Du Duabus Animabus (6-10)

Hoc loco si quisquam illorum cautus et uigilans iam
etiam studiosior quam pertinacior me admoneret non de uitiosis
animis. sed de ipsis uitiis esse quaerendum — quae quoniam
sensu corporis non cognoscerentur. et tamen cognoscerentur,
non nisi intellegibilia posse accipi; quae si sensibilibus [*]

omnibus antecellunt, cur lucem deo auctori esse tribuendam inter
nos conueniret, uitiorum uero auctorem deum nemo nisi sacrilegus
diceret — responderem homini, si aut statim et repente.
ut bonis dei cultoribus solet. diuinitus infulsisset huius solutio
quaestionis, aut fuisset antea praeparata: quorum si neutrum
meruissem atque potuissem, coepta differrem; quodque esset
propositum, difficile esse ad dinoscendum atque arduum confiterer.
recurrerem in me, prosternerer deo, alte ingemerem
quaerens, ne me in medio spatio, quo certis rationibus promouissem,
haerere pateretur; ne ancipiti quaestione cogerer
aut intellegibilia sensibilibus submittere ac subdere. aut ipsum
uitiorum dicere auctorem: cum esset utrumuis horum falsitatis
inpietatisque plenissimum. nullo modo possem existimare. quod
me sic adfectum ille desereret. admoneret ergo suis illis ineffabilibus
modis, ut considerarem etiam atque etiam. utrum
animi uitia. de quibus aestuarem, inter intellegibilia numeranda
essent. quod ut reperirem propter inbecillitatem interioris oculi
mei, quae mihi peccatis meis iure accidisset, aliquem mihi ad
inuisibilia contuenda in ipsis uisibilibus machinarer gradum:
quorum esset nobis nullo modo certior cognitio, sed consuetudo
fidentior. itaque statim quaererem, quid ad sensum proprie
pertineret oculorum. inuenirem colores, quorum principatum
lux ista obtineret. haec enim sunt. quae nullus alius sensus
adtingit: nam motus corporum et magnitudines et interualla
et figuras. quamuis et oculis. non tamen proprie. sed tactu
etiam posse sentiri. unde colligerem tanto ceteris corporeis et
sensibilibus praestare lucem, quanto aliis sensibus aspectus
esset inlustrior. eiecta igitur ex omnibus, quae corpore [*]
sentiuntur, ista luce. qua niterer et in qua gradum illum inquisitionis
meae necessario conlocarem, pergerem adtendere, quid
ageretur hoc modo. mecumque ista sermocinarer: si sol iste
tanta claritate conspicuus et diei luce sufficiens usque ad lunae
similitudinem in conspectu nostro paulatim deficeret, num aliud
quicquam oculis sentiremus quam lucem utcumque fulgentem,
lucem tamen quaerentes. quod fuerat, non uidendo et haurientes
uidendo quod aderat? non ergo illum defectum uideremus,
sed lucem. quae defectui remaneret. cum autem non
uideremus, non sentiremus: quicquid enim sentimus aspectu.
non potest non uideri. quare si defectus ille neque uisu neque
alio sensu sentiretur, non posset inter sensibilia numerari.
nihil enim sensibile est. quod sentiri non potest. referamus nunc
considerationem ad uirtutem, cuius intellegibili luce splendere
animum conuenientissime dicimus. porro ab hac luce uirtutis
defectus quidam non perimens animam. sed obscurans uitium
uocatur. potest igitur recte uitium quoque animi nequaquam
inter intellegibilia numerari. ut lucis ille defectus recte de
sensibilium numero eximitur: illud tamen quod remanet animae,
id est hoc ipsum. quod uiuit atque anima est, tam est intellegibile
quam sensibile illud, quod in hoc uisibili lumine
post defectum quantumcumque fulgeret: et ideo animam in
quantum anima esset et uitae participaret, sine qua nullo
pacto esse anima potest. rectissime omnibus sensibilibus anteferri.
quamobrem maximi erroris esse ullam animam dicere
non esse ex deo. ex quo esse solem lunamque glorieris. [*]

Quod si iam placeret omnia sensibilia nominare, non
modo ea, quae sentiremus, sed etiam ea, quae non sentiendo,
tamen per corpus iudicaremus, sicut per oculos tenebras et
per aures silentium — et illas enim non uidendo et hoc non
audiendo cognoscimus — rursusque intellegibilia, non ea
tantum, quae inlustrata mente conspicimus, sicuti est ipsa
sapientia, sed etiam illa, quae ipsius inlustrationis priuatione
auersamur, ut est insipientia, quam tenebras animi congrue
dixerimus: nullam de uerbo facerem controuersiam, sed totam
quaestionem facili diuisione dissoluerem statimque adprobarem
bene adtendentibus substantias intellegibiles sensibilibus substantiis
diuina et incorrupta ueritatis lege praeponi, non earum
- substantiarum defectus, quamuis hos intellegibiles, illes sensibiles
appellare uellemus. quapropter qui et haec lumina uisibilia
et illas intellegibiles animas substantias esse faterentur,
omni modo eos cogi sublimiores partes animis tribuere atque
concedere, defectus uero utriusque generis non posse alteros
alteris anteponi; priuant enim tantum et non esse indicant,
quod usquequaque eandem uim habent, sicut ipsae negationes.
nam cum dicimus: non est aurum, et: non est uirtus, quamuis
inter aurum et uirtutes plurimum, nihil tamen inter negationes,
quas eis adiunximus, distat. uerum enimuero peius
est non esse uirtutem quam non esse aurum, nemo sanus hinc
ambigit, quod non propter ipsas negationes, sed propter res,
quibus adiunguntur, accidere quis non intellegat? auro enim
uirtus quanto praestat, tanto est uirtute quam auro carere
miserius. quamobrem cum res intellegibiles sensibilibus rebus
antecellunt, defectum in intellegibilibus quam in sensibilibus
merito aegrius toleramus, non eos defectus, sed ea, quae [*]

deficiunt, carius uel uilius aestimantes. ex quo iam illud adparet
defectum uitae, quae intellegibilis est, multo miserabiliorem
esse quam huius sensibilis lucis, quod scilicet multo est
carior intellecta uita quam lux ista conspecta.

Quae cum ita sint, audebitne quisquam, cum solem ac
lunam et quicquid in sideribus, quicquid denique in hoc igni
nostro atque terreno luce uisibili effulget, deo tribuat, animas
quaslibet, quae profecto nisi uiuendo animae non sunt, cum
tanto hoc lumen uita praecedat. ex deo esse nolle concedere?
et cum ille uerum dicat. qui dicit: in quantum nitet. ex deo
est, egone tandem. deus magne. mentiar, si dicam: in quantum
uiuit. ex deo est? non usque adeo. quaeso, caecitas mentis
subpliciaque augeantur animorum. ut haec homines non intellegant.
sed quoquo modo illorum error aut pertinacia sese
haberet, his ego fretus armatusque rationibus credo, cum ad
eos rem ita consideratam perspectamque detulissem et cum
his placide contulissem. uererer. ne mihi quisquam eorum
alicuius momenti esse uideretur, si aut intellectum aut ea,
quae intellectu, non per defectum perciperentur, sensui conaretur
praeferre aut saltem conparare corporeo uel his rebus, quae
ad eundem sensum cognoscendum similiter pertinerent. quo
constituto quando ille mihi uel quisquam negare auderet
animas, quantum uellet malas, tamen, quoniam animae essent,
intellegibilium rerum numero contineri neque illas per defectum
intellegi ? siquidem animae non alio essent, nisi quo uiuerent
licet enim per defectum intellegerentur uitiosae, quia uirtutis [*]

egestate uitiosae, non tamen per defectum animae, quia ui.
uendo animae. nec fieri potest, ut uitae praesentia sit causa
deficiendi, cum tanto quidque deficiat, quanto deseritur uita.

Omni modo igitur cum pateret non posse ullas animas
ab eo auctore separari, a quo lux ista non separaretur, iam
quicquid adferrent, non acciperem admoneremque potius, ut
eos mecum sequi mallent, qui omne, quicquid esset, quoniam
esset, in quantumcumque esset, ex uno deo esse praedicarent.
Recitarent aduersum me uoces illas euangelicas: uos propterea
non auditis, quia non estis ex deo; uos ex
patre diabolo estis. ego quoque contra recitarem: omnia
per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nihil,
et illud apostoli: unus deus, ex quo omnia, et unus dominus
Iesus Christus, per quem omnia, et iterum eiusdem
apostoli: ex quo omnia, per quem omnia, in quo
omnia, insi gloria, hortarerque homines — si tamen homines
inuenirem —, nihil nos iam quasi conperisse praesumeremus,
sed quaereremus potius magistros, qui sententiarum istarum,
quae nobis inter se pugnare uiderentur, pacem concordiamque
monstrarent. non in una atque eadem auctoritate scripturarum
cum alibi sonaret: omnia ex deo, et alibi: uos non estis
ex deo, quoniam libros temere condemnare nefas esset, quis
non uideret peritum doctorem, cui quaestionis huius solutio
nota esset, inueniendum fuisse? qui profecto si esset bonus [*] [*]

intellector et. ut diuinitus dicitur, homo spiritalis. quoniam
necessario faueret ueris rationibus, quas de intellegibili sensibilique
natura, quantum potui, tractaui atque disserui. immo
eas ipse multo melius et ad docendum aptius aperiret. nihil
ab eo aliud de hac quaestione audiremus, nisi quemadmodum
fieri posset, ut et nullum animarum genus non esset ex deo,
et recte tamen peccatoribus et infidelibus diceretur: non
estis ex deo. nam et nos fortasse inplorato in auxilium deo
facile uidere possemus aliud esse uiuere, aliud peccare. et
quamquam uita in peccatis in conparatione iustae uitae mors
appellata sit. utrumque tamen in homine uno posse inueniri,
ut simul sit uiuus atque peccator. sed quod uiuus, ex deo,
quod peccator. non ex deo. in qua diuisione utimur ea parte
de duabus, quae nostrae sententiae conpetit, ut, cum dei conditoris
omnipotentiam insinuare uolumus, etiam peccatoribus
dicamus. quod ex deo sint — dicimus enim his, qui aliqua
specie continentur, dicimus animantibus, dicimus rationalibus,
dicimus postremo, quod ad rem maxime adtingit, uiuentibus,
quae omnia per se ipsa diuina sunt munera-, cum autem malos
arguere propositum est. recte dicimus: non estis ex deo.
dicimus enim se a ueritate auertentibus, infidelibus, facinorosis.
flagitiosis, et quod nomine uno totum continet, peccatoribus:
quae rursus omnia ex deo non esse quis dubitet? itaque
Christus peccatoribus id ipsum, quod peccatores erant et sibi
non credebant, coarguens, quid mirum si ait: non estis ex [*] [*]
deo. ex alia parte illa salua manente sententia quod omnia
per ipsum facta sunt, et: omnia ex deo. nam si Christo
non credere, Christi aduentum repudiare. Christum non recipere
certum indicium esset animarum, quae non sunt dei.
et ideo dictum esset: uos propterea non auditis. quia
non estis ex deo, quomodo uera esset uox illa apostoli in
ipso euangelii memorabili principio, qua dictum est: in sua
propria uenit et sui eum non receperunt? unde sui. si
non receperunt? aut unde ideo non sui. quia non receperunt?
nisi quia homines peccatores, eo quod sunt homines. ad deum.
eo uero, quod peccatores, ad diabolum pertinent. hic ergo
partem naturae tenuit qui ait: sui eum non receperunt.
ille uoluntatis qui ait: non estis ex deo. euangelista enim
dei opera commendabat. Christus hominum peccata cohercebat.

Hic fortasse quis dicat: unde ipsa peccata et omnino
unde malum? si ab homine, unde homo? si ab angelo. unde
angelus ? quos ex deo esse cum dicitur. quamuis recte uereque
dicantur, uidentur tamen inperitis et minus ualentibus acriter
res abditas intueri quasi per quandam catenam ad deum mala
et peccata conecti. hac in quaestione illi regnare se putant,
quasi uero interrogare sit scire. utinam id esset: nemo me
scientior reperiretur. sed nescio quomodo saepe in altercando
magnae quaestionis propositor personam magni doctoris ostentat [*] [*]

plerumque ipse ipso. quem tenet, in eo, de quo terret, indoctior.
itaque isti multitudini se praeferendos arbitrantur, quia
priores interrogant. quod cum multitudine ignorant. sed si eo
tempore, quo cum eis me, non sicut iam diu ago, egisse nunc
paenitet, mihi has rationes depromenti hoc obiecissent, dicerem:
quaeso. interim mecum cognoscite, quod facillimum est, si
nihil potest fulgere sine deo, multo minus posse aliquid uiuere
sine deo, ne in tantis monstris opinionum remaneamus, ut
nescio quas animas uitam non ex deo habere praedicemus. sic
enim fortasse continget, ut id quod mecum ignoratis, id est
unde sit malum, uel simul uel quolibet ordine aliquando discamus.
quid ? si enim cognitio summi mali sine summi boni
cognitione contingere homini non potest? non enim nossemus
tenebras, si in tenebris semper essemus; sed lucis notitia
contrarium suum non siuit incognitum. summum autem bonum
id est, quo superius esse nihil potest; deus autem bonum et
deo superius nihil est: deus igitur summum bonum. cognoscamus
ergo deum atque ita nos illud, quod praepropere
quaerimus, non latebit. mediocrisne tandem negotii uel meriti
cognitionem dei esse arbitramini? quod enim nobis aliud
praemium quam uita aeterna promittitur, quae dei cognitio
est? ait enim magister deus: haec est autem uita aeterna,
ut cognoscant te solum et uerum deum et quem [*] [*]
misisti Iesum Christum. etenim anima quamuis sit inmortalis,
tamen quia mors eius rite dicitur a dei cognitione auersio,
cum se conuertit ad deum. meritum est aeternae uitae consequendae,
ut sit aeterna uita, sicut dictum est, ipsa cognitio.
conuerti autem ad deum nemo, nisi ab hoc mundo se auerterit,
potest. hoc ego mihi arduum et difficillimum sentio;
uobis si facile est, ille ipse deus uiderit. ego uellem credere,
nisi me moueret, quod cum iste mundus, a quo nos auertere
iubemur, uisibilis sit dixeritque apostolus: ea quae uidentur,
temporalia sunt; quae autem non uidentur, aeterna
sunt, uos plus istorum oculorum quam mentis iudicio tribuitis,
apud quos nullam esse fulgentem pennam, quae non
ex deo fulgeat, et esse uiuentem animam, quae non ex deo
uiuat, praedicatur et creditur. haec et similia uel illis etiam
dicerem uel mecum ipse reputarem. possem namque deum
omnibus, ut dicitur, uisceribus deprecans et scripturis, quantum
licebat, intentus etiam tunc fortasse talia uel dicere uel, quod
saluti sat erat, cogitare.