Adversus Hermogenem (6-10)

Dicit saluum deo esse, ut et solus sit et primus et omnium
auctor et omnium dominus et nemini comparandus: per quae
haec est, materiae quoque adscribit. ille quidem deus contestabitur
deos et iurabit nonnumquam per semetipsum, quod alius
non sit qualis ipse, sed mendacem eum faciet Hermogenes.
erit enim et materia qualis deus, infecta, innata, initium non
habens nec finem. dicet deus : ego primus, sed quomodo primus,
cuius materia coaetanea est? inter coaetaneos enim et contemporales
ordo. non est. aut et materia prima est. extendi
inquit, caelum solus. atquin non solus; cum ea enim [*] [*]

extendit, de qua et extendit. cum proponit saluo dei statu
fuisse materiam, uide ne reddatur a nobis proinde saluo statu
materiae fuisse deum. communis tamen status amborum. saluum
ergo erit et materiae, ut et ipsa (sola) tuerit, sed cum
deo, quia et deus solus, sed cum illa, et ipsa prima cum
deo, quia et deus primus cum illa, sed et ipsa incomparabilis
cum deo, quia et deus incomparabilis cum illa, et auctrix
cum deo et domina cum deo. sic aliquid et non totum materiae
habere ** ita illi nihil reliquit Hermogenes, quod non
et materiae contulisset, ut non materia deo, sed deus potius
materiae comparetur. atque adeo cum ea, (quae) propria dei
uindicamus: semper fuisse, sine initio sine fine, et primum
fuisse, et solum, et omnium auctorem, materiae quoque competant,
quaero, quid diuersum et alienum a deo ac per hoc
priuatum materia possederit, per quod deo non compararetur?
in qua (si) omnia dei propria recensentur, satis praeiudicant
de reliqua comparatione.

Si minorem et inferiorem materiam deo et idcirco diuersam
ab eo et idcirco incomparabilem illi contendit, ut maiori,
ut superiori, praescribo non capere ullam diminutionem et
humiliationem quod sit aeternum et innatum, quia hoc et
deum faciat tantum quantus est, nullo minorem neque subiectiorem,
immo omnibus maiorem et sublimiorem. sicut enim
cetera, quae nascuntur aut fiunt et idcirco aeterna non sunt,
semel opposita fini, qua et initio, admittunt ea, quae deus non
capit, diminutionem dico interim et subiectionem, quia nata [*]

et facta sunt, ita et deus ideo ea non capit, quia nec natus
omnino nec factus est. et materiae autem status talis est.
igitur ex duobus aeternis, ut innatis, ut infectis, deo atque
materia, ob eandem rationem communis status ei aequo habentibus
id, quod neque diminui nec subici admittit, id est aeternitatem,
neutrum dicimus altero esse minorem siue maiorem,
neutrum altero humiliorem siue superiorem, sed stare ambo
ex pari magna, ex pari sublimia, ex pari solidae et perfectae
felicitatis, quae censetur aeternitas. neque enim proximi erimus
opinionis nationum, quae, si quando coguntur deum confiteri,
tamen et alios infra illum uolunt. diuinitas autem gradum
non habet, utpote unica. quae si et in materia erit, ut proinde
innata et infecta et aeterna, aderit (tota) utrobique, quia minor
se nusquam poterit esse. quomodo ergo discernere audebit
Hermogenes atque ita subicere deo materiam, aeternam aeterno,
innatam innato, auctricem auctori, dicere habentem: \'et ego
prima, et ego ante omnia, et ego a qua omnia; pares fuimus,
simul fuimus, ambo sine initio, sine fine, ambo sine auctore,
sine domino. quis me deo subicit contemporali coaetaneo?
si quia deus dicitur, habeo et ego meum nomen. aut ego
sum deus aut ille materia, quia ambo sumus quod alter est
. nostrum\'?

. Putans itaque materiam deo non comparasse. quam
scilicet subiciat illi, atquin etiam praeponit illam deo et deum
potius subicit materiae, cum uult eum de materia cuncta
fecisse. si enim ex illa usus est ad opera mundi, iam et
materia superior inuenitur, quae illi copiam operandi [*]

subministrauit, et deus subiectus materiae uidetur, cuius substantiae
eguit. nemo enim non eget eo, de cuius utitur; nemo non
subicitur ei, de cuius eget ut possit uti; sic et nemo de
alieno utendo non minor est eo, de cuius utitur, et nemo,
qui praestat de suo uti, non in hoc superior est eo, cui,
praestat uti. itaque materia ipsa quidem deo non eguit, sed
eguisse (se) deo praestitit, diuite et locuplete et liberali minori,
opinor, et inualido et minus idoneo de nihilo facere quae
uelit. grande reuera beneficium deo contulit, »»# ut haberet
hodie per quem deus cognosceretur et omnipotens uocaretur,
nisi quod iam non omnipotens, si non et hoc potens, ex nihilo
omnia proferre. sane et sibi praestitit aliquid materia, ut et
ipsa cum deo possit agnosci coaequalis deo, immo et adiutrix,
nisi quod solus eam Hermogenes cognouit et haereticorum
patriarchae, philosophi. prophetas enim et apostolos usque
adhuc latuit, puto et Christum.

Non potest dicere deum ut dominum materia usum ad
opera mundi; dominus enim non potuit esse substantiae coaequalis.
sed precario forsitan usus est, et adeo precario, non
dominio, ut, cum eam malam nosset, de mala tamen sustinuerit
uti, scilicet ex necessitate mediocritatis suae, qua non
ualebat ex nihilo t uti, non ex potestate, quoniam si habuisset
omnino ut dominus in materiam, quam malam norat, ante
eam in bonum conuertisset, ut dominus et bonus, ut ita de
bono, non de malo uteretur. sed quia bonus quidem, dominus [*]

autem non, ideo qualem habuit tali usus necessitatem suam
ostendit cedentem condicioni materiae, quam si dominus fuisset.
emendasset. sic enim Hermogeni respondendum est, cum ex
dominio defendit deum materia usum, et de re non sua, scilicet
non facta ab ipso. iam ergo malum ab ipso, qui est
mali, si non auctor, quia non effector, certe permissor, quia
dominator. si uero materia non est ipsius, qua malum dei
non erit, de alieno ergo usus aut precario usus est, qua
egens eius, aut et iniuria, qua praeualens eius. his enim tribus
modis aliena sumuntur: iure beneficio impetu, id est dominio
precario ui. dominio non suppetente eligat Hermogenes, quid
deo congruat, precario an ui de materia cuncta fecisse. non
ergo melius censuisset deus nihil omnino faciendum quam
precario aut ui faciendum, et quidem de malo? nonne etiam
si materia optima fuisset, aeque indecorum sibi existimasset
de alieno, licet bono, t factae satis itaque gloriae suae causa
molitus est mundum, ut debitorem se alienae substantiae
ostenderet, et quidem non bonae.

Ergo, inquit, ex nihilo faceret, ut mala quoque arbitrio
eius imputarentur? magna, bona fide, caecitas haereticorum
pro huiusmodi argumentatione, cum ideo aut alium deum
bonum et optimum uolunt credi, quia mali auctorem existiment
creatorem, aut materiam cum creatore proponunt, ut
malum a materia, non a creatore deducant, quando nullus
omnino deus liberetur ista quaestione, ut non auctor mali
uideri proinde possit quisquis ille est, qui malum, etsi non
ipse fecit. tamen a quocumque et undeunde passus est fieri. [*]

audiat igitur et Hermogenes, dum alibi de mali ratione distinguemus,
interim quoque se nihil egisse hac sua iniectione.
ecce enim, etsi non auctor, sed adsentator mali inuenitur
deus, qui malum materiae tanto sustinuit aeone ante mundi
constitutionem, quam ut bonus et mali aemulus emendasse
debuerat. aut enim potuit emendare, sed noluit, aut
noluit quidem. uerum non potuit. infirmus deus, *«* si
potuit et noluit, malus et ipse, quia malo fauit, et sic iam
habetur (auctor) eius, quod licet non instituerit, quia tamen, si
noluisset illud esse, non esset, ipse iam fecit esse, quod non
noluit esse. quod quidem turpius: si id uoluit esse, quod
ipse noluit fecisse, aduersum semetipsum egit, cum et uoluit
esse quod noluit fecisse et noluit fecisse quod uoluit esse.
quasi bonum uoluit esse et quasi malum noluit fecisse. quod
non faciendo malum iudicauit, id sustinendo bonum pronuntiauit.
malum pro bono sustinendo et non potius eradicando
adsertor eius inuentus est, male, si per uoluntatem, turpiter,
si per necessitatem. aut famulus erit mali deus aut amicus,
cum materiae malo conuersatus, nedum etiam de malo eius
operatus.