De Statu Animae (1.3)

III. QVOD DIVINITAS INPASSIBILIS NVLLI PRORSVS ADPECTVI SVBIACEAT.

Sed ad propositum reuertentes ipsa praefati operis uerba
uideamus: ad illum uidelicet cui talia destinat, quem perinde
atque se celatum studuit, sicait: quaeris a me quo modo
iuxta substantiam dei in epistula quadam dictum
sit, et hic, nec quae, nec cuius, nec ad quem, nec de quo
epistula foret indicatum uoluit. continuatque de deo: nil
sensit patientis sensu, sed sensit conpatientis
adfectu. subiungit istud nec philosophos ignorasse: quia,
inquit, in homine diuersae adfectiones, id est, iustitia,
misericordia, sanctitas res accidentes sunt
et ideo adfectus uocantur. deus uero his non passibiliter
adficitur.s o non passibiliter!s o adficitur! quo [*] [*]

adficitur, si non patitur? cur tam celer est memoria tua ad
obliuionem eorum etiam ipse quae protuleris P iustitiam et
misericordiam, quia in homine accidentiae sint, adfectus esse
dixisti. igitur si in homine, quia accidentiae sunt, adfectus
sunt, in deo quia accidentiae non sunt, adfectus non -sunt.
non ergo sensit conpatientis adfectu, in quo quia accidentia
non fuit, adfectus esse non potuit. sedadicis: ergo quod in
homine adfectus et gratia, in deo uirtus est et
natura. at quae in deo uirtus est, cum data fuerit homini,
non est uirtus? deus enim procul dubio uirtus est, qui si
inmutabilis est, etiam cum se homini dederit, uirtus in homine
est. ergo quod in deo uirtus est, et in homine uirtus est
hoc tantum differens, quod illic substantialiter, hic accessibiliter.
unde dominus ad apostolos: sedete, inquit, in ciuitate,
quoad usque induamini uirtute ex alto, et
propheta: diligam te, domine, uirtus mea. tu uero
deum in se uirtutem esse et in homine dicis non esse. sed
talis sententiae causa luce liquidior est: sequitur scilicet, ut
quem dicis adfici, adstruas commutari.

Ac mihi primum proprietas huius nominis maxime discutienda
est. adfectus nempe ab eo dicitur quod aliquid adficiat,
quidquid autem adficitur, patitur. pati uero non est nisi
passibilis creataeque substantiae, quae quoniam a summa.
essentia, quae deus est, ut exsisteret, uocata de nihilo est inter
illud, de quo facta, et illud, a quo facta est, media: ita [*] [*]

substantiam adfici potest at proficiat, sicut inferioribus ut deficiat.
de anima quippe loquor humana. igitur nec nihilum adfici
aliquo pacto potest, quia substantiam non habet, nec deus,
quia detrimenta non sentit augmentaue non recipit. adficiuntur
autem media, sicut supra dictum est, uel profectu uel
defectu. enim uero quidquid adficitur patitur, et quidquid
patitur non esse deum nemo sanorum infitias ierit, quia
utrumque mutuo reciprocat, ut nec mutabile nisi passibile,
nec passibile possit esse nisi mutabile. quod autem philosophorum
testimonio misericordiam atque iustitiam et istius
modi bona adfectiones passibilis dicit esse creaturae easdemque
in deo essentialiter, non accessibiliter, haud intendit animo
sibi semet aduersa proferre, quia adfectio accessio est non
autem aliquid deo accidit: igitur adfectioni non subiacet.
nam quidquid adficitur, contrariis congruentibusque pariter
obnoxium ambifariae subditur passioni. quocirca si summa
diuinitas sensit conpatientis adfectu, etiam malae passionis
subiacet stimulo. sensit dicis: utique sentire accidens eius
est, qui ante non sensit. aeternitati autem, quia passionem
Christi sempiterne sciuit, ut pote quam ipsa disposuit, passionis
tempore noui nihil, quod nosset, ne dicam quod sentiret,
accessit. [*]

Sed quid nunc ego de adfectu disseram eundemque inpassibilem
fore disputando conuincam, cum is ipse cui entradieimus,
haud dubie fassus sit crucifixo homini deum fuisse
conpassum ? quidnam, quaeso, istud est: non sensit patientis
sensu, sed sensit conpatientis adfectu ? quid
est sensit, quidue non sensit? aut quo modo passus est,
si non sensit? numquid si quispiam dicat: ambulat ille,
et ille coambulat, aut: loquitur ille, et ille conloquitur,
nonne et conloquentem loqui et coambulantem
ambulare significat? aut si quis aiat: mortuus ille est, et
ille commortuus, nonne utrumque mortuum fuisse confirmat?
nam qui commoritur, utique moritur. ergo et qui
conpatitur, utique patitur. passa est igitur, si conpassa
diuinitas, ergo fortassis et mortua, aut si istud etiam cogitatu
nefas est: non ergo passus est deus, igitur nec adfectus. ubi
est nunc conpatientis adfectus?

Post subicit, quid prophetico spiritu ueterum quique sanctorum
proterrendis coercendisque carnaliter humanitusque
sapientibus tropice prophetauerint, inquiens scriptum: domine,
ne in ira tua arguas me, et: iurauit dominus, nec
eum paenitebit. abhinc superius etiam per philosophos
accidentias deo non obicit et hic per prophetas etiam uitiorum
necessitates inponit, quia res, quae figuraliter accipiendae
sunt, nisi sollerter intro inspiciantur, non ad uiuificantem
spiritum peruenitur, sed in occidente littera remanetur. [*] [*]

secilicet scilicet, ut incontaminabilem praecelsae diuinitatis essentiam
passibilem fore credamus, si uaticinia prophetarum
allegoricis animata secretis in litterae tantum corpore cogitemus.
quia cum propheticis oraculis uel irasci uel paenitere
memoratur, effectus harum uidelicet passionum considerandi
sunt, non adfectus. porro qui neotericus scriptor iuxta propheticae
locutionis exemplum meditatiunculas suas autumat
debere pensari, non tractatorem profitetur se iste, sed uatem,
cum uirginis partus ora uatum obserauerit, ut uaticinia reseraret.
secus igitur est ac ratio postulat, mystico prophetarum
stilo texere periodos oratorias, quo fit ut ille qui aliena expositurum
se spondet, non possit exponi. igitur aut uatum uerbis
non utere aut uaticinare. nequaquam profecto conducit uel
praesenti uaticinium tempori uel prophetica locutio tractatori.
quocirca quidquid in defensionem tui ex prophetico sermone
mutuatus es, aduersatur tibi potius quam opitulatur, quia uel
quaesita defensio fatetur inbecillitatem uel incongruens patrocinium
non purgat errorem.

Intemerabilis ergo diuinitas haudquaquam recte adfici dicitur,
quia effectus est ab opifice, adfectus in opere. quando enim
deus quempiam temporaliter punit, aeterno consilio ille utique
patitur qui punitur. pateretur aliquid et deus, si uel temporaliter
cuiuspiam peccata cognosceret uel eundem ad exercendam
iustitiam iracundia commoueret. omne etenim temporaneum
mobile atque mutabile inmutabilis et stans sempiternitas [*]

includit adficiens salubriter aliqua, iudicialiter aliqua adfici
sinens, ipsa ab omni adfectu uel motu temporis et loci satis
aliena, praedita illo tantum motu qui stabilis dicitur, ex qua
et per quam et in qua est omne quod solo tempore et ab
ipsa tantum mouetur, et omne quod et per tempus et locum
ab illa mouetur neque solo tantum tempore. sed istinc alias.
nunc autem missa facientes, quae talia profecto sunt merito
uel uiribus, ut eadem inprobari sit iustum, inpugnari non
necessarium, ad testimonia illa ueniamus, quae ex apostolo
in patrocinium sui mutuatus est. ait enim, cur dici non possit:
sensit conpatientis adfectu, quando apostolus dicendum
putauit: numquam dominum gloriae crucifixissent,
cum, sicut lux nullam sentire possit plagam uulneris, ita et
auctor lucis nullam poenam senserit passionis. potest ergo
dici: sed sensit conpatientis adfectu. potest quidem,
quia omnia licent, sed non debet, quia non omnia
aedificant.

Risum tamen in isto conparationum ac prolocutionum
tuarum genere tenere uix possum. paulo prius adstruxeras
deum desinere esse uirtutem idcircoque mutari, nunc itidem
sententia flaccente declamas quod sicut lux nullam sentire
possit plagam uulneris, ita et auctor lucis nullam poenam
senserit passionis. ergo plagam lux sola sentit. numquidnam [*] [*]

terra ant aqua aut aer cuiuspiam uulneris plagam sentit,
aut lux fortassis animata sit, ant quodlibet corpus inanimum
sentire potest, aut corpus est ullum, quod etsi uulnus non
sentit, uulnerari non possit? uulnerari igitur lux potest, etsi
sentire non potest, quia sicut nox inmissu luminis rumpitur,
ita lux tenebris uulneratur. unde iucundissimis Asclepiadeis
lusit poeta notissimus dicens:
absentemque diem lux agit aemula,
quam nox cum lacero uicta fugit peplo.
quid dicis, ut lux plagam non sentit, ita diuinitas uulnus
in passione non sensit? si ita est, uulnerari ergo potuit, etsi
sentire non potuit, unumque fuit insensibilitatis, aliud corruptibilitatis.
non enim pro incorruptibilitate non doluit, si uulnerari
potuit, quia lux et insensibilis est pariter et uulnerabilis.
uide ne forsitan iste sit quem nobis adprobandum rere alti
prolapsus erroris. tu dicis lucem corpoream homini
communem simul et pecori eatenus, ut deum non sentire
uulnus inflictum et quamlibet pulchrum corpus, corpus tamen
summo incorporeo non adsimilas, sed exaequas, et in tam
plectibili sententia non innocentiae tantum priuilegium tibi,
sed laudis adrogas et nos, quia similitudinem dei, ut eius [*] [*]
sicuti est similitudo sit, incorpoream dicamus, extra fidem.
fore pronuntias. sed hinc postmodum, de adfectu interim
disseramus. ergone si sic crucifixus est Christus, ut summae
diuinitatis uniuerso mundo intemerabilis incorruptibilitas
crucifixa credatur, dicas uelim, nisi iniuriosum est, quem
post humilitatem mortis a summo deo, id est ipsa trinitate
exaltatum esse credi sit licitum, cui nomen, quod
supra omne sit nomen, fuisse conlatum? illi nempe
arbitror, qui oboediens factus usque ad mortem
propter ineffabilis humilitatis oboedientiam ineffabiliter sublimatus
in gloriam est dei patris. aude sis non fateri
eundem gloriae dominum quem fateris hominis filium. uerum
tu illo, quo dictum est: numquam dominum gloriae
crucifixissent, in id uti uoles, ut haud dubie credatur,
quod ipsa diuinitas queat adfici, \' si potuit crucifigi. igitur
aperto proloquio manifestasti sententiam tuam. nam cum
idcirco adfici deum inreprehensibiliter te dixisse arbitreris,
quoniam gloriae dominum crucifixum apostolus dicit, et crucifixum
gloriae dominum sic accipi ueritas suadeat, ne diuinitas
crucifixa credatur, tu uero adfici diuinitatem obnixius argumentere,
defensitandi erroris studio haud animaduertis poenale
illud, quod in homine Christo persequentium scelus exercuit,
ipsi inuiolabili diuinitati inflictum fuisse te dicere. quod si [*] [*] [*] [*]
ita est, pati pro hominibus deus et non adsumpto potuit
homine, quia si in homine passibilis, et extra hominem potuit
esse passibilis. sed eundem forte contendas substantiae humanae
contagione mutatum. idcircoque post adsumptum hominem
factum fuisse passibilem. non igitur incorruptibilis deus,
quia quidquid deteriorari potest et corrumpi profecto potest
sed corrumpi diuinitas non potest nec commutari, igitur nec
pati potest.

Nunc porro superest, ut quoniam Christus homo uerus
deus uerus ex duplici substantia una persona et deus homo
et homo deus est, idem gloriae dominus et non sit crucifixus
pro inuiolabili diuinitate et crucifixus sit in homine pro
unitate personae. itaque miro atque incogitabili modo passus
est [homo] deus, et non est passa diuinitas. cerne nunc igitur
in id tantum temet apostoli testimonium uindicasse, non ut
ex eodem robur sententia tua capesseret, sed ut scaeuae sententiae
prauitas non lateret. tu scilicet uelut stipulante tibi
per apostolum ueritate adfici diuinitatem dicis, sed apostolus
crucifixum gloriae dominum in ea sui parte cogit
intellegi, qua potuit crucifigi. tibi igitur, tibi admodum soli
haec relicta sententia est, ut intemerabilis atque inaestimata
diuinitas flagris caesa, clauis transfixa, lancea transfossa,
doloribus adfecta, morte consumpta sit, quia in uno eodemque
Christo credi renuis aliud subditum morti, aliud passioni.
sed premente ueritate uerba commutas inquiens, quod quibus [*]

adficitur creata substantia substantialiter in deo sint, non
accessibiliter. perge sic dicere, non interspergat sinceritati
ueritatis ignorantia praesumptiosa mendacium. humanum
est nempe delinquere: humanum est pro delicto paenitere.
nemo periculosius peccauerit, quam qui peccata defendit.
namque inpassibilem nullique adfectui subiacentem summae
diuinitatis essentiam, ut tute pronuntias, cum philosophis non
recusas. proinde intestinum bellum pelle animo. certum tibi
sit ueritatem falso, sicut essentiam nihilo, haudquaquam posse
misceri. tu autem dicis adfici, quem negas pati. si enim
adfectu non caret, inpassibilitatis de eodem fallax professio
est alterum alteri inmodice repugnat : qui ait, sensit conpatientis
adfectu, non ait, quod in passione nihil senserit.
porro tu dicis, quod deus non adficitur passibiliter, ergo adficitur
non passibiliter. quod ita est ac si quispiam dicat: stat
iste currens, dormit ille uigilans, quod utique non
sinit contrariorum discrepantia. quo igitur proficit quod
adicis passibiliter, cum dici uerissime plenissimeque possit
non adficitur deus? non caret naeuo suspicionis biceps
ista prolocutio. deum non dicis pati, quem dicis adfici.
adfectio et passio unum idemque significat: aut utrumque
sustuleris aut in alterutro utrumque seruaueris. non igitur [*] [*]
dicendum est: non adficitur passibiliter deus, sed:
non adficitur deus. si non adficitur, non sensit conpatientis
adfectu. si sensit conpatientis adfectu, consequenter
adficitur..

Aio ego: nullis adficitur diuina substantia, inquis tu: deus
non adficitur. redeamus in gratiam. pessumdetur e medio,
qui te fortassis ignarum, quod certe patet, incautum respergit
infamia. sed superadicis et apostolum dixisse pronuntias de
Christo iam in caelis posito: habemus talem pontificem,
qui possit conpati infirmitatibus nostris, et tamquam
nihil hic sit pertractandum discutiendumque, satisfecisse
te proposito gloriaris transiturus ad tertiam quaestionem.
igitur ut quam breuissime responsum referam, pontifex ille,
credo, est qui principaliter apud diuinitatem summae trinitatis
humani generis oblata sacrificat, peccata expiat, uota commendate
ipse ergo uerus sacerdos est, quia si filius dei secundum
id quod aequalis est patri, non tam preces fundit, quam
precantes exaudit, homo potius hic intellegendus est, quem
pontificem apostolus dicens nostrisque infirmitatibus conpati
pronuntians de ipso itidem dicit: Christus Iesus, qui
mortuus est, immo etiam qui et resurrexit, qui
est in dextera dei, qui etiam interpellat pronobis.
ille ergo pontifex conpatitur nobis, qui et interpellat pro
nobis. ille uero . qui interpellanti adnuit, ipsa trinitas non
haberet utique quem sibi interpellare necessarium foret, si
pati, aut adfici ullatenus posset. iamne intellegis aduersum [*] [*]

potius ueritatis testimonium in patrocinium falsitatis adsumi ?
quoniam si quid huius modi, sicut supra diximus, in diuinis
uoluminibus inuenitur, ad unitatem personae referendum est,
quia sicut anima et corpus ex diuersa substantia unus est
homo, ita deus et homo ex diuersa substantia unus est Christus.
ac per hoc cum sit unus ex diuersa substantia, ipse se quodam
modo petit, ipse se quodam modo pro nobis exaudit.
innumera sunt quae super hoc dici promptissimum sit, sed
quoniam non inpendio emolienda sunt, quae per se labascunt;
in praesentiarum de his ista sufficiant.