Expositione in Paschale Carmen (5)

IN LIBRVM V.

Coeperat

aduenerat dies, in qua ludei pascha celebrare [*]
debebant. Pascha dicitur a transitu, non a passione ut quidam
dicunt. Ista enim die transierunt filii Israel ex Aegypto. Pascha
autem erat apud Iudeos agnus, qui immolabatur ad uesperum.
Gloria maiestas Christi. Pulchra locutio est, quando pro persona
per circumlocutionem declaratur qualitas, ut Virgilius \'robur
Troianorum\' Hector, ita dicitur gloria domini Christus.
Clarificem in resurrectione. Consonam consors; quia [*] [*]
patrem uocauerat, respondit ei pater. Ita uox non fnit dei patris
substantialiter, sicut columba non fuit Spiritus sanctus nec ex aliis
columbis generata, sed ex aere, ita ista nox non fuit patris substantialiter,
sed signum ut demonstraretur Christus filius dei. [*]
Annua, quae singulis annis celebrabat; annua uniuersalis, quia
uno quoque anno in mense primo Aprili, qui hebraice nisan
uocatur, apud Iudeos pascha celebratur. Et sciendum, quia Iudei
non habebant computum, sed per XXX dies numerabant mensem
et lunam. Prima die mensis faciebant primam lunam, decima die
decimam, quarta decima die quartam decimam et tunc immolabatur
agnus et fiebat pascha. Ex more in comedendo agnum cum
suis discipulis secundum consuetudinem Iudeorum. Humilem.
Humilis dicitur quasi adclinis. Sepulchrum albae formae est
deforis, intus uero corruptione plenum mortuorum, dicitur autem
sepulchrum quasi sine pulsu sine flatu. Liuor proprie est
tumor plagarum, aliquando autem pro inuidia ponitur ut in hoc
loco. Pactus promittens, pollicens. Paciscor duo praeterita
habet, pepigi et pactus sum et est polissemus sermo multa
significans. Paciscor pacem facio et promitto sicut in hoc loco.
Paciscor adipiscor, ut Virgilius mortem pro laude pascisci
adipisci. Nomisma a nomine dicitur, quia denarius nomine regis
insignitur. Sterili matre utinam fuisset mater eius sterilis,
ut non potuisset nasci. Sors melior fortuna. Primum optat
poeta, ut non fuisset ille natus, et si natus, ut cito mortuus esset.
Fusus natus. Signifer signa ferens. Ipse enim signum
osculo ferebat. Premis est imprimis. Pax in enses
in praelia. Enses pro bello posuit. Per id quod efficit, id quod.
efficitur, intellegitur. Aut. Lupus numquam osculatur agnum.
Puero Malcho. Parce cessa. Parco multa significat
indulgeo uel seruo, inde parcas apes dicimus seruatrices mellis.
Et parco est cesso, sicut in hoc loco. Aliger alas gerens.
Concilium ipsa multitudo, consilium res de qua agitur,
conciliabulum ipse locus. M i 11 e, finitus numerus est pro infinito.
Vanis fauillis sententiis uel mala intentione. Fauilla est
cibi ignis et dicitur a graeco, quod est fage comedere. [*]
Pulsare percutere, colapte graece cudere, inde colaphus\'
colli incussio, uel caedere alapas dare. Plausit fauit, [*]
arrisit, quia ante sub seruitute diaboli eramus. Alapa est incussio
faciei dicta a lata palma. Infectum inperfectum
sed factum. Sanctio promissio. Damnauit puniuit sillud
opus, quod fecit quando erat inmemor, damnauit quando
fuit memor. Cedunt recedunt. Delicta. Delictum est, quando
id quod agere debemus dimittimus, et dicitur quasi derelictum.
Rigeo facit praeteritum rigui, inde dirigeo durum facio.
Commercia pretia. Commercium commutatio mercium et
proiecit in corbanan. Corbanan enim est gazophilatium, ubi dona
populi recondebantur. Corban donum, inde corbanan donarium, ubi
reges et principes dona condebant in sabbato. Incassum. Casses
dicuntur retia aranearum, inde aduerbium incassum inutiliter.,
Vertat subuertat. Sanior iustior. Angens constringens,
suffocans. Recte per guttur suspensus fuit, quia de illo male
locutus est, de Christo. Iudas inter caelum et terram periit, et
ut quidam dicunt in ficu, quia non erat dignus, ut ab his elementis
reciperetur. Refuga, retrorsum uadens. Apostata graece, retro
conuersus latine uel retro cedens. Hinc uerbum apostato, apostatas
et nomen apostasia ipsa res retrocessio. Et iste ludas apostata
fuit, quia apostolorum dimisit consortium et Iudeorum caecitati se
sociauit. Ad iugulum ad decollationem. Iugulum prope est
collum, inde est quod iugulare dicimus decollare. Lucus. Lucus
est locus amoenus et arborosus. Iudei in siluis et in excelsis locis
adorabant idola. Idolum dicitur quasi idos dulos seruitus formae
et deriuatur idolum ab idea sicut formula a forma. Tunc
antiquo tempore. Barrabbas interpretatur filius patris eorum
diaboli, bar graece filius, abbas pater uel barrabas per duo r.
filius magistri eorum. Rabbi enim hebraice, latine magister. Iussus
fuit, pro omnibus Christus passus fuit, etiam pro latrone.
Omnis enim non semper generaliter ponitur sed particulariter, quia
dominus passus est non pro malis. Toruafalx. Falx est ferrum
unde inciditur foenum, per falcem intellegitur maledictio Iudeorum, [*]
quando dixerunt: Sanguis eius super nos et super filios nostros.
Sicut enim falce inciditur foenum, ita Iudei ista maledictione incisi [*]
sunt. Vigili sagaci. Lauisse pro lauare. Sacrum, quod
praestat ueniam. Implet arundo manum: cum dicit implet, demonstrat,
quod magna fuit. Arundo idem est et ferula. Sceptrum
inualidum infirmum, quia exilis et flexibilis herba est.
Vacuum quia non habet medullam. Moxque postquam
illusus fuit, Christus in alienis uestibus illusus fuit. Allegorizat.
Hoc accepto alieno dimisit proprium uestimentum et iterum accepit,
significat quod depositurus erat mortalem carnem et iterum
sumpturus resurgendo inmortalem. Vt mutabile mortale.
Vinum felle. Mirra et fel amarissimum reddunt uinum. Discriminis
supplicii. Supplicium tormentum. Ideo crucem
elegit, ut leuius nos saluaremus a diabolo et eius fraudibus
inposito signo crucis, quia si lapidatus fuisset, ut Iudei uoluerunt,
portaremus lapidem in signum eius. Cruce sua dominus continet
totum mundum sicut ipse dicit: Cum exaltatus fuero a terra, omnia
traham ad me ipsum. Positus ergo in cruce dominus uertice
tenuit orientem, pedibus occidentem, dextra septentrionem, laeua
meridiem. Hae sunt quattuor partes mundi, quae graece ita uocantur:
Oriens anathole, occidens disis, septentrio arctos, meridies
mesimbria. Colligit coniungit. Tribus linguis scriptus est
iste titulus: hebraice propter diuinam scripturam, ut uidelicet
omnis lingua secundum uocem apostoli confiteatur, quia dominus
Iesus Christus in gloria est dei patris. Ergo Iudei uelint nolint
confitentur, quia Christus rex Iudeorum est; graece propter humanam
sapientiam, quia Graeci multas artes inueneruut; latine propter
romanam potentiam, omnibus gentibus paene imperabant. Exuuiis
spoliis, exuuiae sunt proprie pelles ferarum exutae a membris
earum, sed abusiue pro omni spolio ponuntur. Scisma
graece scissio, hinc et scismatici haeretici, qui se scindunt a fide
catholica. Licet unum fuerit iudicium supplicium crucis Christo
uidelicet et latronibus, non fuit tamen unum meritum, quia Christus
propter nostram salutem pendebat. Sententia iudicium. Beas [*] [*]
ton meson in bono et in malo, in malo sicut in hoc uersu, ubi
hi mundo damnabiles rei; in bono sicut in sequenti uersu, ubi
reus est mundus obnoxius et debitor, quia debet illi aeternam
fidelitatem. Conuicia a uicinis dicuntur, quia uicini inter se [*]probra iactant. Colligit coadunat, facit apostropham ad paradisum.
Edem hebraice, paradisus graece, hortus latine. Violentum
pro grandi uiolentia. Facinus ton meson est, sicut et facio,
a quo deriuatur. Aliquando enim bonum facinus dicitur. Polum
caelum, non partem sed totum nuncupauit, quia eclipsis partem
poli tenet, quando fit secundum naturam. Sed tunc non fuit naturalis,
sed signum. Et sciendum quia eclipsis solis nunquam fit
nisi in tricesima luna uel in prima, tunc quarta decima erat.
Exequiis seruitiis: exequiae dicuntur, quae secuntur cadauera
mortuorum. Delituit abscondit. A lateo componitur deliteo.
Non mansura diu .8. ipsa lux solis, nisi per tres horas. Mystica
figurata. Per spatium trium horarum significabatur, quod
tribus diebus iaceret dominus in sepulchro, a sexta hora usque ad
nonam. Tres horae sunt, quibus occultatus est sol. Verbum de uerbo
transtulit, cum dixit mystica, secreta. Mysticon enim Graeci dicunt
secretum. Ne-c tellus sine clade fuit sine damno. Modo dicit,
quomodo condoluit terra, quia iam dictum habet de caelo. Supremum
ultimum. Suppremo per duo pp. significat ultimum et
uenit a uerbo supprimo, sed hic non potuit propter metrum, supremus
uero per unum p. summum deum significat. Apex sublimitas
Christi. Succumbere deorsum cadere, putans cum auctore,
suo ad infernum descendere. Vagas mutabiles. Perdita
genus humanum. Consistentia manentia mundus. Penniculo
spongiae, quam circumdederunt hysopo cum arundine.
Manzeribus de scorto natis. Ideo Iudeos de scorto natos
dicit, quia uirum animae suae Christum deserentes Barraban
latronem quasi adulterum eligendo secuti sunt. Acetum ex optimo
uino fit et dicitur quasi acidum acerbum. Ita et Iudei
de patribus de patriarchis nati sunt. Odiosa propago ini-.
mica generatio. Bonus Christus dicitur a graeco, quod est boo [*] [*] [*] [*]
I
uoco, eo quod omnes naturali bonitate uocat. Dimisit, quia
uoluntate mortuus est. Mors non adiit illum sicut homines. Non
obeunte deo non moriente diuinitate, obeo significat circumdo,
significat et morior. Fatiscunt habundanter resoluuntur, hio
hias os aperio. Facit inchoatiuum hisco, hiscis, hinc conponitur
fatisco ex graeco, quod est fatos multum, unde affatim aduerbium
et fatisco uerbum, quod significat habundanter. Fragore sonitu.
Fragor dicitur magnus sonitus, tractum a fractis rebus. Maius
templum uocat corpus Christi, quia erat plenum diuinitate.
Alumni socii, sicut socius gemit alterum uel discipulus magistrum,
ita et illud Christum. Poetice dixit ob dolorem nudasse
templum sua pectora uidens Christum mori et hoc secundum Iudeos,
apud quos uestis scindebatur, si eis accideret aliquis dolor. Sciendum
uero quod duo uela erant in templo: unum interius, alterum
exterius, quod exscissum est. Patescit aperitur, ostendit
quod significat scissio ueli, reserationem uidelicet legis. Sicut enim
facies Moysi uelamine operiebatur, ita lex ante aduentum Christi
carnali et litterali intellectu tecta erat Non formauit, non
creauit te. Vipereo serpentino. Poetice mortem patrem habuisse
illum serpentem, per quem primus homo seductus est, matrem
uero eius culpam fuisse, quam idem homo commisit. Ad tempus,
ideo dicit ad tempus, quia mox resurrecturus erat post tertium.
diem. Per ecbasin per euagationem, quando redit ad narrationem.
Et patenti aperto. Cruor dicitur a currendo, quamdiu
currit, etiam sanguis cruor uocatur. Mansore habitatore.
Nobilis s. locus ex eo, qui illic iacuit. Nobilior, qui inde
surrexit. Augebat multiplicabatur. Et referrent illi
discipuli dicerent. Signate anulo praesidis. Sigillauerunt
sepulchrum sigillo et bulla anulo ipsius Pilati. Excubiis
uigiliis. Excubiae dicuntur uigiliae diurnae, sicut uigiliae nocturnae.
Sabbata. Sabbata et sabbatum singulariter unum diem demonstrant.
Per hoc quod dicit septimum diem, commemorat ultimum
ostenditque diem dominicum, qui sequitur, primum esse, quia omne
tempus per . VII. dies uoluitur huius saeculi. Cum munere
cum unguento aromatibus perfecto. Aromatum genus est unguenti [*]
et colligitur sicut messis. Dispensans l. perficiens quae [*]circa sepulturam domini erant. Angelica fide fideli narratione
angeli; ideo in specie ignis apparuit angelus, ut terreret
custodes. Sopitos dormientes. Exuuiae sunt uestimenta
mortuorum. Soluere disligare. Contectum uestitum,
coopertum. D euectare portare. Fur nunquam diligit moram.
Perituros άπὸ ϰοιυου̃est figura a communi. Non tuba
festiuitas, in qua tuba canitis. Non unctus tuus rex. Nec
tua uictima, quia in kalendis et in neomeniis in noua luna
faciebant Iudei uictimas et elemosynas et magna conuiuia. F u scata
denigrata. Synagoga primum sponsa Christi fuit et postea
adoratis idolis adulterina facta est et in loco illius Christus sibi,
sociauit ecclesiam sicut apostolus dicit: Desponsauit sibi ecclesiam
non habentem maculam neque rugam. Beata uirgo Maria praesignat
ecclesiam, quia illa casta et uirgo fuit ante partum et post
partum, ita ecclesia cottidie spiritaliter filios deo gignit in baptismo
et tamen casta permanet fidei integritate. Diuulgans annuntians.
Hoc poeticum est. Index indicatrix redeuntis Christi.
Duobus discipulis euntibus in castellum Emaus apparuit et in
fractione panis se demonstrauit. Obusti assati. Apostatice
incredule. Thomas. Thomas interpretatur abyssus. Didym
u 8. Didymus interpretatur dubius uel simillimus, quia ex parte
similis erat Christo. Limine ianua. Quisquis magus.
Ars magica semper uult latere et nunquam demonstrare se nec
magus diligit eos, qui requirunt artem eius. Pendula pendentia.
Fluctiuagam pisces, qui in fluctibus uagantur. Viam
rationem, non uacat a mysterio. Rete plenum fuit. CLIIII. Iste
numerus significat numerum electorum. Ret e praedicationem uocat,
quia sicut reti pisces, ita animae piorum praedicationibus discipulorum
coniunguntur. Dignis fidelibus. Concluditur
capitur. Sicut illi rete miserunt in dextra, ita Christus suos in
dextera parte beatitudinis. Vlnis brachiis. Ad uestigia
imitationem. Olenos graece cubitus, inde ulna dicitur pars brachii.
Vnam fidem. Constare permanere. Allegorizat. Piscem aqua [*] [*] [*]
baptismum, Christus est panis sicut ipse, Ego sum, inquit,
panis uiuus. Spiritus sanctus ignis, quia Spiritus sanctus in
linguis igneis apparuit discipulis in die pentecostes. Hinc aqua [*]
baptismatis. Epulis ad epulas edendas. Modico paratu
parua praeparatione; parua, non luxuriosa, sicut solent facere
reges et principes. Ritu ex more, quia antiqui prandentes
toris discumbebant. Toris herbis, ubi discubuerunt cum
magistro. Operario Petro, oues dicit praedicatores. Bethania
ciuitatula est in monte oliueti posita et interpretatur domus
oboediens. Dextra aequalem gloriam significat. Dominus non
habet dextram dextra pro aequalitate et potestate ponitur.
Plurima innumerabilium bonorum discipuli non scripserunt omnia,
quae fecit Dominus, sed tantum scripserunt, quantum pertinet
ad saluandum genus humanum, quia si facerent, non potuisset
mundus capere. Carta dicta a Cartano oppido, ubi primum
repertus est usus cartarum, sicut pergamentum a Pergamo oppido.
Cartae sunt membranae, membranae autem sunt pelles ouium et
dicuntur eo quod a membris ouium exuantur. Descriptis miraculis
hortatur poeta secum omnes canere Christo et gratias
referre.