De Conjugiis Adulterinis (1.6-1.10)

Nequaquam hoc illa diceret, cum ipse sis uerecundatus
istam mulieribus dare licentiam. dixisti enim: (si uir
uxorem adulteram dimiserit et alteram duxerit, mulier
tantum obprobrium habebit. si autem mulier supra
dicta causa uirum dimiserit et alterum duxerit, non
uir tantum, sed et mulier obprobrium habebit\'. cuius
sententiae tuae rationem reddens, 'dicent enim, inquis, eam
ideo discessisse, ut alium uirum sibi coniungeret,
etsi talis forte fuerit qualis a quo discessit; facile
enim uiris perquam est in hoc morbi uitium inruere.
si autem et ipsum dimiserit et alii nupserit, magis [*] [*]
magisque dicent eam numerositatem uirorum adpetisse\'.
hac reddita ratione concludis et dicis: his ergo pertractatis
uel etiam discussis oportet mulierem uirum
tolerare aut innuptam manere\'. bonum plane dedisti consilium
mulieribus, ut, cum sciant sibi esse permissum, si
adulteros uiros dimiserint, aliis coniugari, non tamen faciant
propter obprobrium, sed potius tolerent etiam adulteros uiros,
ne uideantur hac occasione multis uelle misceri, eo quod
difficile sit, ut non talem inueniat mulier cui nubat, qualis
fuerit quem dimisit, quoniam ualde in hunc morbum sunt
procliues uiri. cum igitur nos dicimus etiam illi mulieri, quae
uirum fornicantem dimiserit, alteri nubere non licere, tu
autem dicis licere quidem, sed non expedire, utrique procul
dubio dicimus eam, quae fornicantem uirum dimittit, nubere
non debere. uerum hoc interest, quod nos, quando coniuges
ambo christiani sunt, mulieri, si a uiro fornicante discesserit,
dicimus non licere alteri nubere, a uiro autem non fornicante
non licere omnino discedere; tu uero dicis, si mulier a uiro
non fornicante discesserit, non ei licere alteri nubere propter
praeceptum; si autem a fornicante discesserit, non ei expedire
nubere propter obprobrium. mulierem itaque non
nupturam discedere a uiro siue fornicante siue non fornicante
permitti.\'

Porro beatus apostolus, immo per apostolum dominus
quia mulierem non permittit a uiro non fornicante discedere
restat, ut eam prohibeat, si discesserit, nubere. quam [*] [*] [*]
permittit a fornicante discedere. de qua enim dicitur: si a
uiro discesserit, non nubat, ea condicione discedere permittitur,
ut non nubat. si ergo elegerit non nubere, non est, cur
prohibeatur discedere, sicut illa, de qua dicitur: si se non
continet, nubat, hac utique condicione non continere permittitur,
ut tamen nubat. si ergo elegerit nubere, cogi non potest
continere. sicut ergo ista incontinens conpellitur nubere, ut
possit quod non continet non esse damnabile, sic a uiro illa
discedens innupta conpellitur permanere, ut possit quod discedit
non esse culpabile. culpabiliter autem a uiro non fornicante
discedit, etiamsi innupta permanserit. illa ergo manere innupta
praecipitur, si discesserit, quae a fornicante discedit. quae
cum ita se habeant, si eo modo intellexerimus apostolum, ut
mulieribus dicamus: ita nolite discedere a uiris uestris etiam
pudicis, ut, si discedere uolueritis, innuptae maneatis, omnes,
quibus placuerit continentia, etiam non consentientibus uiris
existimabunt sibi licere discedere. quod procul dubio quia
permittere non debemus, restat, ut quod dictum est: si discesserit,
manere innuptam, de illa dictum docere debeamus.
cui licere discedere utique a fornicante didicimus, ne,
si aliter docuerimus, obtentu continentiae perturbemus christiana
coniugia et contra misericordissimum domini praeceptum
dimissos a continentibus mulieribus incontinentes uiros uel
a continentibus uiris incontinentes mulieres in adulteria conpellamus.
[*] [*]

Illud ergo, quod dominus non quidem in sermone
ipso, qui exponebatur a nobis, sed tamen alibi ait: quicumque
dimiserit uxorem suam nisi ex causa fornicationis
et aliam duxerit, moechatur, si hoc modo intellegendum
est, ut quicumque causa fornicationis . dimiserit
et aliam duxerit, non moechetur, non uidetur in hac causa
par forma esse mariti et uxoris, quandoquidem mulier, etiamsi
causa fornicationis discesserit a uiro et alii nupserit, moechatur,
uir autem, si eadem causa uxorem\' dimiserit et aliam
duxerit, non moechatur. at si par forma est in utroque, uterque
moechatur. si se alteri iunxerit, etiam cum se a fornicante
disiunxerit. parem uero esse formam in hac causa uiri atque
mulieris, ibi ostendit apostolus — quod saepe commemorandum
est — ubi, cum dixisset: uxor non habet potestatem
corporis sui, sed uir, adiecit atque ait: similiter
et uir non habet potestatem corporis sui, sed
mulier.

\'Cur ergo, inquis, interposuit dominus
causam fornicationis et non potius generaliter
ait: quicumque dimiserit uxorem suam et aliam duxerit,
moechatur, si et ille moechus est, qui dimissa fornicante
muliere alteram ducit?\' credo, quia illud quod
maius est, hoc dominus commendare uoluit. maius enim adulterium
esse quis negat uxore non fornicante dimissa. alteram
ducere, quam si fornicantem quisque dimiserit et tunc alteram
duxerit? non quia illud adulterium non est, sed quia minus
est, ubi fornicante dimissa altera ducitur. nam simili locutione [*] [*] [*]
usus etiam apostolus Iacobus ait: scienti igitur bonum
facere et non facienti peccatum est illi. numquid
ideo non peccatum est etiam illi, qui nescit bonum facere et
ideo non facit? utique peccatum est; sed hoc grauius, si
etiam sciat et non faciat, nec illud ideo nullum, quia minus.
ut ergo eodem modo utrumque dicamus: sicut quicumque
dimiserit uxorem excepta causa fornicationis et aliam duxerit,
moechatur, ita quicumque scit bonum facere et non facit,
peccat. sed quemadmodum hic recte dici non potest: ergo si
nescit, non peccat — sunt enim etiam peccata ignorantium,
quamuis minora quam scientium — ita nec illic recte dici
potest: ergo si causa fornicationis dimiserit et aliam duxerit,
non moechatur; est enim moechatio etiam eorum, qui alias
ducunt relictis propter fornicationem prioribus, sed utique
minor quam eorum, qui non propter fornicationem dimittunt
et alteras ducunt. potest quippe, sicut dictum est: scienti
bonum facere et non facienti peccatum est illi,
eodem modo et illud dici: dimittenti uxorem sine causa fornicationis
et aliam ducenti moechatio est illi. quemadmodum
igitur si dixerimus: quicumque mulierem a marito praeter
causam fornicationis dimissam duxerit, moechatur, procul
dubio uerum dicimus nec tamen ideo illum, qui propter causam
fornicationis dimissam duxerit, ab hoc crimine absoluimus,
sed utrosque moechos esse minime dubitamus: ita eum. [*] [*]
qui praeter causam fornicationis uxorem dimiserit et aliam
duxerit, moechum pronuntiamus nec ideo tamen eum, qui
propter causam fornicationis dimiserit et alteram duxerit, ab
huius peccati labe defendimus. ambos enim, licet alterum
altero grauius, moechos tamen esse cognoscimus. neque enim
quisquam ita est absurdus, ut moechum neget esse qui duxerit
eam, quam maritus propter causam fornicationis abiecit,
cum moechum dicat eum, qui duxerit eam, quae praeter
causam fornicationis abiecta est. sicut ergo isti ambo
sunt moechi — unde, cum dicimus: quicumque mulierem
praeter causam fornicationis a uiro dimissam duxerit, moechatur,
de uno quidem ipsorum dicimus nec tamen ideo
moechari negamus eum, qui eam duxerit, quam propter causam
fornicationis maritus dimiserit — ita, cum ambo sint
moechi, et ille scilicet, qui dimiserit uxorem suam praeter
causam fornicationis et aliam duxerit, et ille, qui propter
causam fornicationis uxore dimissa se alteri copulauerit, profecto
quando de uno eorum legimus, non ita intellegere
debemus, quasi ex hoc alter moechus negatus sit, quod alter
expressus sit.

Sed si hoc euangelista Matthaeus, quia expressa una
specie alteram tacuit, fecit ad intellegendum difficile, numquid
non alii generaliter id ipsum ita complexi sunt, ut de utroque
possit intellegi? nam secundum Marcum sic scriptum est:
quicumque dimiserit uxorem suam et alteram [*] [*]

xerit, adulterium committit super eam; et si uxor
dimiserit uirum suum et alii nupserit, moechatur;
secundum Lucam sic: omnis qui dimittit uxorem suam
et ducit alteram, moechatur; et qui dimissam a
uiro ducit. moechatur. qui ergo nos sumus, ut dicamus:
est, qui moechatur uxore sua dimissa alteram ducens, et est,
qui hoc faciens non moechatur, cum euangelium dicat omnem
moechari qui hoc facit? proinde\' si quicumque hoc fecerit,
id est omnis, qui hoc fecerit, ut uxore sua dimissa alteram
ducat, moechatur, sine dubitatione ibi sunt ambo, et qui
praeter causam fornicationis et qui propter causam fornicationis
dimittit uxorem; hoc est enim: quicumque dimiserit,
hoc est: omnis qui dimittit.