέγοντες. Πόθεν ἔμαθες λέγειν· Ὢν ἐγεννήθη ἢ οὐκ ὤν; Πόθεν ἔμαθες λέγειν· Τὸ γεννῆσαι καὶ τὸ κτίσαι παρὰ τῷ θεῷ ταὐτόν ἐστιν; Πέτρος σε ταῦτα ἐδίδαξεν; Παῦλος ὑπέθετο; ἀλλ’ ὁ σωτὴρ ταῦτα ὑμῖν παρέδωκεν; Ἀνάγνωθι τὴν γραφὴν καὶ δυσωποῦ τὸν νόμον. Πλὴν οὐδὲ οἷς λέγει ἐμμένει. Ὅταν γὰρ ἐρωτήσῃ· Ὢν ἐγεννήθη ἢ οὐκ ὤν;, ψεύδεται. Ὃ γὰρ μὴ ὁμολογεῖ, ἐξετάζει. Πρῶτον ὁμολόγησον ὅτι ἐγεννήθη καὶ τότε ἐρώτα, εἰ ὢν ἡ μὴ ὤν. Τὸ πρᾶγμα ἀρνῇ καὶ τὸ ῥῆμα βασανίζεις; Ὧι μὴ δίδως γεγεννῆσθαι, τούτου τὴν ἔρευναν τί ζητεῖς; Ὢν ἐγεννήθη ἢ οὐκ ὤν; Δὸς ὅτι ἐγεννήθη. Πρῶτον στῆσον ὅτι ἐγεννήθη καὶ τότε ζήτει. Ἀρνῇ τὴν φύσιν καὶ τὴν λέξιν ἐξετάζεις; Τὸ κτίσαι καὶ τὸ γεννῆσαι ταὐτόν; Πόθεν ὁ υἱός; Λεγέτω τις αὐτῶν. Ἐὰν μὴ ᾖ πρῶτον φανερὰ ἡ τάξις τῶν δύο καὶ τότε ἡ διάνοια συμφωνῇ, οὐ δύναμαι εἰπεῖν· Τὸ ἰδεῖν καὶ τὸ βλέπειν ταὐτόν· ἓν γὰρ εἶπον. Ἐὰν δὲ εἴπω· Τὸ ἀκοῦσαι καὶ ἰδεῖν ταὐτόν ἐστιν, τότε δοκῶ τὰ διαφέροντα, οὐ μὴν καὶ τῇ ὄψει, συμφωνοῦντα δὲ τῇ ἀκοῇ λέγειν, ὅτι ταὐτόν ἐστιν παρὰ θεῷ. Πόθεν οἶδας ὅτι τὸ κτίσαι καὶ τὸ γεννῆσαι ταὐτόν; Εἰ μὲν γὰρ ἐγέννησε καὶ ἔκτισε, καλῶς λέγεις ταὐτόν. Εἰ δὲ μηδέποτε ἐγέννησε κατὰ σέ, ἀλλ’ ἔκτισεν, Ποῦ τὸ γεννῆσαι καὶ τὸ κτίσαι ταὐτόν; Ῥημάτων κενοδοξία, ῥήματα κενὰ πραγμάτων ἀληθείας.

Διὰ τί δὲ τὸ γεννῆσαι καὶ τὸ κτίσαι σοφίζονται; Ὁ θεός, φησίν, ἁπλοῦς ἐστι καὶ οὐχ ὥσπερ ἡμεῖς. Μέρει μὲν γεννῶμεν, μέρει δὲ κτίζομεν. Οἷον τις μὲν γεννητικοῖς γεννῶμεν, τῇ δὲ χειρὶ κτίζομεν. Οὐχ οὕτω δὲ ὁ θεός, φησίν· ἁπλοῦς γὰρ καὶ ἀσχημάτιστος. Ἀλλ’ ᾧ τρόπω γεννᾷ, τούτῳ καὶ κτίζει. Ἐπεὶ δὲ περὶ ἀοράτων ἐπαγγέλλῃ, πεφυσιωμένος ὑπὸ τῆς ἀκαίρου ταύτης καὶ ματαίας φιλοσοφίας, ἓν τῶν ὁρωμένων σε πεισάτω ὅτι τῷ αὐτῷ τρόπῳ τὰ γενόμενα μὴ καλὸν τὴν αὐτὴν ἔχειν δύναμιν. Λάβε χεῖρα τὴν ἐμὴν τὴν φαινομένην, ἵνα ἀπὸ τῶν φαινομένων ὁ ἔλεγχος δράμῃ τῶν ἀοράτων. Ἡ χεὶρ αὕτη μία οὖσα καθ’ ἑαυτὴν καὶ ἐργαζομένη διάφορα οὐ δύναται τὰ ἀποτελούμενα εἰς μίαν θεωρίαν δεῖξαι. Οἷον τῇ αὐτῇ χειρὶ κτίζω καὶ καταστρέφω. Οὐκοῦν, ἐπειδὴ τῇ αὐτῇ ἐστι τὸ κτίσαι καὶ τὸ στρέψαι, ταὐτὸν ἄρα; Ἀλλ’ οὐ ταὐτόν. Ἐπειδὴ λέγουσιν ὅτι Ἡμεῖς ἄλλως γεννῶμεν καὶ ἄλλως κτίζομεν, λέγω κἀγώ· Τῷ αὐτῷ τρόπῳ κτίζω, τῇ αὐτῇ χειρὶ καὶ καθαιρῶ. Τῇ αὐτῇ χειρὶ καὶ τύπτω καὶ θεραπεύω. Ἔσται οὖν τὸ τύψαι καὶ τὸ θεραπεῦσαι ταὐτόν; Τῇ αὐτῇ χειρὶ καὶ ὠθῶ τὸν στήκοντα καὶ ἐγείρω τὸν πεσόντα. Τῇ αὐτῇ χειρὶ καὶ ψηφίζω καὶ λύω τὴν ψῆφον. Ἔσται οὖν τὸ ψηφίσαι καὶ τὸ λῦσαι τὴν ψῆφον ταὐτόν; Ταῦτα οὐκ ἔστι μωρολογίας ἐπέκεινα; Ταῦτα οὐ μῦθοι καὶ ἀκαιρίαι; Ἆρα οὐ στένει ἡ ψυχὴ Παύλου, οὐκ ἀγανακτεῖ Πέτρος τοιούτων κωμαζόντων κατὰ τῆς θείας διδασκαλίας; Ἀπέγνως τὰ Χριστοῦ καὶ ἔμαθες τὰ ἑτέρων. Οὐκ ἤκουσας τοῦ κυρίου λέγοντος·

Ὃς ἂν ἐπαισχυνθῇ με καὶ τοὺς ἐμοὺς λόγους

; Πολλοὶ πολλάκις Χριστὸν ὁμολογοῦσι, τοὺς δὲ λόγους αὐτοῦ αἰσχύνονται. Ὁμολογεῖ Χριστὸν αἱρετικός, ἔρχεται δὲ εἰς τὸν λόγον πατρὸς καὶ υἱοῦ, καὶ αἰσχύνεται τὸ ῥῆμα καὶ λέγει· . Ὁρᾷς ὅτι αἰσχύνῃ τὸ ῥῆμα; Ὢ τῆς ἀνοίας. Ἐγένοντο λέξεων θηραταὶ καὶ οὐ τῆς δυνάμεως ἀκριβεῖς ἐξετασταί. Πάντα γὰρ ἔφθειρεν ἡ ματαιότης.

Ὃ δὲ πολλάκις εἶπον· ὅτι τῶν αἱρετικῶν αἱ ἀρχαὶ αὗται καὶ αἱ πηγαὶ δῆλαι. Εἰ ἡ ἐκκλησία αἱρετικὴν ἔχει διδασκαλίαν, εἰπὲ τὸν ἡγησάμενον τοῦ προειρημένου. Τίς ἐστιν ὁ ταύτην τὴν αἵρεσιν τὴν καθ’ ἡμᾶς, ἣν σὺ καλεῖς αἵρεσιν, γεννήσας. Ἀπ’ ἀρχῆς οἱ ἀπόστολοι ἐκήρυξαν. Μετὰ τοὺς ἀποστόλους ἡ ἐν Νικαίᾳ σύνοδος ἐβεβαίωσεν. Καὶ ἵνα δειχθῇ ὅτι οἰκουμένης ἦν ἡ πίστις, τοσούτων συναχθέντων ἑπτὰ μόνοι διεφώνησαν, οἳ καὶ ἀπεκηρύχθησαν. Πᾶσα ἡ οἰκουμένη συνεφώνησεν εἰς ἕν, ἐπειδὴ τοῦ φυράματος ἦν τοῦ ἀποστολικοῦ.

Καὶ ὅρα τὸ θαυμαστόν. Ἐμιμήσατο ἡ νέα δι’ οἰκονομίας τὴν παλαιάν. Ὅτε οἱ βασιλεῖς Ἀσσυρίων ἐπῆλθον ἐπὶ τὴν γῆν τῆς Παλαιστίνης, ἐξῆλθεν Ἀβραὰμ κατὰ τῶν ἀλλοφύλων, κατὰ πέντε βασιλέων. Ἐξῆλθε μόνος ὁ πιστός. Καὶ πόσους στρατεύει κατ’ αὐτῶν δούλους; Τριακοσίους οἰκογενεῖς καὶ δεκαοκτώ. Ὅσους ἐστράτευσεν Ἀβραὰμ κατὰ ἀλλοφύλων, ἐστράτευσε καὶ Χριστὸς κατὰ τῶν αἱρέσεων. Ὅσους ἐστράτευσεν Ἀβραὰμ κατὰ ἀλλοφύλων, μᾶλλον δὲ ὅσους ἑαυτῷ συνεστράτευσε, τοσούτους καὶ ὁ Χριστὸς μεθ’ ἑαυτοῦ ὥπλισε κατὰ τῶν αἱρέσεων. Τριακόσιοι δέκα καὶ ὀκτὼ ἐπίσκοποι ἐν Νικαίᾳ. Κἀκεῖ τριακόσιοι δέκα καὶ ὀκτὼ οἰκέται τοῦ Ἀβραὰμ οἰκογενεῖς. Διὰ τὶ δὲ εἶπεν

οἰκογενεῖς

; Εἶχε γὰρ καὶ ἀργυρωνήτους. Ἀλλὰ τὸ γνήσιον ἔδειξε τῆς οἰκίας. Καὶ νῦν Χριστὸς ἐστράτευσεν οὐχ ἁπλῶς πάντας, ἀλλὰ τοὺς οἰκογενεῖς, τοὺς κηρύττοντας τὸν ὄντα τὸν ἐξ ὄντος, τὸν ζῶντα τὸν ἐκ ζῶντος, τὸ φῶς τὸ ἐκ φωτός.

Τί λέγεις φῶς καὶ φῶς; Ποία διαφορὰ ζωὴ καὶ ζωή; Ποῖον τὸ διάφορον; Καὶ τὸ θαυμαστόν. Ὁ πατὴρ φῶς ἐλέχθη, ὁ δὲ υἱὸς μετὰ προσθήκης. Λέγει Ἰωάννης ὁ εὐαγγελιστὴς περὶ τοῦ πατρός·

Ὁ θεὸς φῶς ἐστιν

. Περὶ δὲ τοῦ υἱοῦ·

Ἦν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν

. Ὁ πατὴρ ἀπολελυμένως ἐκλήθη φῶς, ἐπειδὴ γὰρ κατὰ τῆς τοῦ πατρὸς θεότητος οὐ ταχέως στρατεύονται αἱρετικαὶ τόλμαι, εἰ καὶ τὰ μάλιστα τὰ κατὰ Χριστοῦ τολμώμενα εἰς πατέρα ἀναφέρει τὴν ὕβριν. Ἀλλ’ ὅμως τὸ ὡμολογημένον ἁπλῷ κατασκευάζει λόγῳ ἡ γραφή, τὸ δὲ ἀμφιβαλλόμενον ὀχυροῖ τῇ ἀληθείᾳ. Φῶς ὁ πατήρ, καὶ οὐ μετὰ προσθήκης. ἀρκεῖ γὰρ κηρυχθεὶς γνωρισθῆναι. Φῶς ὁ υἱός. Ἵνα δὲ μὴ εἴπῃ ὅτι Φῶς μὲν νοερὸν ἐκεῖνο, τὸ δὲ ἕτερον νόθον, φῶς ἀληθινόν. Πάλιν, ἵνα μή τις εἴπῃ· ὥσπερ φῶς ὁ ἥλιος καὶ φῶς ἡ σελήνη, ἀλλὰ τὸ μὲν μέγα φῶς, τὸ δὲ μικρὸν φῶς, οὕτω καὶ ὁ πατὴρ φῶς, ἀλλὰ μέγα καὶ ὁ υἱὸς φῶς, ἀλλὰ μικρόν. Ἵνα μὴ ταῦτα λέγῃ, Ἡσαΐας προλαμβάνει λέγων·

Γῆ Ζαβουλών, γῆ Νεφθαλίμ, ὁδὸν θαλάσσης πέραν τοῦ Ἰορδάνου, Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν. Ὁ λαὸς ὁ καθήμενος ἐν σκότει φῶς εἶδε μέγα

. Εἰ ὁ θεὸς φῶς ἐστι καὶ φῶς μέγα, ὁ θεὸς μέγας. Εἰ ὁ θεὸς φῶς ἐστιν, ὡς γέγραπται παρὰ Ἰωάννου ὅτι

Ὁ θεὸς φῶς ἐστιν

, εἰ ὁ θεὸς τὸ φῶς τὸ μέγα, καὶ ὁ υἱὸς θεὸς μέγας. Μέγας ὁ γεννήσας καὶ μέγας ὁ γεννηθείς· Μεγάλη ἡ ῥίζα, μέγας ὁ καρπός· μέγα τὸ φῶς, μέγα καὶ

τὸ ἀπαύγασμα

. Οὐκ οἶδα μικρὸν καὶ μέγα, ἀλλὰ μέγα οἶδα ἕνα θεόν, τὴν τριάδα. Μέγας ὁ θεός·

Ὁ θεὸς ὁ μέγας ὁ αἰώνιος

, φησὶν Ἡσαΐας· ὁ δὲ Παῦλος·

Ἀπεκδεχόμενοι τὴν μακαρίαν ἐλπίδα καὶ ἐπιφάνειαν τῆς δόξης τοῦ μεγάλου θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ

.

Μέγας ὁ θεός, μέγας ὁ κύριος ἡμῶν, ὥς φησι Δαυίδ, καὶ μεγάλη ἡ ἰσχὺς αὐτοῦ

. Ἀλλ’ ἐπειδὴ ἰσχὺς καὶ δύναμις ταὐτό ...

Χριστὸς γὰρ θεοῦ δύναμις

.

Μέγας ὁ κύριος ἡμῶν

, ὡσεὶ ἔλεγεν· Μέγας ὁ πατήρ, μεγάλη ἡ δύναμις αὐτοῦ.

Μέγας ὁ κύριος ἡμῶν καὶ μεγάλη ἡ ἰσχὺς αὐτοῦ

. Μεγάλη ἰσχύς, ἐπειδὴ μεγάλη δύναμις καὶ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὥς φησιν ὁ σωτὴρ τοῖς ἀποστόλοις·

Καθίσατε εἰς Ἱερουσαλήμ, ἕως οὗ ἐνδύσησθε δύναμιν ἐξ ὕψους

.

Ἀλλ’ ὅρα τί σοφίζονται τὴν δύναμιν. Ἔστι, φησίν, ἡ δύναμις ὡς πλούτου ἔχουσα ἐπαγγελίαν. Τὸ γὰρ πνεῦμα οὐκ εἴρηται, φησίν, ἀλλ’ ἀρραβὼν θεοῦ. Καὶ πῶς ἄκουε. Ὁ ἀρραβὼν μέρος ἐστὶ δώρου, οὐχὶ ὁλόκληρον δῶρον, ἀλλὰ μέρος τοῦ ὅλου. Γέγραπται γάρ, φησίν, παρὰ τῷ ἀποστόλῳ·

Σφραγισθέντες ἐν πνεύματι τῆς ἐπαγγελίας τῷ ἁγίῳ, ὅ ἐστιν ἀρραβὼν τῆς κληρονομίας ἡμῶν

. Ὅρα, φησίν, ὅτι δῶρόν ἐστι θεοῦ καὶ οὐ θεός. Ὥστε οὖν δῶρον καὶ ἀρραβών, μέρος ἐκ τοῦ ὅλου. Ἐὰν οὖν ἴδῃς καὶ τὸν θεὸν μέρος λεγόμενον, καὶ οὐχ ὅλον, καὶ δῶρον, καὶ οὐχ ὅλον, τί ποιήσεις; Λέγει γάρ·

Ὁ δὲ ἀρραβὼν τῆς κληρονομίας

. Τίς ὁ ἀρραβὼν; Τίς ἡ κληρονομία; Τίς ὁ ἀρραβὼν τῆς κληρονομίας ; Ἡ κληρονομία δῶρόν ἐστι τοῦ τὴν κληρονομίαν δεδωκότος, οὐκ αὐτὸς ὁ κληρονομούμενος. Λέγει τοίνυν·

Ἀρραβὼν τῆς κληρονομίας ἡμῶν

τὸ πνεῦμα. Εἰ τὸ κληθῆναι τὸ πνεῦμα ἀρραβῶνα σκανδαλίζει σου τὴν ψυχήν, ἐὰν ἴδῃς καὶ τὸν θεὸν κληρονομίαν λεγόμενον, τί ποιεῖς; Πρόσεχε ἀκριβῶς, πῶς οὐ μόνον κληρονομούμενον, ἀλλὰ καὶ αὐτὸν κληρονομίαν λεγόμενον. Ἄκουε τοῦ Δαυὶδ λέγοντος·

Κύριος μερὶς τῆς κληρονομίας μου

. Ὁ θεὸς

μερὶς τῆς κληρονομίας μου

, τὸ πνεῦμα

ἀρραβὼν κληρονομίας

. Εἰ ποιεῖ ἐλάττονα τὸν πατέρα τὸ λέγεσθαι

μερίδα κληρονομίας

, ἐλαττοῖ καὶ τοῦ πνεύματος τὴν ἀξίαν τὸ καλεῖσθαι

ἀρραβὼν κληρονομίας

. Λέγει Δαυὶδ ἀλλαχοῦ·

Κύριε, μερίς μου εἶ ἐν γῇ ζώντων

.

Μερίς μου

, τίνος μερίσαντος; Εἰ γὰρ εἷς, οὐχ ὅλος. Εἰ θηρατὴς λέξεων καὶ οὐ νοημάτων ἐξεταστής, οὐδὲν κωλύει σε καὶ τὸν πατέρα βλασφημῆσαι, ὃν δοκεῖς σέβεσθαι.

Κύριος μερὶς τῆς κληρονομίας μου

, καὶ

Κύριε, μερίς μου εἶ ἐν γῇ ζώντων

. Διὰ τί δὲ λέγεται ἡ αὐτογενὴς δύναμις μερὶς καὶ κληρονομία; Ἐπειδὴ τὸν θεὸν αἱρέσει ἰδίᾳ δεχόμεθα, καὶ ἕκαστος, ὁ μὲν πλάνην αἱρεῖται, ὁ δὲ τὸν θεὸν δέχεται καὶ γίνεται μερὶς τοῦ πιστοῦ ὁ αἱρεθεὶς θεός. Οἷόν τι λέγω. Γέγραπται τοῖς Λευίταις·

Οὐκ ἔσται σοι μερὶς ἐπὶ τῆς γῆς

. Κύριος γὰρ μερὶς αὐτῶν. Εἰ ὁ θεὸς λεγόμενος μερὶς οὐ σκανδαλίζει σε, τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἀρραβὼν λεγόμενον διὰ τί σκανδαλίζει;

Περιέλωμεν πᾶσαν σύγχυσιν ἀπιστίας καὶ δεξώμεθα τὴν ἀσύγχυτον πίστιν. Ἕως πότε βαρυνεῖς σου τὴν καρδίαν, αἱρετικέ, ὡς ὁ Φαραώ; Ἕως πότε οὐ ζυγοστατεῖς τὰ θεῖα ῥήματα; Ἔχεις λογισμὸν ζυγὸν ἐν ἑαυτῷ· ζυγοστάτει τὰ ῥήματα τοῦ σωτῆρος· νόει ποῖά ἐστι τὰ περὶ σαρκός, ποῖα τὰ περὶ θεότητος. Νόει τὰ περὶ τῆς ἀξίας· νόει τὰ περὶ τῆς οἰκονομίας, ἵνα μὴ λεχθῇ καὶ περὶ σοῦ τὰ ἐν τῷ προφήτῃ περὶ τοῦ Χαναὰν λεγόμενα·

Χαναὰνἐν χειρὶ αὐτοῦ ζυγὸς ἀδικίας ἠγάπησε καταδυναστεύειν

. Καὶ Δαυίδ·

Πλὴν μάταιοι οἱ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων, τῶν αἱρετικῶν, ἐν ζυγῷ τοῦ ἀδικῆσαι

. Κατέχεις ζυγὸν καὶ φθείρεις τὸ δίκαιον; Βλέπε τὸν ζυγὸν τοῦ σωτῆρος.

Ἐγὼ καὶ ὁ πατὴρ ἕν ἐσμεν

. Ποῦ τὸ ἄνισον; Βλέπε τὰς πλάστιγγας τοῦ θεοῦ λόγου.

Ὁ ἑωρακὼς ἐμέ, ἑώρακε τὸν πατέρα

. Ποῦ τὸ κατάγον· ποῦ τὸ ἀνάγον; Βλέπε τὸν πατέρα ἐλευθεροῦντα καὶ τὸν υἱὸν ἐλευθεροῦντα, ὡς αὐτὸς λέγει·

Ἐὰν μὴ ὁ υἱὸς ὑμᾶς ἐλευθερώσῃ, δοῦλοί ἐστε

, καὶ Παύλου λέγοντος·

Ὁ νόμος τοῦ πνεύματος τῆς ζωῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ ἠλευθέρωσέ με

. Εἰ πατὴρ ἐλευθεροῖ, εἰ υἱὸς ἐλευθεροῖ, εἰ τὸ πνεῦμα ἐλευθεροῖ, ποῦ τὸ δοῦλον; Ἀλλὰ γένοιτο ἡμᾶς πάντας ζυγὸν ἁμαρτίας καὶ ζυγὸν αἱρέσεως ἀποφυγόντας ἔχειν τὴν πίστιν ἀκλινῆ. Μὴ ἀγνοείτωσαν δὲ αἱρετικοὶ τὰ λεγόμενα. Πολλῶν γὰρ ἤκουσα λεγόντων ὅτι Διὰ τί μὴ τὰ ἠθικὰ ἡμῖν διαλέγεται; Διὰ τί μὴ περὶ τρόπων καὶ κοσμιότητος; Οὐ τοῦτο δὲ ποθοῦντες λέγουσιν, ἀλλὰ τὸν ἔλεγχον φεύγοντες. Ἀληθῆ διόρθωσιν θέλεις; Ἤκουσας πολλάκις τῆς μεγάλης διδασκαλίας. Ἤκουσας περὶ ἠθῶν· διόρθωσόν σου τὸ ἦθος. Ἤκουσας περὶ τρόπων· ῥύθμισόν σου τὸν τρόπον. Ἀλλὰ τὸ εἰρημένον ὑπὸ τοῦ κυρίου·

Ἦλθεν Ἰωάννης, μήτε ἐσθίων, μήτε πίνων, καὶ λέγουσιν· Δαιμόνιον ἔχει· ἦλθεν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐσθίων καὶ πίνων, καὶ λέγουσιν· Ἄνθρωπος φάγος καὶ οἰνοπότης

Οὐδὲν ἀρέσκει τῇ κακίᾳ. Ἐὰν εἴπῃς περὶ ἤθους, λέγει· Ἐγὼ περὶ πίστεως ἐρωτῶ. Ἐὰν εἴπῃς περὶ πίστεως, λέγει· Ἐγὼ ἤθελον περὶ τρόπων ἀκοῦσαι. Διὰ τοῦτο τὸ παιδιῶδες τῆς κακίας ῥαπίζων ὁ σωτὴρ ἔλεγεν·

Ηὐλήσαμεν ὑμῖν καὶ οὐκ ὠρχήσασθε· ἐθρηνήσαμεν καὶ οὐκ ἐκόψασθε

.

Ηὐλήσαμεν

λόγῳ ἁγίῳ, λόγῳ φωτεινῷ τὴν τῶν ἠθῶν κατάστασιν, καὶ οὐκ ἠκούσατε.

Ἐθρηνήσαμεν

λόγῳ ἐπιπόνῳ, ὀδυνομένῳ, θρηνοῦντι ὑμῶν τὴν ἀπιστίαν, καὶ οὐκ ἠκούσατε. Οὔτε τὰ περὶ ὑμῶν ἀκούσαντες

ὠρχήσασθε

, οὔτε τὰ κατὰ αἱρέσεων ἀκούσαντες ἐπενθήσατε. Ἦλθεν ὁ βαπτιστής· λέγουσιν·

Δαιμόνιον ἔχει

. Καὶ οὐκ ἀγανακτεῖ ὁ βαπτιστής, ἀλλὰ τοῦ ἔργου ἔχεται. Ὁρᾷς γὰρ αὐτὸν καὶ τὰ αὐτὰ πάσχοντα τῷ σωτῆρι; Περὶ τοῦ σωτῆρος ἔλεγον οἱ Ἰουδαῖοι·

Δαιμόνιον ἔχει καὶ μαίνεται. Τί αὐτοῦ ἀκούετε;

. Οὐχὶ μακάριός ἐστιν Χριστιανὸς ὁ τῇ ἴσῃ ὕβρει ὑποπίπτων τῷ δεσπότῃ; Παῦλος κηρύττει τὴν ἀλήθειαν καὶ λέγει αὐτῷ Φῆστος·

Μαίνῃ, Παῦλε, τὰ πολλά σε γράμματα εἰς μανίαν περιτρέπει

. Μανία γὰρ φαίνεται τοῖς μὴ καθεστηκόσι τὰ σώφρονα. Ὁ δέ·

Οὐ μαίνομαι, φησίν, κράτιστε, ἀλλὰ ῥήματα σωφροσύνης καὶ δικαιοσύνης φθέγγομαι

. Ὁρᾷς τὴν ἔνθεον παρρησίαν τὴν μανίαν μὲν νομισθεῖσαν, σωφροσύνης δὲ λαμπροτέραν. Ἀκούει Ἰωάννης ὁ βαπτιστὴς ὅτι

Δαιμόνιον ἔχεις

, ὡς ἤκουσαν οἱ ἀρχαῖοι προφῆται δαιμονιῶντες. Ἀπέστειλέ ποτε Ἐλισσαῖος ὁ προφήτης ἴδιον μαθητὴν προφήτην καὶ λέγει αὐτῷ· Ἀποστέλλει ὁ προφήτης μαθητὴν προφήτην. Λαμβάνει τὸν ἄρχοντα. Τότε γὰρ οὐκ ἦν βασιλεὺς Ἰεού, ἀλλ’ ἄρχων τοῦ βασιλεύοντος. Λέγει αὐτῷ· Καὶ λαβὼν αὐτὸν ἰδίᾳ καὶ τὰ ῥήματα λέγει καὶ τῷ κέρατι χρίει. Καὶ ὡς ἔχρισεν, ἔφυγεν, ἀνεχώρησεν. Λέγουσιν οἱ συνυπάρχοντες τοῦ Ἰεοὺ πρός αὐτόν·

Τί ἦλθεν οὗτος πρὸς σὲ ὁ ἐπίληπτος;

. ἀντὶ τοῦ Ὁ δαιμονιζόμενος οὗτος, τί ἦλθεν;

Τί ὅτι ἦλθε πρὸς σὲ ὁ ἐπίληπτος οὗτος;

. Οὕτως ἀπ’ ἀρχῆς ὑβρίζοντο οἱ προφῆται, οὕτως οἱ ἀπόστολοι.

Τί ἦλθεν ὁ ἐπίληπτος οὗτος πρὸς σέ;

. Φοβούμενος ἐκεῖνος μὴ ἐξάκουστον ποιήσῃ τὸ ὄνομα τῆς βασιλείας καὶ κινδυνεύσῃ – Βασιλέως γὰρ βασιλεύοντος ἐπικίνδυνον τὸ εἰς ἕτερον μετενεχθῆναι τὴν ἀρχήν. – λέγει·

Ὑμεῖς οἴδατε τὴν ἀδολεσχίαν αὐτοῦ

καὶ τὴν φλυαρίαν αὐτοῦ. Συνέθετο οὐ τῇ γνώμῃ, ἀλλὰ τῇ φωνῇ.

Οἴδατε αὐτοῦ τὴν ἀδολεσχίαν

. Εἶτα ἐκεῖνοι συνιέντες ὅτι οὐδέποτε ἡ ἀλήθεια γελᾶται, αὐτοὶ οἱ καταγελάσαντες σπουδάζουσι μαθεῖν τὴν ἀλήθειαν. Ἄδικόν ἐστιν, Ἰεού, ἐὰν μὴ ἀπαγγείλῃς ἡμῖν. Ἀδικεῖς τὰ τῶν φίλων· κακῶς ποιεῖς κρύπτων τὸ μυστήριον. Εἰ ἐπίληπτός ἐστιν, τί ζητεῖς τὰ τοῦ ἐπιλήπτου ῥήματα; Ἀδικεῖς, Ἰεού, ἐὰν μὴ ἀπαγγείλῃς ἡμῖν. Ἡ κακία καταφρονεῖ τὰ τῆς ἀρετῆς καὶ ἀγωνιᾷ αὐτήν. Καὶ ὡς δαιμονιῶντος κατεψηφίσαντο καὶ ὡς ἀληθεύοντος τὰς λέξεις ἐβασάνισαν. Τί ἀπήγγειλέ σοι, λέγε. Ἔλαβέ με ἰδίᾳ. Βλέπε ἰσχὺν τῆς ἀληθείας, πῶς ἡ γελασθεῖσα προσεκυνήθη δόξα, πῶς ὁ προφήτης ὁ ἐπίληπτος καὶ νόμων ἰσχυρότερος ἐγένετο. Λέγει· Ἔλαβέ με ἰδίᾳ καὶ ἐπέχεέ μοι τὸ κέρας τοῦ ἐλαίου. Καὶ ἐπῆραν φωνὴν οἱ ἄρχοντες, λέγοντες· Ζήτω ὁ βασιλεύς. Ὁρᾷς πῶς κατὰ τὸ αὐτὸ ἐγέλασαν τὴν προφητείαν καὶ ἐθαύμασαν, καὶ κατεψηφίσαντο καὶ ἐπίστευσαν; Δαιμονιῶντα ἔλεγες καὶ τὸν ὑπὸ τοῦ δαιμονιῶντος χειροτονηθέντα βασιλέα καλεῖς; Οὕτως οὐ δεῖ ξενίζεσθαι οὐδὲ ἡμᾶς, οὐδὲ τοὺς ἡμῶν πατέρας, οὐδὲ τοὺς μεθ’ ἡμᾶς, ἐὰν παρὰ αἱρετικῆς γλώσσης ἀκούσωμέν τι τῶν εἰς ὕβριν συντεινόντων. Γένοιτο δὲ ἡμᾶς ὑπὲρ Χριστοῦ ὑβρίζεσθαι, ἵνα ἐν Χριστῷ δοξασθῶμεν, νῦν τε καὶ εἰς τὴν ἐκεῖθεν ἀνάπαυσιν· ᾧ...