Epistolae (1-2)

CLAVDIANVS SIDONIO PAPAE SALVTEM.

Si possibile factu esset, ut te dominum meum uel aliquotiens
aliquantulum conuenirem, non undeunde quarumpiam personarum
aut uoluntates aut necessitates inquirerem, sed quae
in rem debiti mei usui mihi esse possent. quippe reuisionis
potestas multis modis ac miseris perinde causis intercluditur.
enimuero scribendi facultas aut raro idonea subpetit aut nec
subpetit. ista haec eadem remissibilia sint necne, tute iudicaris.
porro autem uero quod saepenumero scriptis uestris alii
inpertiuntur, qui id ipsum nec ambiunt quam egomet, forsan
nec merentur amplius, non arbitror amicitiae legibus inpune [*]

committi. illud etiamnum dolenter faxo tacitum, quod libellos
illos, quos tuo nomine nobilitari non abnuis, nullo umquam
inpertiuisti rescripto? sed uacuum forte non subpetit, quod
tute modicum magnae admodum inpendas amicitiae. ecquo
tam ex occupatu umquam uspiamue inplicabere, quin illud in
aliorum commoda reuergat? cum precatu deum placas, eundem
non modo amicis, sed ignotis quoque concilias. cum scripturarum
caelestium mysteria rimaris, quo te studiosius imbuis,
eo doctrinam ceteris copiosius infundis. cum tuas opes in
usus inopum prodigis, tibi quidem maxime, sed aliis quoque
consultum facis. proinde nihil uidelicet, profecto nihil est tam
infecundum actionum tuarum omnium, quod tibi uni soli tantum
et non aliis quoque multis tecum uberiorem fructum ferat. \'
nulla ergo cuiusquam praepedimenti occasio praetendi uel falso
potest, cur egomet specialis atque intimus nihil a speciali
meo fructi feram, a quo ignoti quoque multum capiant plurimi.
sed, uti ego autumo, iuxta formam euangelici largitoris, quod
non das amico esurienti, dabis inprobo pulsatori. porro si
etiamnum solito obdurueris, faxim egomet quod tete paenitebit:
quoniam si peccabis ultra reticendo, ego protinus ulciscar .
scribendo. porro enim ambiguo caret tam te puniendum scripto
meo, quam punior egomet silentio tuo. uale. [*]

SIDONIVS CLAVDIANO SVO SALVTEM.

Committi, domine maior, in necessitudinis iura pronuntias,
cur, quod ad salue tibi debitum spectat, a stilo et pugillaribus
diu temperem, quodque deinceps nullas uiantum uolas mea
papyrus onerauerit, quae uos cultu sedulae sospitatis inpertiat.
praeter aequum ista coniectas, si reare mortalium quemquam
(cui tamen sermocinari latialiter cordi est) non pauere, cum
in examen aurium tuarum quippe scriptus adducitur, tuarum
inquam aurium, quarum peritiae, si me decursorum ad hoc
aeui temporum praerogatiua non obruat, nec Frontonianae
grauitatis aut ponderis Apuleiani flumen aequiparem, cui Varrones
uel Atacinus uel Terentius, Plinii uel auunculus uel
Secundus conpositi in praesentiarum rusticabuntur. adstipulatur
iudicio meo uolumen illud, quod tute super statu animae
rerum uerborumque scientia diuitissimus propalauisti, in
quo, dum ad meum nomen prooemiaris, hoc munus potissimum
cepi, ut meae fama personae, quam operae pretium non
erat librorum suorum titulis inclarescere, tuorum beneficio
perpetuaretur. at quod, deus magne, quantumque opus illud
est materia clausum, declamatione conspicuum, propositione
obstructum, disputatione reseratum et quamquam propter
hamata syllogismorum puncta tribulosum, uernantis tamen
eloquii flore mellitum. noua ibi uerba, quia uetusta, quibusque
conlatus merito etiam antiquarum literarum stilus antiquaretur,
quodque pretiosius, tota illa dictio sic caesuratim succincta
quod profluens, quam rebus amplam strictamque sententiis
sentias plus docere quam dicere. denique et quondam
nec iniuria haec principalis fecundia conputabatur, cui paucis
multa cohibenti curae fuit causam potius inplere quam paginam. [*]

at uero in libris tuis iam illud quale est, quod et teneritudinem
quamquam continuata maturitas admittit interseritque tempestiuam
censura dulcedinem, ut lectoris intentionem per
euentilata disciplinarum philosophiae membra lassatam repente
uoluptuosis excessibus quasi quibusdam pelagi sui portubus
foueat. o liber multifariam pollens, o eloquium non exilis,
sed subtilis ingenii, quod nec per scaturigines hyperbolicas
intumescit nec per tapinomata depressa tenuatur. ad hoc
unica singularisque doctrina et in diuersarum rerum adsertione
monstrabilis, cui moris est de singulis artibus cum singulis
artificibus philosophari quaeque, si fors exigit, tenere non abnuit
cum Orpheo plectrum, cum Aesculapio baculum, cum Archimede
radium, cum Euphrate horoscopium, cum Perdice circinum,
cum Vitruuio perpendiculum, quaeque numquam inuestigare
destiterit cum Thalete tempora, cum Atlante sidera, cum Zeto
pondera, cum Chrysippo numeros, cum Euclide mensuras. ad
extremum nemo saeculo meo quae uoluit adfirmare sic ualuit,
siquidem, dum sese aduersus eum, quem contra loquitur, ex-.
sertat, morum ac studiorum linguae utriusque symbolam iure
sibi uindicat. sentit ut Pythagoras, diuidit ut Socrates, explicat
ut Plato, inplicat ut Aristoteles, ut Aeschines blanditur,
ut Demosthenes irascitur, uernat ut Hortensius, aestuat ut
Cethegus, incitat ut Curio, moratur ut Fabius, simulat ut
Crassus, dissimulat ut Caesar, suadet \'ut Cato, dissuadet ut
Appius, persuadet ut Tullius. iam si ad sacrosanctos patres
pro conparatione ueniatur, instruit ut Hieronymus, destruit ut
Lactantius, adstruit ut Augustinus, adtollitur ut Hilarius,
submittitur ut Ioannes, ut Basilius corripit, ut Gregorius consolatur,
ut Orosius adfluit, ut Rufinus stringitur, ut Eusebius
narrat, ut Eucherius sollicitat, ut Paulinus prouocat, ut Ambrosius
perseuerat.

Iam uero de hymno tuo si percunctere quid sentiam,
commaticus est, copiosus dulcis elatus et quoslibet lyricos
dithyrambos amoenitate poetica et historica ueritate supereminet,
idque tuum in illo peculiare, quod seruatis metrorum
pedibus, pedum syllabis syllabarumque naturis intra spatii
sui terminum uerba ditia uersus pauper includit nec arctati

carminis breuitas longitudinem phalerati sermonis eliminat.
ita tibi facile factu est minutis trochaeis minutioribusque
pyrrichiis non solum molossicas anapaesticasque ternarias,
sed epitritorum etiam paeonumque quaternas superuenire iuncturas.
excrescit amplitudo proloquii angustias regulares et
tamquam paruo auro grandis gemma uix capitur emicatque ut
equi potentis animositas, cui frementi si inter tesqua uel confraga
frenorum lege teneatur intellegis non tam cursum deesse
quam campum. quid multis? arbitro me in utroque
genere dicendi nec Athenae sic Atticae nec Musae sic musicae
iudicabuntur, si modo mihi uel censendi copiam desidia longior
non ademit. nam dum inpactae professionis obtentu nouum
scribendi morem gradatim adpeto et ueterem saltuatim
dedisco, de bono oratore nil amplius habeo quam quod malus
poeta plus esse coepi. proin, quaeso, delicti huius mihi gratiam
facias, quod aliquantisper mei meminens arentem uenulam
rarius flumini tuo misceo. tuam tubam totus qua patet orbis
iure uenerabitur, quam constat geminata felicitate cecinisse,
quando nec aemulum repperit nec aequalem, cum pridem
aures et ora populorum me etiam circumferente peruagaretur.
nobis autem grandis audacia, si uel apud municipales et cathedrarios
oratores ant forenses rabulas garriamus, qui etiam
cum perorant salua pace potiorum turba numerosior inliteratissimis
literis uacant. nam te, cui seu liberum seu ligatum
placeat alternare sermonem intonare ambifariam subpetit,
pauci, quos aequus amauit Iuppiter, imitabuntur. uale. [*]

DOCTISSIMO VIRO SAPAVDO RHETORI CLAVDIANVS.

Disciplinarum omnium atque artium magistra Graecia idcirco
maxime nobilibus studiis prouecta est atque orbem paene totum
multiplicibus conplexa doctrinis, quoniam nemo illic omnium
fuit, qui quidquam bonae frugis ferret, cui non par merito
honossiet. hinc nonnulli mortales naturam paene supergressi
mortalium extentis usquequaque excellentium ingeniorum uiribus
infatigabilibus curis rerum abdita rimantes repositas
originalium primordiorum causas et temporaliter fluentium
substantiarum praefixos aeuo terminos indage et arte conplexi
non modo intra mundanum, sed supercaeleste etiam introiere
secretum.

Quod mihi in praesentiarum usus est dicere, quoniam
bonarum artium iam inde a proauorum nostrorum saeculis
facta iactura et animi cultum despuens, quo solo praestat
pecudi gens humana, deliciis et diuitiis seruiens ignauiae et
inscitiae famula pessum porro dedit cum doctrina uirtutem. [*] [*]

nam quod non modo ad innouandum quippiam, sed ne ad
dediscendum quidem absque te uno disciplinae nobilis ullus
adspirat, neglegentiae id humanae adscribemus an naturae?
si malum istoc naturae uitio uertimus, numquidnam a genere
humano differre dici potest genus humanum, aut ingenia
eadem non sunt, quae fuere prius, aut Cicero sui saeculi
summus orator nata secum bona accepto habuit et non mage
parui pendens domestica et ciuica ad usque Graeciam capessendae
opulentioris scientiae gratia peregrinatus est, aut forsan
Platon apex culmenque philosophiae priuo naturae bono contentus
post Socratis dogmata angustiorem credens Graeciam
doctrinarum quam sese uirtutum non usque ad Aegyptum et
ad usque Brachmanos Indorum et ad usque Pythagoricarum
doctrinarum [per] heredes indefessus rerum scrutator accessit ?
taceo ceteros, quia nec tempus nec opus huiusce rei capax
est. unum illud procul ambiguo dixerim nostro saeculo non
ingenia deesse, sed studia. quorum egomet studiorum quasi
quandam mortem flebili uelut epitaphio tumularem, nisi tute
eadem uenerabili professione, laudabili sollertia, acri ingenio,
profluente eloquio resuscitauisses. quod equidem bonum eo
admirabilius est mihi quo desperatius fuit.

Video enim os Romanum non modo neglegentiae, sed
pudori esse Romanis, grammaticam uti quandam barbaram
barbarismi et soloecismi pugno et calce propelli, dialecticen
tamquam Amazonem stricto decertaturam gladio formidari,
rhetoricam acsi grandem dominam in angusto non recipi,
musicen uero et geometricam atque arithmeticam tres -quasi
furias despui, posthinc philosophiam [atque] uti quoddam
ominosum bestiale numerari. sed haec in laudem tuam suggestui
sunt, quia si multi quorum tu es studiorum forent, [*]

futurus eras scilicet, etsi non omnium potior, unus ex multis.
hinc uero procul iniuria ceterorum penes Galliam nostram
professionis tuae par unus et solus es, neque dictum istuc
aut adsentationi aut adulationi detur. nequaquam profecto uel
egomet adulari possum uel tu indiges falso laudari. sed erui
atque euelli infixa animo meo nequit declamationum tuarum
suauitas mixta uirtute Attici more mellis, cui suapte natura
indita sunt medela fortitudo dulcedo. quod in Hyblae iugis
uolucris atque opifex apicula caelitus deciduum haustu capiens
fabrefactis manso florigeris infundit filiorumque fabricatrix
uirginitatis suae feturam alit atque imbuit ubere fauorum, ita
tu scilicet e summis auctoribus uelut e magnis montibus
doctiora quaeque uelut thyma fraglantia et fecundiora ueluti
quaedam florida. praecerpens quos ingenii melle repleas eloquentiae
conficis fauos, e quibus item discipulorum tibimet
uelut filiorum numerositas dilecta formatur, quae Graecarum
quoque disciplinarum nectare imbuta acsi melle Attico pasta,
ut occeperit scientiae pennis strepere, eloquentiae fauos et ipsa
conficiet. modo tu fac memineris docendi munus tibi a proauis
et citra hereditarium fore, eoque copiosius te adniti
oportere scientiae, quo multiplex in te a maioribus profecta
tuis doctrina confluxit.

Admonitus quoque sis oportet Viennensis urbis nobilitatis
antiquae, cuius tu ciuis et doctor non otio duplex debitum
solues, a quo bifariam quaeritur uel patribus respondere uel
patriae. illud iam in fine sermonis perquam familiariter quaeso,
ut spretis nouitiarum ratiuncularum puerilibus nugis nullum
lectitandis his tempus insumas, quae) quasdam resonantium
sermunculorum taureas rotant et oratoriam fortitudinem plaudentibus
concinentiis euirant: Naeuius et Plautus tibi ad [*]

elegantiam, Cato ad grauitatem, Varro ad peritiam, Gracchus ad
acrimoniam, Chrysippus ad disciplinam, Fronto ad pompam,
Cicero ad eloquentiam capessendam usui sint. quisquis enim
recentiorum aliquid dignum memoria scriptitauit, non et ipse
nouitios legit. illi ergo reuentilandi memoriaeque mandandi
sunt, de quibus isti potuere proficere quos miramur. istoc ego
tamen amicitiae testimonium aliquo forsitan plusculum familiariter
intuli, sed beniuolentiae tuae uenia inpertiet amoris
audaciam. [*]