De Spectaculis (1-5)

. DE SPECTACVLIS.

Qui status fidei, quae ratio ueritatis, quod praescriptum
disciplinae inter cetera saecularium errorum etiam spectaculorum
uoluptates adimat, dei serui, cognoscite, qui cum maxime
ad deum acceditis, recognoscite, qui iam accessisse uos
testificati et confessi estis, tne aut ignorando, aut dissimulando
quis peccet. tanta est enim uoluptatium uis, ut et ignorantiam
protelet in occasionem et conscientiam corrumpat in dissimulationem.
ad utrumque adhuc forsan alicui opiniones ethnicorum
blandiantur, qui in ista causa aduersus nos ita argumentari
consuerunt: nihil obstrepere religioni in animo et in conscientia
tanta solacia extrinsecus oculorum uel aurium nec uero deum
offendi oblectatione hominis, qua saluo erga deum metu et
honore suo in tempore et suo in loco frui scelus non sit. atquin
hoc cum maxime paramus demonstrare,

quemadmodum
ista non competant uerae religioni et uero obsequio erga uerum
deum. sunt qui existimant Christianos, expeditum morti genus,
ad hanc obstinationem abdicatione uoluptatium erudiri, quo
facilius uitam contemnant amputatis quasi retinaculis eius nec
desiderent, quam iam superuacuam sibi fecerunt, ut hoc consilio
potius et humano prospectu, non diuino praescripto [*] [*] [*] definitum existimetur. pigebat scilicet etiam perseuerantes tantis in
uoluptatibus propter dominum mori. quamquam etsi, ita esset
tam apto consilio tantum obstinatio disciplinae debebat obsequium.

Iam uero nemo est, qui non hoc quoque praetendat:
omnia a deo instituta et homini attributa, sicut praedicamus,
et utique bona, ut omnia boni auctoris; inter haec deputari
uniuersa ista, ex quibus spectacula instruuntur, equum uerbi
gratia et leonem et uires corporis et uocis suauitates; igitur
neque alienum uideri posse neque inimicum deo, quod de conditione
constet ipsius, neque cultoribus dei deputandum, quod
ei non sit inimicum, quia nec alienum. plane et ipsae extructiones
locorum, quod saxa, quod caementa, quod marmora,
quod columnae dei res sunt, qui ea ad instrumentum terrae
dedit; sed et ipsi actus sub caelo dei transiguntur. quam
sapiens argumentatrix sibi uidetur ignorantia humana, praesertim,
cum aliquid eiusmodi de gaudiis

et de fructibus saeculi
metuit amittere. plures denique inuenias, quos, magis
periculum uoluptatis quam uitae auocet ab hac secta. nam
mortem etiam stultus ut debitam non extimescit, uoluptatem
etiam sapiens ut optatam non contemnit, cum alia non sit et
stulto et sapienti uitae gratia nisi uoluptas. nemo negat, quia
nemo ignorat, quod ultro natura suggerit, deum esse uniuersitatis
conditorem eamque uniuer sitatem tam bonam quam
homini mancipatam. sed quia non penitus deum norunt nisi
naturali iure, non etiam familiari, de longinquo, non de proximo,
necesse est ignorent, qualiter administrari aut iubeat aut [*]
prohibeat quae instituit, simul quae uis sit aemula ex aduerso
adulterandis usibus diuinae conditionis, quia neque uoluntatem
neque aduersarium noueris eius quem minus noueris. non
ergo hoc solum respiciendum est, a quo, omnia sint instituta,
sed a quo conuersa. ita enim apparebit, cui usui sint instituta,
si appareat, cui non. multum interest inter corruptelam
et integritatem, quia multum est inter institutorem et interpolatorem.
ceterum omnes species malorum, quae etiam ethnici
ut indubitata et prohibent et defendunt, ex operibus dei constant.
uides homicidium ferro ueneno magicis deuinctionibus
perfici: tam ferrum dei res est quam herbae, quam † angeli.
numquid tamen in hominis necem auctor ista prouidit? atquin
omnem homicidii speciem uno et principali praecepto interimit:
non occides. proinde aurum aes argentum ebur lignum
et quaecumque fabricandis idolis materia captatur quis in saeculo
posuit nisi saeculi auctor deus? numquid tamen, ut] haec
aduersus ipsum adorentur? atquin summa offensa penes illum
idololatria. quid non dei est quod deum offendit? sed cum
offendit, dei esse desiit, et cum desiit, offendit. ipse homo,
omnium flagitiorum auctor, non tantum opus dei, uerum etiam
imago est; et tamen et corpore et spiritu desciit a suo institutore.
neque enimin oculos ad concupiscentiam sumpsimus et
linguam ad maliloquium et aures ad exceptaculum maliloquii
et gulam ad gulae crimen et uentrem ad gulae societatem et
genitalia ad excessus impudicitiae et manus ad uim et gressus [*] [*] [*] ad uagam uitam, aut spiritus ideo insitus corpori, ut insidiarum,
ut fraudium, ut iniquitatium cogitatorium fieret. non
opinor. nam si omnem malignitatem et si etiam malitiam exco
gitatam deus exactor innocentiae odit, indubitate quaecumque
condidit non in exitum operum constat condidisse quae damnatat,
licet eadem opera per ea quae condidit administrentur, quando
haec sit tota ratio damnationis, pertuersa administratio conditionis
a conditis. nos igitur, qui domino cognito etiam aemulum
eius inspeximus, qui institutore comperto et interpolatorem
una deprehendimus, nec mirari neque dubitare oportet: cum
ipsum hominem, opus et imaginem dei, totius uniuersitatis
possessorem, illa uis interpolatoris et aemulatoris angeli ab
initio de integritate deiecerit, uniuersam substantiam eius pariter
cum ipso integritati institutam pariterer cum ipso in peruersitatem
demutauit aduersus institutorem, ut, quam doluerat
homini concessam, non sibi, in ea ipsa et hominem reum deo
faceret et suam dominationem collocaret.

hac conscientia instructi aduersus opinionem ethnicorum
conuertamur magis ad nostrorum detractatus. quorundam enim
fides aut simplicior aut scrupulosior ad hanc abdicationem
spectaculorum de scripturis auctoritatem exposcit et se in incertum
constituit, quod non significanter neque nominatim
denuntietur seruis dei abstinentia eiusmodi. plane nusquam
inuenimus, quemadmodum aperte positum est: non occides,
non idolum coles, non adulterium, non fraudem admitt
es, ita exerte definitum: non ibis in circum, non in [*] [*]

theatrum, agonem, munus non spectabis. sed inuenimus ad
hanc quoque speciem pertinere illam primam uocem Dauid:
felix uir, inquit, qui non abiit in concilium impiorum et
in uia peccatorum non stetit nec in calthe]dra pestium
sedit. nam etsi iustum illum uidetur prał\\dicaвse, quod in]
concilio et in consessu Iudaeorum de necando domino
consultantium non communicauit, late tamen semper scriptura diuina
diuiditur, ubicumque secundum praesentis rei sensum etiam
disciplina munitur, ut hic quoque non sit aliena uox a spectaculorum
interdictione. si enim pauculos tunc Iudaeos impiorum
concilium uocauit, quanto magis tantum conuentum ethnici
populi? minus impii ethnici, minus peccatores, minus hostes
Christi quam tunc Iudaei? quid quod et cetera congruunt.
nam apud spectacula et in cathedra sedetur et in Uia statur;
uias enim et cardines uocant balteorum per ambitum et discrimina
popularium per procliuum; cathedra quoque nominatur.
ipse in anfractu ad consessum situs. itaque e contrario \'in- f
felix qui in quodcumque concilium impiorum abierit et in quacumque
uia peccatorum steterit et in quacumque cathedra
pestium sederit\' generaliter dictum intellegamus. cum quid
aliud, etiam specialiter interpretari capit. nam et specialiter
quaedam pronuntiata generaliter sapiunt. cum deus Israhelitas
admonet disciplinae uel obiurgat, utique ad omnes habet; cum
Aegypto et Aethiopiae exitium comminatur, utique in omnem
gentem peccatricem praeiudicat. sic omnis gens peccatrix
Aegyptus et Aethiopia a specie ad genus, quemadmodum etiam
omne spectaculum concilium impiorum a genere ad speciemo [*] [*]

Ne quis argutari nos putet, ad principalem auctoritatem
conuertar ipsius signaculi nostri. cum aquam ingressi Christianam
fidem in legis suae uerba profitemur, renuntiasse nos diabolo
et pompae et angelis eius ore nostro

contestamur. quid
erit summum atque praecipuum, in quo diabolus et pompae et
angeli eius censeantur, quam idololatria ? ex qua, omnis immundus
et nequam spiritus ut ita dixerim, quia nec diutius,
de hoc. igitur si ex idololatria uniuersam spectaculorum para;
turam constare constiterit, indubitate praeiudicatum erit etiam
ad spectacula pertinere renuntiationis nostrae testimonium in
lauacro, quae diabolo et pompae et angelis eius sint mancipata,
scilicet per idololatrian. commemorabimus origines singulorum,
quibus in cunabulis in saeculo adoleuerint, exinde titulos
quorundam, quibus nominibus nuncupentur, exinde apparatus,
quibus superstitionibus instruantur, tum loca, quibus praesidibus
dicentur, tum artes, quibus auctoribus deputentur. si
quid ex his non ad idolum pertinuerit, id neque ad idololatrian
neque ad nostram eierationem pertinebit.

De originibus quidem ut secretioribus et ignotis penes
plures nostrorum † artis nec aliunde inuestigandum fuit quam
de instrumentis ethnicalium litterarum. extaut auctores multi,
qui super ista re commentarios ediderunt. ab his ludorum
origo sic traditur: Lydos ex Asia transuenas in Etruria consedisse
Timaeus refert duce Tyrreno, qui fratri suo

cesserat
regni contentione. igitur in Etruria inter ceteros ritus supers
titionum suarum spectacula quoque religionis nomine instituunt.
inde Romani arcessitos artifices mutuantur, tempus,
enuntiationem, ut ludii a Lydis uocarentur. sed etsi Varro [*]
ludios a ludo id est a lusu interpretatur, sicut et Lupercos
ludios appellabant quod ludendo discurrant tamen eum lusum
iuuenum et die,.bus festis et templis et religionibus reputat.
nihil iam de caussa uocabuli, cum! rei caussa idololatria sit.
nam et cum promiscue ludi Liberalia uocarentur, honorem
Liberi patris manifeste sonabant. Libero enim a rusticis primo
fiebant ob beneficium quod ei adscribunt demonstrati gratia
uini. exinde ludi Consualia dicti, qui initio Neptunum honorabant.
eundem enim et Consum uocant. dehinc Ecurria ab equis
Marti Romulus dixit; quamquam et Consualia Romulo defendunt,
quod ea Conso dicauerit deo, ut uolunt, consilii, eius scilicet,
quo tunc Sabinarum uirginum rapinam militibus suis in matrimonia
excogitauit. probum plane consilium et nunc quoque
inter ipsos Romanos iustum et licitum, ne dixerim penes deum.
facit enim et hoc ad originis maculam, ne bonum existimes
quod initium a malo accepit, ab impudentia a uiolentia ab
odio, a fratricida institutore, a filio Martis. et nunc ara Conso
illi in circo demersa est ad primas metas sub terra cum inscriptione
eiusmodi: CONSUS CONSILIO MARS DUELLO LARES
† COILLO POtentes. sacrificant apud eam nonis Iuliis sacerdotes
publici, XII. Kalend. Septembres flamen Quirinalis et uirgines.
dehinc idem ROmulus Ioui Feretrio ludos instituit in Tarpeio,
quos Tarpeios dictos et Capitolinos Piso tradit; post hunc
Numa Pompilius Marti et Robigini fecit (nam et robiginis
deam finxerunt); dehinc Tullus Hostilius, dehinc Ancus Martius
et ceteri. qui quos quem per ordinem et quibus idolis
ludos instituerint, positumum est apud Suetonium Tranquillum [*]
uel a quibus Tranquillus accepit. sed haec satis erunt ad
originis de idololatria reatum.