De Bono Viduitatis (6-10)

Quapropter hoc primum oportet ut noueris, bono, quod
elegisti, non damnari secundas nuptias, sed inferius honorari.
nam sicut bonum sanctae uirginitatis, quod elegit filia tua,
non damnat unas nuptias tuas, sic nec uiduitas tua cuiusquam
secundas. hinc enim maxime Cataphrygarum ac Nouatianorum [*] [*]

haereses tumuerunt, quas buccis sonantibus, non sapientibus
etiam Tertullianus inflauit, dum secundas nuptias tamquam
inlicitas maledico dente concidit, quas omnino licitas apostolus
sobria mente concedit. ab hac sanitate doctrinae nullius indocti,
nullius docti disputatione mouearis; nec ita extollas bonum
tuum, ut quod malum non est, tamquam malum crimineris
alienum, sed tanto magis gaude tuo bono, quanto magis uides
non tantum illo deuitari mala, sed quaedam bona etiam superari.
mala sunt enim adulterium uel fornicatio.

Ab his autem inlicitis ualde longe est, quae uoti libertate
se obstrinxit et sibi etiam licita ne licerent non imperio
legis, sed consilio caritatis effecit. et bonum est pudicitia
coniugalis, sed melius bonum est continentia uidualis. hoc
ergo melius illius boni submissione honoratur, non illud bonum
melioris huius laude damnatur.

Quod autem apostolus, cum caelibum et innuptarum
commendaret fructum, quia cogitant quae sunt domini. quomodo
placeant deo, subiecit et ait: hoc autem ad utilitatem
uestram dico, non ut laqueum uobis iniciam.
id est non ut uos cogam, sed ad id quod honestum est.
non quia innuptarum bonum honestum dixit, ideo putare debemus
turpe esse uinculum coniugale; alioquin etiam primas [*] [*]

nuptias condemnabimus, quas nec Cataphryges nec Nouatiani
nec disertissimus eorum astipulator Tertullianus turpes ausus
est dicere. sed quemadmodum, cum ait: dico autem innuptis
et uiduis bonum esse illis, si sic permanserint,
utique bonum posuit pro meliore, quoniam omne,
quod bono conparatum melius dicitur, etiam hoc procul dubio
bonum est - nam quid est aliud quod ita dicitur melius,
nisi quod magis bonum est? — nec ideo consequenter eum
sensisse arbitramur malum esse, si nupserint, quoniam dixit:
bonum esse illis, si sic permanserint, ita etiam cum
ait: sed ad id quod honestum est, non matrimonium
turpe esse monstrauit, sed quod honesto erat honestius generalis
honesti nomine commendauit, quia honestius quid est,
nisi quod magis honestum est? magis autem honestum utique
honestum est. aperte quippe declarauit hoc esse bono illo
melius, ubi ait: qui dat nuptum, bene facit; et qui
non dat nuptum, melius facit, et hoc illo beato beatius,
ubi ait: beatior autem erit, si sic permanserit. sicut
ergo bono melius et beato beatius, sic honesto honestius est,
quod honestum uoluit appellare. absit enim, ut turpe sit,
unde loquens apostolus Petrus ait: uiri, uxoribus uestris
tamquam uasi infirmiori et subiecto tribuite honorem
quasi coheredibus gratiae, et illas adloquens
2 cf. Tert. de monog. et 1. II ad uxorem 3 I Cor. 7, 8 16 I
Cor. 7, 38. 40 21. I Petr. 3, 7
1 condemnauimus Z condemnamus I condemnabit JP1 catafryges OJ Z
catafriges PyHAB*TD catafruges B1 catafrige M catafrige ENX
nouaciani T nouatini X 2 dissertissimus ?ADTMEB1 desertissimus Hi
adstipulator PyHA tertulianus AB 3 quemammodum PA nuptis
D1 6 nuptis X 4 illis om. N 7 nam- est om. JB1 9 arbitramus
T dixi T 10 esse] est PI TMENX om. AD 11 est esse T
12 quod 8. l. T honesto] honestum P?HATMENX 13 honestius
(i 8. l. m. 2) B 14 est honestum AD 15 illud BD 17 nuptum
om. ENX per hoc N 18 permanserint N sicut ergo] sut et
ego JP1 sicut et ego P\'ĮrHADTMENX 19 sic] si AD honestus A
22 uaso PyHI.ABtMEX tribuit E
subditas esse uiris suis exemplo Sarrae adhortatur; nam sic
quaedam, inquit, sanctae mulieres, quae in deum
sperabant, ornabant se, obsequentes uiris suis,
quomodo Sarra obaudie bat Abrahae, dominum ilium
uocans, cuius factae estis filiae benefacientes et
non timentes ullam perturbationem.

Vnde et illud, quod de innupta Paulus apostolus
dixit: ut sit sancta et corpore et spiritu, non sic accipiendum
est, quasi nupta fidelis et casta et secundum scripturas
subdita uiro non sit sancta corpore, sed tantummodo
spiritu. fieri enim non potest, ut sanctificato spiritu non sit
sanctum etiam corpus, quo sanctificatus utitur spiritus. sed
ne cuiquam nos potius argumentari quam hoc diuino eloquio
probare uideamur, quoniam Petrus Sarram commemoraturus,
sanctae, inquit, mulieres tantummodo, non ait et corpore\',
illud eiusdem Pauli consideremus, ubi prohibens fornicationes
ait: nescitis quia corpora uestra membra
sunt Christi? tollens ergo membra Christi faciam
membra meretricis? absit. audeat ergo aliquis dicere
membra Christi sancta non esse; aut uero audeat a membris
Christi fidelium coniugatarum corpora separare. unde etiam
paulo post ait: corpus uestrum templum in uobis est
spiritus sancti, quem habetis a deo, et non estis
uestri? empti enim estis pretio magno. corpus [*] [*]
fidelium et membra Christi esse dixit et templum spiritus sancti.
ubi profecto utriusque sexus fideles intelleguntur. ibi ergo
sunt nuptae ibi et innuptae; sed distinctae meritis et tamquam
membris membra praelata, quorum tamen neutra sint a corpore
separata. quod igitur de innupta loquens ait: ut sit
sancta et corpore et spiritu, ampliorem innuptarum et
in corpore et in spiritu sanctificationem intellegi uoluit, non
corpus nuptarum omni sanctificatione priuauit.

Disce itaque bonum tuum. immo memento quod didicisti.
bonum tuum plus laudari, quia est aliud bonum, quo sit hoc
melius, quam si aliter hoc bonum esse non posset, nisi illud
malum esset aut omnino non esset. habent oculi in corpore
magnum honorem; sed minorem haberent, si soli essent et
alia minoris honoris membra non essent. in caelo ipso sua
luce sol lunam superat, non uituperat, et stella ab stella
differt in gloria, non dissidet in superbia. ideo fecit
deus omnia, et ecce bona ualde: non tantum bona, sed
etiam ualde, non ob aliud, nisi quia omnia. nam et per singula
opera dicebatur: uidit deus quia bonum est. ubi
autem omnia nominata sunt, additum est ualde et dictum
est: uidit deus omnia quae fecit, et ecce bona ualde.
meliora enim quaedam singula quam alia singula; sed meliora
simul omnia quam quaelibet singula. Christi itaque doctrina [*] [*]

sana in eius corpore sanam te faciat per eius gratiam, ut id.
quod aliis melius habes in corpore et spiritu, idem ipse
spiritus, qui corpori dominatur, nec extollat insolenter nec
discernat inscienter.

Nec quia dixi Ruth beatam, Annam beatiorem, cum illa
bis nupserit, haec uniuira cito uiduata diu uixerit, continuo
etiam te meliorem putes esse quam Ruth.

Alia quippe propheticis temporibus sanctarum feminarum
dispensatio fuit, quas nubere oboedientia, non concupiscentia
conpellebat, ut propagaretur populus dei, in quo praemitterentur
prophetae Christi, cum et ipse populus per ea.
quae in figura contingebant in illis, siue in his qui
scirent siue in his qui illa nescirent, nihil aliud esset quam
propheta Christi, ex quo nasceretur etiam caro Christi. ut
ergo ille populus propagaretur, maledictus habebatur per legis
sententiam, qui non suscitaret semen in Israhel. unde et
sanctae mulieres accendebantur non cupiditate concumbendi,
sed pietate pariendi, ut rectissime credantur coitum non fuisse
quaesiturae, si proles posset aliter prouenire, et uiris usus
plurium uiuarum concedebatur uxorum. cuius rei non concupiscentiam
carnis, sed prouidentiam generationis fuisse causam
illud ostendit, quod sicut sanctis uiris habere plures uxores
uiuas, non ita etiam sanctis feminis licebat misceri maritis
pluribus uiuis, quoniam tanto essent turpiores, quanto magis
adpeterent, unde non essent fecundiores. proinde sancta Ruth, [*] [*]
cum semen, quale illo tempore necessarium fuit, in Israhel
non haberet, mortuo uiro quaesiuit alterum, de quo haberet.
hac itaque bis coniugata ideo Anna uniuira uidua beatior fuit,
quia et prophetissa Christi esse meruit. quam credendum est,
etiamsi filios nullos habuit — quod quidem scriptura reticendo
reliquit incertum — eo spiritu praeuidisse Christum ex uirgine
proxime esse uenturum, quo potuit agnoscere et paruulum:
unde merito etiam sine filiis, si tamen eos non habuit,
secundas nuptias recusauit, quia nouerat iam tempus esse,
quo Christo non officio pariendi, sed studio continendi nec
coniugalibus fetandis uisceribus, sed castificandis uidualibus
moribus melius seruiretur. si uero etiam sciebat Ruth per suam
carnem propagari semen, unde Christus carnem fuerat habiturus,
et huic scientiae nubendo exhibuit ministerium, non
audeo iam dicere beatiorem fuisse Annae uiduitatem quam
illius fecunditatem.