De Conjugiis Adulterinis (1.16-1.20)

Sed ea, quae in his talia sunt, ut, quamuis sint
licita, non expediant, non in eis dici potest: bonum est hoc,.
sed illud melius, sicut dictum est: qui dat nuptum, bene
facit; et qui non dat nuptum, melius facit. ibi enim
utrumque licet, et hoc aliquando, aliquando illud expedit. nam
illis, quae se non continent, utique expedit nubere, et quod
licet, expedit; quae autem uouerint continentiam, nec licet nec
expedit. porro discedere ab infideli coniuge licet, sed non
expedit; manere autem cum illo, si cohabitare consentit, et [*] [*]
licet et expedit, quia, si non liceret, expedire non posset.
potest ergo aliquid licere et non expedire; expedire autem
quod non licet non potest. ac per hoc non omnia quae licita
sunt, expediunt, omnia uero inlicita non expediunt. sicut enim
omnis, qui Christi sanguine redemptus est, homo est, non
tamen omnis, qui homo est, etiam sanguine Christi redemptus
est, ita omne quod non licet non expedit nec tamen omne
quod non expedit etiam non licet. sunt quippe licita, quae
non expediunt, sicut apostolo teste didicimus.

Sed inter id, quod inlicitum est et ideo non
expedit, atque id, quod licitum est nec tamen expedit, quid
intersit, aliqua uniuersali regula definire difficile est. citius
enim quisque dixerit: omne quod fieri non expedit, peccatum
est; omne autem peccatum inlicitum est. omne ergo quod
non expedit, inlicitum est. et ubi erunt illa, quae licita esse,
sed non expedire apostolus dixit, si omne quod non expedit,
licitum non est? quapropter quia uerum dixisse apostolum
dubitare non possumus et aliqua peccata esse licita dicere
non audemus, restat, ut dicamus fieri aliquid, quod non expediat,
et tamen, si licitum est, non esse peccatum, quamuis
quoniam non expedit, non sit utique faciendum. quodsi absurdum
uidetur, ut aliquid fiat quod non expedit et dicatur
peccasse qui fecerit, intellegendum est hoc ex consuetudine
sermonis absurdum: quae ita late patet, ut etiam iumenta,
quamuis sint rationis expertia, tamen plerumque dicamus
debere uapulare cum peccant; peccare autem proprie non est
nisi eius, qui utitur rationali uoluntatis arbitrio, quod in
omnibus mortalibus animantibus nonnisi homini est [*]
diuinitus adtributum. sed aliud est, cum proprie loquimur, aliud,
cum uerba ex aliis rebus transferendo uel abutendo mutuamur.

Vt igitur, si possumus, enitamur inter id, quod
licet et non expedit, et id, quod non licet atque ideo nec expedit.
aliquo certo fine distinguere, ea mihi uidentur licere et non
expedire, quae per iustitiam quidem, quae coram deo est, permittuntur,
sed propter offensionem hominum, ne ob hoc inpediantur
a salute, uitanda sunt; ea uero non licere et ideo
non expedire, quae sic ipsa iustitia uetantur, ut facienda non
sint, etiamsi ab eis, quibus in notitiam fuerint perlata, laudentur.
quod si ita est, ideo nonnisi inlicita prohibentur a
domino, ut ea, quae licita sunt et non expediunt, non legis
uinculo, sed libera dilectionis beneficentia caueantur.

Quocirca si dimittere infidelem coniugem non liceret,
hoc fieri dominus prohiberet neque id apostolus prohibens
diceret: ego dico, non dominus. nam si propter fornicationem
carnis permittitur homo a coniuge separari, quanto
magis in coniuge mentis fornicatio detestanda est, id est infidelitatis,
de qua scriptum est: quoniam ecce qui se longe
faciunt a te, peribunt; perdidisti omnem qui fornicatur
abs te!

Sed quia ita licitum est, ut non expediat, ne propter
coniugum separationes offensi homines ipsam doctrinam salutis,
qua inlicita prohibentur, exhorreant ac sic peiores atque perituri
in eadem infidelitate remaneant, intercedit apostolus et
monendo fieri uetat, quod ita licitum est, ut non expediat. [*] [*]
sic enim recedere ab infidelibus uxoribus uel maritis fideles
uiri uel feminae non prohibentur a domino, ut neque iubeantur.
nam si dimittere tales coniuges iuberentur, nullus locus
esset consilio monentis apostoli, ne hoc fieret. nullo modo enim
quod dominus iubet, seruus bonus fieri prohiberet.

Namque aliquando hoc dominus per Esdram prophetam
iussit et factum est; dimiserunt Israhelitae uxores alienigenas,
quicumque tunc habere potuerunt, per quas fiebat, ut et ipsi
ad alienos seducerentur deos, non ut illae per maritos uero
adquirerentur deo. nondum enim tanta gratia saluatoris inluxerat .
et promissis temporalibus ueteris testamenti adhuc inhiabat
illius populi multitudo. et propterea cum bona terrena, quae
pro magno expetebant a domino, uiderent etiam his abundare,
qui multos falsos colebant deos, blanditiis uxorum prius eos
reuerebantur offendere, deinde inducebantur et colere. unde
iusserat dominus per sanctum Moysen, ne quis uxorem alienigenam
duceret. merito ergo quas duxerant domino prohibente,
domino iubente dimiserunt. cum uero coepisset gentibus euangelium
praedicari, iam coniunctos gentiles gentilibus comperit
coniuges: ex quibus si non ambo crederent, sed unus aut
una et infidelis cum fideli consentiret habitare, nec prohiberi
a domino debuit fidelis infidelem dimittere nec iuberi: ideo
scilicet non prohiberi, quia iustitia permittit a fornicante discedere
et infidelis hominis fornicatio est maior in corde, nec [*] [*]

uera eius pudicitia cum coniuge dici potest, quia omne quod
non est ex fide, peccatum est: quamuis ueram fidelis
habeat pudicitiam etiam cum infideli coniuge, qui non habet
ueram. ideo autem nec iuberi debuerunt fideles ab infidelibus
separari, quia non contra iussionem domini gentiles fuerunt
ambo coniuncti.