De Anima (21-25)

Quodsi uniformis natura animae ab initio in Adam ante
tot ingenia, ergo non multiformis quia uniformis per tot
ingenia, nec triformis, ut adhuc trinitas Valentiniana caedatur,
quae nec ipsa in Adam recognoscitur. quid enim spiritale in
illo? si quia prophetauit magnum illud sacramentum in [*] [*]

Christum et ecclesiam: hoc os ex ossibus meis et caro ex
carne mea uocabitur mulier; propterea relinquet homo
patrem et matrem et agglutinabitur mulieri suae et
erunt duo in carnem unam, hoc postea obuenit, cum in
illum deus amentiam immisit, spiritalem uim, qua constat prophetia.
si et malum in eo apparuit transgressionis admissum,
nec hoc naturale deputandum est, quod instinctu serpentis
operatus est, tam non naturale quam nec materiale, quia et
materiae fidem iam exclusimus. quodsi nec spiritale nec quod
dicitur materiale proprium in illo fuit, et si ex materia, fuisset
mali semen, superest ut solum in illo et unicum fuerit naturale
quod censetur animale, quod statu simplex et uniforme
defendimus. de hoc plane relinquitur quaeri an demutabile debeat
credi, quod naturale dicatur. idem enim conuertibilem
negant naturam, ut trinitatem suam in singulis proprietatibus
figant; quia arbor bona malos non ferat fructus nec mala
bonos, et nemo de spinis metat ficus et de tribulis uuas. ergo
si ita est, neque de lapidibus filios Abrahae suscitare poterit
deus nec genimina uiperarum facere paenitentiae fructus. et
errauit apostolus scribens: eratis et uos aliquando tenebrae,
et: fuimus et nos aliquando natura filii irae et in his
uos quoque fuistis, sed abluti estis. sed numquam discordabunt
sententiae sanctae. non dabit enim arbor mala
bonos fructus, si non inseratur, et bona malos dabit, si non
colatur. et lapides filii Abrahae fient, si in fidem Abrahae
formentur. et genimina uiperarum fructum paenitentiae facient,
si uenena malignitatis expuerint. haec erit uis diuinae gratiae,
potentior utique natura, habens in nobis subiacentem sibi
liberam arbitrii potestatem, quod αὐτεξούσιον dicitur; quae cum [*] [*] sit et ipsa naturalis atque mutabilis, quoquo uertitur, natura
conuertitur. inesse autem nobis τὸ αὐτεξούσιον naturaliter iam
et Marcioni ostendimus et Hermogeni. quid nunc, si naturae
condicio sic erit definienda, ut duplex determinetur, natorum
et innatorum, factorum et infectorum? atque ita quod natum
factumque constiterit, eius natura capiet demutationem; et renasci
enim poterit et refici. innatum autem et infectum immobile
stabit. quod cum soli deo conpetat, ut soli innato et
infecto et idcirco immortali et inconuertibili, absolutum est
ceterorum omnium natorum atque factorum conuertibilem et
demutabilem esse naturam, ut et, si trinitas animae adscribenda
esset, ex mutatione accidentiae, non ex institutione naturae
deputaretur.

Cetera animae naturalia iam a nobis audiit Hermogenes
cum ipsorum defensione et probatione, per quae dei potius
quam materiae propinqua cognoscitur. hic solummodo nominabuntur,
ne praeterita uideantur. dedimus enim illi et libertatem
arbitrii, ut supra scripsimus, et dominationem rerum
et diuinationem interdum, seposita quae per dei gratiam obuenit
ex prophetia. itaque iam ab isto dispositionis retractatu recedam,
ut ordinem eius expungam.

definimus animam dei flatu
natam, immortalem, corporalem, effigiatam, substantia simplicem,
de suo sapientem, uarie procedentem, liberam arbitrii,
accidentiis obnoxiam, per ingenia mutabilem, rationalem, dominatricem,
diuinatricem, ex una redundantem. sequitur nunc
ut quomodo ex una redundet consideremus, id est unde et
quando et qua ratione sumatur.

Quidam de caelis deuenisse se credunt tanta persuasione,
quanta et illuc indubitate regressuros repromittunt, ut Saturninus
Menandri Simoniani discipulus induxit, hominem affirmans [*]

ab angelis factum primoque opus futtile et inualidum et instabile
in terra uermis instar palpitasse, quod consistendi uires
deessent, dehinc ex misericordia summae potestatis, ad cuius
effigiem nec tamen plene perspectam temere structus fuisset,
scintillulam uitae consecutum, quae illud exsuscitarit et erexerit
et constantius animarit et post decessum uitae ad matricem
relatura sit. sed et Carpocrates tantundem sibi de
superioribus uindicat, ut discipuli eius animas suas iam et
Christo, nedum apostolis, et peraequent et cum uolunt praeferant,
quas perinde de sublimi uirtute. conceperint despectrice
mundi potentium principatuum. Apelles sollicitatas refert animas
terrenis escis de supercaelestibus sedibus ab igneo angelo,
deo Israelis et nostro, qui exinde illis peccatricem circumfinxerit
carnem. examen Valentini semen Sophiae infulcit animae,
per quod historias atque Milesias Aeonum suorum ex imaginibus
uisibilium recognoscunt. doleo bona fide Platonem
omnium haereticorum condimentarium factum. illius est enim
et in Phaedone quod animae hinc euntes sint illuc, et inde
huc. item in Timaeo, quod genimina dei delegata sibi mortalium
genitura accepto initio animae immortali mortale ei circumgelauerint
corpus; tum quod mundus hic imago sit alterius
alicuius. quae omnia ut fidei commendet, et animam retro in
superioribus cum deo egisse in eommercio idearum et inde huc
transuenire et hic quae retro norit de exemplaribus recensere,
nouum elaborauit argumentum, nafofcets avajAvifaet; id est discentias
reminiscentias esse. uenientes enim inde huc animas
obliuisci eorum in quibus prius fuerint, dehinc ex his uisibilibus
edoctas recordari. cum igitur huiusmodi argumento illa
insinuentur a Platone, quae haeretici mutuantur, satis haereticos
repercutiam, si argumentum Platonis elidam. [*] [*]

Primo quidem obliuionis capacem animam non cedam,
quia tantam illi concessit diuinitatem, ut deo adaequetur. innatam
eam facit, quod et solum armare potuissem ad testimonium
plenae diuinitatis; adicit immortalem, incorruptibilem,
incorporalem, quia hoc et deum credidit, inuisibilem, ineffigiabilem,
uniformem, principalem, rationalem, intellectualem; quid
amplius proscriberet animam, si eam deum nuncuparet? nos
autem, qui nihil deo adpendimus, hoc ipso animam longe infra
deum expendimus, quod natam eam agnoscimus ac per hoc dilutioris
diuinitatis et exilioris felicitatis, ut flatum, non ut spiritum,
et si immortalem, ut hoc sit diuinitatis, tamen passibilem,
ut hoc sit natiuitatis, ideoque et a primordio exorbitationis
capacem et inde etiam obliuionis affinem. satis de isto cum
Hermogene. ceterum quae, ut haberi merito possit ex peraequatione
omnium proprietatum deus, nulli passioni subiacebit,
ita nec obliuioni, cum tanta sit iniuria

obliuio quanta
est gloria eius, cuius iniuria est, memoria scilicet, quam et
ipse Plato sensuum et intellectuum salutem et Cicero thesaurum
omnium studiorum praedicauit. nec hoc iam in dubium deducetur,
an tam diuina anima memoriam potuerit amittere, sed
an quam amiserit recuperare denuo possit. quae enim non
debuit obliuisci, si oblita sit, nescio an ualeat recordari. ita
utrumque meae animae, non Platonicae congruet. secundo
gradu opponam: natura compotem animam facis idearum illarum,
an non? immo natura, inquis. nemo ergo concedet naturalem
scientiam naturalium excidere artium. excidet studiorum,
excidet doctrinarum, disciplinarum; excidet fortasse et [*] [*] [*] [*]
ingeniorum et affectuum, quae naturae uidentur, non tamen
sunt, quia, ut praemisimus, et pro locis et pro institutionibus
et pro corpulentiis ac ualetudinibus et pro potestatibus dominatricibus
et pro libertatibus arbitrii ex accidentibus constant.
naturalium uero scientia ne in bestiis quidem deficit. plane
obliuiscetur feritatis leo mansuetudinis eruditione praeuentus
et cum toto suggestu iubarum delicium fiet Berenices alicuius
reginae lingua genas eius emaculans. mores bestiam relinquent,
scientia naturalium permanebit. non obliuiscetur idem naturalium
pabulorum, naturalium remediorum, naturalium terrorum;
et si de piscibus et si de placentis regina ei obtulerit,
carnem desiderabit, et si languenti theriacam composuerit, simiam
leo requiret, et si nullum illi uenabulum obfirmabit,
gallum tamen formidabit. perinde et homini omnium forsitan
obliuiosissimo inoblitterata perseuerabit sola scientia naturalium,
ut sola scilicet naturalis, memor semper manducandi in esurie
et bibendi in siti et oculis uidendum et auribus audiendum et
naribus odorandum et ore gustandum et manu contrectandum.
hi sunt certe sensus, quos philosophia depretiat intellectualium
praelatione. igitur si naturalis scientia sensualium permanet,
quomodo intellectualium, quae potior habetur, intercidit? unde
nunc ipsa uis obliuionis antecedentis recordationem? ex multitudine,
ait, temporis. satis inprospecte. quantitas enim temporis
non pertinebit ad eam rem quae innata dicatur ac per
hoc potissimum aeterna credatur. quod enim aeternum est,
eo, quia et innatum est, neque initium neque finem temporis
admittendo nullum modum temporis patitur. cui temporis
modus nullus est, nec ulla demutatione tempori subest nec ei
de multitudine temporis uis est. si tempus in causa est obliuionis,
cur ex quo anima corpori inducitur, memoria delabitur, [*]
quasi exinde tempus anima sustineat, quae sine dubio prior
corpore non fuit utique sine tempore? ingressa uero corpus
statimne obliuiscitur, an aliquanto post? si statim, ecquae
erit temporis nondum subputandi multitudo? infantia scilicet.
si aliquanto post, ergo illo in spatio ante tempora obliuionis
memor adhuc aget anima? et quale est ut postea obliuiscatur
et rursus postea recordetur? quoquo autem tempore illam obliuio
inruerit, quantus hic etiam habebitur modus temporis?
tota, opinor, uitae decursio satis non erit ad euertendam memoriam
tanti ante corpus aeui. sed rursus Plato causam demotat
in corpus, quasi et hoc fide dignum, ut nata substantia.
innatae uim extinguat. magnae autem ac multae differentiae
corporum pro gentilitate, pro magnitudine, pro habitudine, pro
aetate, pro ualetudine. num ergo et obliuionum differentiae
aestimabuntur? sed uniformis obliuio est; ergo non erit corporalitas
multiformis in causa exitus uniformis. multa item
documenta teste ipso Platone diuinationem animae probauerunt,
quae proposuimus iam Hermogeni. sed nec quisquam hominum
non et ipse aliquando praesagam animam suam sentit aut
ominis aut periculi aut gaudii augurem. si diuinationi non
obstrepit corpus, nec memoriae opinor officiet. in eodem
certe corpore et obliuiscuntur animae et recordantur. si qua
corporis ratio incutit obliuionem, quomodo contrariam eius admittet
recordationem ? quia et ipsa post obliuionem recordatio
memoria recidiua est? quod primae memoriae aduersatur, cur
non et secundae refragetur? postremo qui magis reminiscerentur
quam pueruli, ut recentiores animae, ut nondum inmersae
domesticis ac publicis curis, ut ipsis solis deditae studiis-. [*] [*] [*]
diis, quorum discentiae reminiscentiae fiunt? immo cur non
ex aequo omnes recordamur, cum ex aequo omnes obliuiscamur?
sed tantummodo philosophi. ne hi quidem omnes. Plato scilicet
solus in tanta gentium silua, in tanto sapientium prato,
idearum et oblitus et recordatus est. igitur et si nullo modo
consistit argumentatio ista praecipua, totum illud pariter
euersum est, cui accommodata est, ut animae et innatae et
in caelestibus conuersatae et consciae diuinorum illic et inde
delatae et hic recordatae crederentur, ad occasiones plane haereticis
subministrandas.

Iam nunc regrediar ad causam huius excessus, uti
reddam, quomodo animae ex una redundent, quando et ubi et
qua ratione sumantur. de qua specie nihil refert, a philosopho
an ab haeretico an a uulgo quaestio occurrat. nulla interest
professoribus ueritatis de aduersariis eius, maxime tam audacibus
quam sunt primo isti, qui praesumunt non in utero
concipi animam nec cum carnis figulatione compingi atque
produci, sed effuso iam partu nondum uiuo infanti extrinsecus
inprimi. ceterum semen ex concubitu muliebribus locis sequestratum
motuque naturali uegetatum compinguescere in solam
substantiam carnis; eam editam et de uteri fornace fumantem
et calore solutam ut ferrum ignitum et ibidem frigidae immersum,
ita aeris rigore percussam et uim animalem rapere
et uocalem sonum reddere. hoc Stoici cum Aenesidemo et
ipse interdum Plato, cum dicit perinde animam extraneam alias
et extorrem uteri prima adspiratione nascentis infantis adduci, [*] [*] sicut exspiratione nouissima educi. uidebimus an ex sententia
sua finxerit. ne ex medicis quidem defuit Hicesius et naturae et
artis suae praeuaricator. puduit, opinor, illos hoc statuere,
quod feminae agnoscerent. at quanto ruboratior exitus, a feminis
reuinci quam probari? in ista namque specie nemo
tam idoneus magister, arbiter, testis, quam sexus ipsius sensus.
respondete matres uosque praegnantes uosque puerperae, steriles
et masculi taceant, uestrae naturae ueritas quaeritur, uestrae passionis
fides conuenitur, an aliquam in fetu sentiatis uiuacitatem
alienam de uestro, de quo palpitent ilia, micent latera, tota
uentris ambitio pulsetur, ubique ponderis regio mutetur, an hi
motus gaudia uestra sint et certa securitas, quod ita infantem et
uiuere confidatis et ludere, an si desierit inquies eius, illi prius
pertimescatis, an et audiat iam in uobis, cum ad nouum sonum
excutitur, an et ciborum uanitates illi desideretis, illi etiam
fastidiatis, an et ualetudinibus inuicem communicetis, ille quidem
usque ex contusionibus uestris, quibus et ipse intus per
eadem membra signatur, rapiens sibi iniurias matris. si liuor
ac rubor sanguinis passio est, sine anima non erit sanguis: si
ualetudo animae accessio est, sine anima non erit ualetudo: si
alimonia inedia crementa decrementa pauor motus tractatio
est animae, his qui fungitur uiuet. denique desinit uiuere qui
desinit fungi. denique et mortui eduntur, quomodo, nisi et
uiui? qui autem et mortui, nisi qui prius uiui? atquin et in
ipso adhuc utero infans trucidatur necessaria crudelitate, cum
in exitu obliquatus denegat partum matricida, ni moriturus. [*]
itaque est inter arma medicorum et organon, ex quo prius
patescere secreta coguntur tortili temperamento, cum anulocultro,
quo intus membra caeduntur anxio arbitrio, cum hebete
unco, quo totum facinus extrahitur uiolento puerperio. est
etiam aeneum spiculum, quo iugulatio ipsa dirigitur caeco latrocinio:
ἐμβρυοσφάκτην appellant de infanticidii officio, utique
uiuentis infantis peremptorium. hoc et Hippocrates habuit et
Asclepiades et Erasistratus et maiorum quoque prosector Herophilus
et mitior ipse Soranus, certi animal esse conceptum
atque ita miserti infelicissimae huiusmodi infantiae, ut prius
occidatur, ne uiua lanietur. de qua sceleris necessitate nec
dubitabat, credo, Hicesius, iam natis animam superducens ex
aeris frigidi pulsu, quia et ipsum uocabulum animae penes
Graecos de refrigeratione. respondeas: num ergo barbarae Romanaeque
gentes aliter animantur, quia animam aliud quid
quam ψυχὴν. cognominauerunt? quantae uero nationes sub feruentissimo
axe censentur colorem quoque excoctae? unde illis
anima, quibus aeris rigor nullus? taceo cubiculares aestus et
omnem illic caloris paraturam enitentibus necessariam, quas
afflari uel maxime periculum est. in ipsis paene balneis fetus
elabitur, et statim uagitus auditur. ceterum si aeris rigor
thesaurus est animae, extra Germanias et Scythias et Alpes
et Argaeos nemo debuit nasci. atquin et populi frequentiores
apud orientalem et meridialem temperaturam et ingenia expeditiora,
omnibus Sarmatis etiam mente torpentibus. et animi
enim de rigoribus scitiores prouenirent, si animae de frigusculis
euenirent; cum substantia enim et uis. his ita praestructis [*]
S possumus illos quoque recogitare qui exsecto matris utero uiui
aerem hauserunt, Liberi aliqui et Scipiones. quodsi qui, ut
Plato, perinde non putat duas animas in unum conuenire sicut
nec corpora, ego illi non modo duas animas in unum congestas
ostendissem, sicut et corpora, in fetibus, uerum et alia multa
cum anima conserta, daemonis scilicet, nec unius, ut in Socrate
ipso, uerum et septenarii spiritus, ut in Magdalena, et
legionarii numeri, ut in Geraseno, quo facilius anima cum
anima conseretur ex societate substantiae quam spiritus nequam
ex diuersitate naturae. at idem in sexto Legum monens cauere
ne uitiatio seminis ex aliqua uilitate concubitus labem
corpori et animae supparet, nescio de pristina magis an de
ista sententia sibi exciderit. ostendit enim animam de semine
induci, quod curari monet, non de prima aspiratione nascentis.
unde, oro te, similitudine animae quoque parentibus de ingeniis
respondemus secundum Cleanthis testimonium, si non et ex
animae semine educimur? cur autem et ueteres astrologi genituram
hominis ab initio conceptus dirigebant, si non exinde
et anima est? ad quam aeque pertinet, siquid est, flatus.