Du Duabus Animabus (16-20)

Age nunc. uideamus quid nos haec adiuuarent. primum
omnium. ut nihil amplius desiderarem: totam causam quippe
finirent. nam quisquis secreta conscientiae suae legesque diuinas
penitus naturae inditas apud animum intus, ubi expressiores
certioresque sunt, consulens has duas definitiones uoluntatis
atque peccati ueras esse concedit, totam Manichaeorum
haeresim paucissimis et breuissimis, sed plane inuictissimis
ratiunculis sine ulla cunctatione condemnat. quod sic considerari
potest. duo animarum genera esse dicunt: unum bonum,
quod ita ex deo sit. ut non ex aliqua materia uel ex nihilo
ab eo factum. sed de ipsa eius omnino substantia pars quaedam
processisse dicatur: alterum autem malum, quod nulla
prorsus ex parte ad deum pertinere credunt credendumque
commendant. et ideo illud summum bonum, hoc uero summum
malum esse praedicant atque ista duo genera fuisse aliquando
discreta, nunc esse commixta. genus quidem commixtionis
huius et causam nondum audieram; sed tamen iam quaerere
poteram, utrum illud malum genus animarum, antequam bono
misceretur, habuisset aliquam uoluntatem. si enim non habebat,
sine peccato atque innocens erat et ideo nullo modo malum.
si autem ideo malum, quia licet esset sine uoluntate. tamquam [*]

ignis, tamen si bonum adtigisset. uiolaret atque corrumperet:
quantum est nefas et naturam mali tantum ualere ad commutandam
ullam dei partem et summum illud bonum corruptibile
et uiolabile credere? quod si uoluntas inerat, profecto
inerat cogente nullo motus animi ad aliquid uel non amittendum
uel adipiscendum. hoc autem aliquid aut bonum erat
aut bonum putabatur: non enim aliter adpeti posset. sed in
summo malo ante commixtionem, quam praedicant, nullum
umquam bonum fuit. unde igitur ibi uel scientia uel opinio
boni esse potuit? an nihil uolebant, quod apud se esset,
atque illud bonum uerum, quod extra erat, adpetebant? ista
uero praeclara et magna laude praedicanda uoluntas est, qua
summum adpetitur et uerum bonum. unde igitur in summo
malo motus animi tanta laude dignissimus ? an studio nocendi
adpetebant ? primo eodem reuoluitur ratio. qui enim nocere
uult. bono aliquo uult priuare alium propter aliquod bonum
suum. erat igitur in eis uel scientia boni uel opinio, quae
summo malo nullo modo esse debebat. deinde bonum illud
extra se positum, cui nocere studebant. utrum omnino esset,
unde cognouerant ? si intellexerant. quid tali mente praeclarius ?
an quicquam est aliud. quo magnis laboribus omnis bonorum
porrigatur intentio. nisi ut summum illud et sincerum bonum
intellegatur ? quod ergo nunc uix paucis bonis iustisque conceditur.
id tunc illud merum malum nullo bono adiuuante iam
poterat? si autem illae animae corpora gerebant et id oculis
uiderant, quot linguae, quot pectora, quae ingenia laudandis
istis oculis praedicandisque sufficiunt, quibus uix possunt
mentes iustorum adaequari ? quanta bona inuenimus in summo [*]
malo ? si enim uidere deum malum est, non est bonum deus;
bonum est autem deus: bonum est igitur deum uidere et
nescio quid huic bono conparari queat. porro quod uidere
bonum est. unde fieri potest. ut posse uidere sit malum?
quapropter quisquis uel in illis oculis uel in illis mentibus
fecit. ut ab his posset uideri diuina substantia. magnum et
ineffabili laude dignissimum bonum fecit. si autem non factum,
sed ipsum per se tale ac sempiternum erat difficile hoc malo
quicquam melius inuenitur.

Postremo ut nihil horum laudandorum habeant illae
animae. quae illorum rationibus habere coguntur, quaererem,
utrum aliquas an nullas animas deus damnet: si nullas, nullum
meritorum iudicium est. nulla prouidentia, et casu potius quam
ratione mundus administratur uel potius non administratur;
non enim administratio casibus danda est. hoc autem si omnibus
qualibet religione deuinctis credere nefas est. restat. ut
aut sit aliquarum animarum damnatio aut nulla peccata sint.
sed si nulla peccata sunt, etiam nullum malum: quod isti si
dixerint. haeresim suam uno ictu interficient. conuenit igitur
mihi cum eis aliquas animas diuina lege iudicioque damnari.
at hae si bonae sunt, quae illa iustitia est? si malae. natura,
an uoluntate? sed natura esse malae animae nullo modo queunt.
unde hoc docemus? de superioribus definitionibus uoluntatis
atque peccati. quia dicere animas et malas esse et nihil peccare
plenum est dementiae, dicere autem peccare sine uoluntate.
magnum deliramentum est. et peccati reum tenere
quemquam, quia non fecit, quod facere non potuit, summae
iniquitatis est et insaniae. quamobrem illae animae quicquid
faciunt. si natura, non uoluntate faciunt, id est si libero et [*]

ad faciendum et ad non faciendum motu animi carent, si
denique his abstinendi ab opere suo potestas nulla conceditur,
peccatum earum tenere non possumus. at omnes fatentur et
malas animas iuste et eas, quae non peccauerunt, iniuste damnari:
fatentur igitur eas malas esse, quae peccant. illae
autem, sicut ratio docuit, non peccant; animarum ergo malarum
genus nescio quod extraneum, quod a Manichaeis inducitur.
nullum est.

Nunc bonum illud genus uideamus, quod rursus ita
laudant, ut ipsam dei substantiam dicant esse. quanto autem
melius est, ut suum quisque ordinem meritumque cognoscat
nec ita sacrilega superbia uentiletur, ut cum se totiens commutari
sentiat, summi illius boni, quod incommutabile pia
ratio profitetur et docet. credat esse substantiam ? ecce enim
cum manifestum sit non peccare animas in eo, quod non sunt
tales, quales esse non possunt — unde iam constat nescio
quas illas inducticias nullo modo peccare et propterea illas
non esse omnino —: relinquitur, ut quoniam concedunt esse
peccata, non inueniant, quibus ea tribuant, nisi bono generi
animarum et substantiae dei. maxime autem urgentur auctoritate
christiana; numquam enim negauerunt dari ueniam
peccatorum, cum fuerit ad deum quisque conuersus: numquam
dixerunt — ut alia multa —, quod scripturis diuinis hoc quispiam
corruptor inseruerit. quibus ergo peccata donantur? si
alienigenis illis malis, possunt et bonae fieri, possunt dei
regnum possidere cum Christo. quod isti quia negant nec
habent alterum genus nisi earum, quas de substantia dei esse
perhibent, restat, ut non solum etiam ipsas, sed ipsas solas
peccare fateantur. ego autem nihil pugno: non solae peccent. [*]

peccant tamen. at enim mali commixtione coguntur. si ita
coguntur. ut resistendi potestas nulla sit. non peccant: si est
in potestate resistere sua et propria uoluntate consentiunt,
cur tanta bona in summo malo, cur hoc malum in summo
bono per doctrinam illorum cogimur inuenire, nisi quia neque
illud malum est quod suspicione inducunt neque hoc summum
bonum quod superstitione peruertunt?

At si de duobus istis generibus animarum delirare illos
et errare docuissem aut certe ipse didicissem, quid remanere
poterat, cur mihi iam de ulla re audiendi uel consulendi uiderentur?
an ut discerem hinc ostendi animarum duo esse
genera, quod in deliberando nunc in malam partem, nunc in
bonam nutat adsensio? cur non magis hoc signum est unius
animae, quae libera illa uoluntate huc et huc ferri, hinc atque
hinc referri potest ? nam mihi cum accidit. unum me sentio
utrumque considerantem alterutrum eligentem; sed plerumque
illud libet, hoc decet, quorum nos in medio positi fluctuamus.
nec mirum: ita enim nunc constituti sumus, ut et per carnem
uoluptate adfici et per spiritum honestate possimus. quare non
duas animas hinc fateri cogor? possumus enim melius et
multo expeditius intellegere duo genera rerum bonarum, quorum
tamen neutrum ab auctore deo sit alienum, animam unam ex
diuersis adficere partibus, inferiore ac superiore. uel quod recte
ita dici potest, exteriore atque interiore. ista sunt duo genera,
quae sensibilium et intellegibilium nomine paulo ante tractauimus,
quae carnalia et spiritalia libentius et familiarius nos
uocamus. sed factum est nobis difficile a carnalibus abstinere,
m [*]

cum panis uerissimus noster spiritalis sit. cum labore namque
nunc comedimus panem. neque enim nullo in subplicio sumus
peccato transgressionis mortales ex inmortalibus facti. eo contingit,
ut cum ad meliora conantibus nobis consuetudo facta
cum carne et peccata nostra quodam modo militare contra
nos et difficultatem nobis facere coeperint. nonnulli stulti aliud
genus animarum. quod non sit ex deo. superstitione obtunsissima
suspicentur.

Quamquam etiam si eis concedatur inferiore alio genere
animarum nos inlici ad turpia. non inde conficiunt aut illas
natura malas esse aut istas summum bonum. fieri enim potest.
ut propria illae uoluntate adpetendo, quod non licebat, hoc
est peccando, ex bonis factae sint malae rursusque fieri
bonae possint. sed ut fit quamdiu manent in peccato, ad sese
alias occulta quadam suasione traducant; deinde, ut omnino
malae non sint. sed in suo genere quamuis inferiore opus
proprium sine ullo peccato exerceant; istae autem superiores,
quibus actionem longe praestantiorem rerum moderatrix iustitia
summa tribuerit. si illas inferiores. sequi et imitari uoluerint
peccando fiunt malae, non quia malas, sed quia male imitantur.
ab illis enim agitur proprium, ab istis adpetitur alienum:
unde illae in suo gradu manent, istae ad inferiora merguntur.
uelut cum homines ferina sectantur. pulchre namque incedit
quadrupedans equus; at si hoc homo pedibus manibusque
meditetur, quis eum uel palearum cibo dignum putet? recte
igitur plerumque inprobamus imitantem, cum eum, quem [*]

imitatur, probemus. inprobamus autem non quia non sit adsecutus,
sed quia omnino adsequi uoluit. in equo enim probamus
illud, cui quantum praeponimus hominem, tantum
offendimur, quod inferiora sectatur. quid ? inter ipsos homines
in inmittenda uoce nonne quod praeco bene facit, etiamsi clarius
ac melius id faciat praetor, insanus est ? caelestia suspice:
lucens luna laudatur suoque laudatur cursu atque uicibus
bene considerantibus satis placet; tamen si eam sol uelit
imitari — fingamus enim eos posse habere huiusmodi uoluntates
—, cui non summe ac iure displiceat ? ex quibus illud
est. quod intellegi uolo. etiam si sunt animae — quod interim
incertum est — corporeis officiis non peccato, sed natura deditae
nosque, quamquam sint inferiores, aliqua tamen interiore
uicinitate contingunt, non illas ideo malas haberi oportere,
quia nos, cum eas sequimur et corporea diligimus, mali sumus.
propterea enim corporea diligendo peccamus, quia spiritalia
diligere et iustitia iubemur et natura possumus et tunc in
nostro genere optimi et beatissimi sumus.