De Spectaculis (6-10)

Accedit ad testimonium antiquitatis subsecuta posteritas
formam originis de titulis huius quoque temporis praeferens,
per quos signatum est, cui idolo et cui superstitioni utriusque
generis ludi notarentur. Megalenses enim et Apollinares, item
Cereales et Neptunales et Latiares et Florales in commune
celebrantur; reliqui ludorum de natalibus et sollemnibus regum
et publicis prosperitatibus et municipalibus festis superstitionis
causas habent. inter quos etiam priuatorum memoriis legatariae
editiones parentant, id quoque secundum institutionis
antiquitatem. nam et a primordio bifariam ludi censebantur,
sacri et funebres id est deis

nationum et mortuis. sed de
idololatria nihil differt apud nos, sub quo nomine et titulo,
dum ad eosdem spiritus perueniat, quibus renuntiamus. licebit
mortuis, licebit deis suis faciant, perinde mortuis suis ut diis
faciunt; una condicio partis utriusque est, una idololatria, una
renuntiatio nostra aduersus idololatrian.

Communis igitur origo ludorum utriusque generis, communes
et tituli, ut de Communibus causis. perinde apparatus
communes habeant necesse est de reatu generali idololatriae
conditricis suae. sed circensium paulo pompatior suggestus,
quibus proprie hoc nomen: pompa praecedens, quorum sit in
semetipsa probans de simulacrorum serie, de imaginum agmine,
de curribus, de tensis, de armamaxis, de sedibus, de coronis,
de exuuiis. quanta praeterea sacra quanta sacrificia praecedant,
intercedant, succedant, quot collegia, quot sacerdotia, quot
officia moueantur, sciunt homines illius urbis, in qua [*]

daemoniorum conuentus consedit. ea si minore cura per prouincias
pro minoribus uiribus administrantur, tamen omnes ubique
circenses illuc deputandi, unde et petuntur, inde inquirantur,
unde sumuntur. nam et riuulus tenuis ex suo fonte et surculus
modicus ex sua, fronde qualitatem originis continet.
uiderit ambitio siue frugalitas eius ** sit. deum offendit qualiscumque
pompa circi: etsi pauca simulacra circumferat, in
uno idololatria est; etsi un am tensam trahat, Iouis tamen
plaustrum est; quaeuis idololatria sordide instructa uel modice
locuples et splendida est censu criminis sui.

Ut et de locis secundum propositum exequar, circus Soli
principaliter consecratur. cuius aedes in medio spatio et effigies
de fastigio aedis emicat, quod non putauerunt sub tecto consecrandum
quem in aperto habent. qui spectaculum primum a
Circa [habent] Soli patri suo, ut uolunt, editum affirmant, ab
ea et circi appellationem argumentantur. plane uenefica eis
utique negotium gessit hoc nomine, quorum sacerdos erat,
daemoniis et angelis scilicet. quot igitur in habitu loci illius
idololattias recognoscis ? singula ornamenta circi singula templa
sunt. oua honori Castorum adscribunt qui illos otio editos credendo
de cygno Ioue non erubescunt. delphines Neptuno uomunt,
columnae Sessias a sementationibus, Messias a messibus,
Tutulinas a tutela fructuum sustinent; ante eas [tres arae, trinis
deis parent, Magnis Potentibus Valentibus. eosdem Samothracas
existimant. obelisci enormitas, ut Hermateles affirmat,,
Soli prostituta. scriptura eius unde eius et census: de Aegypto [*]

superstitio est. frigebat daemonum concilium sine sua Matre
Magna; ea itaque illic praesidet euripo. Consus, ut diximus
apud metas, sub terra delitescit Murcias. eas quoque idolum
fecit: Murciam enim deam amoris uolunt, cui in illa parte
aedem uouerunt. animaduerte, Christiane, quot nomina inmunda
possederint circum. aliena est tibi religio, quam tot
diaboli spiritus occupauerunt. de locis quidem locus est retractandi
ad praeueniendam quorundam interrogationem. quid
enim, inquis, si alio in tempore circum adiero, periclitabor de
inquinamento ? nulla est praescriptio de locis. nam non sola
ista conciliabula spectaculorum, sed etiam templa ipsa sine
periculo disciplinae adire seruus dei potest urguente causa simpli
ci dumtaxat, quae non pertineat ad proprium eius loci negotium
uel officium. ceterum et plateae et forum et balneae
et stabula et ipsae domus nostrae sine idolis omnino non sunt:
-totum saeculum satanas et angeli eius repleuerunt. non tamen
quod in saeculo sumus, a deo excidimus, sed si quid de saeculi
criminibus attigerimus. proinde si Capitolium, si Serapeum
sacrificator uel adorator intrauero, a deo excidam, quemadmodum- modum
circum uel theatrum spectator. loca nos non contaminant
per se, sed quae in locis fiunt, a quibus et ipsa
loca contaminari altercati sumus: de contaminatis contaminamur.
propterea autem commemoramus, quibus eiusmodi loca
dicentur, ut eorum demonstremus esse quae in iis locis fiunt,
quibus ipsa loca dicantur.,

Nunc de artificio quo circenses exhibentur. res equestris

retro simplex: de dorso agebatur, et utique communis usus;
reus non erat. sed cum ad ludos coactus est, transiit a dei
munere ad daemoniorum officia. itaque Castori et Polluci [*]
deputatur, haec species, quibus equos a Mercurio distributos
Stesichorus docet. sed et Neptunus equestris est, quem Graeci
ἵππιον appellant. seiugas uero Ioui, quadrigas Soli, bigas Lunae
sanxerunt. sed et

Primus Erichthonius currus et quattuor ausus

Iungere equos rapidusque rotis insistere uictor

.

Erichthonius, Mineruae et Vulcani filius, et quidem de caduca
in terram libidine, portentum est daemonicum, immo diabolus
ipse, non coluber. si uero Trochilus Argiuus auctor est currus,
primae Iunoni id opus suum dedicauit. si Romae Romulus
quadrigam primus ostendit, puto et ipse inter idola conscriptus
est, si idem est Quirinus. talibus auctoribus quadrigae productae
merito et aurigas coloribus idololatriae uestierunt. namque
initio duo soli fuerunt, albus et russeus. albus hiemi ob
niues candidas, russeus aestati ob solis ruborem uoti erantsed
postea tam uoluptate quam superstitione prouecta russeum
alii Marti, alii album Zephyris consecrauerunt, prasinum uero
Terrae matri uel uerno, uenetum Caelo et Mari uel autumno.
cum autem omnis species idololatriae damnata sit a deo, utique
etiam illa damnatur, quae elementis mundialibus profanatur.

Tanseamus ad scaenicas res, quarum et originem com-.
munem et] titulos pares secundum ipsam ab initio ludorum
appellationem et administrationem coniunctam cum re equestri
iam ostendimus. apparatus ? ł\\ratus etiam ex ea parte consortes, qua [*] [*]

ad scaenam a templis et aris et illa infelicitate turis et sanguinis
inter tibias et tubas itur duobus inquinatissimis arbitris
funerum et sacrorum, dissignatore et haruspice. ita cum de
originibus ludorum ad circenses transiimus, inde nunc ad scaenicos
ludos dirigemus. a loci uitio theatrum proprie sacrarium
Veneris est. hoc denique modo id genus operis in saeculo
euasit. nam saepe censores nascentia cum maxime theatra
destruebant moribus consuentes, quorum scilicet periculum
ingens de lasciuia prouidebant, ut iam hic ethnicis in testimonium
cedat sententia ipsorum nobiscum faciens et nobis
in exaggerationem disciplinae etiam humana praerogatiua.
itaque Pompeius Magnus solo theatro suo minor cum illam
arcem omnium turpitudinum extruxisset, ueritus quandoque
memoriae suae censoriam animaduersionem Veneris aedem
superposuit et ad dedicationem edicto populum uocans non
theatrum, sed Veneris templum nuncupauit, cui subiecimus,
inquit, gradus spectaculorum. ita damnatum et damnandum
opus templi titulo praetexit et disciplinam superstitione delusit.
sed Veneri et Libero conuenit. duo ista daemonia conspirata
et coniurata inter se sunt ebrietatis et libidinis. itaque theatrum
Veneris LLiberi quoque domus est. nam et alios ludos
scaenicos Liberalia proprie uocabant, praeterquam Libero deuotos,
quae sunt Dionysia penes Graecos, etiam a Libero institutos.
et est plane in artibus quoque scaenicis Liberi et
Veneris patrocinium. quae priuata et propria sunt scaenae
de gestu et corporis flexu mollitiae Veneris et Liberi immolant,
illi per sexum, illi per luxum dissolutis. quae uero uoce
et mo.ţis et organis et litteris transiguntur, Apollines et Musas [*]
et Mineruas et Mercurios mancipes habent. oderis Christiane,
quorum auctores non potes non odisse. iam nunc uolumus
suggerere de artibus et de his, quorum, auctores in nominibus
exsecramur. scimus nihil esse nomina mortuorum, sicut nec
ipsa simulacra eorum; sed non ignoramus, qui sub istis nominibus
institutis simulacris operentur et gaudeant et diuinitatem
mentiantur, nequam spiritus scilicet, daemones. uidemus igitur
etiam artes eorum honoribus dicatas esse, qui nomina incolunt
auctorum earum, nec ab idololatria uacare, quarum institutores
etiam propterea dei habentur. immo quod ad artes pertinet,
altius percepisse debemus, daemonas ab initio prospicientes
sibi inter cetera idololatriae etiam spectaculorum inquinamenta,
quibus hominem a domino auocarent et suo honori
obligarent, eiusmodi quoque artium ingenia inspirasse. neque
enim ab aliis procuratum fuisset quod ad illos peruenturum
esset nec per alios tunc homines edidissent quam per ipsos,
in quorum nominibus et imaginibus et historiis fallaciam consecrationis
sibi negotium acturi constituerunt. ut ordo per- \'
agatur, ineamus etiam agonum retractatum.