Du Duabus Animabus (1-5)

Opitulante dei misericordia disruptis et derelictis Manichaeorum
laqueis tandem catholicae gremio restitutum libet
considerare nunc saltem ac deplorare illam miseriam meam.
multa enim erant, quae facere debui, ne tam facile ac diebus
paucis religionis uerissimae semina mihi a pueritia salubriter
insita errore uel fraude falsorum fallaciumue hominum effossa
ex animo pellerentur. nam primo animarum illa duo genera,
quibus ita singulas naturas propriasque tribuerunt, ut alterum
de ipsa dei esse substantia, alterius uero deum ne conditorem
quidem uelint accipi. si mecum sobrie diligenterque considerassem
mente in deum subplici et pia, fortasse mihi satagenti
adparuisset nullam esse qualemlibet uitam, quae non eo ipso,
quo uita est et in quantum omnino uita est, ad summum
uitae fontem principiumque pertineat: quod nihil aliud quam
summum et solum et uerum deum possumus confiteri. quapropter
illas animas, quae a Manichaeis uocantur malae, aut
carere uita et animas non esse neque quicquam uelle seu
nolle. adpetere uel fugere, aut si uiuerent, ut et animae esse
possent et aliquid tale agere, quale illi opinarentur nullo
modo eas nisi uita uiuere; ac si Christum dixisse constaret,
ut constat: ego sum uita. nihil esse causae, cur non omnes [*] [*] [*]

animas, cum animae nisi uiuendo esse non possint. per Christum,
id est per uitam creatas et conditas fateremur.

Quod si tempore illo quaestionem de ipsa uita et de
participatione uitae mea cogitatio ferre ac sustinere non posset
— quae profecto magna est et multum serenae disputationis
inter doctissimos indigens — illud dispicere fortasse ualuissem,
quod omni homini sese sine studio partium bene consideranti
manifestissime adparet omne, quod scire et nosse dicimur
aut sensu corporis aut intellegentia nos habere conprehensum.
sensus autem corporis etiam uulgo quinque numerari: uisum,
auditum, odoratum. gustatum atque tactum: quibus omnibus
intellegentiam longe alteque praestare et excellere, quis mihi
non uel ingratus inpiusque concederet ? quo constituto atque
firmato illud consequi, ut cuncta, quae tactu et uisu uel quolibet
alio modo corporaliter sentirentur. tanto essent inferiora
his, quae intellegendo adsequeremur. quanto ipsos sensus intellegentiae
cedere uideremus. quamobrem cum omnis uita et
ob hoc omnis anima nullo corporis sensu, sed solo intellectu
percipi queat, sol autem iste atque luna omnisque lux. quae
mortalibus his oculis cernitur, ab ipsis quoque Manichaeis
uero et bono deo tribuenda esse dicatur: summam esse dementiam
id praedicare pertinere ad deum, quod per corpus
intuemur, quod uero non solum animo. sed ipsa sublimitate
animi, mente scilicet atque intellegentia caperemus, id est
uitam, qualiscumque illa diceretur. tamen uitam eodem deo:
auctore priuandam et uiduandam putare. num enim quid sit
uiuere quamque secretum ab omni corporis sensu quamque [*]

omnino incorporeum, si me ipsum inuocato deo interrogarem,
respondere non possim? aut non illi quoque fateantur non
solum uiuere illas, quas detestantur animas, sed etiam inmortaliter
uiuere? quodque a Christo dictum est: dimitte
mortuos sepelire mortuos suos, non de omnino non uiuentibus,
sed de peccantibus dictum, quae inmortalis animae
sola mors est scribente Paulo: mortua est uidua, quae in
deliciis uiuit; simul enim et mortuam esse dixit et uiuere.
quare non ego quanto decoloratius uiuat peccatrix anima, sed
illud ipsum tantum, quod uiuit adtenderem. quod si percipere
nisi intellegendo non possem, credo, ueniret in mentem tanto
esse quamlibet animam luci, quam per hos sentimus oculos,
praeferendam, quanto intellegentiam ipsis oculis praeferremus.

Lucem autem illam illi quoque a patre Christi esse confirmant:
egone tandem, quod ab eo esset quaecumque anima,
dubitarem? ego uero non modo de anima, sed de quouis etiam
corpore, quin ab ipso esset, nihil omnino ne tum quidem homo
scilicet illius inperitiae atque illius aetatis ambigerem, si
forma quid esset quidue formatum, quid species et quid indutum
specie, deinde quid horum cui causa esset, pie cauteque
cogitarem.

Sed de corpore interim taceo; de anima conqueror, de
spontaneo et uiuido motu, de actu, de uita, de inmortalitate,
denique conqueror, quod aliquam rem ista omnia sine dei
bonitate habere posse miserrimus credidi, quod quanta essent,
neglegenter adtendi: hoc mihi gemendum ac deflendum puto.
uoluerem mecum haec, loquerer mecum, deferrem ad illos; [*] [*]

quae uis esset intellegendi, quam nihil esset in homine. quod
huic excellentiae possemus conferre, proponerem. ubi mihi
hoc homines, si modo essent homines, concessissent, quaererem,
utrum his oculis uidere id est intellegere; ubi negauissent,
colligerem primo longe esse sensui oculorum istorum intellegentiam
mentis anteponendam; deinde subiungerem, id quod
re meliore perciperemus, necessario melius iudicandum. quis
hoc non daret? ergo pergerem quaerere animam illam, quam
malam dicerent, oculisne sentiretur istis. an mente intellegeretur.
mente faterentur. quibus omnibus inter nos conuenientibus
atque firmatis. quid conficeretur ostenderem, animam
illam scilicet. quam execrarentur. luce ista, quam uenerarentur,
esse meliorem, quandoquidem illa intellectu mentis. haec sensu
corporis innotescit. hic uero haererent fortasse ducemque rationem
sequi recusarent: tanta est uis ueternosarum opinionum
et diu defensae atque creditae falsitatis. sed ego instarem
magis haerentibus. non aspere. non pueriliter, non peruicaciter;
repeterem quae concessa sunt, et quam essent concedenda,
monstrarem. hortarer ut in commune consulerent; uiderent
certe. quid nobis negandum esset: utrum intellectum istis
carneis luminibus praeferendum, an excellentius esse, quod
animi excellentia quam quod debili sensu corporis cognoscitur,
falsum putarent; an illas animas, quas alienigenas crederent.
tantum intellegendo. id est ipsa animi excellentia sciri posse
nollent fateri: an solem ac lunam non nisi istis oculis notos
fieri uellent abnuere. quod si nihil horum nisi absurdissime
atque inpudentissime negari posse animum aduerterent, [*]
suaderem non eos oportere dubitare istam lucem, quam colendam
praedicarent , esse anima illa uiliorem, quam fugiendam
monerent.

Atque hic si forte turbati a me quaererent, num etiam
muscae animam huic luci praestare censerem, responderem:
etiam. nec me terreret musca quod parua est, sed quod uiua
firmaret. quaeritur enim, quid illa membra tam exigua uegetet,
quid huc atque illuc pro naturali adpetitu tantillum corpusculum
ducat, quid currentis pedes in numerum moueat, aut
quid uolantis pennulas moderetur ac uibret. quod qualecumque
est, bene considerantibus in tam paruo tam magnum eminet,
ut cuiuis fulgori praestringenti oculos praeferatur.

Certe quod nemo dubitat, quicquid id est, intellegibile est,
quod omni sensibili et ob hoc huic etiam luci diuinis legibus
antecellit. quid enim cogitatione percipimus, quaeso, si hoc
non percipimus aliud esse mente intellegere, aliud sentire per
corpus et prius illud ab hoc posteriore incomparabili sublimitate
distare ideoque non posse intellegibilia sensibilibus non
praeferri, cum ipse intellectus tantum sensibus praeferatur?

Hinc illud etiam fortasse cognoscerem, quod consequens
esse manifestum est, cum iniustitia et intemperantia ceteraque
animi uitia non sentiantur, sed intellegantur: quomodo fiat,
ut etiam ista, quae detestamur et damnanda censemus, tamen
quoniam intellegibilia sunt, anteire hanc lucem queant, cum [*]

in suo genere ista laudanda sit. suggeritur enim animo bene
se deo subicienti primo non omne, quod laudamus. omni.
quod uituperamus. esse anteponendum. neque enim quia laudo
purgatissimum plumbum. ob hoc illud uituperando auro pluris
aestimo. in suo enim genere quidque considerandum est. inprobo
iurisconsultum multas leges ignorantem, sed eum tamen
probatissimo sutori sic praefero, ut ne comparandum quidem
putem. at istum laudo, quod suae artis peritissimus sit; illum
autem. quod suam professionem minus inpleat, iure reprehendo.
ex quo reperire deberem lucem istam, quod in genere proprio
perfecta esset. iure laudari; tamen quia sensibilium rerum
numero includitur, quod genus intellegibilium generi cedat
necesse est, infra iniustas et intemperantes animas, quoniam
sunt intellegibiles, esse deputandam, quamuis istas non iniuria
damnatione dignissimas iudicemus. quaerimus namque in his
quod concilietur deo, non quod isti fulgori praeferatur. quapropter
quisquis hoc lumen ex deo esse contenderet, non
repugnarem, sed magis animas dicerem, uitiosas etiam, non in
quantum uitiosae. sed in quantum animae sunt, deum sibi
esse creatorem fateri oportere.