Adversus Marcionem (1.1-1.5)

Si quid retro gestum est nobis aduersus Marcionem.
iam hinc uiderit. nouam rem adgredimur ex uetere. primum
opusculum quasi properatum pleniore postea compositione rescideram.
hanc quoque nondum exemplariis suffectam fraude tunc
fratris, dehinc apostatae, amisi, qui forte descripserat quaedam
mendosissime et exhibuit frequentiae. emendationis necessitas
facta est innouationis. eius occasio aliquid adicere persuasit.
ita stilus iste nunc de secundo tertius et de tertio iam hinc
primus hunc opusculi sui exitum necessario praefatur, ne
quem uarietas eius in disperso reperta confundat.

Pontus igitur, qui Euxinus natura negatur, nomine inluditur.
ceterum hospitalem Pontum nec de situ aestimes; ita ab [*]

humanioribus fretis nostris quasi quodam barbariae suae pudore
secessit. gentes ferocissimae inhabitant; si tamen habitatur
in plaustro. sedes incerta, uita cruda, libido promiscua et
plurimum nuda; etiam cum abscondunt, suspensis de iugo
pharetris ut indicibus notantur, ne qui intercedat. ita nec
armis suis erubescunt. parentum cadauera cum pecudibus
caesa conuiuio conuorant. qui non ita decesserint, ut escatiles
iuerint, maledicta mors est. nec feminae sexu mitigantur
secundum pudorem; ubera excludunt, pensum securibus faciunt,
malunt militare quam nubere. duritia de caelo quoque. dies
numquam patens, sol numquam ridens, unus aer nebula, totus
annus hibernum, omne quod fiauerit aquilo est. liquores niuibus
redeunt, amnes glacie negantur, montes pruina exaggerantur.
omnia torpent, omnia rigent; nihil illic nisi feritas calet, illa
scilicet, quae fabulas scaenis dedit de sacrificiis Taurorum et
amoribus Colchorum et crucibus Caucasorum. sed nihil tam
barbarum ac triste apud Pontum quam quod illic Marcion
natus est, Scytha tetrior, Hamaxobio instabilior, Massageta
inhumanior, Amazona audacior, nubilo obscurior, hieme frigidior,
gelu fragilior, Histro fallacior, Caucaso abruptior. quidni?
penes quem uerus Prometheus, deus omnipotens, blasphemiis
lancinatur. iam et bestiis illius barbariei importunior Marcion.
quis enim tam castrator carnis castor quam qui nuptias
abstulit? quis tam comesor mus Ponticus quam qui euangelia
conrosit? ne tu, Euxine, probabiliorem feram philosophis edidisti
quam Christianis. nam ille canicola Diogenes hominem inuenire
cupiebat. lucernam meridie circumferens, Marcion deum, quem
inuenerat, extincto lumine fidei suae amisit. non negabunt [*] [*]
discipuli eius primam illius fidem nobiscum fuisse, ipsius
litteris testibus, ut hinc iam destinari possit haereticus qui
deserto quod prius fuerat id postea sibi elegerit, quod retro
non erat. in tantum enim haeresis deputabitur quod postea
inducitur, in quantum ueritas habebitur quod retro et a primordio
traditum est. sed alius libellus hunc gradum sustinebit
aduersus haereticos, etiam sine retractatu doctrinarum
reuincendos. quod hoc sint de praescriptione nouitatis. nunc
quatenus admittenda congressio est interdum, ne compendium
praescriptionis ubique aduocatum diffidentiae deputetur, regulam
prius aduersarii praetexam, ne cui lateat, in qua principalis
quaestio dimicatura est.

Duos Ponticus deos adfert, tamquam duas Symplegadas
naufragii sui, quem negare non potuit, id est creatorem, id est
nostrum, et quem probare non poterit, id est suum, passus,
infelix, huius praesumptionis instinctum de simplici capitulo
dominicae pronuntiationis, in homines non in deos disponentis
exempla illa bonae et malae arboris, quod neque bona malos
neque mala bonos proferat fructus, id est neque mens uel
fides bona malas edat operas neque mala bonas. languens
enim — quod et nunc multi, et maxime haeretici — circa
mali quaestionem, unde malum, et obtusis sensibus ipsa
enormitate curiositatis inueniens creatorem pronuntiantem:
ego sum, qui condo mala, quanto ipsum praesumpserat
mali auctorem et ex aliis argumentis, quae ita persuadent
peruerso cuique, tanto in creatorem interpretatus malam arborem
malos fructus condentem, scilicet mala, alium deum
praesumpsit esse debere in partem bonae arboris bonos [*] [*]

fructus. et ita in Christo quasi aliam inueniens dispositionem
solius et purae benignitatis, ut diuersae a creatoris,
facile nouam et hospitam argumentatus est diuinitatem in
Christo suo reuelatam modicoque exinde fermento totam fidei
massam haeretico acore desipuit. habuit et Cerdonem quendam
informatorem scandali huius: duo facilius duos deos
caeci perspexisse se existimauerunt. unum enim non integre
uiderant. lippientibus etiam singularis lucerna numerosa est.
alterum igitur deum, quem confiteri cogebatur, de malo infamando
destruxit, alterum, quem commentari conitebatur,
de bono praeferendo construxit. has naturas quibus disposuerit
articulis, per ipsas responsiones nostras ostendemus.

Principalis itaque et exinde tota congressio de numero,
an duos deos liceat induci, si forte, poetica et pictoria licentia,
et tertia iam, haeretica. sed ueritas Christiana destricte
pronuntiauit: deus si non unus est, non est, quia dignius
credimus non esse quodcumque non ita fuerit, ut esse debebit.
deum autem ut scias unum esse debere, quaere quid sit deus,
et non aliter inuenies. quantum humana condicio de deo
definire potest, id definio, quod et omnium conscientia agnoscet:
deum summum esse magnum in aeternitate constitutum,
[innatum, infectum, sine initio, sine-fine] — hunc enim statum
aeternitati t censendum, quae summum magnum deum efficiat,
dum hoc est in deo ipsa — atque ita et cetera, ut sit
deus summum magnum et forma et ratione et ui et potestate.
cum de isto conuenit apud omnes, — nemo enim negabit [*] [*]

deum summum magnum quid esse, nisi qui potuerit deum
imum modicum quid e contrario pronuntiare, ut deum neget
auferendo quod dei est - quae erit iam condicio ipsius
summi magni? nempe, ut nihil illi adaequetur, id est, ut
non sit aliud summum magnum, quia, si fuerit, adaequabitur,
et si adaequabitur, non erit iam summum magnum, euersa
condicione et, ut ita dixerim, lege, quae summo magno nihil
sinit adaequari. ergo unicum sit necesse est summum magnum,
— quod fuerit par non habendo — ne non sit summum
magnum. ergo non aliter erit quam per quod habet esse, id
est unicum omnino. proinde deus cum summum magnum
sit, recte ueritas nostra pronuntiauit: deus, si non. unus est,
non est, non quasi dubitemus esse deum dicendo: si non
unus, non est, sed quia quem confidimus esse, id eum definiamus
esse, quod si non est, deus non est. [et summum scilicet
magnum] porro (si) summum magnum unicum sit necesse est,
ergo et deus unicus erit, non aliter deus, nisi summum
magnum, nec aliter summum magnum, nisi parem non habens,
nec aliter parem non habens, nisi unicus fuerit. certe quemcumque
alium deum induxeris, non alia poteris eum forma tueri deum
quam ut et illi proprium diuinitatis adscripseris, sicut aeternum
ita et summum magnum. duo ergo summa magna quomodo
consistent, cum hoc sit summum magnum, par non
habere, par autem non habere uni competat, in duobus esse
nullo modo possit?

Sed argumentabitur quilibet posse et duo summa magna
consistere, distincta atque disiuncta in suis finibus, et utique
aduocabit exemplum regna terrarum, tanta numero et tamen
summa magna in suis quibusque regionibus, et putabit ubique [*]

humana diuinis conferenda. iam ergo si huic argumentationi
locus dabitur, quid prohibet, non dico et tertium et quartum
deum inducere, uerum tot iam numero quot et gentium
reges? de deo agitur, cuius hoc principaliter proprium est,
nullius exempli capere comparationem. hoc natura ipsa, si
non aliquis Esaias, uel ipse per Esaiam deus, contionabitur:
cui mesimilabitis? diuinis forsitan comparabuntur humana,
deo non ita. aliud enim deus, aliud quae dei. denique qui
exemplo uteris regis quasi summi magni, uide ne iam non
possis eo uti. rei enim, etsi summum magnum est in suo
solio usque ad deum, tamen infra deum; comparatus autem
ad deum excidet iam de summo magno, translato in deum.
hoc si ita, quomodo uteris eius rei exemplo ad dei comparationem
quae, dum ad comparationem accedit, amittitur? quid
nunc, si nec inter reges plurifarium uideri potest summum
magnum, sed unicum et singulare, apud eum scilicet, qui
rex regum ob summitatem magnitudinis et subiectionem
ceterorum graduum quasi culmen dominationis excipitur\'? sed
etiam [alterius formae] reges, qui singulares in unione imperii
praesunt si(militer) minutalibus, ut ita dixerim, regnis, (si) undique
conferantur in examinationem, qua constet, quis eorum praecellat
in substantiis et uiribus regni, in unum necesse est summitas
magnitudinis eliquetur, omnibus gradatim per comparationis
exitum de magnitudinis summa expressis et exclusis. I adeo
etsi in disperso multifarium uidetur summum magnum, suis
uiribus et sua natura et suo statu unicum est. proinde cum [*] [*]
duo dii conferuntur ut duo [reges et duo] summa magna,
in alterum concedat necesse est unio summi magni ex sententia
comparationis, quia summum uictoria sua constat, superato
aemulo alio magno, non tamen summo, atque ex defectione,
aemuli solitudinem quandam de singularitate praestantiae suae
possidens unicum est. ineluctabilis iste complexus in hoc
sententiam constringit: aut negandum deum esse summum
magnum, quod nemo patietur sapiens, aut nulli alii communicandum.

Aut quae ratio duo summa magna composuit? primo
enim exigam, cur non plura, si duo, quando locupletiorem
oporteret credi substantiam diuinitatis, si competeret ei numerus.
honestior et liberalior Valentinus, qui simul ausus est
duos concipere, Bython et Sigen, tum usque ad triginta Aeonum
fetus, tamquam Aeneiae scrofae, examen diuinitatis
effudit. quaecumque ratio plura summa magna non patitur
admitti, eadem nec duo, ut (et) ipsa plura. [post unum] post ;
unum enim numerus. quae potuit duo admittere, eadem
potuit et plura. et duo enim multitudo, unione iam excessa.
denique apud nos uis rationis istius ipso termino plures deos
credi non sinit, quo nec duos illa regula unum deum sistens. i
qua deum id esse oporteat, cui nihil adaequetur, ut summo i
magno, unicum autem sit, cui nihil adaequetur. iam nunc i
duo summa magna, duo paria, cui operae pretio, cui emolumento
deputarentur? quid interfuit numeri, cum duo paria
non differant uno? una enim res est, quae eadem in duobus
est. etiamsi plura essent paria, tantundem omnia (quantum) ;
unum fuissent, nullo inter se differendo, qua paria. porro si i [*] [*]

neutrum ex duobus altero distat, ut ambo summa magna, qua
dei ambo, neutrum plus altero praestat, nullam iam rationem
numeri sui ostendunt, praestantiam non habentes, numerus
autem diuinitatis summa ratione constare deberet, uel
quoniam et cultura eius in anceps deduceretur. ecce enim
duos intuens deos tam pares quam duo summa magna, quid
facerem? si ambos colerem, uererer, ne abundantia officii
superstitio potius quam religio existimaretur, quia duos tam
pares et in altero ambos possem in uno demereri, hoc ipsum
testimonio praestans parilitati et unitati eorum, dum alterum
in altero uenerarer, dum in uno mihi duo sunt. si alterum
colerem, aeque recogitarem, ne suffundere uiderer numeri
uanitatem sine differentia superuacui, hoc est: tutius censerem
neutrum colendum quam alterum cum scrupulo [colendum ]
aut ambos uane.