De Anima (1-5)

De solo censu animae congressus Hermogeni, quatenus
et istum ex materiae potius suggestu quam ex dei flatu constitisse
praesumpsit, nunc ad reliquas conuersus quaestiones
plurimum uidebor cum philosophis dimicaturus. etiam in carcere
Socratis de animae statu uelitatum est. nescio iam hoc
primum, an opportuno in tempore magisterii, etsi nihil de loco [*]

interest. quid enim liquido saperet anima tunc Socratis, iam
sacro nauigio regresso, iam cicutis damnationis exhaustis, iam
morte praesente utique consternata ad aliquem motum, secundum
naturam, aut externata, si non secundum naturam? quamuis
enim placida atque tranquilla, quam nec coniugis fletus
statim uiduae nec liberorum conspectus exinde pupillorum lege
pietatis inflexerat, uel in hoc tamen mota, ne moueretur, ipsa
constantia concussa est aduersus inconstantiae concussionem.
quid autem aliud saperet uir quilibet iniuria damnatus praeter
iniuriae solamen? nedum philosophus, gloriae animal, cui nec
consolanda est iniuria, sed potius insultanda. denique post
sententiam obuiae coniugi et muliebriter inclamanti: iniuste
damnatus es Socrates! iam et de gratulatione responderat:
uolebas autem iuste? quo nihil mirandum, si et in carcere
inuiscatas Anyti et Meliti palmas gestit infringere ipsa morte
coram immortalitatem uindicans animae necessaria praesumptione
ad iniuriae frustrationem. adeo omnis illa tunc sapientia
Socratis de industria uenerat consultae aequanimitatis, non de
fiducia compertae ueritatis. cui enim ueritas comperta sine
deo? cui deus cognitus sine Christo? cui Christus exploratus
sine spiritu sancto? cui spiritus sanctus accommodatus sine
fidei sacramento? sane Socrates facilius diuerso spiritu agebatur.
siquidem aiunt daemonium illi a puero adhaesisse, pessimum
reuera paedagogum, etsi post deos et cum deis daemonia deputantur
penes poetas et philosophos. nondum enim Christianae
potestatis documenta processerant, quae uim istam perniciosissimam
nec umquam bonam atquin omnis erroris artificem,
\'
omnis ueritatis auocatricem sola traducit. quodsi idcirco sapientissimus
Socrates secundum Pythii quoque daemonis suffragium [*]
scilicet negotium nauantis socio suo, quanto dignior atque constantior
Christianae sapientiae adsertio, cuius adflatui tota uis
daemonum cedit? haec sapientia de schola caeli deos quidem
saeculi negare liberior, quae nullum Aesculapio gallinaceum
reddi iubens praeuaricetur nec noua inferens daemonia, sed
uetera depellens nec adulescentiam uitians, sed omni bono
pudoris informans ideoque non unius urbis, sed uniuersi orbis
iniquam sententiam sustinens pro nomine ueritatis tanto scilicet
perosioris quanto plenioris, ut et mortem non de poculo per
habitum iocunditatis absorbeat, sed de patibulo et uiuicomburio
per omne ingenium crudelitatis exhauriat: interea in isto tenebrosiore
carcere saeculi inter suos Cebetas et suos Phaedonas,
si quid de anima examinandum est, ad dei regulas diriget.
certe nullum alium potiorem animae demonstratorem habemus
quam auctorem. a deo discas quod a deo habeas, aut nec ab
alio, si nec a deo. quis enim reuelabit quod deus texit? unde
sciscitandum est? unde et ignorare tutissimum est. praestat
per deum nescire, quia non reuelauerit, quam per hominem
scire, quia ipse praesumpserit.

Plane non negabimus aliquando philosophos iuxta nostra
sensisse. testimonium est ueritatis euentus ipsius. nonnumquam
et in procella confusis uestigiis caeli et freti aliqui portus
offenditur prospero errore, nonnumquam et in tenebris aditus
quidam et exitus deprehenduntur caeca felicitate. sed et natura
pleraque suggeruntur quasi de publico sensu, quo animam
deus dotare dignatus est. hunc nacta philosophia ad gloriam
propriae artis inflauit prae studio (non mirum si istud ita dixerim)
eloquii quiduis struere atque destruere eruditi magisque
dicendo persuadentis quam docendo. formas rebus imponit, eas [*]

nunc peraequat, nunc priuat, de certis incerta praeiudicat, prouocat
ad exempla, quasi comparanda sint omnia, omnia praescribit,
proprietatibus etiam inter similia diuersis, nihil diuinae
licentiae seruat, leges naturae opiniones suas facit: ferrem, si
naturalis ipsa, ut compos naturae de condicionis consortio probaretur.
uisa est quidem sibi et ex sacris, quas putant, litteris
hausisse, quia plerosque auctores etiam deos existimauit antiquitas,
nedum diuos, ut Mercurium Aegyptium, cui praecipue
Plato adsueuit, ut Silenum Phrygem, cui a pastoribus perducto
ingentes aures suas Midas tradidit, ut Hermotimum, cui Clazomenii
mortuo templum contulerunt, ut Orpheum, ut Musaeum,
ut Pherecydem Pythagorae magistrum. quid autem, si philosophi
etiam illa incursauerunt, quae penes nos apocryphorum
confessione damnantur, certos nihil recipiendum quod non conspiret
germanae et ipso iam aeuo pronatae propheticae paraturae,
quando et pseudoprophetarum meminerimus et multo
prius apostatarum spirituum, qui huiusmodi quoque ingeniorum
calliditate omnem faciem saeculi instruxerint? postremo si
etiam ad ipsos prophetas adisse credibile est indagatorem quemque
sapientiae ex negotio curiositatis, tamen plus diuersitatis
inuenias inter philosophos quam societatis, cum et in ipsa
societate diuersitas eorum deprehendatur. siquidem uera quaeque
et consonantia prophetis aut aliunde commendant aut aliorsum
subornant cum maxima iniuria ueritatis, quam efficiunt
aut adiuuari falsis aut patrocinari. hoc itaque commiserit nos
et philosophos in ista praesertim materia, quod interdum communes
sententias propriis argumentationibus uestiant, contrariis
alicubi regulae nostrae, interdum sententias proprias communibus
argumentationibus muniant, consentaneis alicubi regulae
illorum, ut prope exclusa sit ueritas a philosophia per ueneficia
in illa sua, et ideo utroque titulo societatis aduersario ueritatis
urgemur et communes sententias ab argumentationibus [*]
philosophorum liberare et communes argumentationes a sententiis
eorum separare, reuocando quaestiones ad dei litteras, exceptis
plane quae sine laqueo alicuius praeiudicii ad simplex testimonium
licebit adsumere, quia et ex aemulis nonnumquam
testimonium necessarium, si non aemulis prosit. nec ignoro,
quanta sit silua materiae istius apud philosophos pro numero
etiam ipsorum commentatorum, quot uarietates sententiarum,
quot palaestrae opinionum, quot propagines quaestionum, quot
implicationes expeditionum. sed et medicinam inspexi, sororem,
ut aiunt, philosophiae, sibi quoque hoc negotium uindicantem,
quippe ad quam magis animae ratio pertinere uideatur per
corporis curam. unde et plurimum sorori refragatur, quod
animam quasi coram in domicilio suo tractando magis norit.
sed uiderit utriusque praestantiae ambitio. habuit et philosophia
libertatem ingenii et medicina necessitatem artificii ad
extendendos de anima retractatus; late quaeruntur incerta, latius
disputantur praesumpta. quanta difficultas probandi, tanta operositas
suadendi, ut merito Heraclitus ille tenebrosus uastiores
. caligines animaduertens apud examinatores animae taedio quaestionum
pronuntiarit: terminos animae nequaquam inuenies
omnem uiam ingrediens. Christiano autem paucis
ad scientiam huius rei opus est. nam et certa semper in
paucis, et amplius illi quaerere non licet quam quod inueniri
licet; infinitas enim quaestiones apostolus prohibet. porro non
amplius inueniri licet quam quod a deo discitur; quod autem
a deo discitur, totum est.

Atque utinam nullas haereses oportuisset existere, ut
probabiles quique emicarent. nihil omnino cum philosophis
: super anima quoque experiremur, patriarchis, ut ita dixerim,
haereticorum. siquidem et ab apostolo iam tunc philosophia
concussio ueritatis prouidebatur; Athenis enim expertus linguatam
ciuitatem cum omnes illic sapientiae atque facundiae [*] [*]

caupones degustasset, inde concepit praemonitorium illud edictum.
perinde enim et animae ratio per philosophatas doctrinas.
hominum miscentes aquas uino. alii immortalem negant animam,
alii plus quam immortalem adfirmant, alii de substantia,
alii de forma, alii de unaquaque dispositione disceptant, hi
statum eius aliunde ducunt, hi exitum aliorsum abducunt, prout
aut Platonis honor aut Zenonis uigor aut Aristotelis tenor aut
Epicuri stupor aut Heracliti maeror aut Empedoclis furor persuaserunt.
deliquit, opinor, diuina doctrina ex Iudaea potius
quam ex Graecia oriens. errauit et Christus piscatores citius
quam sophistam ad praeconium emittens. si qua igitur in hunc
modum de nidoribus philosophiae candidum et purum aerem
ueritatis infuscant, ea erunt Christianis enubilanda et percutientibus
argumentationes originales id est philosophicas et
opponentibus definitiones caelestes id est dominicas, ut et illa,
quibus ethnici a philosophia capiuntur, destruantur, et haec,
quibus fideles ab haeresi concutiuntur, retundantur. una iam
congressione decisa aduersus Hermogenem, ut praefati sumus,
quia animam ex dei flatu, non ex materia uindicauimus, muniti
et illic diuinae determinationis inobscurabili regula — et
flauit, inquit, deus flatum uitae in faciem hominis, et
factus est homo in animam uiuam, utique ex dei flatu de
isto nihil amplius reuoluendum. habet suum titulum et
suum haereticum. ceteris hinc exordium inducam.

Post definitionem census quaestionem status patitur. consequens
enim est ut ex dei flatu animam professi initium ei
deputemus. hoc Plato excludit innatam et infectam animam
uolens. et natam autem docemus et factam ex initii consti-.
tutione. nec statum errauimus utrumque dicentes, quia scilicet
aliud sit natum, aliud factum, utpote illud animalibus
competens. differentiae autem sua habendo loca et tempora [*] [*]

habent aliquando et passiuitatis commercia. capit itaque et
. facturam prouenisse poni, siquidem omne quod quoquo modo
accipit esse generatur. nam et factor ipse parens facti potest
dici; sic et Plato utitur. igitur, quantum ad fidem nostram,
factae nataeue animae. depulsa est philosophi opinio auctoritate
prophetiae quoque.

Accerserint Eubulum aliquem et Critolaum et Xenocratem
et isto in loco amicum Platonis Aristotelem. fortasse an exstruentur
magis ad auferendam animae corpulentiam, si non
alios e contrario inspexerint et quidem plures corpus animae
uindicantes. nec illos dico solos qui eam de manifestis corporalibus
effingunt, ut Hipparchus et Heraclitus ex igni, ut
Hippon et Thales ex aqua, ut Empedocles et Critias ex sanguine,
ut Epicurus ex atomis, si et atomi corpulentias de coitu
suo cogunt, ut Critolaus et Peripatetici eius ex quinta nescio
qua substantia, si et illa corpus, quia corpora includit, — sed
etiam Stoicos allego, qui spiritum praedicantes animam paene
nobiscum, qua proxima inter se flatus et spiritus, tamen corpus
animam facile persuadebunt. denique Zeno consitum spiritum
definiens animam hoc modo instruit. quo, inquit, digresso
animal emoritur, corpus est: consito autem spiritu digresso
animal emoritur, ergo consitus spiritus corpus est; consitus
autem spiritus anima est, ergo corpus est anima. uult et
Cleanthes non solum corporis lineamentis, sed et animae notis
similitudinem parentibus in filiis respondere, de speculo scilicet
morum et ingeniorum et adfectuum, corporis autem similitudinem
et dissimilitudinem capere et animam. itaque corporis
similitudini uel dissimilitudini obnoxiam. interim corporalium
et incorporalium passiones inter se non communicare. porro
et animam compati corpori, cui laeso ictibus uulneribus [*] [*]

ulceribus condolescit, et corpus animae, cui adflictae cura angore
amore coaegrescit per detrimentum scilicet uigoris cuiusque
pudorem et pauorem rubore atque pallore testetur. igitur
animam corpus ex corporalium passionum communione. sed
et Chrysippus manum ei porrigit constituens corporalia ab incorporalibus
derelinqui omnino non posse, quia nec contingantur
ab eis (unde et Lucretius: tangere enim et tangi
nisi corpus nulla potest res), derelicto autem corpore ab
anima hominem affici morte. igitur corpus anima, quae nisi
corporalis corpus non derelinqueret, uidetur.