De Conjugiis Adulterinis (1.26-1.30)

Adtende, ut rem ipsam tamquam in conspectu considerandam
planiore sermone ponamus. ecce coniuges duo unius
infidelitatis; ita fuerunt quando iuncti sunt. nulla de his
quaestio est, quae pertineat ad illam domini iussionem doctrinamque
apostolicam et praeceptum testamenti ueteris et noui,
quo prohibetur fidelis cum infideli copulare coniugium. iam
sunt coniuges et adhuc ambo sunt infideles; adhuc tales sunt,
quales fuerunt, antequam iungerentur, qualesque coniuncti [*] [*]

sunt. uenit euangelii praedicator, credidit eorum aut unus aut
una, sed ita ut infidelis cum fideli habitare consentiat. iubet
fideli dominus, ne infidelem dimittat an non iubet? si dixeris
\'iubet\', reclamat apostolus; ego dico, non dominus; si
dixeris *non iubet\', causam requiro. neque illam mihi responsurus
es, quam tuis litteris indidisti: \'quia dominus prohibet
fideles infidelibus iungi\'. hic enim nullo modo est
ista causa; de iam iunctis loquimur, non de iungendis. si
ergo tu causam non inuenisti, cur non uetet dominus quod
uetat apostolus — cernis enim iam, ut existimo, non esse
ipsam quam esse putaueras — uide, ne forte illa sit, quae
mihi uisa est, et tunc proferenda et nunc defendenda, ut
scilicet illud intellegamus dicere dominum, quod habet coram
illo nullo modo transgredienda iustitia, id est quod ita iubet
aut uetat, ut aliud facere omnino non liceat; quod autem
uolentis potestati ita permittit, ut nec agatur nec praetermittatur
inlicite, ipsi seruorum suorum consilio locum dare,
ut id potius suadeant quod uiderint expedire.

Teneatur hic ergo primitus ac maxime, ne committantur
inlicita. ubi autem aliquid ita licitum est, ut aliud facere non
sit inlicitum, fiat quod expedit [uel quod magis expedit]. illa
igitur, quae dominus ita dicit ut dominus, id est non monentis
consilio, sed dominantis imperio, non facere non licet et [*] [*]

ideo nec expedit. dominus itaque praecepit mulierem a
uiro non discedere; quodsi discesserit — ea utique
causa, qua discedere licitum est — manere innuptam aut
uiro suo reconciliari; mulier enim sub uiro uiuo
marito iuncta est legi; et uiuente uiro uocabitur
adultera, si fuerit cum alio uiro, quoniam mulier
alligata est, quamdiu uir eius uiuit. unde si uxor
dimiserit uirum suum et alii nupserit, moechatur,
et qui dimissam a uiro duxerit, moechatur. ideoque
ex eodem praecepto domini et uir uxorem ne dimittat,
quoniam qui dimiserit uxorem suam praeter causam
fornicationis, facit eam moechari. sed si propter hanc
causam dimiserit, etiam ipse sic maneat; omnis enim qui
dimittit uxorem suam et ducit alteram, moechatur.

Haec constituta domini sine ulla retractatione seruanda
sunt. habet enim haec iustitia, quae coram illo est,
siue probent siue inprobent homines. et ideo dici non oportet
propter offensiones hominum, aut ne inpediantur homines ab
ea salute, quae in Christo est, non esse seruanda. quis enim
christianus audeat dicere: ne homines offendam aut ut homines
Christo adquiram, faciam moechari uxorem meam, ut ego
ipse moechus fiam? [*] [*]

Potest enim fieri, ut, cum adulteram uxorem quisque
dimiserit christianus, ita temptetur, ut aliqua femina, quae
nondum credidit, cupiens in eius nuptias conuenire, promittat
se futuram esse christianam, non fallaciter, sed si ei nupserit
hoc omnino factura. huic itaque iam conubium recusanti poterit
suggerere ille temptator: dominus dixit: quicumque
dimiserit uxorem suam praeter causam fornicationis
et aliam duxerit, moechatur; tu autem, qui dimisisti
propter causam fornicationis uxorem, si aliam duxeris, non
moechaberis. huic talia suggerenti erudito corde respondeat
moechari quidem illum grauius, qui praeter causam fornicationis
uxore dimissa alteram duxerit, sed etiam illum, qui uxore
fornicante dimissa sibi aliam copulauit, non ideo non moechari,
quia moechantem relinquit: sicut moechatur qui eam, quae
praeter causam fornicationis dimittitur, duxerit; nec ideo non
moechatur, qui eam ducit, quam dimissam praeter causam
fornicationis inuenerit. et propterea quod subobscure apud
Matthaeum positum est, quoniam totum a parte significatum
est, expositum esse apud alios, qui totum generaliter expresserunt,
sicut legitur apud Marcum: quicumque dimiserit
uxorem suam et aliam duxerit, adulterium committit,
et apud Lucam: omnis qui dimittit uxorem suam et
ducit alteram, moechatur. non enim alios dixerunt moechari,
alios non moechari, qui dimissis uxoribus suis duxerint
alteras, sed: quicumque dimiserit, omnem prorsus, qui
dimiserit uxorem suam et aliam duxerit, moechari eum sine
ulla exceptione dixerunt. [*] [*]

Sed si haec ille christianus responderit temptatori,
intellegens licuisse quidem sibi dimittere adulteram, sed
aliam ducere non licere, quid? si dicat ille temptator: committe
hoc peccatum, ut adquiras animam Christo in morte
infidelitatis positae feminae, quae parata est, si tibi nupserit,
fieri christiana? quid aliud christianus ad ista respondere
debet et dicere, nisi se non posse, Si hoc fecerit, euadere
iudicium, quod commemorauit apostolus, ubi ait: et sicut
dicunt nos quidam dicere: faciamus mala, ut ueniant
bona? quorum iudicium iustum est? quomodo
autem poterit esse salubriter christiana, quae cum illo a quo
ducitur erit adultera?

Non solum autem moechandum non est, quod
facit non quidam, sed omnis, qui dimittit uxorem suam et
ducit alteram, etsi propterea duxerit, ut faciat christianam,
sed etiam quisquis non alligatus uxori continentiam deo
uouerit, nullo modo debet ista conpensatione peccare, ut ideo
credat uxorem sibi esse ducendam, quia promisit quae
nuptias eius adpetit futuram se esse christianam. quod enim
cuique, antequam uouisset, licebat, cum id se numquam
facturum uouerit, non licebit; si tamen id uouerit quod
uouendum fuit, sicuti est perpetua uirginitas uel continentia
post experta conubia solutis a uinculo coniugali uel ex consensu
uouentibus et carnalia debita sibi inuicem relaxantibus
fidelibus castisque coniugibus, quod alterum sine altera uel
alteram sine altero uouere fas non est. haec ergo et si qua
alia sunt, quae rectissime uouentur, cum homines uouerint, [*] [*]
nulla condicione rumpenda sunt, quae sine ulla condicione
uouerunt, quia et hoc dominum praecepisse intellegendum
est, ubi legitur: uouete et reddite domino deo uestro.
unde apostolus de quibusdam, quae continentiam uouent et
postea nubere uolunt, quod eis, antequam uouissent, utique
licebat, habentes, inquit, damnationem, quoniam primam
fidem inritam fecerunt.