De Cura pro Mortuis Gerenda ad Paulinum Episcopum (11-15)

Secundum istam quam dixi miseram conpassionem
laudantur illi et a rege Dauid benedicuntur, qui Saulis
et Ionathae ossibus aridis sepulturae misericordiam praestiterunt.
quae tandem misericordia praestatur nihil sentientibus:
an forte reuocandum est in opinionem, quod infernum fluuium
insepulti non poterant transmeare? absit hoc a fide christiana:
alioquin pessime actum est cum tanta martyrum multitudine,
quorum non potuerunt corpora sepeliri, et fallaciter eis ueritas
dixit: nolite timere eos, qui corpus occidunt et
postea non habent quid faciant, si eis tanta mala [*] [*]
facere potuerunt, quibus inpedirentur ad loca exoptata transire.
sed quia hoc sine ulla dubitatione falsissimum est nec
aliquid obest fidelibus negata eorum corporibus sepultura nec
aliquid, si exhibeatur infidelibus, prodest, cur ergo illi, qui
Saulem et eius filium sepelierunt, misericordiam fecisse dicuntur
et ob hoc a rege pio benedicuntur, nisi quia bene
afficiuntur corda miserantium, quando ea dolent in mortuorum
corporibus alienis, quae illo affectu, quo nemo umquam carnem
suam odio habet, nolunt fieri post mortem suam corporibus
suis, et quod sibi exhiberi uolunt, quando sensuri non
sunt, aliis non sentientibus curant exhibere, dum ipsi sentiunt?

Narrantur uisa quaedam, quae huic disputationi non
neglegendam uideantur inferre quaestionem. feruntur quippe
mortui nonnulli uel in somnis uel alio quocumque modo adparuisse
uiuentibus atque ubi eorum corpora iacerent inhumata
nescientibus locisque monstratis admonuisse, ut sibi
sepultura quae defuerat praeberetur. haec si falsa esse responderimus,
contra quorundam scripta fidelium et contra eorum
sensus, qui talia sibi accidisse confirmant, inpudenter uenire [*]
uidebimur. sed respondendum est non ideo putandum esse
mortuos ista sentire, quia haec dicere uel indicare uel petere
uidentur in somnis. nam et uiuentes adparent saepe uiuentibus
dormientibus, dum se ipsi nesciant adparere, et ab eis
haec quae somniauerint audiunt dicentibus, quod eos in somnis
uiderint agentes aliquid uel loquentes. si ergo me potest
aliquis in somnis uidere sibi aliquid quod factum est indicantem
uel etiam quod futurum est praenuntiantem, cum id
ego prorsus ignorem et omnino non curem, non solum quid
ille somniet, sed utrum dormiente me uigilet, an uigilante
me dormiat, an uno eodemque tempore uigilemus ambo siue
dormiamus, quando ille somnium uidet, in quo me uidet:
quid mirum, si nescientes mortui nec ista sentientes tamen
a uiuentibus uidentur in somnis et aliquid dicunt, quod euigilantes
uerum esse cognoscant? angelicis igitur operationibus
fieri crediderim, siue permittatur desuper siue iubeatur, ut
aliquid dicere de sepeliendis corporibus suis uideantur in
somnis, cum id penitus nesciant, quorum illa sunt corpora.
id autem aliquando utiliter fit siue ad uiuorum qualecumque
solacium, ad quos pertinent illi mortui, quorum adparent
imagines somniantibus, siue ut his admonitionibus generi
humano sepulturae commendetur humanitas, quae, licet defunctis
non opituletur, culpanda tamen inreligiositate [*]
neglegitur. aliquando autem fallacibus uisis homines in magnos
mittuntur errores, quos talia perpeti iustum est. uelut si quisquam
uideat in somnis, quod Aeneas uidisse apud inferos
poetica falsitate narratur, et ei cuiuspiam non sepulti adpareat
imago loquaturque talia, qualia fertur locutus illi fuisse Palinurus,
et cum euigilauerit, ibi corpus eius inueniat, ubi
iacere inhumatum, cum somniaret, audiuit, admonitus et rogatus,
ut sepeliret inuentum, et quia id uerum esse comperit,
credat ideo mortuos sepeliri, ut eorum animae ad loca transeant,
unde insepultorum animas inferna prohiberi lege somniauit:
nonne ita credens plurimum a tramite ueritatis exorbitat?

Sic autem infirmitas humana sese habet, ut, cum
mortuum in somnis quisque uiderit, ipsius animam se uidere
arbitretur, cum autem uiuum similiter somniauerit, non eius
animam neque corpus, sed hominis similitudinem sibi adparuisse
non dubitet. quasi non possint et mortuorum hominum
eodem modo nescientium non animae, sed similitudines adparere
dormientibus. pro certo, cum Mediolani essemus, [*] [*] [*] [*]
audiuimus, quod cum debitum repeteretur a quodam defuncti
patris cautione prolata, quod filio nesciente a patre iam fuerat
persolutum, contristari homo grauissime coepit atque mirari.
quod ei pater moriens non dixerit, quid deberet, cum fecisset
etiam testamentum. tunc ei nimis anxio adparuit idem pater
eius in somnis et ubi esset recautum, quo illa cautio uacuata
fuerat, indicauit. quo inuento iuuenis atque monstrato non
solum falsi debiti calumniam propulsauit, sed etiam paternum
recepit chirographum, quod pater non receperat, quando est
pecunia persoluta. hic utique putatur anima hominis curam
gessisse pro filio et ad eum uenisse dormientem, ut docens.
quod ignorabat, magna molestia liberaret. sed eodem ipso
ferme tempore, quo id audiuimus, id est nobis apud Mediolanum
constitutis Carthaginis rhetor Eulogius, qui meus in
eadem arte discipulus fuit, sicut mihi ipse, posteaquam in
Africam remeauimus, retulit, cum rhetoricos Ciceronis libros
discipulis suis traderet, recensens lectionem, quam postridie
fuerat traditurus, quendam locum offendit obscurum, quo non
intellecto uix potuit dormire sollicitus. qua nocte somnianti [*]
ego illi quod non intellegebat exposui, immo non ego, sed
imago mea nesciente me et tam longe trans mare aliquid
aliud siue agente siue somniante et nihil de illius curis
omnino curante. quomodo fiant ista nescio; sed quomodolibet
fiant. cur non eodem modo fieri credimus, ut in somnis quisque
uideat mortuum, quomodo fit, ut uideat et uiuum? ambobus
utique nescientibus neque curantibus, quis uel ubi uel
quando eorum imagines somniet.

Similia sunt autem somniis nonnulla etiam uisa
uigilantium, qui turbatos habent sensus, sicut phrenetici uel
quocumque furentes modo. nam et ipsi loquuntur secum,
quasi uere praesentibus loquantur, loquuntur etiam cum
absentibus quam praesentibus, quorum imagines cernunt siue
uiuorum siue mortuorum. sed quemadmodum hi, qui uiuunt,
ab eis se uideri et cum eis se colloqui nesciunt — neque
enim re uera ipsi adsunt aut ipsi sermocinantur, sed turbatis
sensibus homines talia uisa imaginaria patiuntur — eo modo
et hi, qui ex hac uita migrarunt, sic affectis hominibus uidentur
quasi praesentes, cum sint absentes et, utrum aliquis
eos imaginaliter uideat, omnino nescientes. [*] [*]

Huic rei simile est etiam illud, cum homines altius,
quam si dormirent, subtrahuntur corporis sensibus et occupantur
talibus uisis. et his enim adparent imagines uiuorum
atque mortuorum; sed cum fuerint sensibus redditi, quoscumque
mortuos uidisse se dixerint, uere cum eis fuisse creduntur
nec adtendunt qui haec audiunt similiter ab eis absentium
atque nescientium quorundam etiam imagines uisas
esse uiuorum. homo quidam Curma nomine municipii Tulliensis,
quod Hipponi proximum est, curialis pauper, uix illius
loci duumuiralicius et simpliciter rusticanus, cum aegrotaret,
ablatus a sensibus paene mortuus iacuit aliquot diebus:
tenuissimus flatus in naribus, qui manu admota utcumque
sentiebatur et erat exiguum uiuentis indicium, sepeliri ut
exanimem non sinebat. nullos artus mouebat, nulla sumebat
alimenta; nihil oculis, nihil ullo alio sensu corporis qualibet
inpacta molestia sentiebat. uidebat tamen multa uelut in
somnis, quae tandem aliquando post dies plurimos quasi euigilans
uisa narrauit. ac primum mox ut aperuit oculos, eat
aliquis, inquit, ad domum Curmae fabri ferrarii et uideat,
quid ibi agatur. quo cum itum esset, inuentus est mortuus [*]

eo momento, quo iste fuerat sensibus redditus et paene a
morte reuixerat. tunc intentis, qui aderant, illum exhiberi
iussum esse, quando ipse dimissus est. indicauit seque illic
unde redierat dixit audisse, quod non Curma curialis, sed
Curma faber ferrarius ad loca illa mortuorum praeceptus
fuisset adduci. in illis ergo uisis, tamquam somniis suis, inter
eos defunctos, quos uidebat pro meritorum diuersitate tractari,
agnouit etiam nonnullos, quos nouerat uiuos. ipsos autem
uere forsitan credidissem, si non inter illa quasi somnia sua
uidisset etiam quosdam, qui nunc usque adhuc uiuunt, clericos
uidelicet aliquos regionis suae, a quorum ibi presbytero
audiuit, ut apud Hipponem baptizaretur a me, quod et factum
esse dicebat. uiderat itaque in illa uisione presbyterum, clericos,
me ipsum, nondum scilicet mortuos, in qua postea
uidit et mortuos. cur non etiam illos sicut nos uidisse credatur,
utrosque scilicet absentes atque nescientes, ac per hoc
non ipsos, sed similitudines eorum, sicut etiam locorum? nam
et fundum uidit, ubi erat ille cum clericis presbyter, et Hipponem,
ubi a me quasi baptizatus est: in quibus locis profecto
non erat, quando illic sibi esse uidebatur. nam quid ibi [*]
ageretur eo tempore, nesciebat: quod procul dubio sciret, si
uere ibi esset. uisa sunt igitur ista, quae non praesentantur
in ipsis rebus, ut sunt, sed in quibusdam rerum imaginibus
adumbrantur. denique post multa, quae uidit, etiam in paradisum
se introductum esse narrauit dictumque sibi esse, cum
inde dimitteretur rediturus ad suos: uade, baptizare, si uis
esse in isto loco beatorum. deinde, ut a me baptizaretur,
admonitus iam factum esse respondit. cui rursus ille, qui
cum eo loquebatur, uade, inquit, uere baptizare; nam illud
in uisione uidisti. post ista conualuit, perrexit Hipponem.
pascha iam propinquabat. dedit nomen inter alios conpetentes,
pariter cum plurimis incognitus nobis; nec illam mihi uisionem
nec cuiquam nostrorum indicare curauit. baptizatus est,
peractis diebus sanctis remeauit ad propria. biennio uel amplius
transacto ego haec cuncta cognoui: primo per quendam
meum eiusque amicum in conuiuio meo, cum quaedam talia
loqueremur; deinde institi ac feci, ut haec mihi praesens ipse
narraret adtestantibus honestis ciuibus suis et de mirabili
eius aegritudine, ut iacuerit paene mortuus per dies plurimos,
et de illo alio Curma fabro ferrario, quod commemoraui.
superius, et de his omnibus, quae cum mihi diceret, iam [*]
et se tunc ab illo audisse recolebant atque firmabant. quamobrem
sicut uidit baptismum suum et me ipsum et Hipponem
et basilicam et baptisterium non in rebus ipsis, sed in quibusdam
similitudinibus rerum, ita et alios quosdam uiuos eisdem
nescientibus uiuis.

Cur non ergo ita et illos mortuos eisdem nescientibus
mortuis?