De idololatria (1-5)

II. DE IDOLOLATRIA.

Principale crimen generis humani, summus saeculi reatus,
tota causa iudicii idololatria. nam etsi suam speciem tenet
unumquodque delictum, etsi suo quodque nomine iudicio destinatur,
in idololatriae tamen crimine expungitur. omitte titulos,
opera recognosce. idololatres idem homicida est. quaeris quem
occiderit? si quid ad elogii ambitionem facit, non extraneum
nec inimicum, sed ipsum se. quibus insidiis? erroris sui. quo
telo? offensa dei. quot plagis? quotquot idololatriis. qui negat
idololatren perisse, is negabit idololatren homicidium fecisse.
perinde adulterium et stupram in eodem recognoscas; nam
qui falsis deis seruit, sine dubio adulter est ueritatis, quia
omne falsum adulterium est. sic et stupro mergitur. quis
enim immundis spiritibus cooperator non conspurcatus et cons
tupratus incedit? atque adeo scripturae sanctae stupri uoca-
bulo utuntur in idololatriae exprobratione. fraudis condicio
ea est opinor, si quis alienum rapiat aut alii debitum deneget,
et utique erga hominem admissa fraus maximimi crimnis nomen
est. at enim idololatria fraudem deo facit honores illi suos
denegans et conferens aliis, ut fraudi etiam contumeliam
coniungat. quodsi tam fraus quam stuprum atque adulterium
mortem afferunt, iam in his aeque idololatria de
homicidii reatu non liberatur. post talia crimina, tam exitiosa, [*]
tam deuoratoria salutis cetera quoque aliquem ad modum et
seorsum perinde disposita in idololatria condicionem suam repraesentant.
in illa et concupiscentiae, saeculi. quae enim
idololatriae sollemnitas sine ambitione cultus et ornatus? in
illa lasciuiae et ebrietates, cum plurimum uictus et uentris et
libidinis causa frequententur. in illa iniustitia. quid enim iniustius
ea quae iustitiae patrem nescit? in illa etiam uanitas,
cum tota eius ratio uana sit. in illa mendacium, cum tota
substantia eius mendax sit. ita fit, ut omnia in idololatria et
in omnibus idololatria deprehendatur. sed et alias, cum uniuersa
delicta aduersus deum sapiant, nihil autem, quod aduersus
deum sapiat, non daemoniis et immundis spiritibus
deputetur quibus idola mancipantur, sine dubio idololatrian
admittit quicunque delinquit. id enim facit quod ad idolorum
mancipes pertinet.

Sed uniuersa nomina criminum discedant in operum
suorum proprietates, remaneat idololatria in eo quod ipsa est.
sufficit sibi tam inimicum deo nomen, tam locuples substantia
criminis, quae tot ramos porrigit, tot uenas diffundit, ut de hoc
cum maxime materia

suscepta sit, quot modis nobis praecauenda
sit idololatriae latitudo, quoniam multifariam seruos dei
nec tantum ignorata, sed etiam dissimulata subuertit. plerique
idololatrian simpliciter existimant his solis modis interpretandam,
si quis aut incendat aut immolet aut polluceat aut sacris
aliquibus aut sacerdotiis obligetur, quemadmodum si quis existimet
adulterium in osculis et in amplexibus et in ipsa carnis
congressione censendum aut homicidium in sola sanguinis profusione
et in animae ereptione reputandum. at enim, dominus,
quam eextensius ista disponat, certi sumus, cum adulterium
etiam in concupiscentia designat, si oculum quis impegerit [*]
libidinose et animam commouerit impudice, cum homicidium
etiam in uerbo maledicti uel conuicii iudicat et in omni impetu
irae et in neglegentia caritatis in fratrem. sicut Iohannes
docet homicidam esse qui oderit fratrem. alioquin in modico
consisteret et diaboli ingenium de malitia et dei dominium de
disciplina, qua nos aduersus diaboli latitudines munit, si in
his tantum delictis iudicaremur, quae etiam nationes decreuerunt
uindicanda. quomodo abundabit iustitia nostra super scribas
et pharisaeos, ut dominus praescripsit, nisi abundantiam aduersariae
eius id est iniustitiae perspexerimus? quod si caput
iniustitiae idololatria est, prius est, uti aduersus abundantiam
idololatriae praemuniamur, dum illam non solum in manifestis
recognoscimus.

Idolum aliquamdiu retro non erat. priusquam huius
moustri artifices ebullissent, sola templa et uacuae aedes eraut,
sicut in hodiernum quibusdam locis uetustatis uestigia permanent.
tamen idololatria agebatur, non in isto nomine, sed in
isto opere. nam et hodie extra templum et sine idolo agi
potest. at ubi artifices statuarum et imaginum et omnis generis
simulacrorum diabolus saeculo intulit, rude illud negotium
humanae calamitatis et nomen de idolis consecutum est et
profectum. exinde iam caput facta est idololatriae ars omnis
quae idolum quoquomodo edit. neque enim interest, an plastes
effingat, an caelator exculpat, an phrygio detegat, quia nec de
materia refert, an gypso, an coloribus, an lapide, an aere, an
argento, an filo formetur idolum. quando enim et sine idolo
idololatria fiat, utique, cum adest idolum, nihil interest, quale
sit, qua de materia, qua de effigie, ne qui putet id solum
idolum habendum, quod humana effigie sit consecratum. ad
hoc necessaria est uocabuli interpretatio. εί̉δοςGraece formam [*] [*]

sonat; ab eo per diminutionem εἵδωλον deductum; aeque apud
nos forma formulam fecit. igitur omnis forma uel formula
idolum se dici exposcit. inde idololatria omnis circa omne
idolum famulatus et seruitus. inde et omnis idoli artifex eiusdem
et unius est criminis, nisi parum idololatrian populus admisit,
quia simulacrum uituli et non hominis sibi consecrauit.

Idolum tam fieri quam coli deus prohibet. quanto praecedit,
ut fiat quod coli possit, tanto prius est, ne fiat, si coli
non licet. propter hanc causam, ad eradicandam scilicet materiam
idololatriae, lex diuina proclamat, ne feceris idolum,
et coniungens, neque similitudinem eorum quae in caelo
sunt et quae in terra et quae in mari, toto mundo eiusmodi
artibus interdixit seruis dei. antecesserat Enoch praedicens
omnia elementa, omnem mundi censum, quae caelo,
quae mari, quae terra continentur, in idololatrian uersuros daemonas
et spiritus desertorum angelorum, ut pro deo aduerlus
deum consecrarentur. omnia igitur colit humanus error praeter
ipsum omnium conditorem. eorum imagines idola, imaginum
consecratio idololatria. quicquid idololatria committit, in artificem
quemcumque et cuiuscumque idoli deputetur necesse est.
denique idem Enoch simul et cultores idoi et fabricatores in
comminatione praedamnat. et rursus: iuro uobis peccatores,
quod in diem sanguinis perditionis tristitia
parata est. qui seruitis lapidibus et qui imagines facitis
aureas et argenteas et ligneas et lapideas et fictiles
et seruitis phantasmatibus et daemoniis et spiritibus
infernis et omnibus

erroribus non secundum scientiam,
nullum ab iis inuenietis auxilium. Esaias uero, [*] [*] [*]
testes, ait, uos estis, si est deus absque me. et non
erant tunc qui fingunt et exculpunt, omnes uani, qui
faciunt libita sibi, quae illis non proderunt. et deinceps
tota illa pronuntiatio quam artifices, quam cultores detestatur.
cuius clausula est: cognoscite, quod cinis sit cor illorum
et terra, et nemo animam suam liberare possit. † ubi
aeque Dauid et factores. tales fiant, inquit, qui faciunt
ea. et quid ego, modicae memoriae homo, ultra quid suggeram?
quid recolam de scripturis? quasi aut non sufficiat uox
spiritus sancti aut ultra deliberandum sit, an maledixerit atque
damnauerit dominus ipsos prius artifices eorum, quorum cultores
maledicit et damnat?

Plane impensius respondebo ad excusationes huiusmodi
artificum, quos numquam in domum dei admitti oportet si quis
eam disciplinam norit. iam illa obici solita uox, non habeo
aliud quo uiuam, districtius repercuti potest: uiuere ergo habes?
quid tibi cum deo est, si tuis legibus uiuis? tum quod et
de scripturis audent argumentari, dixisse apostolum: ut quisque
fuerit inuentus, ita perseueret, possumus igitur omnes in
peccatis perseuerare ex ista interpretatione. nec enim quisquam
nostrum non peccator inuentus est, cum Christus non
alia ex causa descenderit quam peccatorum liberandorum. item
eundem praecepisse dicunt secundum suum exemplum, uti manibus

suis unusquisque operetur ad uictum. si hoc:
praeceptum ab omnibus manibus defenditur, credo et fures
balneares manibus suis uiuere et ipsos latrones manibus agere
quo uiuant, item falsarios utique non pedibus, sed manibus
operari malas litteras, histriones uero non manibus solis, sed totis
membris uictum elaborare. pateat igitur ecclesia omnibus, qui [*] [*]
manibus et suo opere tolerant, si nulla exceptio est artium quas
dei disciplina non recipit. sed ait quidam aduersus similitudinis
interdictae propositionem: cur ergo Moses in eremo simulacrum
serpentis ex aere fecit? seorsum figurae, quae dispositioni alicui
arcanae praestruebantur, non ad erogationem legis, sed ad
exemplarium causae suae. alioquin si haec ut aduersarii legis
interpretemur, numquid et nos, quod et Marcionitae, inconstantiam
adscribimus omnipotenti, quem illi hoc modo destruunt
ut mutabilem, dum alibi uetat, alibi mandat? si quis
autem dissimulat illam effigiem aerei serpentis suspenis in
modum figuram designasse dominicae crucis a sepentibus id
est ab angelis diaboli liberaturae nos, dum per semetipsam
diabolum id est serpentem interfectum suspendit, siue quae
alia figurae istius expositio dignioribus reuelata est, dummodo.
apostolus affirmet omnia tunc figurate populo accidisse. bene,
quod idem deus et lege uetuit similitudinem fieri et extraordinario
praecepto serpentis similitudinem indixit. si eundem
deum obseruas, habes legem eius, ne feceris similitudinem.
si et praeceptum factae postea similitudinis respicis, et tu imitare
Moysen, ne facias aduersus legem simulacrum aliquod, nisi
et tibi deus iusserit.