Excerpta ex Operibus Augustini (9-13)

VIIII. DE TEMPORE, QVOD CVM HOMO METIRI VIDEATVR NON TAMEN POTEST COMPREHENDERE QVID SIT TEMPVS. EX LIBRO CON- FESSIONVM XI INTER CETERA ET AD LOCVM.

Deus, dona hominibus uidere in paruo communes notitias
rerum paruarum atque magnarum. sunt sidera et luminaria
caeli in signis et in temporibus et in diebus et in annis; sunt
uero; sed nec ego dixerim circuitum illius ligneolae rotae diem
esse nec tamen ideo tempus non esse ille dixerit. ergo scire
cupio uim naturamque temporis, quo metimur corporum motus
et dicimus illum motum, uerbi gratia, tempore duplo esse
diuturniorem quam istum. nam quaero quoniam dies dicitur
non tantum mora solis super terram, secundum quod aliud
est dies, aliud nox, sed etiam totius eius circuitus ab oriente [*] [*]

usque orientem, secundum quod dicimus: tot dies transierunt;
cum suis enim noctibus dicuntur tot dies nec extra
reputantur spatia noctium. quoniam ergo dies expletur motu
solis atque circuitu ab oriente usque ad orientem, quaero
utrum motus ipse sit dies an mora ipsa, quanta peragitur, an
utrumque. si enim primum dies esset, dies ergo esset, etiam
si tanto spatio temporis sol cursum illum peregisset, quantum
est horae unius. si secundum, non ergo esset dies, si ab ortu
solis usque in ortum alterum tam breuis mora esset, quam
est horae unius, sed uicies et quater circuiret sol ut expleret
diem. si utrumque, nec ille appellaretur dies, si horae spatio
sol totum suum gyrum circuiret, nec ille, si sole cessante
tantum temporis praeteriret, quanto peragere sol totum ambitum
de mane in mane assolet. non itaque nunc quaeram
quid sit illud quod uocatur dies, sed quid sit tempus, quo
metientes solis circuitum diceremus eum dimidio spatio temporis
peractum minus quam solet, si tanto spatio temporis
peractus esset, quanto peraguntur horae duodecim; et utrumque
tempus comparantes diceremus illud simplum, hoc duplum,
etiam si aliquando illo simplo, aliquando isto duplo sol ab
oriente usque ad orientem circuiret. nemo ergo mihi dicat
caelestium corporum motus esse tempora, quia et cuiusdam
uoto cam sol stetisset ut uictoriosum proelium perageret, sol
stabat, sed tempus ibat. per suum quippe spatium temporis,
quod ei sufficeret,, illa pugna gesta atque peracta est. uideo
igitur tempus quandam esse distentionem; sed uideo an uidere
mihi uideor? tu demonstrabis, lux ueritatis. iubes ut approbem,
si quis dicat tempus esse motum corporis? non iubes.
nam corpus nullum nisi in tempore moueri audio; tu dicis.
ipsum autem corporis motum tempus esse non audio; non
tu dicis. cum enim monetur corpus, tempore metior quamdiu
moueatur, ei quo moueri incipit donec desinat. et si non [*] [*]
uidi ex quo coepit et perseuerat moueri, ut non uideam cum
desinit, non ualeo metiri nisi forte ex quo uidere incipio,
donec desinam. quod si diu uideo, tantummodo longum tempus
esse renuntio, non autem quantum sit, quia et quantum cum
dicimus collatione dicimus, uelut: tantum hoc quantum illud,
aut: duplum hoc ad illud, et si quid aliud isto modo. si autem
notare potuerimus locorum spatia, unde et quo ueniat
corpus quod monetur uel partes eius, si tamquam in torno
monetur, possumus dicere quantum sit temporis ex quo ab
illo loco usque ad illum locum motus corporis uel partis eius
effectus est. cum itaque aliud sit motus corporis, aliud quo
metimur quamdiu sit, quis non sentiat quid horum potius
tempus dicendum sit? nam etsi uarie corpus aliquando mouetur,
aliquando stat, non solum (motum eius sed etiam
statum tempore metimur). ergo nec praeterita nec praesentia
nec praetereuntia tempora metimur et metimur tamen
tempora.

Deus creator omnium: uersus iste octo syllabarum
breuibus et longis alternat syllabis. quattuor itaque breues,
prima, tertia, quinta, septima simplae sunt ad quattuor longas,
secundam, quartam, sextam, octauam; hae singulae ad illas
singulas duplum habent temporis; pronuntio et renuntio et
ita est, quantum sentitur sensu manifesto. quantum sensus
manifestus est, breui syllaba longam metior eamque sentio
habere bis tantum. sed cum altera post alteram sonat, si
prior breuis, longa posterior, quomodo tenebo breuem et quomodo
eam longae metiens applicabo ut inueniam quod bis
tantum habeat, quandoquidem longa sonare non incipit, nisi
breuis sonare destiterit? ipsamque longam num praesentem
metior, quando nisi finitam non metior? eius autem finitio [*]

praeteritio est. quid ergo est quod metior? ubi est qua
metior breuis? ubi est longa quam metior? ambae sonuerunt,
auolauerunt, praeterierunt, iam non sunt, et ego metior fidenterque
respondeo, quantum exercitato sensu fiditur illam
simplam esse, illam duplam, in spatio scilicet temporis; neque
hoc possum nisi quia praeterierunt et finitae sunt. non ergo
ipsas quae iam non sunt, sed aliquid in memoria mea metior
quod infixum manet.

In te, anime meus, tempora metior. noli mihi obstrepere,
quod est: noli tibi obstrepere turbis affectionum tuarum. in
te, inquam, tempora metior; affectionem, quam res praetereuntes
in te faciunt et cum illae praeterierint manet, ipsam
metior praesentem, non ea quae praeterierunt ut fieret; ipsam
metior cum tempora metior. ergo aut ipsa sunt tempora aut
non tempora metior. quid cum metimur silentia et dicimus
illud silentium tenuisse temporis quantum illa uox tenuit?
nonne cogitationem tendimus ad mensuram uocis, quasi sonaret,
ut aliquid de interuallis silentiorum in spatio temporis
renuntiare possimus? nam et uoce atque ore cessante peragimus
cogitando carmina et uersus et quemque sermonem motionumque
dimensiones quaslibet et de spatiis temporum quantum
illud ad illud sit renuntiamus, (non aliter ac si ea
sonando diceremus). uoluerit aliquis edere longiusculam uocem
et constituerit praemeditando quam longa futura sit egitque
iste spatium temporis in silentio memoriaeque commendans
coepit edere illam uocem, quae sonat donec ad propositum
terminum perducatur: immo sonuit et sonabit; nam quod eius
iam peractum est utique sonuit; quod autem restat sonabit;
atque ita peragitur, dum praesens intentio futurum in praeteritum
traicit, diminutione futuri crescente praeterito, donec
consumtione futuri sit totum praeteritum. [*]

Sed quomodo minuitur aut consumitur futurum quod nondum
est? aut quomodo crescit praeteritum quod iam non est,
nisi quia in animo qui illud agit tria sunt? nam exspectat
et attendit et meminit, ut id quod exspectat per id quod
attendit transeat in id quod meminerit. quis igitur negat
(futura) nondum esse? sed tamen iam est in animo exspectatio
futurorum, et quis negat praeterita iam non esse? sed tamen
adhuc est in animo memoria praeteritorum. et quis negat
praesens tempus carere spatio, quia in puncto praeterit? sed
tamen perdurat attentio, per quam pergat abesse quod aderit.
non igitur longum tempus futurum, quod non est, sed longum
futurum longa exspectatio futuri est; neque longum praeteritum
tempus, quod non est, sed longum praeteritum longa memoria
praeteriti est. dicturus sum canticum quod noui: antequam
incipiam, in totum exspectatio mea tenditur; cum autem coepero,
quantum ex illo in praeteritum decerpsero, tenditur in
memoria mea atque distenditur uita huius actionis meae in
memoria propter quod dixi et in exspectatione propter quod
dicturus sum. praesens tamen adest attentio mea, per quam
traicitur quod erat futurum, ut fiat praeteritum. quod quanto
magis agitur et agitur, tanto breuiata exspectatione prolongatur
memoria, donec tota exspectatio consumatur, cum tota
illa actio finita transierit in memoriam. et quod in toto
cantico, hoc in singulis particulis eius fit atque in singulis
syllabis eius; hoc in actione longiore, cuius forte particula
est illud canticum; hoc in tota uita hominis, cuius partes
sunt omnes actiones hominis; hoc in toto saeculo filiorum
hominum, cuius partes sunt omnes uitae hominum sed
quoniam melior est misericordia tua super uitas, ecce distentio
est uita mea et me suscepit dextera tua in domino meo [*] [*]

mediatore filio hominis inter te unum et nos multos, in multis
per multa, ut per eum apprehendam in quo et apprehensus
sum et a ueteribus diebus colligar sequens unum, praeterita
oblitus; non in ea quae futura et transitura sunt, sed in ea
quae ante sunt non distentus, sed extentus, non secundum
distentionem, (sed secundum intentionem) sequar ad palmam
supernae uocationis, ubi audiam uocem laudis et contempler
delectationem tuam (nec uenientem) nec praetereuntem. nunc
uero anni mei in gemitibus et tu solacium meum, domine,
pater meus aeternus es. at ego in tempora dissilui, quorum
ordinem nescio, et tumultuosis uarietatibus dilaniantur cogitationes
meae in intima uiscera animae meae, donec in te
confluam purgatus et liquidus igne amoris tui. et stabo atque
solidabor in te, in forma mea, ueritate tua, nec patiar quaestiones
hominum, qui poenali morbo plus sitiunt quam capiunt,
et dicunt: quid faciebat deus antequam faceret caelum et
terram? aut quid ei uenit in mentem ut aliquid faceret, cum
antea numquam aliquid fecerit? da illis, domine, bene cogitare
quid dicant et inuenire quia non dicitur: numquam,
ubi non est tempus. qui enim dicitur numquam fecisse (quid
aliud dicitur nisi nullo tempore fecisse?) uideant itaque nullum
tempus esse posse sine creatura et desinant istam uanitatem
loqui. extendantur etiam in ea quae ante sunt et intellegant
te ante omnia tempora aeternum creatorem omnium temporum
neque ulla tempora tibi esse coaeterna nec ullam creaturam,
etiam si est aliqua supra tempora.

Domine deus meus, quis ille sinus est alti secreti tui et
quam longe inde me proiecerunt consequentia delictorum
meorum! sana oculos meos et congaudeam luci tuae. certe si [*] [*]

est tam grandi scientia et praescientia pollens animus, cui
cuncta praeterita et futura ita nota sint sicut mihi unum
canticum notissimum, nimium mirabilis est animus iste atque
ad horrorem stupendus, quippe quem ita non lateat quidquid
peractum et quidquid reliquum saeculorum est, quemadmodum
me non latet cantantem illud canticum quid et quantum
eius abierit ab exordio, quid et quantum restet ad finem. sed
absit ut tu, conditor uniuersitatis, conditor animarum et corporum,
absit ut ita noueris omnia futura et praeterita: longe
tu, longe mirabilius longeque secretius. neque enim sicut
nota cantantis notumue canticum audientis exspectatione uocum
futurarum et memoria praeteritarum uariatur affectus sensusque
distenditur, ita tibi aliquid accidit incommutabiliter
aeterno, hoc est uere aeterno creatori mentium. sicut ergo
nosti in principio caelum et terram sine uarietate notitiae
tuae, ita fecisti in principio caelum et terram sine distentione
actionis tuae. qui intellegit confiteatur tibi, et qui non intellegit
confiteatur tibi.s o quam excelsus es! et humiles corde
sunt domus tua. tu enim erigis elisos, et non cadunt quorum
celsitudo tu es.

[DE MIBACVLIS QVAE MAGICIS ARTIBVS FIVNT. EX LIBRO DE TRINITATE III T. VII.

Hic uideo quid infirmae cogitationi possit occurrere, cur
scilicet ista miracula etiam magicis artibus fiant. nam et
magi Pharaonis similiter serpentes fecerunt et alia similia.
sed illud amplius est admirandum, quomodo magorum illa
potentia, quae serpentes facere potuit, ubi ad muscas minutissimas
uentum est omnino defecit. scinifes enim musculae [*] [*]

sunt breuissimae, qua tertia plaga superbus Aegyptius populus
caedebatur. ibi certe deficientes magi dixerunt: digitus dei
est hoc. unde et intellegi datur ne ipsos quidem transgressores
angelos, aetherias potestates in imam istam caliginem
tamquam in sui generis carcerem ab illius sublimis aetheriae
puritatis habitatione detrusas, per quas magicae artes possunt
quidquid possunt, ualere aliquid nisi data desuper potestate.
datur autem uel ad fallendos fallaces, sicut in Aegyptios et
in ipsos etiam magos data est, ut in eorum spirituum seductione
uiderentur admirandi a quibus fiebant a dei ueritate
damnandi; uel ad monendos fideles, ne tale aliquid facere
pro magno desiderent, propter quod etiam nobis scripturae
auctoritate sunt prodita; uel ad exercendam, probandam manifestandamque
iustorum patientiam; neque enim parua uisibilium
miraculorum potentia Iob cuncta quae habuit amisit,
et filios et ipsam corporis sanitatem.

Nec ideo putandum est istis transgressoribus angelis ad
nutum seruire hanc uisibilium rerum materiam, sed deo
potius, a quo haec potestas datur, quantum in sublimi et
spiritali sede incommutabilis iudicat. nam et damnatis iniquis
etiam in metallo seruit aqua et ignis et terra, ut
faciant inde quod uolunt; sed quantum sinitur. nec sane
creatores illi mali angeli dicendi sunt, quia per illos magi
resistentes famulo dei ranas et serpentes fecerunt; non enim
eas ipsi creauerunt. omnium quippe rerum, quae corporaliter
uisibiliterque nascuntur, occulta quaedam semina in istis
corporeis mundi huius elementis latent. alia sunt enim haec [*] [*]

iam et conspicua oculis nostris ex fructibus et animantibus..
alia uero illa occulta istorum seminum semina, unde iubente
creatore produxit aqua prima natatilia et uolatilia, terra autem
prima germina et prima sui generis animalia. neque enim
tunc in huiusce modi fetus ita producta sunt, ut in eis quae
producta sunt uis illa consumta sit; sed plerumque desunt
congruae temperamentorum occasiones, quibus erumpant et
species suas peragant. ecce enim breuissimus surculus semen
est; nam conuenienter mandatus terrae arborem facit. huius
autem surculi subtilius semen aliquod eiusdem generis granum
est et huc usque nobis uisibile. iam uero etiam huius grani
semen quamuis oculis uidere nequeamus, ratione tamen conicere
possumus, quia nisi talis aliqua uis esset in istis elementis,
non plerumque nascerentur et ex terra quae ibi
seminata non essent, nec animalia tam multa nulla marium
feminarumque commixtione praecedente siue in terra siue in
aqua; quae tamen crescunt et coeundo alia pariunt, cum illa
nullis coeuntibus parentibus orta sint. et certe apes semina
filiorum non coeundo concipiunt, sed tamquam sparsa per
terras ore decolligunt. inuisibilium enim seminum creator ipse
creator est omnium rerum, quoniam quaecumque nascendo ad
oculos nostros exeunt et ex occultis seminibus accipiunt progrediendi
primordia et incrementa debitae magnitudinis distinctionemque
formarum ab originalibus tamquam regulis
sumunt. sicut ergo nec parentes dicimus creatores hominum
nec agricolas creatores frugum, quamuis eorum extrinsecus
adhibitis motibus ista creanda dei uirtus interius operetur:
ita non solum malos sed nec bonos angelos fas est putare [*] [*]
creatores, si pro subtilitate sui sensus et corporis semina
rerum istarum nobis occultiora nouerunt et ea per congruas
temperationes elementorum latenter spargunt atque ita et gignendarum
rerum et accelerandorum incrementorum praebent
occasiones. sed nec boni haec nisi quantum deus iubet, nec
mali haec iniuste faciunt nisi quantum iuste ipse permittit.
nam iniqui malitia uoluntatem suam habent iniustam, potestatem
autem non nisi iuste accipiunt siue ad suam poenam
siue ad aliorum uel poenam malorum uel laudem bonorum.
itaque apostolus discernens interius deum creantem atque
formantem ab operibus creaturae, quae admouentur extrinsecus,
et de agricultura similitudinem adsumens ait: ego plantaui,
Apollo rigauit; sed deus incrementum dedit. sicut
ergo in ipsa uita nostra mentem iustificando formare non
potest nisi deus, praedicare autem extrinsecus euangelium et
homines possunt non solum boni per ueritatem sed etiam
mali per occasionem: ita creationem rerum uisibilium deus
interius operatur, exteriores autem operationes siue bonorum
siue malorum uel angelorum uel hominum siue etiam quorumcumque
animalium secundum imperium suum et a se impertitas
distributiones potestatum et appetitiones commoditatum
ita rerum naturae adhibet, in qua creat omnia, quemadmodum
terrae agriculturam. quapropter ita non possum dicere
angelos malos magicis artibus euocatos creatores fuisse ranarum
atque serpentium, sicut non possum dicere homines malos
segetis esse creatores, quam per eorum operam uidero exortam.
sicut nec Iacob creator colorum in pecoribus fuit, quia bibentibus
in conceptu matribus uariatas uirgas quas intuerentur [*] [*]
apposuit. sed nec ipsae pecudes creatrices fuerunt uarietatis
prolis suae, quia inhaeserat animae illarum discolor phantasia
ex contuitu uariarum uirgarum per oculos impressa, quae non
potuit nisi corpus quod sic affecto spiritu animabatur ex
compassione commixtionis afficere, unde teneris fetuum primordiis
discolore tenus aspergeretur. ut enim sic ex semet ipsis
afficiantur uel anima ex corpore uel corpus ex anima, congruentes
rationes id faciunt, quae incommutabiliter uiuunt in
ipsa summa dei sapientia, quam nulla spatia locorum capiunt;
et cum sit ipsa incommutabilis, nihil eorum quae uel mutabiliter
sunt deserit, quia nihil eorum nisi per ipsam creatum
est. ut enim de pecoribus non uirgae, sed pecora nascerentur
fecit hoc incommutabilis et inuisibilis ratio sapientiae dei, per
quam creata sunt omnia. ut autem de uarietate uirgarum
pecorum color conceptorum aliquid duceret, fecit hoc anima
grauidae pecudis per oculos affecta forinsecus et interius secum
pro suo modulo formandi regulam trahens, quam de intima
potentia sui creatoris accepit. sed quanta sit uis animae ad
afficiendam atque mutandam materiam corporalem—cum tamen
creatrix corporis dici non possit, quia omnis causa mutabilis
sensibilisque substantiae omnisque modus et numerus et pondus
eius, unde efficitur ut et sit et natura ita uel ita sit, ab
intellegibili et incommutabili uita quae super omnia est
existit et peruenit usque ad extrema atque terrena — multus
sermo est neque nunc necessarius. uerum propterea factum
Iacob de pecoribus commemorandum arbitratus sum, ut intellegeretur,
si homo qui uirgas illas sic posuit dici non potest
creator colorum in agnis et in haedis, nec ipsae matrum [*]
animae, quae conceptam per oculos corporis phantasiam uarietatis
seminibus carne conceptis quantum natura passa est
asperserunt, multo minus dici posse ranarum serpentiumque
creatores angelos malos, per quos magi Pharaonis tunc illa
fecerunt.

DE CAVSIS ORIGINALIBVS CREATVRARVM NATVBALIVM, QVAS MVNDO CREATOR INSERVIT. EX LIBRO III DE TRINITATE T. VIIII.

Sed ne de animalibus quasi diuersa ratio moueat, quod
habent spiritum uitae cum sensu appetendi quae secundum
naturam sunt uitandique contraria, etiam hoc est uidere quam
multi homines nouerint ex quibus herbis aut carnibus aut
quarumque rerum quibuslibet sucis aut humoribus uel ita
positis uel ita obrutis uel ita contritis uel ita commixtis quae
animalia nasci soleant; quorum se quis tam demens audeat
dicere creatorem? quid ergo mirum si quemadmodum potest
nosse quilibet nequissimus homo unde illi uel illi uermes
muscaeque nascantur, ita mali angeli pro subtilitate sui sensus
in occultioribus elementorum seminibus norunt unde ranae
serpentesque nascantur et haec per certas et notas temperationum
opportunitates occultis motibus adhibendo faciunt
creari, non creant? sed illa homines quae solent ab hominibus
fieri non mirantur. quod si quisquam celeritates incrementorum
forte miratur, quod illa animantia tam cito facta sunt, attendat
quemadmodum et ista pro modulo facultatis humanae ab
hominibus procurentur. unde enim fit ut eadem corpora citius
uermescant aestate quam hieme, citius in calidioribus quam [*]

in frigidioribus locis? sed haec ab hominibus tanto difficilius
adhibentur, quanto desunt sensuum subtilitates et corporum
mobilitates in membris terrenis et pigris. unde qualibuscumque
angelis uicinas causas ab elementis contrahere quanto
facilius est, tanto mirabiliores in huius modi operibus eorum
existunt celeritates. sed non est creator nisi qui principaliter
ista format; nec quisquam hoc potest nisi ille, penes quem
primitus sunt omnium quae sunt mensurae, numeri et pondera;
et ipse est unus creator deus, ex cuius ineffabili potentatu
fit etiam ut quod possent hi angeli, si permitterentur,
ideo non possint, quia non permittuntur. neque enim occurrit
alia ratio cur non potuerint facere minutissimas muscas qui
ranas serpentesque fecerunt, nisi quia maior aderat dominatio
prohibentis dei per spiritum sanctum; quod etiam ipsi magi
confessi sunt dicentes: digitus dei est hoc. quid autem
possint per naturam nec possint per prohibitionem et quid
per ipsius naturae suae condicionem facere non sinantur homini
explorare difficile est, immo uero impossibile nisi per
illud donum dei, quod apostolus commemorat dicens: alii
diiudicatio spirituum. nouimus enim hominem posse
ambulare et neque hoc posse, si non permittatur; uolare autem
non posse, etiam si permittatur. sic et illi angeli quaedam
possunt facere, si permittantur ab angelis potentioribus ex
imperio dei; quaedam uero non possunt nec si ab eis permittantur,
quia ille non permittit a quo illis est talis naturae
modus, qui etiam per angelos suos et illa plerumque non permittit
quae concessit ut possint. [*] [*]

DE SIMPLO SALVATORIS NOSTRI QVOD AD DVPLVM NOSTRVM CONCVRRIT ET CONGRVIT. EX LIBRO DE TRINITATE IIII . CAPITVLO m.

Verum quod instat in praesentia, quantum donat deus,
edisserendum est, quemadmodum simplum domini et saluatoris
nostri Iesu Christi duplo nostro congruat et quodam
modo concinat ad salutem. nos certe, quod nemo christianus
ambigit, et anima et corpore mortui sumus: anima propter
peccatum, corpore propter poenam peccati, ac per hoc et corpore
propter peccatum. utrique autem rei nostrae, id est et
animae et corpori, medicina ex resurrectione opus erat, ut in
melius renouaretur quod erat in deterius commutatum. mors
autem animae impietas est et mors corporis corruptibilitas,
per quam fit et animae a corpore abscessus. sicut enim anima
deo deserente, sic corpus anima deserente moritur; unde illa
fit insipiens, hoc exanime. resuscitatur ergo anima per paenitentiam
et in corpore adhuc mortali renouatio uitae inchoatur
a fide, qua creditur in eum qui iustificat impium, bonisque
moribus augetur et roboratur de die in diem, cum magis
magisque renouatur interior homo. corpus uero tamquam
homo exterior, quanto est haec uita diuturnior, magis magisque
corrumpitur uel aetate uel morbo uel uariis afflictionibus,
donec ueniat ad ultimam quae ab hominibus mors uocatur.
eius autem resurrectio differtur in finem, cum et ipsa iustificatio
nostra perficietur ineffabiliter. tunc enim similes ei [*] [*] [*] [*]

erimus, quoniam uidebimus eum sicuti est. nunc uero quamdiu
corpus quod corrumpitur adgrauat animam et uita humana
super terram tota temtatio est, non iustificatur in conspectu
eius omnis uiuens in comparatione iustitiae, qua aequabimur
angelis, et gloriae, quae reuelabitur in nobis. de morte autem
animae a morte corporis distinguenda quid plura commemorem,
cum dominus in euangelica sententia utramque mortem
cuiuis facile discernendam posuerit, ubi ait: sine mortuos
sepelire mortuos suos? sepeliendum quippe corpus mortuum
erat; sepultores autem eius per infidelitatem impietatis
in anima mortuos intellegi uoluit, quales excitantur cum dicitur:
surge qui dormis et exsurge a mortuis, et inluminabit
te Christus. detestatur autem quandam mortem
apostolus dicens de uidua: quae autem in deliciis agit
uiuens mortua est. anima igitur iam pia, quae fuit impia,
propter iustitiam fidei dicitur ex morte reuixisse atque uiuere.
corpus autem non tantum moriturum propter animae abscessum
qui futurus est, sed propter tantam infirmitatem carnis
et sanguinis quodam loco in scripturis etiam mortuum dicitur
loquente apostolo: corpus quidem, inquit, mortuum est
propter peccatum, spiritus autem uita est propter
iustitiam. haec uita ex fide facta est, quoniam iustus ex
fide uiuit. sed quid sequitur? si autem spiritus eius qui
suscitauit Iesum ex mortuis habitat in uobis, qui
suscitauit Iesum Christum a mortuis uiuificabit
et mortalia corpora uestra per inhabitantem spiritum
eius in uobis. huic ergo duplae morti nostrae saluator [*] [*]
impendit simplam suam et ad faciendam utramque resurrectionem
nostram in sacramento et exemplo praeposuit et proposuit
unam suam. neque enim fuit peccator aut impius, ut ei
tamquam spiritu mortuo in interiore homine renouari opus
esset et tamquam resipiscendo ad uitam iustitiae reuocari;
sed indutus carne mortali et sola moriens, sola resurgens, ea
sola nobis ad utrumque concinuit, cum in ea fieret interioris
hominis sacramentum, exterioris exemplum. interioris enim
hominis nostri sacramento data est uox illa pertinens ad mortem
animae nostrae significandam non solum in psalmo uerum etiam
in cruce: deus meus, deus meus, ut quid me dereliquisti?
cui uoci congruit apostolus dicens: scientes quia
uetus homo noster simul crucifixus est, ut euacuetur
corpus peccati, ut ultra non seruiamus peccato.
crucifixio quippe interioris hominis paenitentiae dolores intelleguntur
et continentiae quidam salubris cruciatus, per quam
mortem mors impietatis perimitur, in qua nos non relinquit
deus. et ideo per talem crucem euacuatur corpus peccati, ut
iam non exhibeamus membra nostra arma iniquitatis peccato,
quia et interior homo si utique renouatur de die in diem,
profecto uetus est antequam renouetur. intus namque agitur
quod idem apostolus dicit: exuite uos ueterem hominem
et induite nouum. quod ita consequenter exponit:
quapropter deponentes mendacium loquimini ueritatem.
ubi autem deponitur mendacium nisi intus, ut habitet
in monte sancto dei qui loquitur ueritatem in corde suo? [*] [*] [*]
resurrectio uero corporis domini ad sacramentum interioris
resurrectionis nostrae pertinere ostenditur, ubi postquam
resurrexit ait mulieri: noli me tangere; nondum enim
ascendi ad patrem meum. cui mysterio congruit apostolus
dicens: si autem resurrexistis cum Christo, quae
sursum sunt quaerite, ubi Christus est ad dexteram
dei sedens; quae sursum sunt sapite. hoc est enim
Christum non tangere nisi cum ascenderit ad patrem, non de
Christo carnaliter sapere. iam uero ad exemplum mortis exterioris
hominis nostri dominicae carnis mors pertinet, quia
per talem passionem maxime hortatus est seruos suos, ut non
timeant eos qui corpus occidunt, animam autem non possunt
occidere. propter quod dicit apostolus: ut suppleam quae
desunt pressurarum Christi in carne mea. et ad
exemplum resurrectionis exterioris hominis nostri pertinere
inuenitur resurrectio corporis domini, quia discipulis ait:
palpate et uidete, quia spiritus ossa et carnem
non habet, sicut me uidetis habere. et unus ex discipulis
etiam cicatrices eius contrectans exclamauit dicens:
dominus meus et deus meus! et cum illius carnis tota
integritas appareret, demonstratum est in eo quod suos exhortans
dixerat: capillus capitis uestri non peribit.
unde enim primo: noli me tangere; nondum enim
ascendi ad patrem meum? et unde antequam ascendat
ad patrem a discipulis tangitur, nisi quia illic insinuabatur
interioris hominis sacramentum, hic praebebatur exterioris
exemplum ? anne forte quisquam ita est absurdus atque auersus
a uero, ut audeat dicere a uiris eum tactum antequam
ascenderet, a mulieribus autem cum ascendisset? propter hoc [*] [*]
exemplum futurae nostrae resurrectionis in corpore, quod praecessit
in domino, dicit apostolus: initium Christus,
deinde qui sunt Christi. de corporis enim resurrectione
illo loco agebatur, propter quam etiam dicit: transfigurabit
corpus humilitatis nostrae conforme corpori gloriae
suae. una ergo mors nostri saluatoris duabus mortibus
nostris saluti fuit et una eius resurrectio duas nobis resurrectiones
praestitit, cum corpus eius in utraque re, id est et
in morte et in resurrectione, et sacramento interioris hominis
nostri et exemplo exterioris medicinali quadam conuenientia
ministratum est.

DE MEDIATORE AD MORTEM DIABOLO ET MEDIATORE AD VITAM CHRISTO IESV. EX EODEM LIBRO IIII T. X.

Deinde id ipsum quod mediator est, per quem reconciliamur
deo, sic indicat: ego, inquit, in eis et tu in me, ut sint
consummati in unum. haec est uera pax et cum creatore
nostro nobis firma conexio purgatis et reconciliatis per mediatorem
uitae, sicut maculati et alienati ab eo recesseramus per
mediatorem mortis. sicut enim diabolus superbus hominem
superbientem perduxit ad mortem, ita Christus humilis hominem
oboedientem reduxit ad uitam; quia sicut ille elatus
cecidit et deiecit consentientem, sic iste humiliatus surrexit
et erexit credentem. quia enim non peruenerat diabolus quo
ipse perduxerat — mortem quippe spiritus in impietate gestabat,
sed mortem carnis non subierat, quia nec indumentum susceperat
— magnus homini uidebatur princeps in legionibus daemonum,
per quos fallaciarum regnum exercet, sic hominem [*] [*]

per elationis typhum potentiae quam iustitiae cupidiorem
aut per falsam philosophiam magis inflans aut per sacra
sacrilega inretiens, in quibus etiam magicae fallaciae curiosiores
superbioresque animas deceptas inlusasque praecipitans
subditum tenet, pollicens etiam purgationem animae per eas
quas τελεὰς appellant, transfigurando se in angelum lucis per
multiformem machinationem in signis et prodigiis mendacii.