Gesta cum Emerito Donatistarum Episcopum (1-5)

Gloriosissimis imperatoribus Honorio duodecimo et Theodosio
octauo consulibus duodecimo Kalendas Octobres Caesareae
in ecclesia maiore cum Deuterius episcopus metropolitanus
Caesariensis una cum Alypio Tagastensi, Augustino Hipponiensi,
Possidio Calamensi, Rustico Cartenitano, Palladio Tigabitano
et ceteris episcopis in exedram processissent praesentibus presbyteris
et diaconibus et uniuerso clero ac frequentissima plebe,
adesset etiam Emeritus partis Donati episcopus, Augustinus
episcopus ecclesiae catholicae dixit: Fratres carissimi, qui ab
initio catholici fuistis et quicumque ad catholicam ex Donatistarum
errore uenistis et pacem huius sanctae ecclesiae catholicae
cognouistis et ueraci corde tenuistis et qui adhuc forte
de catholicae unitatis ueritate dubitatis, audite nos sollicitos
pura dilectione pro uobis. quando uenit ad hanc ciuitatem
die nudiustertiana frater noster Emeritus Donatistarum adhuc
episcopus, perlatum est ad nos subito eum esse praesentem.
et quoniam caritate quam deus uidet desiderabamus eius praesentiam,
ad eum uidendum continuo conuolauimus. inuenimus
eum stantem in platea; facta inuicem salutatione admonuimus,
quod durum esset ac turpe eum in platea remanere, ut ad
ecclesiam nobiscum ueniret. at ille nobis sine ulla recusatione
consensit; ubi nos putauimus eum ita communionem catholicam
non recusaturum, quemadmodum uel spontaneum obtulit
aduentum uel ad ecclesiam uenire minime dubitauit. illo autem
in peruersitate haeretica quamuis intra ecclesiam catholicam [*] [*]

diutius remorante allocutus sum dilectionem uestram, sicut
meminisse dignamini. multa dixi, quae audistis et quae sine
dubio quantum potestis etiam meministis, multa de pace,
multa de caritate, multa de sanctae ecclesiae catholicae quam
deus promisit et praestitit unitate. in quo meo sermone et
uos alloquebar et illum exhortabar et, quantum in me poterant
uiscera caritatis, omnes in periculo animae suae constitutos
in illo meo sermone parturiebam et parere domino cupiebam.
hoc enim et beatus Paulus apostolus dixit quibusdam: filioli
mei, quos iterum parturio, donec Christus formetur
in uobis. sed etiam post sermonem nostrum cum adhuc in
illa sua perduraret pertinacia, nec sic desperandum putauimus;
sed nec de quoquam, quamdiu uiuit in hoc corpore, homine
desperandum putamus. neque enim sic dixi nudiustertius me
non desperasse, ut hodie audeam desperare.

Sed ad hunc articulum causa perducta est, ut, quoniam
uenit et quantum cognouimus sponte uenit, non sit huic ecclesiae
infructuosus eius aduentus. aut enim, quod magis
optamus et cupimus, etiam de illius salute uobiscum in catholica
pace gaudebimus, aut si, quod abominamur et detestamur,
ipse in illa pertinacia perdurauerit, debetis uos eius
praesentia melius nosse, quid intersit inter catholicam pacem
et haereticam dissensionem. partis enim Donati episcopus est,
sed Donatistis huius ciuitatis ordinatus; quos Donatistas in
nomine Christi in gremium catholicum iam magna ex parte
suscepimus, ita ut paene omnes communioni catholicae sociatos
esse gaudeamus. sed quoniam et qui iam communicarunt
non quidem uniuersi, sed quidam uidentur de ipsa, ut paulo
ante dixi, catholica ueritate dubitare, quidam uero non saltem
dubitant, sed adhuc corde positi in parte Donati praesentiam
nobis exhibent corporalem, siue uiri siue feminae carne intus,
spiritu foris, bonum esse aestimamus episcopum ipsorum interrogare,
ut, si habet aliquid quod pro ipsa parte adhuc [*]

dicat, post factam apud Carthaginem omnibus notam collationem
si habet aliquid quod adhuc dicat, dicat sine praeiudicio
partis Donati, quod tamen prodesse existimet nobis, in quorum
ciuitate pro uestra in Christo salute se existimat ordinatum,
et nos respondebimus sine praeiudicio catholicae, quoniam
modo nullas partes defensionis imposuit, quod tamen, sicut
existimamus et uolumus, prodesse uobis possit praesentibus
contra praesentem, ut, si seductus est, non seducat, si autem
nos seducebamus, ipso praesente, qui foris fortasse multa
iactitat, arguamur refellamur conuincamur doceamur. hoc
propterea dixi, ne ideo loqui nolit, quia potest dicere: nullas
mihi modo pars mea partes defensionis imposuit.\' non enim
post ipsam collationem non loquebatur aut post illam collationem
non ad istam ciuitatem uenit aut de ista prouincia
aliquando discessit aut credimus eum omnino post illam collationem
nulli homini uerbum pro parte Donati fecisse. noui
quae nobis dicebantur — uos alloquor qui ex ipsa uenistis —, noui
quid dicebatur uobis, nos cognitoris emisse sententiam. noui
dictum esse uobis, quod ille fuerit communionis nostrae et
propterea istos loqui omnia quae uellent minime permisit et
eos potestate potius oppressit quam probitate quod loquebantur
non accepit. ista omnia iactata sunt post collationem
siue ab ipso siue ab hominibus communionis illius. quid interest
a quo uos perturbemini, quos uolumus in catholica pace
esse tranquillos? si absens esset, dicerem de illo uobis: qui
autem conturbat uos, portabit iudicium, quicumque
est ille. haec enim quae dixi beati Pauli uerba sunt aduersus
absentes, a quibus simplices turbabantur. nunc autem
praesens est: modo nobis dignetur dicere quare uenerit.

Frater Emerite, praesens es. collationi (no)biscum [*] [*]

interfuisti. si uictus es, quare uenisti? si autem te uictum esse
non putas, loquere unde tibi uictor esse uidearis. tunc enim
uictus es, si ueritate uictus es. si autem uideris uictus potestate
et uicisti ueritate, non est hic potestas qua uictus uideris;
audiant ciues tui unde te uictorem praesumis esse. at si
nosti aduersus te uictricem fuisse ueritatem, quid adhuc respuis
unitatem? Emeritus episcopus partis Donati dixit: Gesta
indicant si uictus sum aut uici, si ueritate uictus sum aut
potestate oppressus sum. Augustinus episcopus ecclesiae catholicae
dixit: Quare ergo uenisti? Emeritus episcopus partis
Donati dixit: Ut hoc dicerem quod requiris. Augustinus episcopus
ecclesiae catholicae dixit: Requiro quare ueneris. hoc
non quaererem, si non uenisses. Emeritus episcopus partis Donati
dixit notario qui excipiebat: Fac.

Cumque reticeret, Augustinus episcopus ecclesiae catholicae
dixit: Si ergo sub ueritate tacuisti, non sine causa uenisti,
nisi quia istos decipere uoluisti. cumque diu reticeret,
Augustinus episcopus ecclesiae catholicae dixit: Uidetis, fratres,
diu tacentem; moneo ut optetis resipiscentem, obsecro ne
sequamini pereuntem. uerumtamen quoniam gesta collationis
nostrae commemorauit, ubi apparere posse dixit, utrum ueritate
sit uictus an potestate oppressus, multa sunt quidem
ubi superfluis et moratoriis proseeutionibus gesta cumularunt,
nihil aliud magnis uiribus agentes, nisi ut nihil ageretur; sed
domino praesidente et causam suam agente uentum est quo
noluerunt. dicta causa atque definita est. sed si omnia gesta
uobis legere uelimus, quamquam praesentibus uobis fratrem
et coepiscopum meum Deuterium obstringo, ut, quemadmodum
fit apud Carthaginem, apud Tagastem, apud Constantinam,
apud Hipponem, apud omnes diligentes ecclesias, sic etiam
deinceps facere non pigrescat, ut annis omnibus per ieiuniorum
dies, id est quadragesima ante pascha, quando uobis maxime
ieiunantibus plus uacat audire, eadem gesta collationis per [*]

annos singulos uniuersa a capite in finem recitentur ex ordine,
tamen, ut dicere coeperam, quia non omnia uobis modo legere
possumus, dignamini prius audire ante collationem quas litteras
dederimus ad cognitorem, ubi promisimus uel quemadmodum
suscipi uellemus si uicti fuissemus, uel quemadmodum
eos susciperemus si uinceremus, ut uideretur non in contentione,
sed in humilitate esse uictoria.

Alypius episcopus ecclesiae catholicae epistulam recitauit:
Honorabili ac dilectissimo filio, uiro clarissimo
et spectabili, tribuno et notario Marcellino Aurelius,
Siluanus et uniuersi episcopi catholici. Edicto
spectabilitatis tuae, quo nostrae collationis tranquillitati
quietique seruandae et ueritati manifestandae
ac muniendae consultum est, in omnibus
nos consentire, sicut admonere dignatus es, per
has litteras intimamus. illo etiam ueritate confisi
nos uinculo condicionis obstringimus, ut, si nobis
hi cum quibus agimus demonstrare potuerint, cum
secundum dei promissa populi christiani usque
quaque crescendo iam magnam partem orbis implessent
et in ceteram dilatarentur implendam,
subito ecclesiam Christi nescio quorum quos isti
accusant peccatorum perisse contagione et in sola
parte Donati remansisse, si hoc, ut dictum est,
demonstrare potuerint, nullos apud eos honores
episcopatus requiremus, sed eorum sequemur pro
sola salute consilium, quibus tanti gratiam beneficii
pro cognita ueritate debebimus. si autem [*] [*]

nos potius ualuerimus ostendere ecclesiam Christi
omnium non solum Africanarum, sed etiam transmarinarum
prouinciarum, multarum gentium spatia
feracissima populorum copia iam tenentem et sicut
scriptum est toto mundo fructificantem atque
crescentem, nullorum hominum sibi commixtorum
peccatis perire potuisse, si denique ipsorum, quos
tunc accusare uoluerunt potius quam conuincere
ualuerunt, quaestionem definitam, quamuis non
in eis ecclesia consistat, et Caecilianum innocentem,
illos autem uiolentos et calumniosos esse
iudicatos ab eo imperatore, ad cuius examen cuius examen crirainationes suas ultro accusando miserunt,
postremo
si, quidquid de peccatis quorumlibet hominum
dixerint, uel humanis documentis uel diuinis probauerimus
aut eorum innocentiam falsis criminibus
appetitam aut Christi ecclesiam, cuius communioni
cohaeremus, nullis eorum delictis esse
destructam, sic eius nobiscum teneant unitatem,
ut non solum uiam salutis inueniant, sed nec honorem
episcopatus amittant. neque enim in eis
diuinae sacramenta ueritatis, sed commenta humani
detestamur erroris, quibus sublatis fraternum
pectus complectemur christiana nobis caritate
coniunctum, quod nunc dolemus dissensione
diabolica separatum. poterit quippe unusquisque
nostrum honoris sibi socio copulato uicissim sedere
eminentius, sicut peregrino episcopo iuxta
considente collega. hoc cum alternis basilicis [*] [*]
utrimque conceditur utroque alterum cum honore
mutuo praeueniente, quia, ubi praeceptio caritatis
dilatauerit corda, possessio pacis non fit angusta,
ut uno eorum defuncto deinceps iam singulis
singuli pristino more succedant. nec nouum aliquid
fiet; nam hoc ex ipsius separationis exordio
in eis, qui damnato nefariae dissensionis errore
unitatis dulcedinem uel sero sapuerunt, catholica
dilectio custodiuit. aut si forte populi christiani
singulis delectantur episcopis et duorum consortium
inusitata rerum facie tolerare non possunt,
utrique de medio discedamus et ecclesiis singulis
damnata schismatis causa in unitate pacifica constitutis
ab episcopis singulis in ecclesiis singulis
annuentibus unitati factae per loca necessaria
singuli constituantur episcopi.