De Anima (6-10)

Haec Platonici subtilitate potius quam ueritate conturbant.
omne, inquiunt, corpus aut animale sit necesse est aut inanimale.
et si quidem inanimale est, extrinsecus mouebitur, si
uero\'animale, intrinsecus. anima autem nec extrinsecus mouebitur,
ut quae non sit inanimalis, nec intrinsecus, ut quae
ipsa potius moueat corpus. itaque non uideri eam corpus,
quae non corporalium forma ex aliqua regione moueatur. ad
hoc nos mirabimur incongruentiam primo definitionis prouocantis
ad ea quae in animam non conueniunt. non enim potest anima
animale corpus dici aut inanimale, cum ipsa sit quae aut
faciat corpus animale, si adsit, aut inanimale, si absit ab illo.
itaque quod facit non potest esse ipsa, ut dicatur animale uel
inanimale. anima enim dicitur substantiae suae nomine.
quodsi non capit animale corpus dici aut inanimale, quod est
anima, quomodo prouocabitur ad animalium et inanimalium
corporum formam? dehinc si corporis est moueri extrinsecus
ab aliquo, ostendimus autem supra moueri animam et ab alio,
cum uaticinatur, cum furit, utique extrinsecus, quia ab alio,
merito quod mouebitur extrinsecus ab alio secundum exempli [*] [*] [*] [*]

propositionem corpus adagnoscam. iam uero si ab alio moueri
corporis est, quanto magis mouere aliud? anima autem mouet
corpus, et conatus eius extrinsecus foris parent. ab illa est
enim impingi et pedes in incessum et manus in contactum et
oculos in conspectum et linguam in effatum, uelut sigillaria
motu superficiem intus agitante. unde haec uis incorporali
animae, unde uacuae rei solida propellere? sed quomodo diuisi
uidentur in homine sensus corporales et intellectuales?
corporalium aiunt rerum qualitates, ut terrae, ut ignis, corporalibus
sensibus renuntiari, ut tactui, ut uisui, incorporalium
uero intellectualibus conueniri, ut benignitatis, ut malignitatis.
itaque incorporalem esse animam constat, cuius qualitates non
corporalibus, sed intellectualibus sensibus comprehendantur.
plane, si non huius definitionis gradum exclusero. ecce enim
incorporalia ostendo corporalibus sensibus subici, sonum auditui,
colorem conspectui, odorem odoratui, quorum exemplo etiam
anima corpori accedit, ne dicas idcirco ea per corporales renuntiari
sensus quia corporalibus accedant. igitur si constat
incorporalia quoque a corporalibus comprehendi, cur non et
anima, quae corporalis, ab incorporalibus renuntietur? certe
definitio exclusa sit. de insignioribus argumentationibus erit
etiam illa, quod omne corpus corporalibus ali iudicant, animam
uero ut incorporalem incorporalibus, sapientiae scilicet studiis.
sed nec hic gradus stabit etiam Sorano methodicae medicinae
instructissimo auctore respondente animam corporalibus quoque
ali, denique deficientem eam cibo plerumque fulciri. quidni?
quo adempto in totum dilabitur ex corpore. ita etiam ipse
Soranus plenissime super anima commentatus quatuor uoluminibus
et cum omnibus philosophorum sententiis expertus
corporalem animae substantiam uindicat, etsi illam immortalitate
fraudauit. non enim omnium est credere quod Christianorum [*]
est. sicut ergo Soranus ipse rebus ostendit animam corporalibus
ali, perinde et philosophus exhibeat illam incorporalibus
pasci. sed nemo umquam cunctanti de exitu animae mulsam
aquam de eloquio Platonis infudit aut micas de minutiloquio
Aristotelis infersit? quid autem facient tot ac tantae animae
rupicum et barbarorum, quibus alimenta sapientiae desunt, et
tamen indocta prudentia pollent et sine academiis et porticibus
Atticis et carceribus Socratis, denique ieiunantes a philosophia
nihilominus uiuunt? non enim substantiae ipsi alimenta
proficiunt studiorum uel disciplinae, quia nec opimiorem
animam efficiunt, sed ornatiorem. bene autem quod et artes
Stoici corporales affirmant. adeo sic quoque anima corporalis,
si et artibus ali creditur. sed enormis intentio philosophiae
solet plerumque nec prospicere pro pedibus. sic Thales
in puteum. solet et sententias suas non intellegendo ualetudinis
corruptelam suspicari. sic Chrysippus ad elleborum.
tale aliquid opinor ei accidit, cum duo in unum corpora negauit,
alienato a prospectu et recogitatu praegnantum, quae
non singula cotidie corpora, sed et bina et terna in unius
uteri ambitu perferunt. inuenitur etiam in iure ciuili Graeca
quaedam quinionem enixa filiorum, semel omnium mater, unici
fetus parens multiplex, unici uteri puerpera numerosa, quae
tot stipata corporibus, paene dixerim populo, sextum ipsa corpus
fuit. uniuersa condicio testabitur corpora de corporibus processura
iam illic esse unde procedunt. secundum sit necesse
est quod ex alio est. nihil porro ex alio est nisi dum gignitur;
sed tunc duo sunt. [*] [*]

Quantum ad philosophos satis haec, quia quantum ad
nostros ex abundanti; quibus corporalitas animae in ipso euangelio
relucebit. dolet apud inferos anima cuiusdam et punitur
in flamma et cruciatur in lingua et de digito animae felicioris
implorat solacium roris. imaginem existimas exitum illum pauperis
laetantis et diuitis maerentis? et quid illic Lazari nomen,

si non in ueritate res est? sed et si imago credenda est, testimonium
erit ueritatis. si enim non haberet anima corpus,
non caperet imago animae imaginem corporis, nec mentiretur
de corporalibus membris scriptura, si non erant. quid est
autem illud quod ad inferna transfertur post diuortium corporis,
quod detinetur illic, quod in diem iudicii reseruatur, ad quod
et Christus moriendo descendit? puto, ad animas patriarcharum.
sed quamobrem, si nihil anima sub terris? nihil
enim, si non corpus. incorporalitas enim ab omni genere custodiae
libera est, immunis et a poena et a fouella. per quod
enim punitur aut fouetur, hoc erit corpus. reddam de isto
plenius et opportunius. igitur si quid tormenti siue solacii
anima praecerpit in carcere seu diuersorio inferum, in igni
uel in sinu Abrahae, probata erit corporalitas animae. incorporalitas
enim nihil patitur non habens per quod pati possit,
aut si habet, hoc erit corpus. in quantum enim omne corporale
passibile est, in tantum quod passibile est corporale est.

Abruptum alioquin et absurdum idcirco quid de corporalium
eximere censu quia ceteris corporalibus exemplis non
adaequet. et ubi proprietatum priuata discrimina, per quae
magnificentia auctoris ex operum eorundem diuersitate signatur,
ut sint tam discreta quam paria, tam amica quam et aemula?
siquidem et ipsi philosophi ex contrariis uniuersa constare condicunt
secundum amicitiam et inimicitiam Empedoclis. sic [*] [*]

igitur etsi corporalia incorporalibus obiacent, ipsa quoque ita
inter se differunt, ut differentia species eorum ampliet, non
genus mutet, ut sint corporalia, sic multa in dei gloriam,
dum uaria, sic uaria, dum diuersa, sic diuersa, dum his alii
qualitatum sensus, alii illis, dum his alia alimenta, alia illis,
dum haec inuisibilia, illa uisibilia, dum haec grauia, illa leuia.
aiunt enim et idcirco animam incorporalem renuntiandam,, quia
digressa ea grauiora efficiantur corpora defunctorum, cum leuiora
esse deberent, unius corporis pondere exempto, si anima
corpus. quid enim, inquit Soranus, si mare negent corpus,
quia extra mare immobilis et grauis nauis efficitur? quanto
ergo ualidius corpus animae, quod tanti postea ponderis corpus
leuissima mobilitate circumfert? ceterum est inuisibilis anima
et pro condicione corporis sui et pro proprietate substantiae
et pro natura etiam eorum quibus inuisibilis esse sortita est.
solem noctuae nesciunt oculis: aquilae ita sustinent ut natorum
suorum generositatem de pupillarum audacia iudicent; alioquin
non educabunt ut degenerem, quem solis radius auerterit.
est adeo alteri quid inuisibile, alteri non, quod non ideo incorporale
sit quia non ex aequo uis ualet. sol enim corpus,
siquidem ignis, sed quod aquila confiteatur, neget noctua, non
tamen praeiudicans aquilae. tantundem et animae corpus inuisibile
carni, si. forte, spiritui uero uisibile est. sic Iohannes
in spiritu dei factus animas martyrum conspicit.

Cum animae corpus asserimus propriae qualitatis et sui
generis, iam haec condicio proprietatis de ceteris accidentibus
corpulentiae praeiudicabit aut haec adesse ei, quam corpus
ostendimus, sed et ipsa sui generis pro corporis proprietate, [*] [*]

aut etsi non adsint, hoc esse proprietatis, non adesse corpori
animae quae corporibus ceteris adsint. et tamen non inconstanter
profitebimur sollemniora quaeque et omnimodo debita
corpulentiae adesse animae quoque, ut habitum, ut terminum,
ut illud trifariam distantiuum, longitudinem dico et latitudinem
et sublimitatem, quibus metantur corpora philosophi. quid
nunc quod et effigiem animae damus? Platone nolente, quasi
periclitetur de animae immortalitate. omne enim effigiatum
compositum et structile affirmat: dissolubile autem omne compositicium
et structile; sed animam immortalem, igitur indissolubilem,
qua immortalem et ineffigiatam, qua indissolubilem.
ceterum compositiciam et structilem, si effigiatam; tamquam
alio eam modo effigians intellectualibus formis, pulchram iustitia
et disciplinis philosophiae, deformem uero contrariis artibus.
sed nos corporales quoque illi inscribimus lineas, non
tantum ex fiducia corporalitatis per aestimationem, uerum et
ex constantia gratiae per reuelationem. nam quia spiritalia
charismata agnoscimus, post Iohannem quoque prophetiam
meruimus consequi. est hodie soror apud nos reuelationum
charismata sortita, quas in ecclesia inter dominica sollemnia
per ecstasin in spiritu patitur; conuersatur cum angelis, aliquando
etiam cum domino, et uidet et audit sacramenta, et
quorundam corda dinoscit et medicinas desiderantibus submittit.
iam uero prout scripturae leguntur aut psalmi canuntur aut
allocutiones proferuntur aut petitiones delegantur, ita inde
materiae uisionibus subministrantur. forte nescio quid de
anima disserueramus, cum ea soror in spiritu esset. post
transacta sollemnia dimissa plebe, quo usu solet nobis renuntiare
qquae uiderit (nam et diligentissime digeruntur, ut etiam [*] [*]
probentur), inter cetera, inquit, ostensa est mihi anima corporaliter,
et spiritus uidebatur, sed non inanis et uacuae qualitatis,
immo quae etiam teneri repromitteret, tenera et lucida
et aerii coloris et forma per omnia humana. haec uisio est,
deus testis et apostolus charismatum in ecclesia futurorum
idoneus sponsor: tu nec si res ipsa de singulis persuaserit,.
credas? si enim corpus anima, sine dubio ** inter illa quae
supra sumus professi. perinde et coloris proprietas omni corpori
adhaeret. quem igitur alium animae aestimabis colorem
quam aerium ac lucidum? non ut aer sit ipsa substantia eius,
etsi hoc Aenesidemo uisum est et Anaximeni, puto secundum
quosdam et Heraclito, nec ut lumen, etsi hoc placuit Pontico
Heraclidi. nam et cerauniis gemmis non ideo substantia ignita
est, quod coruscent rutilato rubore, nec berullis ideo aquosa
materia est quod fluctuent colato nitore. quanta enim et alia
color sociat, natura dissociat? sed quoniam omne tenue atque
perlucidum aeris aemulum est, hoc erit anima, qua flatus est
et spiritus tradux, siquidem prae ipsa tenuitatis subtilitate de
fide corporalitatis periclitatur. sic et effigiem de sensu iam
tuo concipe non aliam animae humanae deputandam praeter
humanam, et quidem eius corporis quod unaquaeque circumtulit.
hoc nos sapere interim primordii contemplatio inducat.
recogita enim, cum deus flasset in faciem hominis flatum
uitae, et factus esset homo in animam uiuam, totum utique
per faciem statim flatum illum in interiora transmissum et
per uniuersaj corporis spatia diffusum simulque diuina aspiratione
densatum omni intus linea expressum esse, quam densatus
impleuerat, et uelut in forma gelasse. inde igitur et [*] corpulentia animae ex densatione solidata est et effigies ex ex- .
pressione formata. hic erit homo interior, alius exterior, dupliciter
unus; habens et ille oculos et aures suas, quibus Paulus
dominum audire et uidere debuerat, habens et ceteros artus,
per quos et in cogitatibus utitur et in somniis fungitur. sic
et diuiti apud inferos lingua est, et pauperi digitus, et sinus
Abrahae. per has lineas . et animae martyrum sub altari intelleguntur.
a primordio enim in Adam concreta et configurata
corpori anima, ut totius substantiae, ita et condicionis istius
semen effecit.

Pertinet ad statum fidei simplicem animam determinare
secundum Platonem, id est uniformem, dumtaxat substantiae
nomine. uiderint artes et disciplinae, uiderint et haereses.
quidam enim uolunt aliam illi substantiam naturalem inesse
spiritum, quasi aliud sit uiuere, quod uenit ab anima, aliud
spirare, quod fiat a spiritu. nam et animalibus non omnibus
utrumque adesse. pleraque enim uiuere solummodo, non etiam
spirare, eo quod non habeant organa spiritus, pulmones et arterias.
quale est autem in examinatione humanae animae culicis
atque formicae argumenta respicere, quando et uitalia pro
cuiusque generis dispositione omnibus propria animalibus temperauerit
artifex deus, ut nulla inde

coniectura captanda sit?
nam neque homo, si pulmonibus et arteriis structus est, idcirco
aliunde spirabit, aliunde uiuet, neque formica, si membris
huiusmodi caret, idcirco. negabitur spirare, quasi solummodo
uiuens. cui uero tantum patuit in dei opera, ut alicui haec
deesse praesumpserit? Herophilus ille medicus aut lanius,
qui sexcentos exsecuit, ut naturam scrutaretur, qui hominem [*] . odiit, ut nosset, nescio an omnia interna eius liquido explorarit,
ipsa morte mutante quae uixerant, et morte non simplici,
sed ipsa inter artificia exsectionis errante. philosophi pro
certo renuntiauerunt culicibus et formicis et tineis deesse pulmones
et arterias. dic mihi, inspector curiosissime, oculos
habent ad uidendum? atquin et pergunt quo uolunt et uitant
et appetunt quae uidendo sciunt: designa oculos, denota pupulas.
sed et exedunt tineae: demonstra mandibulas, deprome
genuinos. sed et personant culices, ne in tenebris quidem
aurium caeci: tubam pariter et hiantiam oris illius ostende.
quoduis animal unius licet puncti aliquo alatur necesse est:
exhibe pabuli transmittendi, decoquendi defaecandique membra.
quid ergo dicemus? si per haec uiuitur, erunt haec in omnibus
utique quae uiuent, etsi non uidentur, etsi non apprehenduntur
pro mediocritate. hoc magis credas, si deum recogites
tantum artificem in modicis quantum et in maximis. si uero
non putas capere tam minuta corpuscula dei ingenium, sic
quoque magnificentiam eius agnoscas, quod modicis animalibus
sine necessariis membris nihilominus uiuere instruxerit saluo
etiam uisu sine oculis et esu sine denticulis et digestu sine
alueis, quemadmodum et incedunt quaedam sine pedibus manante
impetu, quod angues, et insurgente conatu, quod uermes,
et spumante reptatu, quod limaces. ita et spirari cur non
putes sine pulmonum follibus et sine fistulis arteriarum, ut
pro magno amplectaris argumento idcirco animae humanae spiritum
accedere, quia sint quae spiritu careant, et idcirco ea
spiritu carere, quia de flaturalibus artibus structa non sint?
uiuere sine spiritu existimas aliquid, spirare sine pulmonibus
non putas? quid est, oro te, spirare? flatum, opinor, ex se-.
metipso agere. quid est non uiuere? flatum, opinor, ex [*]
semetipso non agere. hoc enim respondere debebo, si non idem
est spirare quod uiuere. sed mortui erit non agere flatum:
ergo uiuentis est agere flatum. sed et spirantis est agere
flatum: ergo et spirare uiuentis est. utrumque si sine anima
decurrere potuisset, non fuisset animae spirare, sed solummodo
uiuere. at enim uiuere spirare est et spirare uiuere est. ergo
totum hoc et spirare et uiuere eius est cuius et uiuere, id est
animae. denique si separas spiritum et animam, separa et
opera. agant in discreto aliquid ambo, seorsum anima, seorsum
spiritus; anima sine spiritu uiuat, spiritus sine anima
spiret; alterum relinquat corpora, alterum remaneat, mors et
\'uita conueniant. si enim duo sunt anima et spiritus, diuidi
possunt, ut diuisione eorum alterius discedentis, alterius inmanentis,
mortis et uitae concursus eueniat. sed nullo modo
eueniet: ergo duo non erunt, quae diuidi non possunt, quae
diuidi possent, si duo fuissent. sed licet et duo esse concreta.
sed non erunt concreta, si aliud est uiuere, aliud spirare.
distinguunt substantias opera. et quanto nunc firmius est ut
unum credas, cum distantiam non das ut ipsa sit anima spiritus,
dum ipsius est spirare cuius et uiuere? quid enim,
si diem aliud haberi uelis, aliud lucem, quae accedat diei,
cum dies ipsa lux sit? plane erunt et alia genera lucis, ut
ex ignium ministerio. erunt enim et aliae spiritus species,
ut ex deo, ut ex diabolo. ita cum de anima et spiritu agitur,
ipsa erit anima spiritus, sicut ipsa dies lux. ipsum est enim
quid per quod est quid.