De Consensu Evangelistarum (1.26-1.30)

Postremo quod nolunt de illo sentiant. numquid Romani
etiam malos deos colendos non putant, qui Pallori et Febri [*] [*]
fana fecerunt? qui et agathus demonas inuitandos et cacus
demonas placandos monent? quodlibet ergo de illo existiment,
cur eum solum sibi nec aduocandum nec propitiandum esse
duxerunt? quis est deus iste uel ita ignotus, ut in tam multis
dis solus adhuc non inueniatur, uel ita notus, ut a tam multis
hominibus iam solus colatur? nihil ergo restat, ut dicant, cur
huius dei sacra recipere noluerint, nisi quia solum se coli
uoluerit, illos autem deos gentium, quos isti iam colebant,
coli prohibuerit. sed hoc ipsum magis ab eis requirendum
est, quemnam uel qualem putent. esse istum deum, qui
noluerit coli deos alios, quibus isti templa et simulacra fecerunt,
tantumque potuerit, ut plus ualeret eius uoluntas ad
eorum simulacra euertenda quam illorum ad eius sacra non
recipienda. certe sententia illius eorum philosophi proditur,
quem sapientissimum omnium hominum etiam oraculo fuisse
firmarunt. Socratis enim sententia est unumquemque deum
sic coli oportere, quomodo se ipse colendum esse praeceperit.
proinde istis summa necessitas facta est non colendi deum
Hebraeorum, quia, si alio modo eum colere uellent quam se . [*]
colendum ipse dixisset, non utique illum colerent, sed quod
ipsi finxissent. si autem illo modo uellent quo ipse diceret,
alios sibi colendos non esse cernebant quos ipse coli prohibebat.
ac per hoc respuerunt unius ueri dei cultum, ne multos falsos
offenderent, magis arbitrantes sibi obfuturam fuisse istorum
iracundiam quam illius beniuolentiam profuturam.

Sed fuerit ista uana necessitas et ridenda timiditas: nunc
quaerimus, quid de isto deo sentiant homines, quibus placet
omnes deos colendos esse. si enim iste colendus non est,
quomodo coluntur omnes, cum iste non colitur? si autem
colendus est, non omnes colendi sunt, quia, nisi solus colatur,
iste non colitur. an forte dicturi sunt istum non esse deum,
cum illos deos dicant, qui, sicut nos credimus, nihil possunt
nisi quod illius iudicio permittuntur, non ut alicui prosint,
sed ut nec laedere ualeant nisi eos, quos ita laedendos esse
ille iudicat, qui omnia potest? sicut autem ipsi coguntur
fateri, minora certe quam ille potuerunt. si enim di sunt,
quorum uates consulti ab hominibus ut non dicam fefellerunt,
proxima tamen priuatis negotiis responderunt, quomodo non
est deus, cuius uates non solum ea, quae ad tempus consulebantur,
congrue responderunt, uerum etiam unde non consulebantur
de uniuerso genere humano adque omnibus gentibus
ea tanto ante. praedixerunt, quae nunc et legimus et uidemus? [*]
si deum dicunt, quo impleta Sibylla fata cecinit Romanorum,
quomodo non est deus, qui et Romanos et omnes nationes in
se unum deum per Christi euangelium credituras et omnia
patrum suorum simulacra euersuras, sicut praenuntiauit, exhibuit?
postremo, si illos deos dicunt, qui numquam ausi
sunt per uates suos contra istum deum aliquid dicere, quomodo
non est deus, qui per uates suos istorum simulacra
non solum euerti iussit, uerum etiam in omnibus gentibus
euersuiri praedixit ab eis qui illis desertis se unum deum
colere iuberentur et iussi famularentur?

Aut legant, si possunt, uel aliquam Sibyllarum uel quemlibet
aliorum uatum suorum praedixisse hoc futurum, ut deus
Hebraeorum deus Israhel ab omnibus gentibus coleretur, et
quod eum cultores aliorum deorum recte antea respuissent,
futuras etiam litteras prophetarum eius in auctoritate ita
sublimi, ut his obtemperans etiam imperium Romanorum
iuberet deleri simulacra, monuisse etiam, ne talibus praeceptis
obtemperaretur: legant ista, si possunt, ex aliquibus
libris uatum suorum. omitto enim dicere, quod ea quae in
illorum libris leguntur pro nostra, hoc est christiana religione [*] [*]
testimonium dicunt, quod a sanctis angelis et ab ipsis prophetis
nostris audire potuerunt, sicut et praesentem in carne
Christum etiam demonia coacta sunt confiteri. sed haec
omitto, quae cum proferimus a nostris ficta esse contendunt:
ipsi omnino, ipsi urgendi sunt, ut proferant a uatibus deorum
suorum contra deum Hebraeorum aliquid prophetatum, sicut
nos tot et tanta de libris prophetarum nostrorum contra deos
eorum et iussa obseruamus et praedicta recitamus et facta
monstramus. quae illi iam qui perpauci remanserunt malunt
dolere conpleta quam illum deum agnoscere qui potuit praenuntiare
conplenda, cum in suis dis falsis, quae sunt uera
demonia, nihil aliud pro magno appetant, quam cum aliquid
eorum responsis sibi futurum esse didicerint.

Quae cum ita sint, cur non potius miseri intellegunt illum
esse deum uerum, quem sic uident a suorum deorum societate
seiunctum, ut quem deum fateri coguntur, qui omnes deos
colendos esse profitentur, cum ceteris colere non sinantur?
cum ergo simul coli non possunt, cur non ille eligitur qui
istos coli uetat relictis istis qui illum coli non uetant? aut
si uetant, legatur. quid enim magis populis eorum in templis
eorum debuit recitari, ubi nihil umquam tale personuit? et
utique prohibitio tam multorum contra unum quam unius [*] [*]
contra tam multos. notior et potentior esse deberet. nam si
huius dei cultus est impius, inutiles sunt di, qui homines ab
impietate non prohibent: si uero pius est huius cultus, quoniam
in illo praecipitur ne isti colantur, impius est cultus
illorum. si autem tam fidenter istum coli prohibent, ut plus audiri timeant quam prohibere audeant, hoc ipso quis
non sapiat, quia non sentiat illum esse potius eligendum,
qui istos coli tam publice prohibet, qui eorum simulacra
euerti iussit, praedixit, euertit, quam istos, quos, ut ille non
colatur, iussisse nescimus, praedixisse non legimus, ualuisse
aliquid non uidemus? rogo, respondeant: quia est deus iste,
qui omnes deos gentium sic persequitur, qui omnia eorum
sacra sic prodit, sic extinguit?

Quid interrogem homines, qui euanuerunt cogitando, quis
iste sit? alii dicunt: Saturnus est, credo propter sabbati
sanctificationem, quia isti eum diem Saturno tribuerunt. Varro
autem ipsorum, quo doctiorem aput se neminem inueniunt,
deum Iudaeorum Iouem putauit nihil interesse censens, quo
nomine nuncupetur, dum eadem res intellegatur, credo illius
summitate deterritus. nam quia nihil superius solent colere
Romani quam Iouem, quod Capitolium eorum satis aperteque
testatur, eumque regem omnium deorum arbitrantur, cum
animaduerteret Iudaeos summum deum colere, nihil aliud [*] [*]
potuit suspicari quam Iouem. sed siue qui Saturnum siue
qui Iouem deum Iudaeorum putant, dicant: quando Saturnus
prohibere ausus est coli alterum deum, nec ipsum Iouem,
qui eum regno expulisse perhibetur, patrem filius? qui si
tamquam potentior et uictor placuit cultoribus suis, Saturnum
uictum expulsumque non colant. sed neque istum coli Iouis
prohibuit, et quem uincere potuit, deum tamen esse permisit.