De Mendacio (16-20)

An aliqua etiam mendacia excipienda sunt, ut satius
sit hanc pati quam illa committere? quod si ita est, non
quidquid factum fuerit, ut illa inmunditia deuitetur, non est
peccatum, quandoquidem sunt quaedam mendacia, quae grauius
sit admittere quam illam pati. nam si aliquis ad stuprum
quaeratur, qui possit occultari mendacio, quia audet dicere
nec tunc esse mentiendum? at si tali mendacio possit latere,
quod alterius famam laedat eius inmunditiae falso crimine,
ad quam patiendam ille quaeritur — tamquam si dicatur
quaerenti nominato aliquo casto uiro atque ab huius modi
flagitiis alieno: uade ad illum, et ipse tibi procurabit, quo
libentius utaris, nouit enim tales et diligit, atque ita iste
ab eo, quem quaerebat, posset auerti — nescio utrum alterius
fama mendacio uiolanda sit, ne alterius corpus aliena
libidine uioletur. et omnino numquam pro aliquo mentiendum
est eo mendacio, quod alterum laedat, etsi leuius laeditur,
quam ille, nisi ita mentireris, laederetur, quia nec panis
alienus inuito, quamuis ualentiori, auferendus est, ut alatur [*] [*]

infirmior, nec innocens inuitus uirgis caedendus est, ne alius
occidatur. plane, si uelint, fiat, quia nec laeduntur, cum ita
uolunt.

Sed utrum etiam uolentis fama falso stupri crimine
laedenda sit, ut ab alterius corpore stuprum auertatur, magna
quaestio est. et nescio, utrum facile reperiatur, quomodo
iustum sit uolentis famam falso stupri crimine maculari quam
ipso stupro corpus inuiti.

Sed tamen si talis optio proponeretur ei, qui turificare
idolis quam muliebria perpeti maluit, ut, si illud uellet euitare,
famam Christi aliquo mendacio uiolaret, insanissimus
esset, si faceret. plus etiam dico, quia insanus esset, si
alienae libidinis euitandae causa, ne id in eo fieret, quod
nulla sua libidine pateretur, Christi euangelium falsis Christi
laudibus infalsaret, magis euitans alienam corruptionem in
corpore suo quam in doctrina sanctificationis animarum atque
corporum corruptionem suam. quamobrem a doctrina religionis
atque ab eis omnino enuntiationibus, quae propter doctrinam
religionis enuntiantur, cum illa docetur et discitur, omnia
penitus mendacia remouenda sunt; nec ulla omnino causa
inueniri posse credatur, cur in rebus talibus mentiendum sit,
quando nec ideo in ea doctrina mentiendum est, ut ad eam
ipsam quisque facilius perducatur. fracta enim uel leuiter
diminuta auctoritate ueritatis omnia dubia remanebunt: quae
nisi uera credantur, teneri certa non possunt. licet igitur uel
dissertori ac disputatori atque praedicatori rerum aeternarum [*]

uel narratori aut pronuntiatori rerum temporalium ad aedificandam
religionem atque pietatem pertinentium occultare in
tempore quidquid occultandum uidetur, mentiri autem numquam
licet, ergo nec occultare mentiendo.

Hoc primitus et firmissime constituto de ceteris
mendaciis securius quaeritur. sed consequenter etiam uidendum
est remouenda esse etiam omnia mendacia, quae aliquem
laedunt iniuste, quia nulli est iniuria uel leuior inferenda,
ut ab alio grauior repellatur. nec illa sunt admittenda mendacia,
quae quamuis non obsint alteri, nulli tamen prosunt
et obsunt eis ipsis, qui gratis mentiuntur. ipsi enim proprie
mendaces dicendi sunt. interest enim inter mentientem atque
mendacem. nam mentiens est etiam qui mentitur inuitus;
mendax uero amat mentiri atque habitat animo in delectatione
mentiendi. iuxta ponendi sunt et qui de mendacio uolunt
placere hominibus, non ut alicui faciant iniuriam uel inferant
contumeliam — iam enim supra hoc genus remouimus —
sed ut suaues sint in sermonibus suis. isti ab illo genere, in
quo mendaces posuimus, hoc differunt, quod illos mentiri
delectat gaudentes de ipsa fallacia, istis autem placere libet
de suauiloquio, qui tamen ueris mallent placere, sed quando
non facile inueniunt uera, quae grata sint audientibus, mentiri
eligunt potius quam tacere. difficile est tamen, ut isti totam
narrationem falsam aliquando suscipiant; sed plerumque ueris
falsa contexunt, ubi suauitas eos deserit. haec autem duo
genera mendaciorum non obsunt credentibus, quia nihil de
doctrina religionis ueritatisque falluntur aut de ullo commodo
uel utilitate sua. sufficit enim eis, ut iudicent fieri potuisse [*]
quod dicitur et fidem habeant homini, quem non debent temere
existimare mentientem. quid enim obest, si credo patrem aut
auum alicuius uirum bonum fuisse, etiamsi non fuit, aut usque
ad Persas militando peruenisse, etiamsi a Roma numquam
recessit? ipsis autem mentientibus ualde obsunt: illis quidem,
quia sic deserunt ueritatem, ut fallacia laetentur, istis, quia
se malunt placere quam uerum.

Istis generibus sine ulla dubitatione damnatis
sequitur genus mendacii tamquam gradatim ad meliora surgentibus,
quod beniuolis et bonis uulgo tribui solet, cum ille,
qui mentitur, non solum alteri non obest, sed etiam prodest
alicui. de isto genere est tota contentio, utrumne sibi obsit,
qui sic prodest alteri, ut faciat contra ueritatem. aut si
ueritas illa sola dicenda est, quae ipsas mentes intimo atque
incommutabili lumine inlustrat, facit certe contra aliquod
uerum, quia etsi falluntur corporis sensus, contra uerum
tamen facit, qui dicit aliquid ita esse uel non ita, quod ei
nec mens nec sensus nec opinatio sua fidesue renuntiat. utrum
ergo non sibi obsit, qui hoc modo alteri prodest, an illa conpensatione
non obsit sibi, qua prodest alteri, magna quaestio est. si
ita est, consequenter etiam sibi prodesse debet per mendacium,
quod nulli obest. sed ea conexa sunt, et istis concessis necessario
trahuntur quae multum conturbant. si enim quaeratur,
quid obsit homini copiis superfluis redundanti, si de innumeris
milibus frumentorum amittat unum modium, qui tamen modius
possit ad necessarium uictum prodesse furanti, consequens
erit, ut et furtum sine reprehensione fieri possit et falsum [*]
testimonium sine peccato dici. quo quid dici potest peruersius?
an uero, si alius furatus esset illum modium et tu
uideres interrogatusque esses, mentireris honeste pro paupere
et, si id pro tua paupertate facias, culpaberis? quasi amplius
alium quam te diligere debeas. utrumque ergo turpe atque
uitandum est.

Sed fortassis exceptionem addendam quis putet, ut sint
quaedam honesta mendacia, quae non solum nulli obsunt,
sed etiam nonnullis prosunt, exceptis his, quibus crimina
occultantur et defenduntur: ut ideo sit illud turpe mendacium,
quod quamuis nulli obsit et prosit pauperi, furtum tamen
occultat; si autem ita nulli obesset et prodesset alicui, ut
etiam nullum peccatum occultaret atque defenderet, turpe
non esset. uelut si quispiam pecuniam suam te uidente absconderet,
ne per furtum aut uim amitteret, atque inde interrogatus
mentireris, neque obesses cuiquam et ei prodesses,
cui opus erat illud occultum, et nullum peccatum mentiendo
texisses. non enim quisquam peccat abscondendo rem suam,
quam timet amittere. sed si propterea non peccamus mentiendo,
quia nullius peccatum tegentes et nulli obsumus et
alicui prosumus, quid agimus de ipso peccato mendacii? ubi
enim positum est: ne furtum feceris, ibi positum est:
ne falsum testimonium dixeris. cum ergo singula prohibeantur,
cur falsum testimonium tunc est culpabile, si furtum
tegat uel aliquod alium peccatum; si autem nulla defensione
peccati per se ipsum fiat, non est culpabile cum ipsum
furtum per se culpabile sit et cetera peccata? an occultare
peccatum mentiendo non licet, facere licet? [*] [*]