De non parcendo in deum delinquentibus (1-5)

Superatum te, imperator, a dei seruis ex omni cum
conspexisses parte, dixisti passum te ac pati a nobis contra
monita sacrarum scripturarum contumeliam; dicis nos insolentes
exstitisse circa te quem honorari decuerit. si quisquam dei
cultorum pepercit apostatis, sint uera quae dicis de nobis.
unde ordiamur, ut tu nunc a nobis corriperis, ita esse correptos
omnes erraticos per dei cultores, quo probare possimus?
unde nisi a Mosi dei serui actibus? legimus in Exodo ascendisse
montem Mosen post testamentum sibi traditum et plurimos
interfecisse eorum propter idololatriae reatum. stetit, inquit,
Moses ad portas castrorum et dixit: quis ad dominum paratus ?
ueniat ad me. et conuenerunt ad eum omnes filii Leui et
dixit eis: haec dicit dominus deus Israel: ponite unusquisque
gladium suum in femore suo et pertransite et reuertimini a
porta usque ad portam per castra, et occidite unusquisque
fratrem suum et unusquisque propinquum suum et unusquisque
proximum suum. et fecerunt filii Leui sicut dixit eis Moses.
et ceciderunt de populo in illa die quasi tria millia hominum.
et dixit eis Moses: inplestis hodie manus domino unusquisque
in filio aut in fratre dari in uobis benedictionem. sumus tibi
contumeliosi ut fuit Moses populo insulso illi; neque illis
placebant illa quae dicebantur aut fiebant a Mosi, quando iam
delegissent non seruire deo qui eos eripuisset de potestate [*] [*] [*] [*]

Pharaonis, sed illi uitulo quem illis fuderat ignis. ita et tu
iam non deo mancipatus, sed Arrii idololatriae, qui errasse
arguaris, indigne fers, contumaces nos clamitas, dicis indignum
nos circa te facinus perpetratos, ut imperatori Romani regni
dicere auderemus: male, Constanti, facis idololatriam introducere
in ecclesiam. Moses primus prophetarum ille deo amantissimus
gladio est persecutus eos quorum te instituisti imitatorem,
et ego contumax esse notor a te, quia dixerim deum
te dereliquisse et idololatriae temet mancipasse? adhuc filios
Israel fornicatos clamat sacra scriptura in filias Moabitarum
et quod uocati ab eis manducauerunt immolata idolis et eadem
adorasse idola; contra quos quia ita exarserit zelo deuotionis
incensus Finees sacerdos, propterea uel maxime quod
gladio idololatres media in synagoga interemerit, adeo placuit
deo, ut sit scriptum ad hoc factum domini indignantis quieuisse
iram et ipsum nimio praecipuum apud dominum effectum:
et locutus est dominus ad Mosen dicens: Finees filius Eleasar
filii Aaron sacerdotis conpescuit iram meam a filiis Israel,
in eo quod zelatus est zelo in eis, et non έξνήλωσα filios
Israel in zelo meo. et ecce dabo ei testamentum meum, testamentum
pacis ei et semini eius cum ipso in testamentum
sacerdotii aeternum, quoniam selatus est deo suo et exorauit
pro filiis Israel. et tu nos arbitraris contumaces, quia tibi
erranti uera dicamus? existimas, cum tibi displicemus, non
nos tunc deo placere? sed oro te dicas, Constanti, qua auctoritate
uiam iustorum patriarcharum prophetarum apostolorum
ac martyrum nos uolueris deserere et conprehendere istam
tuam nouam quam per Arrium instituerat diabolus. numquidnam
somnio es admonitus et dictum est ad te, ne patiaris
Christi nos tenere uiam quam tenuerunt Abel, Enoc, Noe, [*] [*]
Melchisedec, Abraham, Isaac et Iacob, Ioseph, Moses, Aaron,
Iesus Nane, Iob, indices et ceteri reges, hoc est Dauid, Iosaphat,
Ezechias, Iosias, quam tenuerant cuncti prophetae
apostoli ac martyres, quam tenuerant omnes qui deo inueniuntur
placuisse?

Si hoc tibi a daemonum dictum est principe, audi quid
fieri deus statuerit de te per gloriosum prophetam Mosen:
si autem surrexerit in te propheta aut somnium somnians
et dederit signum aut prodigium et uenerit signa faciens aut
prodigia et dixerit ad te dicens: eamus et seruiamus dis
alienis quos nescitis, non audietis uerbum prophetae illius aut
somniantis, quoniam temptat dominus deus uos uidere, si diligatis
dominum deum uestrum ex toto corde uestro et ex tota
anima uestra. post dominum deum uestrum abibitis et ipsum
timebitis, et mandata eius custodietis et uocem eius audietis,
et illi adponemini. et propheta ille aut somnium somnians,
illi moriantur. locuti sunt enim seducere uos a domino deo
uestro. cognoscis quid pati iussus sis? siue etenim te somnio
dicas admonitum siue te prophetam uelis adstruere nobis,
inimicus dei es, qui uelis nos fidem apostolicam derelinquere
atque suscipere eam quae negat unicum dei filium. illos etenim
cunctos quos recitaui, propterea quod credentes fuerint
in unicum dei filium, tantos ac tales effectos est clarum, siquidem
qui non crediderit in filium nec patrem habeat, qui
uero credit in filium et patrem et filium habeat. haec cum
uox sit beati Iohannis, cum quo quia sit faciens chorus sanctorum
apostolorum, omnes utique debes intellegere, sicut
crediderunt apostoli, quod sic ante fuissent credentes patriarchae
atque prophetae, sic cuncti qui fidei merito honorati esse
noscantur. neque enim poteris mihi probare, quia aliter crediderunt
Abraham Isaac et Iacob et aliter Iohannes uel omnes
coapostoli eius. si enim non ita crediderunt apostoli, ut [*] [*] [*]

crediderunt patriarchae, cur beatus Paulus omnes ad Abrabae
conprehendendam prouocat fidem? sed inquis: ego te arguo
cur insolens sis, cur contumeliosus imperatori extiteris; et tu
fidei causam retexis. fidei utique, ut probem te esse sacrilegum,
ut probem te a uia deorbitasse ueritatis; hinc contumeliosus
tibi uideor, quia dicam tibi deseruisse te iter omnium
dei cultorum atque conprehendisse illam quam tenuerant ac
sunt tenentes hi qui non deo, sed phantasiae seruierunt ac
sunt seruientes. de te itaque a deo me recedere suadenti
accipe quid sanxerit fieri deus per Mosen: si autem rogauerit
te frater tuus ex patre uel matre aut filius tuus aut filia tua
aut mulier quae in gremio tuo est aut amicus qui animae
tuae par est, clam dicens: eamus et seruiamus dis alienis
quos nescis nec patres tui, ex diis nationum quae circa te
proxime aut longe, ne uelis ire cum illo et ne audieris eum
non parcet oculus tuus super eum nec salutabis eum m
celabis eum. adnuntians adnuntiabis de eo. manus tuae crunt
in eum in primis ad occidendum eum et manus populi tui
in nouissimo. et lapidabitis illum, et morietur, quoniam quaesiit
absistere a domino deo tuo. praeceptum te interfiei quippe
deum me derelinquere inuitantem ignorans dicis: contumeliam
mihi facit Lucifer. aut negabis te ad idololatriam inuitasse
nos suscipiendam? si censes negandum, conuincent te expositiones
sectae tuae episcoporum, conblasphemorum uidelicet
tuorum; conuincent te libelli recitati a te ac dati Romae
episcopis etiam catholicis ad hoc uidelicet, ut omni in loco
tua roborari posset blasphemia.

Quas incurreris errorum tenebras non sentis? non conspicis
quo possis perire modo? quando uideas, cur contra diuina
fecerit monita Achar unus e populo, cur furto abstulisset ab
Hiericho certam partem uestis argenti aurique, (quod) sic fuerit [*] [*]

multatus morte, quid tibi sit futurum conspice, qui sis negans
aeternam unici filii dei diuinam maiestatem. accipe quid circa
Achar fuerit celebratum et tandem consule tuae saluti, redi ad
dei ecclesiam, a qua te per Arrianos abigauit coluber ille refuga
qui uerterit Adam quoque et Euam: et erat, inquit, dominus
cum Iesu, et erat nomen eius super uniuersam terram. ei
neglexerunt filii Israel neglegentia et fraudauerunt fraude dc
anathemate. et indignatus est ira dominus filiis Israel. et
misit Iesus uiros in Ge, quae est coniuncta Bethel, dicens;
considerate Ge. et ascenderunt uiri et considerauerunt Ge.
et reuersi sunt ad Iesum et dixerunt ad eum: non ascendat
omnis populus, sed duo uel tria milia uirorum ascendant et
deuastent ciuitatem. ne inducas illo uniuersum populum,
pauci enim sunt. et ascenderunt cum illo fere tria millia
uirorum, et fugerunt a facie uirorum qui erant in Ge. et
occiderunt ex ipsis uiri Ge triginta sex uiros, et persecuti
sunt illos a porta et contribulauerunt illo in procliuo, et
expauit cor populi, et factum est ut aqua. et conscidit Iesus
uestimenta sua, et procidit Iesus in faciem ante deum usque
ad uesperum, ipse et seniores Israel, et miserunt puluerem
super capita sua, et dixit Iesus: precor, domine, ut quid
transiecit puer tuus populum istum Iordanem tradere eum
Amorrhaeo, perdere nos ? si mansimus in terra, commorati
sumus apud Iordanem. et quid dicam, quod conuertit Israel
dorsum contra inimicum suum? et audiet Chananaeus et
omnes qui commorantur terram, et circumibunt nos et contribulabunt
nos a terra. et quid facias nomen tuum magnum?
et dixit dominus ad Iesum: surge, ut quid tu procidisti in
faciem tuam? peccauit populus et transgressus est testamentum
meum quod disposui ad eos, et furati sunt de anathemate et
miserunt in uasa sua. non poterunt filii Israel resistere contra [*] [*]
faciem inimicorum suorum, dorsa conuertent in conspectu
inimicorum, quia facti sunt anathema. non ero ultra uobiscum,
nisi abstuleritis anathema ex uobis ipsis. surge, sanctifica
populum et dic, sanctificetur in crastinum. haec enim
dicit dominus deus Israel: anathema est inter uos, non poteritis
resistere contra inimicos uestros usque dum auferetis
anathema ex uobis ipsis. et conuenite mane omnes per tribus,
et erit tribus quae ostensa fuerit mane per deum, adducile
per plebes, plebem quam ostenderit dominus offerteper uirum,
et quisquis ostensus fuerit per dominum, cremabitur igni et
omnia quae sunt eius, quia transgressus est testamentum
domini et fecit iniquitatem in Israel. et uigilauit Iesus mane
et obtulit populum per tribus, et ostensa est tribus Iuda. et
oblati sunt per plebes, et ostensa est plebs, Zara. et obtulit
plebem Zarae per domus, et ostensa est domus Iambri. et lata
est domus per uiros, et ostensus est Achar filius Charmi
filii Iambri. et dixit Iesus ad Achar: da honorem hodie do.
mino deo Israel et da confessionem et indica mihi quid feceris
et ne celaueris me. et respondit Achar ad Iesum et dixit:
uere peccaui ante conspectum domini dei Israel, taliter et
taliter feci. uidi in praeda uestem uariam optimam et ducenta
argenti didragma et ligulam unam auream quinquaginta
didragmorum, et concupiui eam et sustuli, et ecce haec abscondita
sunt in tabernaculo meo et argentum absconsum est
sub ipsis. et misit Iesus nuntios, et cucurrerunt in tabernaculum,
et haec erant abscondita in tabernaculo et argenta
sub ipsis. et tulerunt ea de tabernaculo et attulerunt ad Iesum
et ad seniores Israel et posuerunt ea ante dem. et
adprehenderunt Achar filium Charmi et perduxerunt in ualle
le Achar et filios eius et filias et uitulos eius et subiunctoria
eius et oues eius et tabernaculum eius et omnia quae erant
eius. et omnis Israel cum eo erat, et perduxerunt eos in Mecachor.
et dixit Iesus ad Achar: quid exterminasii nos? [*]
disperdat te dominus sicut hodierna die. et lapidauerunt eum
omnis Israel lapidibus et inposuerunt super illum congestum
lapidum magnum. et cessauit dominus ab indignatione irae
suae. considera, Constanti, quali sis periturus exemplo, nisi
tibi prouideris tu, quas sis in aeternum daturus poenas. Achar
propter praeuaricationem mandatorum talia est consecutus; tu
qualia. mereris hinc intellegi datur, quod sis apostata. si ille
etenim quia habuerit de anathemate, tanto est punitus exitio,
quanto magis tu! sine dubio punieris grauius qui fueris facio
anathema negando dei filium.

In eo nos scelesti apud te, in eo superbi ac peruicaces,
in eo petulantes, quia dicamus tibi: sacrilegium fecisti unici filii
dei existendo negator, quia dicamus: consule tibi, eripe animam
tuam de laqueis diaboli. quid noui facimus episcopi, si tibi ea
dicamus quae tu mereris audire? cum inueniamus illum sanctissimum
Samuhel dei sacerdotem haec dixisse ad Saul regem quae
infra lecturus es: dolores et gemitus ad te adducentur. pro quibus
nullius momenti fecisti uerbum domini, nullius momenti te
faciet dominus, ne regnes, et iterum: quoniam nullius momenti
fecisti uerbum domini, et ad nihilum rediget te deus,
ne sis rex super Israel, et infra: disrumpet dominus regnum
tuum ex Israel de manu tua hodie, et dabit illud proximo
tuo meliori te. si haec ille dixit ad Saul, propterea quod
domini praecepta praeterierit, cur nos putas non libera uoce
dicere oportuisse te esse sacrilegum, qui nisi conuerteris
temet ad deum, quod sit te ad nihilum redacturus? si non
te fuissemus hortati, si non ad satisfactionem prouocaremus,
merito diceres odiri te a nobis. aut cum audias nos dicere.
poenitere, imperator, corrige uias tuas, ut misericordiae inuenias
locum, arbitror considerare te oportuisse, quod enim
diligaris a nobis, amaris a nobis; et tu in eo nos exsecraris,
cur maneamus in fide apostolica, reddis mala pro bonis. non [*] [*]

miramur, si uos, ex quo receditis a dei uoluntate, et facere
non desinitis desiderium diaboli, bene uobis fieri poscentibus
deum atque cupientibus repraesentetis mala, quandoquidem
sit uobis insitum male agere, quippe qui a bono ad malum
feceritis transitum, hoc est ad diabolum. si nos tu persequeris
diligentes te, omnia tibi summa cupientes prouenire, non
magnum nec nouum, quando et istum Samuhel prophetam atque
sacerdotem domini Saul fuerit persecutus. persequebatur
eum, per quem et in regem unctus fuerat et cuius preces
ad dominum iugi obsecratione dirigerentur pro incolumitate
utique istius persecutoris. si nobis non credis dolere nobis
sacerdotibus dei pro te, propterea quod tantas hauseris errorum
tenebras, quod sic temet sis mactans, deo dicenti crede
ad Samuhel propter Saul: usquequo luges tu in Saul? ecce
ego expello illum ne regnet super Israel, et supra: et factum
est uerbum domini ad Samuhel dicens : paenitet me quod constituerim
regem Saul, quoniam auersus est a me et uerba
mea non statuit. et contristatus est Samuhel et clamauit
dominum tota nocte et ante lucem. cum haec propter Saul
regis incolumitatem Samuhel sacerdos egerit, tamen Saul postea
persequebatur Samuhelem nec cognoscens miser quod prophetam
atque sacerdotem persequeretur domini; ita et tu ignorans
quid faciens sis persequeris nos, qui te placere deo
cupiamus, et amas eos, qui secum te ad aeternam mortem
trahant, ad perpetuam domini offensam; indignaris cur uera
audias, cum uideas Samuhel sacerdotem domini non adulatum
regi. an numquid decuerat aliud praecessores nostros, aliud
nos agere? cur tibi uera dicamus, superbi tibi uidemur. quid
a nobis audisti? nempe quod homicida sis. si mentimur, tunc
contumeliosi, tunc superbi recte dicimur a te; si uero rem
dicamus ueram, non sumus contumeliosi, sed hi qui [*] [*]
imitemur illos, qui commissis sibi non adulando, sed eos salubriter
praemonendo deo effici meruerint dilectissimi. ad Helisaeum
interficiendum prophetam ut rex misit Israel, si minime legisses
dixisse Helisaeum ad eos qui secum fuissent: si uidistis
quoniam filius homicidae illius misit ad auferendum caput
meum? merito ut reum me iniuriarum peteres. sancto spiritu
plenus propheta homicidae filium uocauit regem Israel, hoc
est filium diaboli, non quia patrem illius carnalem dixisset
homicidam, sed diabolum, cuius se filium esse, ut tu nunc
te actibus tuis aperis, et ille se esse monstrabat dei persequendo
seruos, prophetas illius clementiae interficere audendo.
omnia haec ut faciatis, diabolus uestra instigat corda. quod
ita esse accipe dominum dicentem Iudaeis in euangelio: uos
de diabolo patre nati estis et concupiscentias patris uestri
facere uultis; ille enim homicida fuit ab initio. propheta, inquam,
domini plenus spiritu sancto regem Israel homicidae
filium uocat, hoc est diaboli, et nos arbitraris contumeliam
tibi facere, quia dicamus te esse interfectorem seruorum dei,
esse carnificem corporum nostrorum, esse te totius cogitationis
uirum iniustitiae, destructorem religionis, negatorem
unici filii dei? quae te facere cernimus haec te dicimus, quod
es hoc te esse clamamus. dicis nos petulantes, quoniam quidem
quod es tibi dicamus.

Dicas uelim, unde meruerit a domino talia audire rex
Israel: eapropter quod fecisti bona coram me et fecisti secundum
cor meum, et secundum animam meam domui Achab,
filii tui quarta progenie sedebunt tibi in throno Israel ? dic,
inquam, cur haec audire a deo meruerit? quia pepercerit dei
inimicis? an quia eos quam acerrime fuerit etiam gladio persecutus
(s)eu quia interfecerit filium Achab idololatrem et [*]
2 dei v 15 fuit v, fuerit V, fuerat fort. 21 haec te dicimus
scripai, haec didicimus Vv, hoc didicimus coni. Tilius in notis, hoc dicimus
coni. Latinius 23 es scripsi, est Vv 25 eupropter
28 meruerit ita marg. m. 1 30 seu scripsi, eu V, an v idololatram v

quadraginta eius filios, Iezabelem quoque reginam quod extinctam
proiecerit canibus omnesque seruos Bahal cum omnibus
sacerdotibus et prophetis confusionis ore extinxerit gladii,
quod simulacra destruxerit, placet deo ? nos quid agere circa
te decuerat, ne nos contumeliae designares reos te circa,
quem Achab et Iezabel uias tenentem uidemus? non est nouum
quod agis facere contra deum, impugnare eius domum,
persequi eius antistites, eos per quos te monet ut tibi consulas,
ut, dum est locus paenitentiae, temet trahas a malo.
fuerunt tibi ante te in sacrilegio similes sic idolis seruientes
derelicto deo patrum suorum. in libro secundo Paralipomenon
Amasiam regem Iudae commonitum a deo per prophetam
\'audimus), ne ex filiis Israel quos centum millibus talentis
argenti conduxerat secum fuissent profecti ad bellum, propterea
uidelicet quod deus dereliquisset Israel, quoniam quia
dereliquissent deum et idolis seruissent. obtemperauit
rex prophetae uerbis, credidit dei fuisse comminationem, quia
haec facit? posteaquam aduersarios suos subigit, eorundem
idola tollenda atque ad regnum suum transferenda putauit
et ipsa adoranda; cui quia dixerit ille dei homo non bene
illum egisse, ut deum derelinquens idola coleret gentium,
fortiter est domini prophetam iste rex persecutus. conspicis,
quod in uobis conuersis in apostasiam semper unus fuerit
animus ad persequendos eos qui uobis bene uelint. et factum
est, dicit scriptura sancta, posteaquam uenit Amasias
percutere Idumaeam, et attulit inde deos montis Seir et statuit
eos sibi in deos et in conspectu eorum adorabat et ipse eis
immolabat. et facta est super eum ira domini in Amasiam,
et misit ad eum prophetam Baneam, dixitque ei Baneas:
quid quaesisti deos populi, qui non liberauerunt populum [*] [*]
suum de manu tua? et factum est, ut loqueretur ei, dixit ad
eum: numquid consiliarium regis dedi te? caue tibi ne flagelleris
. uides, Constanti, quam amentes efficiamini, posteaquam
placuerit uobis diabolo uiuere seruientes, posteaquam
placuerit nobis nescire deum totum potentem, posteaquam
elegeritis uobis in contumeliam dei uos oportere statuere
idololatriam. ut enim ille dixit: numquid in consiliarium
regis dedi te ? caue tibi ne flagelleris, ita et tu, numquid uos
mihi consiliarios elegi, dicis, ut non prout mihi placitum est
geram, ut non hanc teneam uiam quam tenuerit Arrius? nec
conspicis quo exemplo interierit Arrius ? quomodo in eum fuerit
uindicatum diuinitus? interea, quia dicis nos tibi esse contumeliosos,
uide hunc dei hominem non pepercisse consacrilego
tuo illi regi, sed posteaquam dictum est ei tace, ne
flagelleris, dixisse ad illum: scio ego quoniam dominus disperdet
te, qui fecisti istud et non obaudisti consilium meum.
in qua re nos sentis contumeliosos? nempe quia dicimus tibi:
nos scimus, quod enim, nisi tibi prouideris ut conuertaris ad
deum, sit te dominus ad aeternam poenam damnaturus. haec
est contumelia, haec omnis iniuria, quia tibi dicatur per dei
antistites in aeternum te interiturum, nisi correxeris uias tuas.
non credidit ille rex homini dei. quid statim ei acciderit,
dicit sancta scriptura sic: et in tempore, quo discessit Amasias
a domino, insurrexerunt ad eum insurrexerunt. et fugit
ab Hierusalem in Lachis et inter fecerunt #** eum in equis.
sic et te malorum tuorum facta potuerunt conseruare tueri
ac defendere, quomodo et illum qui dixit homini dei pro
salute ipsius loquenti: numquid consiliarium te regi constitui?
tace, ne flagelleris. non est a nobis primum factum, si dicamus
tibi erranti, ordinationi dei resistenti, nonas uias constituere
laboranti: male facis non ire per uiam, per quam
omnes dei cultores ad caelestia regna peruenerunt. [*] [*]